Педагогика теориясы
Тәрбие әдістерінің сипаттамасы
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
| Тәрбие әдістерінің сипаттамасы
А.Сананы қалыптастыру әдістері. Бұл әдістер атауы жағынан да, мәні жағынан да вербалды оқыту әдістерімен сәйкес келеді, өйткені олардың негізгі қызметі – ағарту, әлеуметтік-адамгершілік қарым-қатынастар саласындағы білімдерді, адамдардың мінез-құлық нормаларын, ережелерін қалыптастыру, көзқарастар мен құндылықтарды қалыптастыру. Олар негізінен жеке тұлғаның санасына, индивидтің интеллектуалдық, қажеттілік-мотивациялық, эмоционалды-еріктік салаларына бағытталған. Сендірудің негізгі құралы, көзі – сөз, хабар, ақпарат және ақпаратты талқылау. Бұл тек үлкендердің сөзі емес, «оқушылардың пайымдауы туралы». Беделді ұстаздың сөзі мектеп оқушыларының санасына, сезіміне әсер етудің күшті әдісі бола алады, бірақ бұл тәрбиешіден жоғары мәдениетті, кәсіби шеберлікті талап етеді. Алайда мiндет – мiнез-құлық нормаларын, мәдениеттi орнықтыруды түсiндiру ғана емес, сонымен бiрге оқушылар мен жастардың оларға деген оң көзқарасын, қабылдауға деген құлшынысын ояту, өзiндiк наным-сенiмдерiн қалыптастыру. Бұл міндет – ақпараттандыру және іштей білу, санаға жеткізу – сендіру әдісін өте қиындатады, өйткені адам наным-сенімдерді таңдауда ерікті, ал жастар, жоғары сынып оқушылары беделді ұстаздың идеяларын, пікірлерін, көзқарастарын, тіпті шартсыз қабылдайтын сирек сенімге ие. Бұл әдістер тобына әдетте әңгіме, лекция, сұқбат, түсіндіру, пікірталас, өнеге, сендіру жатады. Лекция, әңгіме, түсіндіру – бұл тәрбиелеу мазмұны мен мәні бар ақпаратты ауызша әдістерде хабарлау және талдау. Тәжірибеде сабақты, оқушылармен кездесуді және әлеуметтік-адамгершілік мәселелеріне арналған әңгімені көбінесе сұқбат деп атайды, ол іс жүзінде тәрбиешінің монологтық сөзі болуы мүмкін. Дәріс мәселені жүйелі түрде баяндау ретінде жоғары сынып оқушылары үшін қолжетімді. Әңгіме мен түсіндіру бастауыш және орта мектеп оқушылары үшін қолайлы. Бұл формалардың әрқайсысы ақпараттылықты, қолжетімділікті және эмоционалдылықты, нанымдылықты талап етеді. Тақырыптар өте әртүрлі болуы мүмкін: қоғамдық өмір, адамгершілік, эстетикалық мәселелер, қарым-қатынас мәселелері, өзін-өзі тәрбиелеу, конфликттер және т.б. Әдістемелік әдебиеттерде тәрбиеші барлық жастағы оқушылармен тәрбиелік әңгіме жүргізуге арналған тақырыптарды, мазмұнды материалдарды және ұсыныстарды табады. Тәрбиеші тәрбиеленушілермен әңгімелесу үшін бұқаралық ақпарат құралдарынан еліміздің, әлем өмірінің өзекті мәселелерін, жеткіншектер өмірінің әртүрлі аспектілерін көрсететін материалдарды да алуы керек. Тәрбиелік әңгімеге материалды берудің мазмұнын да, әдістерін де, оның құрылымын, стилін, әңгімелесу ырғағын, психологиялық ахуалды ойластырып, мұқият және жауапкершілікпен дайындалу қажет. Бұл ретте ең бастысы – формализмнен, бос сөзден аулақ болу. Ұстаздар әңгіме барысында балалардың көптен бері білетін банальды сөздерді жиі айтатынын есте ұстаған жөн, бұл олардың сөйлеуін «адамгершілікті оқуға» бағыттайды. Бұл принципті түрде сендіру әдісінің беделін түсіреді. Мұғалімнің өзі айтқанына сенімді болуы керек, оның мінез-құлқы сөзіне сәйкес келуі керек. Талқылау, пікірталас және диспут ретіндегі әңгімелесу – мектеп оқушыларының интеллектуалдық және эмоционалдық әрекеті жүзеге асатын әдістер. Тәрбиелік әңгіме, пікірталас, әдетте, тәрбиешінің қысқаша кіріспе сөзінен және негізінен проблемалық сипаттағы талқылауға сұрақтар қоюдан тұрады. Диспут – бұл ерекше тәрбие әдісі, ол қарама-қарсы пікірлердің міндетті қақтығыстарын қамтиды. Пікірталас өткізу үшін тақырып атын, талқылауға арналған сұрақтарды тұжырымдау, жетекшіні таңдау (егер бұл мұғалім болмаса), қатысушыларды ережелермен таныстыру, алдын ала жұмысты орындау: бірнеше баяндамашыларды, көрнекі материалдарды және бөлмені дайындау. Талқылаудың нәтижесі барлығының міндетті келісімі емес, ақпаратты алу және түсіну, өз бетінше ойлау және таңдау болуы керек. Өнеге-әңгіме, көрсету, талқылау, үлгіні, әдеби немесе өмірлік фактіні, тұлғаны талдау болып табылады. Өнеге әдісінің бір мағынасы, біз айтқандай, стандартты талқылау болса, екіншісі - ересек адамның, мұғалімнің, ата-ананың, қоғамның барлық мүшелерінің өзіндік мінез-құлқы арқылы мінез-құлық үлгісін көрсету. Біріншісінің әрекеті – иллюстрация, жалпы мәселелерді нақтылау, өзінің ой еңбегін белсендіру. Екіншісінің іс-әрекеті тұлғаның еліктеу қабілетіне негізделген, оның сипаты жас ерекшелігіне байланысты. Үлгілерге еліктеу барлығына, ересектерге де тән. Бұл жерде әлеуметтік психологияның заңы әрекет етеді: мінез-құлықтағы адамдар пікірі олар үшін салмақты, бағалау мен мінез-құлықты анықтайтын анықтамалық тұлғаны басшылыққа алады. Кіші жастағы оқушылар дайын үлгілерді алады, олар көбінесе сүйікті мұғалімі үйреткендей жасайды, тіпті анасы да мұндай мұғаліммен алғашында беделін жоғалтуы мүмкін. Жасөспірімдік еліктеу таңдамалы және өзін-өзі басқарады. Жастық шақта ол белсенді ішкі жұмысқа сүйенеді, жасөспірімдер мен жас жігіттер айналасындағы ересектердің мінез-құлқын талдауға бейім және оларға өте сын көзбен қарайды. Әдебиет-тарихи тұлғалар, құрдастар, үлкендер, ата-аналар, ұстаздар үлгі етеді. Соңғысы тәрбиешіге ерекше талаптар қояды. Ұстазға қойылатын жоғары талаптар, оның білім берудегі алатын орны, шәкірттерге әсер ете білуі туралы ұлағатты ұстаздар көп айтты. «Әрбір оқушыны өзіне қарауға, өз мінез-құлқы туралы ойлауға, өзін-өзі басқаруға итермелейтін күш... мұғалімнің жеке басы, оның идеялық сенімі, рухани өмірінің байлығы», - деп жазды В.А.Сухомлинский. Сондықтан педагогикалық университеттің міндеті білім беру ғана емес, болашақ ұстазды тәрбиелеу. Бұл ата-анаға да қатысты: олар бала үшін бірінші және ең жарқын үлгі, бала оларға еліктейді, өмірінің алғашқы күндерінен бастап олардан үйренеді. Сондықтан олар да басқа ересектер сияқты білімге деген үлкен жауапкершілікті сезінуі керек. Сендіру (суггестия) педагогикалық әдіс ретінде оқу құралдарында сирек сипатталады. Сендіру – жеке тұлғаның сыншылдығы төмендеген эмоционалды, иррационалды әдістердің көмегімен, шабыт берушіге белгілі бір сеніммен тұлғаға әсер ету. Негізінен медицинада, психотерапияда қолданылады. Оқыту процесінде суггестия теориясы мен практикасы дамып келеді (Г.К.Лозанов). Тәрбиелеуде сендіру музыка мен поэзияның көмегімен бірлескен тәжірибеге эмоционалды фон жасауда көрінеді. Күшті ынтымақтастық және жағымды эмоциялар тәрбиелік күш екенін педагогтар бұрыннан біледі. Психологиялық тренинг элементтері эмоционалды жағдайды, сенім атмосферасын, қауіпсіздік сезімін қалыптастыру үшін де қолданылады. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|