Лекции каз по тпмп 1-дәріс. Кіріспе
жүктеу/скачать 4.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ылғал қалыптарға арналған қоспалар негізінде балшықты құм түрінде жаңа материалдар
қосындысы бар айналымдық қоспаның көп мөлшерінен немесе құмы бар балшық қоспасынан тұрады. Құрғақ қалыптарға арналған қоспалар ылғал қалыптарға арналған қоспалардан аса жоғары беріктігімен, газ өткізгіштігімен және икемділігімен ерекшеленеді. Соңғы екі қасиет қоспаға ағаш жоңқалары, шымтезек және қосымша саңылаулар түзіп, жанатын басқа заттар енгізілуімен қамтамасыз етіледі. Кептірілетін қалыптарға арналған қоспаларды жауапты құймалар үшін орташа және ірі қалыптарды жасау кезінде кеңінен қолданады. Мұндай қоспаларды қаптамалық ретінде пайдаланады. Олардың құрамына сұйық шыны және басқа байланыстырғыштар кіреді. Қоспа қоршаған ауамен өзара әрекеттескенде қалыптың бетінде мықты беттік қабат түзіледі. Химиялық қататын қалыптарға арналған қоспаларды қаптамалық қоспалар сияқты қолданады. Олар кварц құмынан тұрады, оның құрамына 4,5…6 % сұйық шыны кіреді. Мұндай қоспалардың беріктігін көмір қышқыл газымен үрлеу арқылы қамтамасыз етеді. Химиялық қатаю кезінде су сұйық шынының құрамына кіретін, кремнийдің оттекпен қосындысымен берік қосылысқа түседі. Сонымен бірге түзілетін кремний қышқылының гелі, құм түйіршіктері арасында орналасып, оларды берік монолитке байланыстырады. Соңғы жылдары байланыстырғыштары – суық немесе қыздырылатын жабдықта қатаюға қабілетті синтетикалық шайырлары бар қоспалар көбірек қолданылады. Суық күйінде қататын қоспалар үшін карбомид-фуранды (БС–40), карбомид-формальдегидті (КФ–Ж), фенолформальдегидті (ОФ–1) және фенол-фуранды (ФФ–1Ф) негіздердегі шайырлар кеңінен қолданылады. Қоспадағы шайырдың құрамы 2 %-дан аспайды. Ыстық күйінде қататын қоспалар катализаторды қажет етпейді, бірақ қыздырылатын жабдықты қолдануды талап етеді. Термореактивті шайырдың типтік өкілі пульвербакелит болып табылады, ол ұнтақ немесе ерітінді түрінде өзек қоспасының құрамына енгізіледі. Қалып қоспаларына қарағанда, өзек қоспаларына аса жоғары талаптар қояды, өйткені қалыптарды құю және металды суыту кезінде өзектер барлық жағынан балқытпамен қоршалған және үлкен статикалық, динамикалық және жылулық жүктемелерге ұшырайды. Өзек қоспаларының үлкен беріктігі, газ өткізгіштігі және отқа төзімділігі болуы тиіс. Қарапайым ірі өзектерді жасау үшін өзек қоспаларына балшықты енгізеді. Күрделі өзектерге арналған қоспаларды әр түрлі байланыстырғыштар қосып, кварц құмынан жасайды. Қоспаларға күйікке қарсы қосындылардың (көмір, графит, мазут) және өзектің икемділігін қамтамасыз ететін қосындылардың (ағаш жоңқалары, шымтезек және т.б.) көп мөлшері кіреді. Ірі құймалардың ұсақ сериялы өндірісінде әр түрлі құрамды өзінен-өзі қататын сұйық қоспаларды (ӨТҚ) кеңінен қолданады. Аса көп қолданылатын қоспаның құрамына: кварц құмы (негіз), 5% - ақ феррохромды қож, 5% - сұйық шыны, 0,5% - көбік түзгіш (ДС–РАС, Петров байланысы), 0,1% - көбікті тұрақтандырғыш, 1,5 % - су кіреді. Қоспа ақ қождың құрамына кіретін (CaO) 2 ∙SiO 2 сұйық шынымен (Na 2 O·mSiO 2 ерітіндісі) өзара әрекеттесуінің арқасында қатады. Көбік көпіршіктерінің түзілуі үшін беттік-белсенді көбік түзгішті енгізеді, олар құм түйіршіктері арасындағы үйкелу коэффициентін азайтады және оның жеңіл орын ауыстыруына мүмкіндік туғызады, яғни қоспаның сұйық қозғалғыштығын қамтамасыз етеді, оның салдарынан ол өзек жәшіктерін оңай толтырады және нығыздауды талап етпейді. Өзек жәшігі немесе қалып жәшік толтырылған соң ӨТҚ жылулық кептірусіз 30…50 минут бойы қатады. 46 Қалып қоспаларын жасаудың технологиялық процесіне: жаңа алғашқы материалдарды алдын ала дайындау, айналымдық қоспаны дайындау, айналымдық қоспаны қайта өңдеу және жұмыс қоспасын дайындаудың өзі кіреді. 4.6-суретте материалдарды дайындау және механикаландырылған қоспа дайындау бөлімшесінде қалып қоспасын жасау сұлбасы келтірілген. 1 – қағымдау торы; 2 – біліктер; 3 – магниттік айырғыш; 4 – полигональды елеуіштер; 5, 8 – араластырғыштар; 6 – сорғы; 7, 11 – шанаптар; 9 – құмды елеуге арналған құрылғы; 10 – барабандық кептіргіштер; 12 – аэратор; 13 – шанап-тұндырғыш 4.6-сурет – Қалып қоспасын жасаудың технологиялық процесінің сұлбасы Қағымдау торында 1 құйылған қалыптарды қағымдаған соң қоспа кесектерді бұзу үшін біліктердің 2 арасынан өткізіледі және магниттік айырғышқа 3 беріледі, мұнда одан қалыптарды қағымдау кезінде қоспаға түскен металл кесектерін алады. Сонан соң қоспа полигональды 4 елеуіштерде еленеді және араластырғыштың 8 үстінде орнатылған шанаптарға 7 беріледі. Қоспа компоненттерін араластыру үшін вертикаль немесе горизонталь аунақтары бар айналмалар қолданылады. Таза құм қоймадан барабандық кептіргіштерге 10 беріледі, сонан соң құмды 9 елеу үшін құрылғыға жіберіледі және әрі қарай шанаптарға 7 төгіледі, одан мөлшерлеуші құрылғы арқылы араластырғышқа 8 беріледі. Балшық сумен қалақты араластырғыштарда 5 араласады және суспензия түрінде сорғымен 6 қажеттілігіне қарай араластырғышқа 8 беріледі. Қалып қоспасы ылғалдың мөлшерін орташалау мақсатында шанап-тұндырғыштарда 13 сақталады, сонан соң аэраторларда 12 қопсытылады және таспалы тасымалдауышпен қалыптау машиналарының үстінде орнатылған шанаптарға 11 беріледі. Құйылған қалыптар құймаларды берілген температураға дейін суытқан соң қағымдау торына 1 түседі де, цикл қайталанады. Қоспаны дайындаудың маңызды операциясы оның барлық құраушыларын жақсылап араластыру болып табылады, бұл оларды барлық көлемі бойынша біркелкі үлестіру қажет. 4.7- суретте вертикаль аунақтары бар тостаған типті периодтық әрекетті араластырғыштар көр- сетілген, оларда негізгі жұмыс органдары аунақтар 1 және соқашықтар 2 болып табылады. Араластырғыштан қоспаны тиеу тостағанның 3 түбінде орналасқан терезе 4 арқылы жүзеге асырылады. Араластыру процесінде балшық немесе байланыстырғыштар құм түйіршіктерін бүркейді, жеке құраушылар кесектері бұзылады және ылғал біркелкі үлестіріледі. Жақсы араластырылған қоспаның жоғары технологиялық қасиеттері – жоғары беріктігі және газ өткізгіштігі болады. 47 Құм-балшық қалыптау қоспаларын дайындау үшін араластырғыштарды пайдаланады. Периодтық және үздіксіз әрекетті араластырғыштарды қолданады. Периодтық әрекетті араластырғыштарда қалып қоспасын құраушыларды араластыру бөліктермен жүзеге асырылады, олар араластырғыштарға мерзімді тиеледі, сонан соң біркелкі масса түрінде түсіріледі. Үздіксіз әрекетті араластырғыштарда араластыру және түсіру бір мезгілде жүргізіледі. Мұндай араластырғыштарды механикаландырылған өндіріс жағдайларында қолданады. Өзек қоспалары үшін алғашқы материалдарды дайындау сұлбасының қарапайымдау екенін атап кету керек, өйткені олардың құрамына айналымдық қоспа кірмейді. Оларды дайындау үшін таза құрғақ құмды және байланыстырғышты пайдаланады, оларды араластырғыштарда араластырады. Суық күйінде қататын қоспаларға катализаторларды тікелей өзек жәшігін толтырудың алдында енгізеді, ол үшін қоспаны катализатормен қалақты немесе шнекті араластырғыштарда қосымша араластырады. 1 – аунақтар; 2 – соқашықтар; 3 – тостаған; 4 – терезе 4.7-сурет – Вертикаль аунақтары бар тостаған типті периодтық әрекетті араластырғыштар жүктеу/скачать 4.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|