Дәріс сабақтарының мазмұны

6. Дәріс сабақтарының мазмұны

«Адам не үшін оқиды?» деген сұраққа жауаптың варианттары көптiк ете алады: таным теориясы, гносеологияда, оқуды мақсат сәттi жұмысқа орналастыру және тағы басқалар үшiн рухани дамыту, арнайы бiлiмдердiң алуын әбден жетiлдiру, мүмкiндiк - сенiмдi бiлiмдердiң алуы. Олар әлбеттенi алады ма? Осы мәселеге жауап беру үшiнтаңырлық процесстiң құрылымын есiмiзге түсiремiз. Ол сезгiш және тиiмдi таныстырудың элементтерiнен тұрады. Сезгiш таныстыру үш форманы алады: сезiну, қабылдау, қою. Сезгiш таныстыру арқылы заттар және құбылыстардың түрлерi жасалады.

Таныстыруды жоғары дәрежеде - тиiмдi таныстыру немесе абстрактiлi ойлау - ұғымдардың формада өмiр сүредi, пiкiрлер, ой тұжырымдары. Абстрактiлi ойлаудың нәтижелерi теория барып тұр бұрыннан бар заң, қағидалар теория барып тұр.

Әбден жетiлдiруде де, әдейi тартып алған бiлiмдердiң меңгеруiнде, адам баласын iстеп шығаратын тәжiрибе де оқу қызметiнiң арналуы және дағды бiлiмдер тұрады. Бiлiм беретiн қызмет, бiлiм беретiн мәселелердiң шешiмiнiң ең жақсы әдiстерiнiң iздестiруiнiң қабылдауларын ционализацииы мақсатпен ортақ дидактика және үйренудiң әдiстемелерiмен деп аталған дидактиканың бөлiндiлерi оқу барысына жүргiзiледi.

Зерттеу нысананы дидактикалық ғылымда - бiлiм беретiн процесс. Соңғының астында әлеуметтiк мағыналы мақсаттар және есептердiң бiлiм беретiн жүйенiң жұмыс жасау және дамытуы, табыстарын түсiнедi. Бiлiм беретiн жүйе өздiң әлеуметтiк институттарында болады - реттейтiн адамдардың қызмет бiлiм беретiн құрылым оған сәйкес орнықты байланыстар, ереже, норма, қатынас. Нәтижелердiң сабақ беру, оқу, оқу қызметiнiң ұйымының формасының қатынастары, материал, үйренудi құралдың меңгеруiнiң әдiстерi, диагностика және бағасы, мектеп, колледждер, лицейлер, университеттер тағы сол сияқтылар - бiлiм беретiн институттардың мысалдары.

Дидактиканың заты заңдар, бiлiм беретiн процесс, тәлiм-тәрбиенi технологияның қағидалары болып табылады. Дидактика термин didaktikosтiң грек сөзiнен болады - ақыл үйрете. Санауға қабылдалған, термин мынау не Ратке вольфганг тiл маманы және ұстаздың 1613 немiс жылындағы қолдануына енгiздi. Дидактиканың теориялары бойынша бiрiншi iргелi жұмыспен Коменскийдiң амосының янының 1657 жыл жариялалған Ұлы дидактикасы болды. Дидактика келесi есептердi шешедi:

1) заңдар және үйренудiң қағидаларын зерттейдi;

2) концептуалды жағдайлар, бiлiм беретiн процесстiң парадигмасы өндейдi;

3) бiлiм беретiн технологиялар құрастырады;

4) диагностиканың жүйе жасайды, бақылау және алған нәтижелердiң бағасы;

5) әр түрлi тұжырымдамалардың негiзде бiлiм беретiн процесстiң нәтижелерi болжайды.
Тақырып 2. Үйренудiң теория

Бiлiм беретiн жүйенiң мақсаттары қоғам мүдделерiмен сәйкес анықталатыны жалпыға мәлiм бұл өз кезегiнде, концептуалды схема немесе қойылуды үлгi және бiлiм беретiн мәселелердiң шешiмiнiң таңдауына ықпал етедi.

Негiзiнде қазiргi дидактикада айырмашылықтардың негiзгi бағалау белгi үйренудi процесске екi жол бiлiм беретiн процесс оқушы оқытушының рөлi қолданылады.

Бiрiншi жол әлеуметтiк, сыртқы шеңберлер басым болатын бiлiм беретiн жүйе қатты тап қалған авторитарлық ойлайды. Негiзгi ықылас бiлiмдер, дағдыларды берiлуде оқытушының рөлiн бiлдiредi, тек қана айтылған мәлiметтi қабылдап қолдануға болып қалуға жиiленемiз.

Екiншi жол оқушының тұрақты белсендiлiгi, оның таңырлық мүддесiнiң дамытуы ойлайды. Бiлiм беретiн процесске оның ықпалының үлкен дәрежесi дидактикалық жүйенi жiберген сайын ол сол үлкен дәрежеде жеке - сәйкес те бағытталған. Природосообразность дамытуының оқушы ерекшелiктерi индивидтың табиғи қабiлеттiлiктерiнiң еркiн дамытуы, теория, үйренудi технологияның құрастыруы жеке қабiлеттiлiктер негiзiнде ойлайды. Өзiншелiк және қоршаған ортасы бар гармонияның сақтауы бұдан. Мысалы, Л.Н.жуан оқу бағдарламасы, қатты оқу кестесiнiң алдын ала белгiленгендерiмен терiске шығарды. Ол балалардың мүдделермен және қажеттiктерiмен анықталуы керек жұмыстардың мазмұнитынын ойлады. Бұл факультативтiк оқу курстерiнiң мұндай әдiстеме бойынша салынған бiлiм беретiн жүйесiндегi бар болуды ұғындырады.

Оқу барысындағы жеке бағыт құрылған бiлiм беретiн өнiмдегi оқушы және ұстаздың бiрлескен қызметi ойлайды. Мақсат, мазмұн, технология, бақылауы оқушы мүдделерiнiң есепке алуымен затының зерттеуiнде қаралады. Оның дамытуын жеке траектория жасалады.

Дамытпалы оқытуды әдiстеме ұстаздарды ара-арасындалар және психологтердi бәрiне белгiлi. Ол 1950-шi жылдардың аяғы әлiде пайда болды және оқу барысына жеке жұмысшы енгiзумен айырмашылығы болады бастады. Бiлiмдердiң меңгеруi ол үшiн әдейi ұйымдастырылған жан-жақты қызметтi ойлайды.

Батыстың жоғарғы мектебiнiң дидактикасында мағыналы құбылыспен оқуға үйренуден Б.бар және тагтiң джонының робертасы бап болды - (From Teaching to Learning - A New Paradigm for Undergraduate Education) жоғары бiлiмнiң жаңа парадигмасы.

Белгi қойылған парадигмалардың мазмұны қарап шығудан бұрын, үйрену, сабақ беру, оқуды терминдермен тағайындаламыз.

Қоғамның қызметi сообраз үйрену кең ұғымнан астам, таңбалаушы нормативтiк.

Сабақ беру бiлiмдер, бiлу дағдыларды берiлу бойынша оқытушының қызметi тiршiлiк тәжiрибе сияқты түсiндiредi.

Оқу оқытушының iстi бүлдiру рөлiнiң жанында (материалдың меңгеруi) оқушының дербес жеке қызметiне сияқты көрiнедi.

Жоғары бiлiмде дәл қазiр сабақ берудi дәстүрлi парадигма көп жайылған. Көп зерттеушiлердiң ойыншасы, жоғарғы мектептiң дамытуын ең жақсы перспективалар алайда, оқу, оқуды парадигмамен байланған.

Түпкi мақсатының сабақ берулерiн үстем болатын парадигмасында берiлуi болып табылады оқушы заттың мазмұныды. Пәндiк мазмұнның хабар жүргiзуiнiң қамтамасыз етуiн қажеттiлiк оқу курсi, бағдарламалардың өңдеуi, оқытушылардың мамандығын жетiлдiруiндегi оқу орынның ықыласының акценттеуi ескертедi. ЖООлардың есебi тиiстi бiлiм аясындағы жаңалықтар, инновациялары биiк деңгейдегi сабақ берудi қамтамасыз ету негiзiнен қолдану есебiнен болып табылады. Жаңа бiлiм аясының пайда болуы тиiстi курстiң пайда болуына әкелiп соғады.

Мақсат оқуларды парадигмада - (тартылатын материалдың оларына меңгеру) студенттiң оқуы. Сайып келгенде, оқу орындардың жауапкершiлiгiнiң мәнi ауыстырылады: қамтамасыз етулермен студенттiң қорытынды бiлiмдарлығының кепiлдiгiне сабақ берудi сапа тиiстi. Оқытушының табысты жұмысының белгiсiмен нәтиженi бұл жерде сөз сөйлейдi - дағдылары оқушы өнер-бiлiм. Оқу орын жауапкершiлiк осы жағдайда екi деңгейлерде алып жүредi: бiрiншi деңгей бұл қажеттiктердiң өзгерiстерiнiң динамикасының есепке алуы бар қоғамдық қажеттiктерiне бiлiмдер, студенттердiң дағдыларын сәйкестiкке жауапкершiлiк уақытында ойлайды. Жауапкершiлiктiң екiншi деңгейi - бұл оқу орындағы үйрену заттар бойынша өздерiнiң студенттерiнiң жетiстiктерi жылда. Студенттерге нақты бiлiмдер және дағдыларын алу өз кәсiби мақсаттарын болашақта жүзеге асыруға көмектеседi.

Сабақ берудi парадигмадағы оқу барысының жетiстiгiмен оқу сағаттарының оқытушының бiлiктiлiгiнiң бағасы, саны және заттық-техникалық қамтамасыз етумен анықталады. Көп университеттер тек қана дәрiстердiң негiзiнде оқу барыстарын ұйымдастырады. Сонымен бiрге бiлiм беретiн қызметтiң өнiмдерiмен болып табылады: мәтiннiң көлемi студент талқыланылған; компьютер өткiзiлген сағаттар; iстелiнген есептер, тесттер, жаттығуларды сан. Өнiмдiлiктiң сабақ беруiнiң парадигмалары шеңберiнде әрбiр студенттегi үйренудi бiр сағатының құнымен анықталады.

Жетiстiк оқуларды парадигмада студенттердiң жұмысының нәтижелерiмен байланады. Оқудың нәтижелерi сол бiлiмдермен және студенттерге өз кәсiби мақсаттарын жүзеге асыруға көмектесетiн дағдылармен өлшей алады. Қызықтыруларды жүйе нәтижеге жұмыс iстеуi керек, шығында емес. Нәтиженiң бағасы оқу ортасының өңдеушiсiнен тәуелсiз өтуi керек. Өнер-бiлiм, студенттердiң дағдылары және де оқу орынға түсуде маңызды өлшесiн, (курстiң бас және аяқтауы) аралық кезеңдер және ЖООның аяқтау бойыншасында. Жоо бағдарламасы студенттiң оқуын уақытқа қосымша құн анықтауы керек.

Студенттердiң үйренуiнiң екпiндерi сабақ берулердi парадигмада кестелермен анықталады. Уақыттың үстiнен қараушылығы және басымдылық қызметтiң әрбiр түрiне әсер болу (қарыздар) жиiрек. «Аудиториялық архетип оқу барысының құрылымын анықтайды.

Студенттердiң бiлiмiнiң екпiндерi оқуларды парадигмада стандарттармен анықталады. Студенттердiң табысты оқу қамтамасыз ететiн кез келген әдiстi сүйейдi. Стандарттар сыртқы ортаның талаптарының өзгерiстерiнiң шарасы бойынша жоғарылай алады.

Сабақ берулердi парадигмада бiлiм беретiн процесстiң бас уәкiлi студенттерге өнер-бiлiм хабарландырлайтын оқытушы болып табылады. Диплом сол бiлiмдердiң қажеттi санын қылғығанда студентке шығып тұрады.

Бас уәкiл-студент оқуларды парадигмада. Ол оқу өнiмiн ашып құрады. Оқытушы және оқу ортасы, ол өндейтiндiгiмен барлық оның құрылымдық элементтерiнiң iске асыруында мiндеттi түрде емес қатысып қатысуы керек.

Сабақ берулердi парадигмада дарашылдықтың рухы басым болады. Жетiстiк жеке табыс болып табылады.

Оқу ортасы оқуларды парадигмада бiлiм беретiн процесстiң барлық қатысушыларын жетiстiкке мүмкiндiк туғызады. Өзара әрекеттесу iстестiк сарынмен iске асады, бiр-бiрiнiң қолдауы, кооперация. Табыс және жетiстiк - бiрлескен күштердiң нәтижесi. Оқытушы бұл жерде командамен өзара жұмыс iсте бапкерге ұқсас. Оған командалық ойынды маңызды жасап жүзеге асыру. Ол, тезiрек жинағы, трансляторға қарағанда бiлiмдердiң iздестiруiн дизайнер, ұйымдастырушы.

Сонымен, бiлiм беретiн парадигмалар келесi белгiлер бойынша салыстыруға болады: бiлiм беретiн процесстiң субъекттерiнiң рөлдерiнiң мақсаттар, жетiстiктiң көрсеткiштерi, оқу барысының құрылымы, өнiмдiлiк және мәнi.

Екi жоғарыда айтылған парадигмалардағы үйренудi теориясының бөлуi дегенмен бiрнеше шартты көрiнедi. Оқу және сабақ беру - бiлiмнiң ылғи бiр процессiнiң екi тарабы. Айырмашылық бiлiм беретiн өнiмнiң алуын әдiсте, педагогикалық процесске студенттiң қатыстырылғандығын дәрежесiнде болады. Зияткерлiк дағдылар және әлеуметтiк қарым-қатынастың дамытуы оқу орындар ортақ есеп болып қалыптасады. Сондықтан жаңа формалар және бiлiм беретiн процесстiң ықшамдауын мақсаты бар жұмыстың әдiстерi керек.
Тақырып 3. Қазiргi оқыту әдiстері

Оқыту әдiстер - бұл бiлiм беретiн мақсаттардың табыс бағытталған оқушы оқытушының бiрлескен қызметiн әдiс. Әдiстiң құрама бөлiгi - қабылдау. Жеке қабылдаулар әр түрлi оқыту әдiстер құрамына кiре алады.

Оқыту әдiстердi жүйелеу әр түрлi белгiлер бойынша болады. Мысалы, бiлiмдердiң берiлулерi көз бойынша танып бiледi:

1) сөздiк әдiстер (әңгiме, түсiндiру, әңгiме, пiкiрталас);

2) (материалдың иллюстрациясы плакаттар арқылы, кестелер, картинг, макеттер, карталар, тәжiрибенiң демонстрациясы, телехабарлар, компьютер бағдарламалары) көрнекi әдiстер;

3) жаттығу әдiстерi: жаттығулар, лабораториялық жұмыстар, дидактикалық Ойындар.

Оқу материалының жасауындағы бiлiм беретiн процесстiң субъекттерiнiң қатысуының дәрежелерi бойынша келесi әдiстердi ерекшелейдi:

1) бiлiмнiң жанында академиялық дағдылар оқытушыларынан берiледi дайын түр оқушы көбейтедi;

2) белсендiсi өзiндiк жұмысының арқылыларының бiлiмдерiнiң табуы оқушы бiлдiредi;

3) жаңа оқу бiлiмiнiң алуы таңырлық процесстiң қатысушыларының (өнер ) бiрлескен жұмысы арқылыда болғанда өздiгiнен.

Оқу барысындағы мәлiметтiң берiлулерi әдiс бойынша танып бiледi:

1) төте үйрену - түсiнiктi формадағы оқытушы негiзгi ұғымдар, заңдар және заттың қағидаларын дәйектi түрде баяндайды;

2) зерттеу үйренушi мәселенiң ахуалдарына тартуы және жауаптардың дербес iздестiруi ойлайды;

3) пiшiндеу нақты тiршiлiк ахуалдардың схемалық ұсынысындағы қатысу болады;

4) бiрлесiп оқу оқу материалының белгiлi бөлiгiнiң үстiнде үйренушi топтардағы жұмысына ойлайды.

Шаруашылық тәжiрибесiнде бiлiмдердiң экономикалық дамуды Еуропалық және Ресейлiк тәжiрибенiң есепке алуы бар бiлiм беретiн процессi және олардың қолдануының өткендi шолуындағы оқыту әдiстердi классификацияны зерттеймiз

Төте үйрену - бұл негiзгi ұғымдар, заңдар және қағида затының бiртiндеп, айқын мазмұндама жiктелген. Жаңа материал ептеген үлестермен ұсынылады, оның меңгеруi мерзiмдi тексередi, күрделi моменттердi қайтадан ұғындырылады. Материал статистикалық мәлiметтермен, көрнектi құралдармен жарысайды. үйренудi түзудi әдiс экономикалық пәндердiң сабақ беруiнде кең қолданылады.

Төте үйрену енжар сипатқа тасысады. Оқушылар олар уақыттың нақтылы аралығы арқылы жаңадан өндiру үшiн өнер-бiлiмдер жұтады. Дегенмен оқушысы бiлiм беретiн процесске сұрақтар арқылы қатыстырыла алады, мысалдар, жаттығулар.

Нақты әдіс формалары: дәрiс, пiкiрталас, рөлдi Ойын.

Нақты оқытылу әдiстiң артықшылықтары:

бiрiншiден, негiзгi дәйектi түрде және ашық баяндалады заттың мазмұныды, күрделi ұғымдарды реттеп ұғындырылады; екiншiден, оқытушының росымен үйренудi процесстi басқаруды биiк дәреже уақытты пайдалануға тиiмдi мүмкiндiк бередi; үшiншiден, әртүрлi идеялардың арасындағы байланыстарды талданады, қазiргi сенiмдердi күмәндерге душар болады.

Әдiстiң кемшiлiктерi:

бiрiншiден, студенттер бiлiм беретiн процесстiң енжар қатысушыларымен болып табылады; екiншiден, бақылауының биiк деңгейi өнерiн нашар жағдай жасайды оқушы.

Жақсы дайын тұрған және ұйымдастырылған дәрiс әртүрлi идеялардың арасындағы байланыс ашады, талғаулы көзқарастарды қамтып көрсетедi, айғақтардың барлық түсiндiруi, Жадағайла ақиқаттығына күдiгiн қарайды. Мұндай дәрiс ары қарай үйренудi дәлелдейдi. Студенттер өз алдына құрастырып, негiздеп ойды бiлдiредi және ұсыныс, олардың дайын түрдегi оқытушыларынан алмайды.

Алмастырылмайтын әдiс экономикаға үйренуiнде - зерттеу. Студент бастаушы ұғымдар және идея өз алдына аңғарады, талдаудың арқасында, синтез, экономикалық материалдың жалпылауы әдiстер, шешiмдер, идеялар туралы құндылық пiкiрлердi iстеп шығарады. Зерттеу оларға жауаптарының үйренушi сұрақтардың әзiрлеуiн процесстерге, iздестiруi тартуы ойлайды. Осы әдiс мәселенiң ахуалдарының жасауын жиiрек жолымен жүзеге асырылады.

Мәселенiң ахуалдарының жасауының негiзгi әдiстерiн санап шығамыз:

1) айғақтар, цифр, идея өз кенеттiктерiмен шайқасатында күтпегендiктiң ахуалы;

2) дауды тәжiрибесiнiң жаңа айғақтарының парадигма ғылым орналастырылған сәйкессiздiк пайда болатын ахуал;

3) идея бейшаралық қандай болмасын дәлелдейтiнде терiске шығаруды ахуал;

4) екiұштылықты ахуал бiрмәндi шешiмнiң алуы үшiн мәлiметтердiң жеткiлiксiз санында орын алады;

5) жиыннан сенiмдi шешiмнiң таңдауының ахуалы болуы мүмкiн және дәлелдеу оны.

Артықшылықтар неткен зерттеудiң әдiсiн алады?

Бiрiншiден, ойлау жоғары деңгейлi қызықтыруға мүмкiндiк бередi - өнер-бiлiм алған экономикалық өмiрдi құбылыс жүйелеп, жалпылап, бағалауға тереңдету;

екiншiден, жетiлдiретiн және мәселелердiң шешiмiнiң дағды;

Зерттеулер қолдану әдiстер нақтылы шығындарға бағытталды. Дамыған творчестволық ойлау оқытушы және оқу барысымен басқаруға икемi болуға алуы керек.

Зерттеудiң ерекше белгiлерi экономикалық жұмбақтардың мысалында талқылана алады.
Тақырып 6. Жоғарғы мектептегi кооперативтiк үйрену

Алдыңғы дәрiстерде мұндай төте үйрену, зерттеу және пiшiндеу оқыту әдiстер қарап шыққан. Бұл әдiстердiң әрқайсылары кемшiлiктер де артықшылықты алады. Зерттеу белсендi, пiшiндеу үйрену iстейдi - өздiгiнен. Тән кооперативтiк үйренуге өздiгiнендiктi жаңа деңгей. Бұл әдiске мерген мiнездеменi Венгриядан сандра Л.Ренегар, философиялық ғылымдардың докторы бердi: «Бiрге бiз әрқайсыға қарағанда көбiрек бiлемiз.

Кооперативтiк үйрену - бұл қашан аз топтарындағы өздерi бiлiм беретiн процесстерге жауапкершiлiк жүктеуге оқушы жұмыстары әдiсi. Осы әдiстi мән: «Егер топтың басқа мүшелерi өз жетсе әрбiрi өз оқу мақсаттарының жағдай тек қанасына жетедi.

Бiрлесiп оқу бұл ұжымның мүшелерiнiң ұжым, оң қатынасы бiр-бiрiне қалыптастырады.

Кооперативтiк үйренудi негiздердi құрайды:

1) әлеуметтiк өзара тәуелдiлiктiң теориясы;

2) когнитивтi - дамытатын теория;

3) бихевиоризм.

Ол құрайтын табандатқан сомасына маңызды жанаспайтындығы туралы тезис Х.Эренфельсомның ғасырдың холары холардың соңында әлi ұсынған болу жиiрек. Оның қолдаушылары бұл ойларды дамытты. В.Келер, К.Коффка және М.Вертхеймердiң Германиясындағы гештальтпсихологияның өкiлдерi табандатқан қалай бiрдеңе сомаға қарағанда жекелеудiң олардың iшiнен арқылылары адыраятын жиiрек басқа қарады. Бөлiктер табандатқан - функция, немесе онда рөл. Құрылымға динамикалылықпен ие болады, iшкi күштердi әсермен әрбiр элемент болуы мүмкiн тепе-теңдiк күйге барынша өтуге ұмтылады. Бұл күйлер оңайлықпен, аяқталғандықпен, айқындылықпен, саналылықпен бейнеленедi.

Коффкасы құрт сияқты тобын мүшелердiң арасындағы өзара тәуелдiлiкке өзгертiле алатын динамикалық табандатқан қарауға ұсынды. Жеке мүше немесе шағын топтың күйi басқа мүшелер немесе топтардың күйiне әсер етедi.

XX Ғасыр 40-шi жылдарындағы Мортон Дойтш бiрiншi әлеуметтiк өзара тәуелдiлiктiң теориясын өзара тәуелдiлiк (кооперация ) оң, (түрлi мақсаттағы жеке күштер) қазiргi емес (жарыс ) терiс бола алатынын атап өтiлiп сипаттады. Әрбiр басқа талпыныста оқуға қолданан, оқу барысындағы оң өзара тәуелдiлiктiң нәтижесi iлгерi өзара әрекеттесу болып табылады. Типтi қарсы тұрушы өзара әрекеттесу жарыстар үшiн, индивидтар өйткенi бiр-бiрлерiн қарсы жұмыс iстейдi. Өзара әрекеттесу дарашылдықтың жағдайында болмайды, әрбiр тәуелсiз бiр-бiрiмен жұмыс iстейдi. Сонымен, әлеуметтiк өзара тәуелдiлiктiң теориясы топ бiр мақсат болатын мүшелердiң арасындағы оң өзара тәуелдiлiктiң нәтижесi сияқты кооперативтiктi қарайды.

Когнитивтi - дамытатын теория қажеттi таңырлық сапалардың дамытуын элемент сияқты өзара әрекеттесудi қарайды: бiлу қоршаған орта сезiнсiн, құбылыстардың себебiн сұрақтар берiп, iздеп тауып жатырсын, Пиаженiң жаңаларын Швейцария психологi, философ сұрақтың өз түсiнуi және тағы басқаларды белгi қойсын перспективалы ойлау және когнитивтi дамыту жағдай жасайтын дисбаланстарды құратын даулар пайдалы социокогнитивныелер таныстырудың субъекттерiнiң өзара әрекеттесуiнде болғанын оқытты.

Выготский арыстан орыс психологi адамгершiлiк өркениеттiң құндылықтарының индивидпен игерудi процесстегi психикалықтың дамытуын мәдениеттi-тарихи теориясына жасады. Психикалық функциялар, осы табиғаттар, дамытуды жоғарғы деңгейдiң функцияларында өзгертедi - мәдени - ойлау, творчестволық елестету нысананы көздейтiн логикалық жадты.

А.Смит американдық ғалым Дэвид Д.джонсондар, роджер Т.джонсон және карлдар тұжырымдамалардың дауларымен студенттер егер қарсы көзқарастар түйiсiп қалатынын ойлайтынын спораның теория жасады, онда бұл олардың қосымша мәлiметтiң iздестiруiне, дәлiрекке және ойланылған жауапты арандатады. Өнер-бiлiм құрастырудың адымдары өзара әрекеттесуде санап шығамыз:

1. 
   бар өнер-бiлiмнiң индивидiнде нақты ұйым - Цияны;
   
2. 
   бұл позицияның қорғауы басқаның алдында, меншiктi позицияға шабуылдың шағылысуын талпыныс;
   
3. 
   әр түрлi көзқарастармен құбылыстың ұсынысының мақсаты бар басқа индивидтарының позицияларының ұғынуы;
   
4. 
   әр түрлi көзқарастар және барлық қабылдайтын шешiмнiң өндiруi синтез.
   

Өзара әрекеттесу бес келесi Элемендердiң бiлiм беретiн процессiне қосу керек оң эффектi болды қосу керек үшiн алайда,:

Бiрiншiден, позитивтi өзара тәуелдiлiк. Егер топтың басқа мүшелерi өз жетсе әрбiрi өз оқу мақсаттарының жағдай тек қанасына жетедi. Оң өзара тәуелдiлiк олар бiр мақсаттарды алатында топтың мүшелерi дегенiне жетедi мәлiметтермен ұжымдық сыйлық берулер алады жiктеледi немесе (баяндама жасап, көмек көрсетедi) өзара тәуелдi рөлдердi орындайды

Екiншiден, топтың әрбiр мүшесi материалдың зерттеуiне жеке жауапкершiлiктi қатқақ мiндеттi. Жеке жауапкершiлiк жазбаша жұмыстарда, iшiнара сұрау барлық ұжымға жауапта тексередi.

Үшiншiден, бетпе-бет мадақтау бағытталғандығымен өзара әрекеттесу бiр-бiрi, мақұлдауды жетiстiктiң студенттерiмен ынталандыру, қолдауды ойлайды. Ауызша және ауызша емес реакциялар жеке және кәсiби деңгейдегi бiр-бiрi студенттiң қызметiнiң керi байланысы, бiлу мүмкiндiктерiн қамтамасыз етедi.

Төртiншiден, кооперативтiк күштердi жетiстiк тұлға аралық және топтық дағдыларды дамыту талап етедi. Шешiм қабылдаудың дағдылары, дауларды сенiм, тiл тапқыштық, басқарудың жаулап алулары оқытуы керек, сонымен қатар академиялық дағдыларға.

Бесiншiден, топтар мүшелерге өз бiрлескен күштерi және материалдың зерттеуiн дәреже бағалауға ұялатуы керек. Бұл топтық процесстi жетiлдiруге ендiгәрi мүмкiндiк бередi.

Сонымен, тиiмдi бiрлесiп оқудың элементтерiмен болып табылады: поло - тұрғын өзара тәуелдiлiк, жеке жауапкершiлiк, өзара әрекеттесу бетпе-бет, тұлға аралық дағдылар, топтың жұмысының талдауы.

Жоғарғы оқу тәжiрибесiнде оқу барысының түрлi аудиториялық және аудиториядан тыс формалары орын алды: дәрiс, семинарлар, консультация, сынақтар, емтихандар, курстық және дипломдық жобалау, тәжiрибе, экскурсия, студенттiк жұмыстардың жарыстары. Формалардың ешқайсысы сонымен бiрге басқа алмастыруға қабiлеттi әмбебап мойындала алмайды. Оқу барысының әр түрлi формалары өзара байланыс және логикалық тiзбектi алуы керек. Мысалы, дәрiстiң сапасы дайындық деңгей және жұмыстың семинарскогосының өткiзуiн анықтайды. Оқу формаларының сандық байланысы бiлiм беретiн мақсаттардан тәуелдi болады. Бас курстерге семинарлар және студенттердiң өзiндiк жұмысын рөл өседi.

Семинар - бұл топтық жаттықтыру сабағы дербес бiлiм беретiн өнiмдердiң жасауын қамтамасыз ететiнi оқытушының басшылығымен. Студенттiң жаттықтыру сабағы жүрiсте өнер-бiлiмдi бекiтедi, есептердiң шешiмi және жаттығуларды орындауда үйреншiктi процедуралар және iздестiру қызметiмен танысады, және дәлелдi өз бiлдiруге тура оқиды ойла, нақты ғылымның тiлiндегi пiкiрталасты хабар.

Семинар seminariumнiң латынша сөзiнен өз ат алды - көшет. Семинарлар пiкiрталастар, түсiнiктерi бар оқушылардың қатынасы және оқытушылардың шешiмдерiмен бiр жерден шығатын көне грек және римдiк мектептерде жүргiзiлдi. Ғалымдар кафедраларда кейiннен студенттердiң жаттығу үйренуi үшiн өзiндiк мектептердi ұйымдастырды.

Қалай дәрiс және семинар ара қатыста болады?

Дәрiс - бұл оқылытын тақырыптың логикалық сүлдесi, семинар - оның тәнi. Дәрiстерде оқытушыны өзiн көрсете бiледi, жұмыстың семинарскомға студент өзiн көрсетедi. Дұрыс ұйымдастырылған жаттықтыру сабағындағы оқытушының рөлi - бұл дирижердiң рөлi. Семинардағы оқытушының негiзгi функцияларын санап шығамыз:

1) семинардың әзiрлеуiнiң жанында студенттерге көмек көрсету - жеке тапсырмалардың жоспардың құрастыруы, әдебиеттiң таңдап алуы, анықтауы; 2) студенттердiң жауаптарының талдау және бағасы; 3) үйреншiктi және есептердiң нестаны мәтiнi бар жұмыс, шешiмнiң дағдыларын дамыту; 4) бiлiм беретiн мақсаттар және студенттердiң тәжiрибесiмен сәйкес қолдану әр түрлi оқыту әдiстер; 5) жылы шырайда, творчестволық атмосфераның жасауы.

Семинар оқу барысында нақтылы функцияларды орындайды және ең алдымен - таңырлық. Ол негiзiнде табиғи және әлеуметтiк әлемге адам, iскерлiк қатынас өздiгiнен таныстыру iске асатын бiлiмдердiң алуына оның өрнектеуi бағытталған. Студент семинарда қосымша мәлiметтi алады, материалды тереңдетiп, жүйелеп, жалпылайды, идеялар, шешiмдер туралы құндылық пiкiрлердi iстеп шығаруға оқиды. Студенттердiң оқытушысы ойлап, ойлауы, қисынды ойлауға үйретуi керек, мәтiн қайта айтуға ғана емес.

Семинардың тағы бiр функциясы - бақылау. Педагогикалық бақылау арқылы үйренудiң нәтижелерi тексередi. Жаттықтыру сабағы уақытында студенттердiң материалдың меңгеруiнiң дәрежесiмен анықталады. Семинар - бұл оқытушымен және студенттiң аралығында керi байланыстың анықтауының құралы.

Семинардың негiзгi функцияларына сонымен бiрге iскерлiк жатады. Студент оқулар процессте ғылыми пiкiрталастың жүргiзуi, ашық сөз сөйлеу, топтың тиiмдi жұмысына мүмкiндiк туғызатын жеке өзара әрекеттесу дағдыланады. Студенттер семинарда оқу - жаттығу есептерiнiң шешiмдерiне қатыстырылады, зерттеулер өткiзедi.

Бiлiм беретiн процесстегi оқытушының негiзгi тағайындауы - бiлiмдердiң меңгеруiнiң процессiмен басқару. Әдiстер де, дәстүрлi дәрiс те әр түрлi технологияларды осы мақсатта қолданылады - әлемнiң процесс үйренушi таныстыруларын максимал зияткерлiк тартуларына бағдарлайтын белсендi және өздiгiнен үйрену.

Бiлiм беретiн процесстi iске қосуға мүмкiндiк беретiн концептуалды схема американдық ғалым Ч.К.Бонуэлломдармен және Т.Е.Сазерлэндом ұсыныс жасаған. Олар құрама элементтерiмен болатын белсендi үйренудi үлгi жасады: студенттердiң бар тәжiрибесiне курстiң айқын мақсатының анықтауы, сабақ берудi жеке стильнiң есепке алуы және тiрек.

Белсендi үйрену үлгiсінiң құрамдас бөлiктерiн сипаттаймыз.

Маңызды мәселелердiң экономикалық пәндердiң сабақ беруiн әдiстемесiндегi бiр - көрнектi құралдардың қолдануының мәселесi. Мәлiмет және материалдың есте сақтауының қабылдаулары үшiн бiрнеше сезiм мүшелерiнiң таңырлық процессiне қосу керек. Зерттеулер иiс 11 % 83 % мәлiмет, сыбыспен адамы көзi арқылы қабылдайтынын көрсетедi - 3, 5 %, тиiп кету - 1, 5 %.0

Көрнектi құралдардың белсендi қолдануын қажеттiлiк келесi жағдайлармен шақырған:

бiрiншiден, сезгiш түрлер және ұғымдар қағылез пайымдау негiзiнде қалыптасады;

Көрнекi үйрену - бұл нақты түрлерге үйренуi. Әр түрлi құралдар және көрнекiлiктiң түрлерiн экономиканың зерттеуiнде қолданылады.

Iшкi көрнекiлiк жаңа түрлердiң жасауы үшiн қолдану пайда болатын түрлер, қауымдастықтар, қисындық байланыстарды саналарда ойлайды.

Сыртқы көрнекiлiк - бұл табиғи және үйренудiң әдейi жасалған құралдарының кешенi. Сыртқы көрнекiлiктiң құралдары өз кезегiнде табиғи, ауызша - бейнелi және бейнелеуге жiктеледi.

Табиғи құралдар заттар, табиғи түрлерде қолданылатын бұйым болады.

Ауызша - бейнелi және бейнелеу көрнекiлiктi экономикалық пәндердiң зерттеуiнде кең қолданылады.

Ауызша - бейнелi көрнекiлiк - бұл қолдану көркем бейнелер, салыстырулар, ауызша халық өнерiнiң үлгiлерi. Ол экономикалық құбылыстар ашып, тыңдаушылардың дәрiсханасына қабылдау және теориялық материалдың меңгеруiнiң процессi нақ сол жеңiлдетiп қызу әсер етуге жарықтау көмектеседi.

Көркем иллюстрация түсiнуге ғана емес, ар жағында - еске алуға көмектеседi. Көркем - қызу форма бейнеленген идея та, бiрақ ұзаққа жадында қалады.

Бейнелеу көрнекiлiк үйренудiң жасанды жасалған құралдарының қолдануын бiлдiредi. Орындаулар техника бойынша және бейнелеу құралдарды көшiрменiң әдiстерiне классификациялайды:

1) бейнелi (портреттер, фотосурет, сурет);

2) шартты (схемалар, суреттер, диаграмма, графика);

3) үйренудiң техникалық құралдары (кинопроектор, графопроектор, компьютер проекторы, магнитофон, теледидар).

Экономикалық пәндердiң курсiндегi көрнекiлiктерi қолдану құралдар бiлiмдердiң меңгеруiнiң ғылымдылық, ашықтық және берiктiгi сияқты мұндай қағида дидактикаларының үйренудi тәжiрибесiне өмiрге әкелуге мүмкiндiк туғызады.

Көрнекiлiгiнiң құралдары психикалығына оқушы әсер етедi. Ең алдымен, өнер-бiлiм сезiм мүшелерiнiң қолдануында және көз негiзделген жеке сипаттар алады. Бекерлер емес айтады: «Бiреуден iлгерi жүз рет естуге қарағанда көру.

Ең алдымен, көрнекiлiктiң құралдары оқу барысындағы нақтылы функцияларын орындайды және таңырлық. Көрнекiлiк оқу мәселесiнiң көзi, нәтиженiң ұсынысының әдiсi, өнер-бiлiмнiң жүйелеуiн құрал сияқты сөз сөйлей алады.

Нақты түрлермен абстрактiлi ойлауды Қосуда экономиканың зерттеуiнде болады. Мысалы, фирманың анықтауы адамша немесе пайданы барынша көбейтудi мақсаты бар құндылық шектелген қорлар қандай болмасын құбылыстың жұртқа белгiлi маңызды тараптары ашуға өте құрастыр топырлар. Қазiргi шаруашылық субъекттердiң ұйымдастыру - заңға сүйенген формаларының көрнектi ұсынысы плакатты қолданып немесе графопроектор бұл құбылыс және меңгерудiң процессiне дәлдеп танығыштығуға қосуға мүмкiндiк бередi.

Көрнекi үйренудiң құралдарының басқасы функциясы себеп болып табылады. Өнер-бiлiм меншiктi қайғырулар және студенттердiң эмоциялары қосады. Қызу әсер арқылы талқыланатын сұраққа дәрiсхананың ықыласы қызығады. Құбылыстар және ахуалдардың тiршiлiк мағынасының қайғыруы оқу барысын үдетедi, есте сақтауды берiктiктi жоғарылатады.
Тақырып 10. Студенттердiң өзiндiк жұмысты ұйымының әдiстемесi

Оқу барысының тиiмдiлiгi ойлау, әсер және сөздiң өзара әрекеттесуiн анықтайды. Ой тiлдiң арқасында бекiнiп дамиды. Оқушыға сөйлеу қарым-қатынас қоршаған ортаны сезiнуге мүмкiндiк бередi, дербес қызметi қажеттi оқушы қарым-қатынастың құралдарының жеткiлiксiз бiр жүйенiң ойлауын дамытуы үшiн дегенмен немiске өзiнiң өзiне қажеттi. Бiлiмдермен, таңырлық дамытуға және зияткерлiк өсулерге мүмкiндiк туғызатын дағдымен меңгеру бойынша меншiктi күштер.

Дидактикалық мән бойынша студенттердiң өзiндiк жұмысы оқытушымен оқушылардың өздiгiнен даярлау бағытталған ұйымдастырылатын үйренулердiң шарттарының кешенi болады. Бұл оқу қызметтерi оқытушының тiкелей қатысуысыз ағады.

Зерттеушiлердiң көпшiлiгi студенттердiң өзiндiк жұмысын зна ретiнде соңғы жыл қайталап айтады ұдайы өседi. Оның жүйелi ұғынуы талап ететiн мәлiметтiң көлемi үнемi өседi. Социологиялар бойынша мамандардың есептеулерiне арналған және адамгершiлiк бiлiмнiң нақты саласы бойынша мәлiметтiң екi еселеуiн информатикаға әрбiр 5 6 жылдарда болады. Мәлiметтiң көлемдерiнiң жылдамдатылған өсуiғана емес, сапалы оның өзгерiсi де болады. Ортақ зияткерлiк дамыту үшiн де, оқу курсi шеңберiнде де оқытушы, шығарудың студенттерiне базарға кiтап өнiмiнiң жаңа бiлiмдерi зерттеп отыра таңдап кеңес бередi.

Әлеуметтiк-экономикалық облыста тұжырымдамалар, идеялар, шешiмдер, әдiстер туралы меншiктi пiкiрлердiң өндiруiн қиындататын бағалардың үлкен шашылуы орын алады. Айғақтар, цифрлар, идеялар күрделi жиын негiзiнде меншiктi көзқарасты құрастыруға жеткiлiктi. Оқытушының рөлi сондай қиындықтарды жеңуде тұрады. Оқытушы қызықтыра оқу пәнi бойынша бiлiмдердiң жүйесiнiң мәлiметтiң жеке элементтерiнен студенттерiмен бiрге құрады, амалдарынша, басқа жапсарлас пәндер мәлiмет бойыншалар.

Дидактикалық мақсаттар және есеп ұстазды шешетiнi соған сәйкес ол қолданылатын әдiстер және құралдардың тиiстi таңдауы iске асады.

Экономикалық пәндердiң зерттеулерi ең маңызды құралдармен оқулықтар және оқу құралы, экономикалық ғылымның теоретиктер және классиктерiнiң еңбегi, анықтама және статистикалық көздер, экономикалық мерзiмдi басылым, қазiргi интернет-қорлар болып табылады. Әрбiрi бұл нақтылықтың тұрғысының не бiр ұсыну көзi, минустар да өз плюстары болады. Мысалы, оқулықтар және оқу құралдарындағы жеткiлiктi, пәннiң материалы терең, жүйелiк және дәйектi түрде айтылған. Кiтап нарығына өз шығуын моментке дегенмен жеке жағдайлар, цифрларға және айғақты логикалық материалдың моралдiқ қартаюында болады. Биiк жедел қимылдаушылықпен (журналдар, газеттер) арнайы периодты шығару орналасатын экономикалық ақпарат сонымен бiрге интернетте бейнеленедi. Ол бiрақ iргелiлiктiң жоқтығымен азап шегедi, кейде және ақиқаттық.