47
сотворении первого человека, лошака и пшеницы, о сотворении
коровьей печении, о пчеле и пиявке, о куланах, кабанах и других
животных, ссоре саксаула с сосной»,- делінген [76]. Бұл жерде
натуралист Г.Н.Потаниннің қызушылығын халықтың этнографиясы
мен фольклоры тудырғаны байқалады.
Г.Н.Потанин жинаушылығының тағы бір қыры- нұсқалардың әр
түрлі нұсқаларын өзара салыстыру үшін бір елді мекенмен
шектелмей, оларды басқа да жерлерден іздестіру болатын. Мәселен,
орыстын Баба-яга ертегісін қазақтың
Жалмауыз кемпір бейнесімен
салыстыруы [77] ізденіс көкжиегін кеңейте түседі.
Жинау барысында Г.Н.Потанин жергілікті жердің көзі ашық
адамдарынан да көмек сұраған:
«Привет г. Имантаю! Прошу
записать от Куреке отдельные эпизоды и повестования Бухар-
жырау об Аблае, в частности: осуждение Аблая, восхваления его
коня, эпизод об отправлении сына (его) Адиля вместе с Жарылгапом
в Китай... Рассказы о войне с калмыками... Для записи этих
рассказов приехал товарищ Чокана Г.Н.Потанин с супругой»,-
делінген [78].
Ғалым Н.С.Смирнова пікірінше, Г.Н.Потанин фольклорды жинау
барысында: Көкшетау жерінде фольклор жинаған И.В.Урасов пен
Ақмола жерінде жинаумен айналысқан А.М.Головачев тәрізді
тілшілердің де көмегіне сүйенген [75, 20-21
б.
]. Г.Н.Потанин
жинағандары арасында фольклордың небір үлгілері:
қиял-ғажайып,
хайуанаттар жайындағы ертегілер; космогониялық, этиологиялық,
тарихи аңыз-әңгімелер; түрлі
шежірелер, тұрмыс-салт жырлары,
жұмбақтар, мақал-мәтелдер, эпос үлгілері т.б. бар [79].
Г.Н.Потанин жинаушылығының негізгі мақсаты- халықтың
мәдениеті мен тұрмысын тарихи-этнографиялық таным тұрғысынан
қарастыру
болып
табылатын.
Г.Н.Потанин
фольклорлық
шығармаларды қағазға түсіргенде, негізінен,
оның сюжетін толық
беруге тырысқан. Ал, ол мәтіндердің сөзбе-сөз қағазға түспеуі, өз
кезегінде тілші ғалымдар тарапынан қызығушылық таппады. Ендеше
Г.Н.Потаниннің жинау әдісі, негізінен, фольклорды айтушы аузынан
шыққан мәтіннің сюжетін құрайтын: кейіпкер есімін, ерекшелігі бар
тұрмыстық түсініктерді, өз ойларын жеткізуге тырысқан тұрақты сөз
тіркестерін т.б. қағазға түсірумен шектеліп отырған.
Және оларды
конспект- жазба түрінде сақтаған:
«...Уралтай услышал и велел
Эсекень- батыра, надев на его шею таган (ошаг), ана ноги железные
путы (ксень), бросить в воду»- делінген [80]. Немесе, келесі бір
мысал: «Легенда о Джаике» үлгісін бас-аяқ алайық:
«В старину была
Достарыңызбен бөлісу: