Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

199 
Аннотация: статья рассказывает о важном виде разговорной деятельности, освоении слушательной 
деятельности на уроках казахского языка в других языках. В связи с этим, в целях повышения интереса 
студентов к изучению языка, повышения интереса, интереса, активности к изучению языка в аудитории. 
Восприятие, запоминание слушателем информации зависит от структуры содержания текста, интересной 
или актуальной содержательности, а также объема текста. 
Ключевые слова: общение, слушание, понимание, усвоение. 
Annotation: the paper covers an important type of speaking skill – teaching and evaluation of listening. 
Teaching a language to non-native language learners through listening develops communication possibilities. The 
learners' comprehension and memorizing of listening material depends on content and compositional structure of 
the text. The presence of the information with facts and proves supporting the main idea, a problem with certain 
solution, logical structure and resolving conclusion in the end of the audio text are main requirements to meet the 
methodical criteria.Overall, the text should be comprehensible to language learners so that they can use the 
abstracts when speaking. If unknown words in the text are less than 2 percent, a language learner can ignore them 
and try to understand the main idea. The result of our work can be observed only when listening is comprehended, 
analized and evaluated simultaneously.
Keywords: the act of speaking, listening, comperhension, development. 
ХХІ ғасырдың басы қоғамдық өмірдің әр саласындағы болып жатқан жаһандану кезіндегі 
трансформациялық құбылыстарға толы. Білім беру саласы да бұл құбылыстардан шетте қалған жоқ. Бұл 
салада да түбегейлі өзгерістер болып жатқаны байқалады. Инновациялық тәсілдер мен күрделі де 
көпдеңгейлі мәселелерді шешу ең басты мақсат болып отыр. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 
заңында оқушылардың тұтас да бірегей дүниетанымын қалыптастырудағы педагогикалық ұстанымға 
ерекше көңіл бөлінеді. Бұл жоспарда көрсетілгендей, мектептің түбегейлі міндетінің бірі – оқушылардың 
дүниеге көзқарасын бір-бірімен тығыз байланысқан біртұтас дүние ретінде қалыптастыру және дәл 
осылай жаһандану мәселелері мен оларды шешу жолдарын үйрету. Жоғарыда айтылғаннан көретініміз, 
білім беру саласының негізі – адам және оның дүниеге көзқарасы: «адам – табиғат», «адам – қоғам», 
«адам – мәдениет», «адам – адам». 
Қазақ халқының ұлы ақыны, ағартушысы, ойшылы А. Құнанбаев (1845-1904) өз кезінде–ақ 
ғылымның адам өмірінде алатын орнын ашып көрсеткен. Абай өзінің шығармаларында, сондай-ақ қара 
сөздерінде жастарды тәрбиелеуде ғылым мен өнердің маңызы туралы айтып кеткен. Ұлы ақын өз 
еңбектерінде дамыған елдердің қатарына қосылу үшін ең бірінші жастарға білім керек екені, ғылыммен 
дос болуды, білім мен ғылымнан артық дүниеде ештеңе жоқ екендігін ерекше айтады. Сондықтан әрбір 
жас білім алуы, ғылыммен дос болуы керек екендігін айтады. Ағартушы–педагог жастарды тек білім 
алуға шақырып қана қоймай, ғылымға жетудің нақты жолдарын да көрсете білген. «Адамға ғылым – 
білімді көбейтуге екі қару керек: бірі – пікірлеспек, екіншісі – берік сақтау». 
Тіл – қоғамдағы адамдар арасындағы аса маңызды қатынас құралы. Тіл қарым-қатынас құралы 
ретінде тіл білімінің зерттеу объектісі бола отырып, оны оқытумен, сөйлеуге үйретудің әдіс-тәсілдерін 
ұтымды қолданумен тығыз байланысты. 
Қазақ тілін өзге ұлт аудиториясында оқытудағы қатысымдық әдістің алғаш ғылыми негіздемесін 
жасаған профессор Ф.Ш.Оразбаева оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым, тілдесім процестерінің 
сөйлеу және ойлау механизмдеріне байланысты аспектілерінің әдістемелік жүйесін қалады. Ғалым: 
«Қатысымдық әдіс дегеніміз – оқушы мен оқытушының тікелей қарым-қатынасы арқылы жүзеге асатын; 
белгілі бір тілде сөйлеу мәнерін қалыптастыратын, тілдік қатынас пен әдістемелік категорияларына тән 
басты белгілер мен қағидалардың жүйесінен тұратын; тіл үйретудің тиімді жолдарын тоғыстыра келіп, 
тілді қарым-қатынас құралы ретінде іс жүзіне асыратын әдістің түрі», - деген анықтама береді. 
Ғалым еңбегінде: «Тілдік қатынас жүзеге асу үшін, айтылған не жазылған хабардың қабылданып, 
оған жауап қайтарылуы, яғни істің ортақ атқарылуы басты шарт. «Сөйлесім» осы шартты және ортақ 
тілдік әрекетті аңғартатын сөз» дей келіп, «Адам не туралы сөйлейтінін, тіл арқылы нені жеткізетіндігін 
білгенмен, тілді, сол сияқты сөйлеуді өзіне бағындыра алмайды, яғни сөйлесім әрекеті, адамның сөйлеу 
тілі өзіне тәуелді емес, ол – табиғат берген, жаратылыстан туған күрделі процесс. Адам сөйлеуді 
жетілдіреді, дамытады, соның заңдылықтарын қарастырады, бірақ сөйлеу тілін өзі жасай алмайды. 
Осыдан сөйлеудің, тілдің қоғамдық-әлеуметтік сипаты аңғарылады. Хабардың қай түрі болса да 
шындыққа құралу керек, сонда ғана тілдік қатысым өз бетінше дамиды және сөйлеу (информацияны 
қабылдау, оған жауап қайтару, қайта жауап алу) қатысымдық құбылыстың мәнін ашады, адамдар 
арасындағы байланыс бола алады», – деп ой қорытады да, сөйлесім әрекетінің бес түрін (оқылым, 
жазылым, тыңдалым, айтылым, тілдесім) көрсетеді. Студенттер мәтінмен әртүрлі жұмыстар істегенде 
(мәтінді оқу, яғни тізбектей оқу, азат жолдан оқу, жаңа сөздермен сөз тіркестерін құрастыру, мәтін 

200 
бойынша сұрақтар дайындау, диалог құрастыру т.б.) байланыстырып сөйлей білуге үйренеді. Мәтін – 
қашан да тілдік әрекеттің нәтижесі болып табылады. Мәтінде тілдік тұлғалардың бәрі де (фонетика, 
лексика, грамматика) орын алады. Қазақ тілін оқыту бағдарламасы ЖОО-да мемлекеттік тілді заман 
сұранысы мен тапсырысқа сай, білім сапасын көтеріп, студенттердің кәсіптік бағдарлы дағдыларын 
қалыптастыруға бағытталған жаңа технологияны қолдана оқытуға негізделеді. Экономика мамандығын 
меңгеруге қажетті лексикалық қорды тілдік қатынаста қатысымдық тұрғыдан жаңа технология арқылы 
іске асырудың амал-тәсілдері күн санап толықтырылып, іздестірілуде. Мамандыққа байланысты 
мәтіндерді оқытқан кезде тілдік қатынастың барлық түрлері қолданылады. Студенттердің мәтінді талдау 
әрекетімен бірге әңгімелесу арқылы сөйлеу әрекетіне, сұрақ-жауап арқылы тілдесім әрекетіне, қысқаша 
мәтін немесе мини эссе жазғызу арқылы жазу әрекетіне үйрету көзделеді. Осы тұрғыдан мамандыққа сай 
қазақ тілін сапалы оқыту – қазіргі уақыт сұранысынан туындап отырған өзекті мәселелердің бірі болып 
табылады.
Қатысымдық бағыт әуел баста тілді жеделдете оқытудың негізгі әдісі ретінде қалыптасты. Ол дайын 
сөйлемдерді жаттатқызу, тілдік материалды саналы түрде меңгермей, көбінесе ойланбастан қайталауға 
негізделгенмен, бірте-бірте оқыту мазмұны, әдіс-тәсілдері өзгеріп, толығып отырды. 
Өдірістің қай саласында болмасын мамандығына байланысты қазақ тілінде еркін сөйлеп, қызмет ету; 
білімін, тіл байлығын жетілдіру – қазіргі заман талабы. Тіл қатынасы әңгімесушілердің өзара ақпарат 
алмасуынан қалыптасады. Бұл ақпарат алмасу тіл қатынасының коммуникативтік сипатын құрайды, 
сөйлеу барысындағы сөз алмасу ғана емес, сонымен қатар бір-бірінің әрекетін, қылығын танытады, 
өзгеріске келтіреді, жауап беруге талпындырады. 
Экономикалық жоғары оқу орындарының студенттері үшін қазақ тілі сабағы тек тіл үйрену көзі ғана 
емес, сонымен қатар мамандықтары бойынша жаңа білім жинау көзі болып табылады. Олай болса, қазақ 
тілін мамандыққа қатысты оқу бағдарламасына сәйкестендіріп оқытудың маңызы ерекше. 
Кәсіби қазақ тілін оқыту әдістемесі теориялық білім берумен қатар болашақ мамандыққа баулиды. 
Білікті маман дайындау, білім беру – қоғам дамуының негізгі жолы. Осыған орай қазақ тілінен берілетін 
базалық білім таңдалады. Қажетті базалық білімде ерекше орынды жоспарлау мәселесі алады, себебі 
бүгінгі студент ертеңгі маман, іскерлік қарым-қатынас жағдайында жол таба білуге үйрету маңызды 
болып саналады. Бүгінде оқытудың барлық түрін кешенді қарастыру, оларды бір-бірімен байланыстыру 
мақсаты басым.
Бүгінгі күн талабы – маманның кәсіби бағыттылығын, іскерлігін қалыптастыру. Сондықтан кәсіби 
бағдарлы білім беруде қамтылатын білім мазмұны, соның ішінде тақырыптар ғылымның соңғы 
жетістіктеріне негізделуі тиіс. Жаңа заманның талаптарына орай, интеллектуалдық қабілеті мол 
мамандарды даярлау міндеті бүгінгі білім жүйесінің басты да негізгі мақсаты екені даусыз. Осы мақсатты 
іске асыруда студенттерге іскерлік қарым-қатынасты дұрыс оқыту қажеттігі күннен-күнге айқын сезілуде. 
Бұл айтылған ұстанымдар мен тәсілдер қазақ тілін кәсіби бағдарлы мамандыққа байла нысты оқытудың 
өзіндік ерекшеліктері, заңдылықтары, оны меңгертудің әдіс-тәсілдері кәсіби бағдарлы қатысымда 
атқаратын маңызы зор 
Қазіргі таңда әлеуметтік-қоғамдық сұранымды ескере отыру - білім мазмұнын айқындаудағы басты 
фактор. Сондықтан экономикалық жоғары оқу орындарында қазақ тілі сабақтарын оқытқанда «... 
біріншіден, қазақ тілі қоғамдық- әлеуметтік құрал, екіншіден басқа ұлт өкілдерімен қарым-қатынас 
жасауға негіз болатын, ұғынысуға жол ашатын ұлтаралық құрал, үшіншіден, қазақ тілінің қатысымдық 
сипаты оның ел аралық қолданыста қолданылатын қоғамдық мәнімен және ресми іс-қағаздарда 
жұмсалатын әлеуметтік қызметінен көрінеді», – деген Ф.Ш.Оразбаеваның негізделген қағидасын 
басшылыққа ала отырып, болашақ мамандардың бұл мәселеге мемлекеттік маңызы бар, міндетті талап 
ретінде қарауына назар аудартқан жөн. 
Белгілі бір тілде сөйлеу үшін, мәтңн мен грамматика жеке-дара бөлінбей, сөйлесімнің барлық 
алғышарттарымен біртұтас жүйе түрінде оқытылады. 
Өйткені, грамматикалық жағынан бір-бірімен дұрыс байланыспаған сөздер не тіркестер адамның 
ойлаған ойын жеткізе алмайды. Сөздер белгілі бір мағынаны білдіре келіп, өзара байланысқан бір бүтінді 
құрайды. Яғни, тиянақталған ойды білдіретін сөйлемге айналады. Тіл үйрету кезінде грамматикалық 
материалдарды оқыту, оларды сұрыптау және тиімді әдіс-тәсілдер арқылы үйрету – зерттеуді қажет ететін 
маңызды мәселе. Бірақ ескеретін бір жай, кез-келген грамматика қолданылып отырған мәтіндегі 
сөйлемдердің құрылысына қарай алынуы шарт. 

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: