Педагогикалық институты аманжол күзембайұлы еркін әбіл тарихнам а
Италия тарихнамасының «саяси–риторикалық» мектебі
жүктеу/скачать 0.67 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Леонардо Бруни
- Никколло Макиавеллидің
- Рассуждение по поводу первых десятых книг Тита – и Ливия»
- Какструччо Кастриканидің өмірі
- Монархия ˃ аристократия ˃ республика ˃ аралас түрі ˃ қайтадан монархия
- Лоренцо Валла
- «Тарихты оқып – тану әдістері», «Мемлекет туралы алты хат»
- «Тарих жөніндегі он диалог»
| Италия тарихнамасының «саяси–риторикалық» мектебі.
Гуманистік тарихнама аясында Италияда тарихшылардың бірнеше мектебі қалыптасты. Соның бірі Флоренция гуманисі Леонардо Бруни негізін қалаған «саяси–риторикалық» мектебі. Ол заманда тарихшылар әрі философиямен, әрі әдебиетпен, әрі саясатпен де айналысты. Көпшілігі саясаткерлер еді. Елдің әрбір азаматы Флоренция қаласының нағыз патриоты болып қана қоймай, ол бүкіл ісімен, қызметімен туған қаласының беделін, абырой–атағын көтеруге міндетті болды. Осындай пиғылдағы тарихшылар ойы аталған мектеп айналасында топтасты. Леонардо Бруни (1370–1444) 12 томдық «Флоренция тарихы» атты еңбек жазды. Кітапта Флоренция қаласының пайда болған уақытынан бастап 1404 жылға дейінгі тарихы баяндалады. Автор Флоренция республикасын ертедегі Рим республикасының заңды мұргері, оның демократиялық дәстүрлерінің жалғасы деп есептейді. Ол Флоренция қаласының бай бюргерлік (пополондар) топтарына қарап, 1378 жылы кедей топтардың Чомпи көтерілісін де жақтамайды. Ол қаладағы орта топтың мүддесін көздейді. Тарихшы ретінде Л.Бруни ортағасырлық дәстүрлерден толығымен бас тартып. Рим империясының құлауынан басталатын ұзын–сонар тарихи кезеңді ол «орта ғасыр» деп атауды ұсынды. Ол тарихи процесске саясат тұрғысынан қарайды. Сондықтан ол зерттеуші ретінде объективті емес. Антикалық авторларға еліктеп өз шығармаларында риторикалық әдістерге ұрынады. Сондықтан ол тарихи оқиғаларды драмаға айналдырып, тарихи тұлғаларды асыра мадақтайды. Л.Бруни өзінің эмоционалдық шығармаларында экономикалық әлеуметтік мәселелерге мән бермейді. Мемлекетті басқаруда өткен замандардың тәжірибесін пайдалану Никколло Макиавеллидің (1469 – 1527) «Государь» атты еңбегінде айқын көрініс тапты. Белгілі гуманист, саяси–ойшыл, тарихшы. Флоренция республикасының әр–түрлі басшылық қызметтерін атқарған. Кейде елшілік миссиясын басқарып, Европаның көптеген елдерінде болып, олардың саяси өміріне белсене түрде қатынасқан саясаткер. Республика құлағаннан кейін ол өзінің поместьесінде ғылыми жұмыспен айналысты. Н.Макиавелли қоғамдағы орта таптың идеологы. Өз шығармаларында елдегі экономикалық және саяси тұрақтылықты қалады. Оның пікірінше Италия бір орталыққа бағынған қуатты елге айналуы үшін, ел ішінде тұрақтылық болуы қажет. Мұны тек қана күшті монарх қана жүзеге асыруы мүмкін. Саяси көзқарас жағынан республикашыл болса да, осындай пікір айтуға ол мәжбүр болды. Жоғарыда айтылған шығармада елдегі аумалы–төкпелі заманда қатаң тәртіптің қажеттілігін айта келіп, мемлекет басшысына шексіз билік берудің қажеттілігін дәлелдейді. Сол 1513 жылы ол өзінің «Рассуждение по поводу первых десятых книг Тита – и Ливия» деп аталатын жартылай, саяси жартылай тарихи екінші еңбегін жариялайды. Бұл кітапта ол ел басқарудың республикалық түрінің қырымен сырына, оның саяси институттарына тоқталады. 1520 жылы «Какструччо Кастриканидің өмірі» деп аталатын ғұмырнамалық шығармасында саяси көзқарасын өзгертіп, ел басқарудың монархиялық, автократты түрін мадақтайды. 1520–1526 жылдар аралығында ол өзінің негізгі шығармасы, оның атын шығарған еңбегі «Флоренция тарихын» оқырман қолына тигізді. Мұнда ол өзінің мұратына айналған мемлекет басқарудың республикалық формасының Флоренция тарихында өміршен болмауының себептеріне талдау жасады. Аз ғана уақыт өмір сүрген Флоренция республикасы елдегі ішкі және сыртқы қайшылықтарының нәтижесінде тарих қойнауына кетті. Европа тарихнамасында Н.Макиавелли қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктің әлеуметтік соғысқа әкеліп соғатындығын алғаш түсінген тарихшы. Мемлекет басқарудың формалардың ауысуын Макиавелли тарихи процестің дамуындағы екінші заңдылық деп есептейді. Басқару жүйесінің мына төмендегі схемасы Монархия ˃ аристократия ˃ республика ˃ аралас түрі ˃ қайтадан монархия – Макиавелли шығармасының негізі. Бір формадан екіншіге ауысуы саяси зорлықпен аяқталатын саяси күрестің нәтижесі. Н.Макиавелли тарихтағы көне дәуірді орта ғасыр ауыстыратындығы көзі жетті. Ол бұл терминдерді пайдаланбаса да екі дәуірдің ерекшеліктеріне тоқталды. Рим империясынң құлап, оған варвар патшаларының басып кіруінің негізгі себептерін христиан дінінің пайда болуымен байланыстырды. Италияның бытыранқылығын Рим папаларының сол саясатының нәтижесі екендігін дәлелдейді. Флоренциядағы саяси күрестің негізгі белестеріне тоқтала отырып, Н.Макиавелли оған сипаттама берді. Бірінші кезеңде аристократтар өз ішінде күрессе, келесі белесінде халық (пополон) пен аристократия арасында, ал енді соңында пополондар мен плебейлер арасында қым–қиғаш қарама–қайшылықтар болып, соңы көтеріліске ұласты. Автордың пікірінше саяси күрестің циклдық қайталануында жеке бір тұлғаның әрекетіне байланысты емес, ол тарихи заңдылықтың көрінісі. Макиавеллидің тарихи концепциясына қорытынды жасау, белгілі бір тарихи құбылысқа баға беру тән. Гуманистік бағыттағы тарихшылардың ішінде ол өзінің ғылымилығымен ерекшеленеді. Ал енді оның кемшіліктеріне келетін болсақ, біріншіден оның деректер корпусының жұтандығы. Екіншіден сол замандағы тарих ғылымына тән деректерді ешбір талдаусыз, сол күнінде пайдалану. Автор тарихтағы жеке бір тұлғаның роліне аса бір мән береді. Бұл оның үшінші кемшілігі деп ойлаймыз. Макиавеллидің тарих ғылымында алатын орыны ерекше. Ол өз заманының ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан, өзінен кейінгі тарихшыларға үлгі болған ғалым. Ортағасырлық тарихнамада «деректемелік сын» түсінігі пайда болды. Мұнын авторы италия гуманисті Лоренцо Валла (1407 – 1457). Оның 1440 жылы жазылған «Константин сыйының түп нұсқасы туралы трактат» – атты еңбегінде кез–келген тарихи дерекке сын көзбен қарау қажеттілігі дәлелденді. Автордың сын тезіне салған құжаты император Константиннің епископы Сильвесторға Рим папасы лауазымың беру туралы Грамотасы. Осы құжаттың негізінде Рим империясының орталығы жаңадан негізі қаланған Константинополь қаласына көшірілді. Заманында осы құжаттың заңдылығына күмән тудырғандар көп болды. Бұлардың арасында тарихшылар да саясаткерлер де болған. XVI ғасырдың орта шенінде Европа тарихнамасында жаңа сарын пайда болды. Қоғамдағы түбірлі бетбұрысқа байланысты жаңа тарихи сана қалыптасты. Француз заңгері, абсолютті монархияны жақтаушы Жан Боден тарихтың мәртебесіне жаңа түсінік берді. Қоғамды басқарудың тиімді түрлерін таңдауда әлем тарихының үздік тәжірибесін пайдалану қажеттілігін дәлелдеді. Жан Боден тарих ғылымының өзіне тән тану әдістері бар екендігін айтты. «Тарихты оқып – тану әдістері», «Мемлекет туралы алты хат» еңбектерінде тарихшының негізгі міндеттеріне тоқталды. Автор тарихшы алдымен тарихи фактінің шынайлығын анықтауы қажет. Ол тарихи фактілерді табиғат фактілермен салыстыруы. Табиғат фактілері қандай шынайы болса, тарихи фактілерде сондай объективті болуы қажет. Тарихи фактілерді іріктеу барысындағы зерттеушілер кездесетін қиындықтарды ескертеді. Деректерді салыстыра отыра сын тезіне салуды ұсынады. Тарихшының өткен уақиғаға, тарихи тұлғаларға баға беру құқығына күмәнмен қарайды. Ол тарихтың өз ішінде объективті зандылығы бар деген ойды білдіреді. Әрбір елдің географиялық жағдайы сол ел халқының психикасына, оның тарихи тағдырына әсер ететіндігін көрсетті. Жан Боден әр халықтың алға қарай даму мүмкіншілігін жоққа шығармайды. Тарих ғылымының қоғам дамуындағы ролі жөнінде 1572 жылы «Тарих жөніндегі он диалог» атты еңбек жазған Франческо Патриций (1529–1927). Оның тарихи көзқарасына тоқталайық. Тарих дегеніміз адамзаттың басынан өткен тәжірибелердің жиынтығы емес. Тарихтың негізгі мақсаты – ақиқатты тану, негізгі міндеті – кез–келген тарихи уақиғаның болғандығын анықтау. Дегенмен тарихи уақиғаның ақиқатың толық тану мүмкін емес. Франческо Петриций деректерге сын көзбен қарауды ұсынды. Өткен заманды зерттей отыра тарихшы, сол уақиғаны көрген адамдардың айтқандарын ғана пайдалану керек. Ол философия мен тарих ғылымдарын салыстыра отырып, тарих тек фактілерге ғана жүгінетін ғылым дейді. Тарихтың негізгі объектісі – бүгінгі күннің шындығы. Тарих – өткен заман туралы әңгіме емес. Тарих естелік, болып өткен уақиғаның құжатқа негізделген ақиқаты. Міне, Патрицийдің тарих ғылымына көзқарасы осындай. Сонымен қорытынды жасайтын болсақ гуманистік тарихнаманың негізгі жаңалығы төмендегідей: 1. Билік басына келген саяси партияалар, әлеуметтік топтар арсындағы күрес тарихи процесстің қозғаушы күші. Олар тарихтың даму заңдылығымен жалпы заңдылықпен байланыстыруға тырысты. 2. Филология ғылымының жетістіктерін пайдалана отырып, олар тарихи деректерді жүйелі түрде талдау жұмыстарының жүргізілуін талап етті. Тарихи құжаттарды жинақтап бастыруға көңіл аударылды. Осыған байланысты Қосалқы тарихи пәндер пайда болды 3. Тарихи процессті кезеңдеудің жаңа концепциясының (көне, орта, және жаңа ) негізін қалады. жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|