Пәні бойынша оқу бағдарламасы (силлабус) Орал 20 ж
жүктеу/скачать 3.26 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.3. Экономиканың негізгі үш мақсаты.
- 1 тақырып «Қазіргі микроэкономика және оның методологиясы» дәрісіне тестік тапсырмалар
- 2 тақырып. Тұтынушы талғамы теориясы.
| Экономикалық ресурстар
Экономикалық шешім қабылдау қажеттілігі төмендегі себептерден туындайды. Біріншіден, экономикалық субъектінің белгілі экономикалық іс-әрекеттер жасауға мүмкіндігі болғанда, ал екіншіден, осы экономикалық іс-әрекеттерді орындаудың әр түрлі тәсілдері болғанда. Экономикалық іс-әрекеттердің әр түрлі тәсілдері міндетті түрде баламалы немесе бірін-бірі ығыстыра алатын (жоққа шығаратын) болуы тиіс. Бұл шарт орындалмаса орындау тәсілдерінің қай-қайсысын да қолдануға болады және ешқайсысы да бір-біріне кедергі болмайды. Бұдан түсінетініміз, экономикалық іс-әрекеттердің бірнеше баламалы нұсқаларының ішінен біреуін таңдау проблемасы және бұндай жағдай берілген экономикалық субъектіге нақты мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар баламалы қадамдардың ішінен таңдау қажеттілігі де берілген уақытта туады. Жоғарыда айтылғандай, әрбір экономикалық іс-әрекет белгілі бір өзіне сай қажеттілікті анықтаудан басталады. әрине, қажеттілікте шек болмайды. Белгілі бір уақыт аралығындағы қажеттілігімізді уақытша қанағаттандырғанда, ол басқа жаңа қажеттіліктер туғызып, күрделене, тереңдей түсетіні сөзсіз. Сондықтан бұл мәселелер көбінесе тұрақты болады. Ал екінші жағынан, біздің қажеттілігімізді қанағаттандыратын ресурстар мен технологиялар әрқашанда шектеулі болады. Біріншіден, бұл табиғатта кездесетін игіліктердің әр түрлі мөлшерде болуы, мысалы, кейбір игіліктер басқаларына қарағанда өте аз болады. Екіншіден, адамзат қолымен жасайтын игіліктер де шектеулі. Бұл тек белгілі уақыт аралығындағы белгілі игілік түрінің қор мөлшеріне ғана емес, сонымен қатар оны толықтырып отыру мүмкіндігіне де байланысты. Қорларын толықтыру мүмкіндіктеріне байланысты игіліктер төмендегідей түрлерге бөлінеді: қайта өндірілетін және қайта өндірілмейтін. Сонымен, әр түрлі игіліктердің көлемдері мен қорларын толықтыру деңгейі олардың бір-бірімен салыстырмалы шектеулілігін көрсетеді және игіліктердің сиректігі категориясы деп аталады. 1.3. Экономиканың негізгі үш мақсаты. Кез келген тұтынушының қолындағы игілік қоры оның қажеттілігін толықтай қанағаттандыруға жетпеу мүмкін және өнімде бұл өте жиі кездеседі. Қажкттілікке байланысты игіліктердің жетіспеуін, шектеулі болуын игілік тапшылығы категориясы арқылы түсіндіреді. Осы айтқандарды қорыта келсек, тапшылық пен сиректік игіліктердің шектеулілігін сипаттайды. Ал игіліктердің шектеулілігі (соның ішінде ресурстар мен технологияның) адамдардың экономикалық қызметтерінде қолданатын барлық игіліктерге тән қасиет. Сан түрлі қажеттіліктерді шектеулі игіліктермен қанағаттандыру іс жүзінде мүмкін емес, сондықтан қажеттіліктердің кейбіреуі түгелімен қанағаттандырылмайды. Сондықтан, кез келген экономикалық іс-әрекет қарастырып отырған уақыттағы қанағаттандырылатын қажеттілікті таңдап алу болып есептеледі және осы уақытта басқа қалған қажеттіліктерді қанағаттандырудан бастарту керек екенін көрсетеді. Сонымен қатар кез келегн экономикалық іс-әрекет шектеулі игілік қорының белгілі бір бөлігінің шығынын көрсетеді, бұның нәтижесінде қарастырып отырған қажеттіліктен басқаларын қанағаттандыру мүмкіншілігі азаяды. Белгілі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін шығарылатын ресурстар шамасы басқа қажеттіліктерге керек осы ресурстар шамасымен байланысты болады. Бұдан түсінетініміз белгілі бір ресурстардың белгілі мөлшерін бір қажеттілікті қанағаттандыру үшін жұмсайтын болсақ, онда қалған қажеттіліктерді толықтай қанағаттандыру мүмкіншілігі аз, себебі игіліктер немесе ресурстар жетіспеуі мүмкін. Осыдан таңдау проблемасы үнемдеу проблемасымен тікелей байланысты болады. Үнемдеу проблемасы – берілген экономикалық субъектінің берілген қажеттілікті қанағаттандыруға игіліктерді ойластырып және шектеп жұмсауы, соның нәтижесінде басқа да қажеттіліктерге осы игілікті жеткізуін айтамыз. Баламалық қажеттіліктерді шектеулі игіліктермен қанағаттандыруды түсіндірген кезде экономикалық іс-әрекеттердің шығындары туралы айтып өтуіміз керек, себебі кез келген экономикалық қызмет шығындарсыз орындалмайды. Бұған жататындар: ақпарат алуға, шешім қабылдауға, берілген шарттарды жүзеге асыруды қамтамасыз етуге кететін шығындар. Экономикалық қызметтің шығындары әр түрлі институционалдық жүйеде әр түрлі формада болуы мүмкін. Игіліктердің шектеулілігін және балама тәсілдердің ішінен таңдап алу қажеттілігін ескере отырып, кез келген экономикалық қызметтегі шығындар проблемасын қарастыратын болсақ, онда төмендегідей қорытындылар шығаруға болады. Белгілі бір игілікті алуға бағытталған кез келген әрекет дәл осы мезгілде басқа баламалы игіліктерді алудан бас тартуға мәжбүр етеді. Мысалы, 30 теңгеге 1 литр сүтті сатып алу үшін бір бөлке наннан бас тартуға тура келеді немесе темір құймадан гайка жасайтын болса, онда осы дайындамадан болт жасай алмайды. Көп жағдайларда таңдау мүмкіндіктері екі варианттан көп болады. Экономикалық субъект әр баламалық нұсқаларда қолданатын ресурстардың тиімділігін бағалап, нәтижесінде пайдасы ең жоғары деңгейде болатын баламалық нұсқаны таңдап алады. Балама шығын деп жүзеге аспаған балама мүмкіндіктердің ең жақсысынан түсетін пайданы айтамыз. Экономикалық таңдау кезінде балама шығындарды есептеу микроэкономикалық талдаудың маңызды принциптерінің бірі болып есептеледі. Балама шығындарды өндіріс мүмкіндіктерінің қисығы арқылы көрсетуге болады. Бұл қисық – екі секторлы экономикалық модель деңгейдегі технологияны пайдаланып, осы шикізаттан дайын өнім өндіргенде бір ғана балама игіліктің өндірісін кеңейтуге болады, бірақ осы уақытта басқа игілік өндірісі азаяды. Және де бұл кезде ресурстардың өндірістік құрылымының балама мүмкіндіктері өте көп болады. 1.1-сурет. өндіріс мүмкіндіктерінің шектеуі. Суреттен көріп отырғанымыз Е1 нүктесінде Б игілігін – Б1 мөлшерде, ал А игілігін – А1 мөлшерде өндіруге болады. Е2 нүктесінде А игілігін өндіруді А2 шамасына дейін көбейту туралы шешім қабылданады делік, соеда Б игілігінің саны Б2-ге дейін азайғанын көреміз. (А2-А1)-А – игілігінің қосымша саны, ал (Б2-Б1) – баламалық немесе балама шығындар болады. А игілігін өндіруді неғұрлым көбейтсек, соғұрлым балама шығындар жоғарылайды. Балама шығындардың өсуі қолданылып отырған ресурстардың өзіндік ерекшеліктеріне де байланысты болады. Барлық ресурстар бір игілікті өндіруде көбейтіліп, екіншісінде азая бермейді. Ұтымдылықты көздейтін экономикалық субъект бірінші осы ресурсты өте керек ететін өндірісте қолданып, өндірісті кеңйтеді де, тек содан кейін ғана бұл ресурсты өте көп қажет етпейтін өндірісте қолданады, себебі кез келген ресурс шектеулі болады. Сонымен өзіндік ерекшеліктері бар экономикалық ресурстар басқа балама өндірісте белгілі бір мөлшерде және байымды түрде ғана қолданылады. Соның нәтижесінде ресурстардың шектеулі және өзіндік ерекшеліктері болуына байланысты, балама өнімдердің кез келген бір түрін өндіруді жоғарылатқан кезде балама шығындар әрдайым өседі. №1 тақырып «Қазіргі микроэкономика және оның методологиясы» дәрісіне тестік тапсырмалар 1. Микроэкономика нені оқытады? А) Айтылғандардың бәрі Б) Оңтайлы экономикалық шешімдер В) Баға белгілеуді Г) Ресурстарды тиімді орналастаруды Д) Ресурстардың тиімсіз орналасуы 2. Микроэкономика макроэкономикаға қарағанда мынаны оқытады: А) Экономика құрылымы бірліктерінің өзара байланысын Б) Жеке тұтынушының іс-әрекетін В) Бір аумақтың экономикасын Г) Қысқа уақыт аралығындағы экономикалық құбылысты Д) Әрбір экономикалық көрсеткіштің өзгеруін 3. Төмендегілердің қайсысы микроэкономикалық үлгі болмайды? А) Инфляцияның үлгісі Б) Фирманың моделі В) Тұтынушылардың үлгісі Г) Нарықтың тепе-теңдік үлгісі Д) Сала үлгісі 4. Мына тұжырымдардың қайсысы экономикалық үлгі болады? А) Реформаның нәтижесінде, Қазақстан тұр-ғындары жинақтарынан айырылады Б) Жұмыссыздықтың өсуі инфляцияның төмендеуіне ықпал етеді В) 2000 ж. Қазақстан өнеркәсібінің құдырауы бол- майды Г) Жұмыссыздықтың өсуі өнідірістің тө- мендеуіне байлаысты емес Д) Қазақстандағы ақша өлшемі - теңге 5.Айналым үлгісінде: А) Үй шаруашылықтары ресурстар нарығында сатушы болады Б) Кәсіпкерлер әрдайым тауарды ақшаға айырбастайды В) Үй шаруашылықтары әрдайым ақшаға Тауарды айырбастайды Г) Кәсіпкерлер тауар нарығында сатып алушы және ресурстар нарығында сатушы болады Д) Дұрыс жауабы жоқ 6. Мына тұжырымдардың қайсысы сұраныс анықтамасын береді? А) Тұтынушылардың белгілі бір уақыт аралығында берілген бағамен сатып алғысы келетін зат Б) Кез-келген тұтынушының белгілі бір тауар алу үшін төлей алатын бағасы В) Берілген нарықтағы заттардың көлемі Г) Экономикалық құбылыстар Д) Айтылғандардың бәрі дұрыс 7. Нарықтық сұранысқа осы көрсеткіштердің қайсысы әсер етпейді? А) Ресурстар бағасы Б) Тұтынушылардың табысы В) Алмастыратын тауарлардың бағасы Г) Сатып алушылар саны Д) Дұрыс жауабы жоқ 8. Сұраныс функциясы дегеніміз: А) Заттың бағасы мен оның көлемінің арасындағы қатынас Б) Заттың бағасы мен табыстың арасындағы байланыс В) Заттың көлемі мен өндірістік факторлардың қатынасы Г) Экономикалық модель Д) Тауарды нарыққа шығару 9. Тауарлар бірін-бірі алмастырады дейсіз, егер оларға деген сұраныстың қиылысқан икемділік коэффицентінің мәні: А) Оң сан болса Б) 0-ге тең болса В) Теріс сан болса Г) Дұрыс жауабы жоқ Д) 0-ден көп болса 10. Мемлекет тарапынан өндірушілерге қосымша салық салынғаннан кейін: А) Тұтынушы ұтымы азаяды Б) Тұтынушы ұтымы көбейеді В) Тұтынушы ұтымы өзгермейді Г) Тұтынушы ұтымының екі есе көбеюі Д) Дұрыс жауабы жоқ № 2 тақырып. Тұтынушы талғамы теориясы. Пайдалылық ұғымы, пайдалылықтың сандық теориясы. Шекті пайдалылық. Госсеннің бірінші заңы – шекті пайдалылықтың азаю принципі. «Баға тұтыну» қисығы. жүктеу/скачать 3.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|