ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік материалдары

Гомогенді мазьдар өзара еритін және араласатын ингредиенттерден тұрады және олар: мазьдар-ерітінділер, мазьдар-балқымалар, экстракциялық мазьдарға бөлінеді.

Мазьдар-ерітінділер камфораны, ментолды, фенилсалицилатты және басқа май ерігіш заттарды липофильді негіздерде – вазелинде, балауызда, ланолинде, немесе суда ерігіш заттарда – новокаинде, димедролда, эфедрин гидрохлоридін гидрофильді негізде (МЦ, ПЭО, Na-КМЦ гельдерінде және т.б.) еріту арқылы түзіледі. Дәрілік заттың концентрациясы, бұл негізде ерігіштік шегінен аспауы керек. Мысал ретінде, гидрофобты негіздегі 10% камфорлы мазьі жатады, оның құрамы: вазелин (54%), парафин (8%), сусыз ланолин (28%).

Мазьдар-балқымалар көмірсутектерді, майларды, шайырларды, балауыздарды және т.б. балқыту арқылы алынады. Оларға спермацетовтық мазь, нафталанды мазь: нафталандық мұнай (70%), парафин (18%), петролатум (12%).

Экстракциялық мазьдар дәрілік өсімдік шикізатын өсімдік майымен экстрагирлеу, кейін аэросилмен, балауызбен, парафинмен, сусыз ланолинмен, қажетті консистенцияға дейін, қоюландыру арқылы алынады.

Гетерогендік мазьдар суспензиялық, эмульсиялық, комбинирлік болып бөлінеді. Суспензиялық мазьдар құрамына негізде, суда ерімейтін дәрілік заттар кіреді. Мұндай мазьдарға: 10% мырыш оксидінің мазьі, 10% метиурацил мазьі, 10% стрептоцид мазьі, 33% қарапайым күкірт мазьі және т.б.

Суспензия түрінде мөлшері 5%-дан аспайтын суда еритін дәрілік заттарды; су қатысында ыдырайтын заттарды (пенициллин және т.б.), сонымен қатар мырыш сульфатын, резорцинді (көз мазьынан басқасы) енгізеді.

Эмульсиялық мазьдар негізде ерімейтін сұйық дисперстік фазаның болуымен сипатталады. Дисперстік фаза ретінде сұйықтықтар (тұнбалар, сутек асқын тотығы, Буров, адреналин, гидрохлорид және т.б. сұйықтықтар) және дәрілік заттардың ерітінділері (алкалоид тұздары және т.б.) болуы мүмкін. Колларгол, протаргол, өсімдік экстрактылары сияқты заттарды мазьдарға сулы ерітінділер түрінде енгізеді, әйтпесе олар терапевтикалық әсер көрсетпейді. Эмульсиялық мазьінің мысалы «Қырмызы» мазьі болып табылады, құрамы: қырмызы тұнбасы 10,0, консистенциясы су/вазелин эмульсиясы 90,0.

Комбинирленген мазьдар құрамында табиғаты бойынша әр түрлі дәрілік және қосалқы заттар болады. Оларды дайындаған кезде, жеке мазьдар түрлерін дайындау принциптерін басшылыққа алады.

4. а. Дәріханаларда мазьдарды дайындау

Дәріханаларда мазьдарды магистральді жазбалар - ex tempore бойынша дайындайды.

Дайындау келесі сатылардан тұрады:

• 
  дайындық жұмыстары;
  
• 
  негізге дәрілік заттарды енгізу (балқыту, еріту, ұсақтау, араластыру, эмульгирлеу);
  
• 
  мазьдар сапасын сынау;
  
• 
  орама және рәсімдеу.
  

Негіз компоненттерін балқыту тікелей үккіште немесе буландырғыш табақшасында жүргізіледі. Негіз компоненттерін буландырғыш табақшасында, су моншасында немесе инфрақызыл сәулелену шамы астында балқытады. Балқытуды қиын балқитын компоненттерден бастайды, компоненттерді балқымаға, олардың балқу температурасының төмендеу реті бойынша қосады.

Дәрілік заттарды негізбен араластыру үккіште жүргізіледі. Көп мөлшерде мазьдарды дайындау кезінде УПМ-1 құрылғысын, әр түрлі конструкциялы миксерлерді қолданады. Жұмсақ дәрілік формаларды дайындау тәсілі А.И. Чиркова "Организация и механизация работ в аптеках ЛПУ" оқу құралында, фармацевттің анықтамалығында сипатталған.

Негізге дәрілік заттарды енгізу ережелері:

1. 
   Егер негізде ерімейтін заттың мөлшері, мазь массасына қатысты 5%-ға дейін болса, онда оны сұйықтықтың жақындас негізімен ысқылайды (вазелин, өсімдік майы немесе су). Жақсы эффектіге жету үшін сұйықтық мөлшерін диспергирлеуді дәрілік заттың ½ массасына тең болуы керек (Дерягин ережесі).
   
2. 
   Егер негізде ерімейтін немесе нашар еритін заттың мөлшері, мазь массасына қатысты 5%-дан астам болса, онда затты Дерягин ережесі бойынша, негіздің балқыған бөлігімен ысқылайды, кейін негіздің қалдықтарын қосады.
   
3. 
   Суспензиялық мазьдар құрамында, 25%-дан астам қатты дәрілік заттар болатын затты паста деп атайды. Мысалы, салицил-цинк пастасы, құрамы: салицил қышқылы 2,0, мырыш оксиді 25,0, крахмал 25,0 және вазелин 48,0.
   

4. 
   Суда еритін заттарды судың аз мөлшерінде ерітеді (бірнеше тамшы), содан соң мазьді негізге бөлікпен қосады, келсаппен біртекті күйге дейін араластырады. Медициналық ерітінділерді, тұнбаларды дайын мазьға бөлікпен соңында қосады.
   
5. 
   Негіз компоненттерін мазьдар-балқымаларда балқытуды, қиын балқитын заттан бастайды, қалған заттарды олардың балқу температурасының төмендеуі бойынша қосады. Алынған балқыманы толық суығанша дейін араластырады.
   
6. 
   Тұтқыр иістенгіш (винилин, скипидар), бояғыш заттарды (ихтиол, деготь) дайын мазьға соңында қосады.
   

Жұмсақ дәрілік формаларды өндіру мамандандырылған фармкәсіпорындарда және саудалық аты бар препараттың КФБ сәйкес тағайындалған регламенті бойынша орындалады. Кәсіпорынның фармакөшірмелі баспасы (КФБ) – дәрілік заттың сапалық стандарты.

Мазьдардың зауыттық өндірісінің ерекшеліктері:

1. 
   көп тонналы;
   
2. 
   негіздердің күрделі композицияларын қолдану мүмкіндігі (12 компоненттерге дейін);
   
3. 
   өндірісті автоматизациялау және механизациялау;
   
4. 
   шығарылатын өнімнің жоғары сапасы.
   

Фармацевтикалық кәсіпорындарда мазьдарды өндіру келесі сатылардан тұрады:

• 
  дәрілік заттарды және негізді дайындау (ВР. 1 – қосалқы жұмыстар);
  
• 
  негізге дәрілік заттарды енгізу (ТП. 2 – өндірістің технологиялық процесі);
  
• 
  мазьдің гомогенизациясы (ТП. 2.1);
  
• 
  бөлшектеп өлшеу, орама, маркировка (УМО.3).
  

Негізді дайындау еріту немесе оның компоненттерін балқыту, фильтрлеу процестерінен тұрады. Балқитын негіздерді және олардың компоненттерді (вазелин, ланолин, балауыз және т.б.) электроқазандарда немесе булы жейдесі бар қазандарда, булы инемен немесе электропанель көмегімен балқытады. Негіздерді фильтрлеу друк-фильтрлер арқылы жүргізеді.

БАЗ эмульсиялық негізін дайындау кезінде, оны жақсы еритін фазаға енгізеді. Эмульгирлеуді, араластырғышы бар, реакторларда немесе фильтрленген ауаны барботирлеу арқылы жүргізеді. Негізге дәрілік заттарды енгізу олардың физико-химиялық қасиеттеріне байланысты орындалады. Қатты дәрілік заттарды немесе олардың ерітінділерін қосу булы жейдесі немесе электрлік қыздырғышы бар реакторларда, біртіндеп араластыру арқылы жүреді. Реакторлар араластырғыштармен жабдықтылған: якорлы, планетарлы, рамалы, олар жақсы араласуды қамтамасыз етеді.

Өндірістерде көбінесе қамырилегіш машиналар қолданылады.

Мазьдардың гомогенизациясы. Қазандарда мазьдардың көп мөлшерін араластырған кезде, көбінесе мазьдағы дәрілік заттардың қажетті дисперстілік дәрежесіне жету мүмкін емес. Сондықтан мазьді зауыттық жағдайларда гомогенизацияға ұшыратады.

Өндірісте мазьдар гомогенизациясы үшін диірмендер, білікті мазь үккіштері қолданылады.

Эмульсиялық, суспензиялық, комбинирленген мазьдарды дайындау процестерін интенсивтендіру үшін РПА – роторлы-пульсационды аппараттын қолдануға болады. РПА жұмысы ұсақтау, диспергирлеу, араластыру, гомогенизация процестерінен тұрады, бұл уақыттың, электроэнергиясының үнемділігіне, материалды шығының азаюына әкеледі.

Аппараттар схемасы және жұмыс істеу принциптері оқу құралдарында жазылған, мысалы, "Технологии лекарственных форм" под ред. Л.А. Ивановой, 1991 және басқалары.

Фармацевтикалық кәсіпорындарда дәрілік затты сапалық сәйкестендіру және сандық анықтау, берілген массаны анықтау, МФ ХІ әдістемесі бойынша бөлшектердің дисперстілік дәрежесін анықтау міндетті болып табылады. Кейде нормативті-техникалық құжаттамаларға сәйкес мазьдардың рН көрсеткішін анықтайды (рН сулы). Міндетті түрде микробиологиялық тазалығын анықтау қажет.

Мазьдар үшін қолайлы орама тубалар болуы мүмкін. Олар белгілі маркалы алюминийден немесе полимерлі материалдардан дайындалады. Металдық тубалардың ішкі беті лакпен, ал сырты – маркировкасы түсірілетін эмальді бояумен қапталуы керек. Металдық тубалар әр түрлі сыйымдылықты (2,5-40,0) болуы мүмкін.

Тубалар дайындауда полимерлі материалдар ретінде: полиэтилен, полипропилен, пливинилхлорид және т.б. қолданылады. Тубаның тұмсығын бушон – қақпағымен жабады. Зауыттарда тубаларды толтыру үшін туботолтырғыш машиналары немесе дозатор – машиналары қолданады.

Көздік, вагиналық, уретралдық және ректальдік мазьдарды қолдану қолайлы болу үшін тубасы бар пеналдарға, пластмассадан жасалған ұштықтарды салады, бушонды шешуден кейін тубаға орайды.

Тотығу процесін болдырмас үшін мазьдарға қолдануға рұқсат етілген антиоксиданттарды: бутилоксианизол (БОА), бутилокситолуол (БОТ), -токоферол және т.б. қосады.

Физико-химиялық тұрақтылығы деп мазьдардың өз консистенциясын өзгертпеу, суспензияланған дәрілік заттардың сұйық фазасын немесе қатты бөлшектерін бөлмеу, қабаттанбау қабілеттілігі. Әр түрлі көрсеткіштерді анықтайды, мысалы, мазьдің коллоидтық тұрақтылығын, яғни мазь "майды" бөлмеу қабілеттілігі және т.б.

МФ ХІ бас. талаптары бойынша өндіріс процесіндегі залалсыздандырылмаған дәрілік заттарды (мазьдарды да), микробиологиялық тазалыққа сынайды, ол өмір сүруге қабілетті бактерияларды, саңырауқұлақтарды анықтау, сонымен қатар микроорганизмдердің белгілі түрлерін анықтау, олардың залалсыздандырылмаған дәрілік формаларда болуы рұқсат етілмейді. Мазьда микробтық контаминациясын болдырмас үшін консерванттар қосады (сорбин қышқылы, нипагин, нипазол).

Мазьдарды сақтау. Мазьдарды суық, жарық түспейтін жерде сақтайды. Мазьдарды сақтау жағдайларын қатаң түрде орындау қажет. Бұл мазьдің сапасына жағымсыз әсер етеді, ол ылғалдың, жарықтың, температура секірмесі және т.б. әсерінен болуы мүмкін.

Мазьдарды сақтау жағдайлары және сақтау мерзімдері нормативтік құжаттамаларда көрсетіледі: зауытта өндірілген мазьдарды, дәрілік заттардың физико-химиялық қасиеттеріне байланысты 2 және одан да астам жыл сақтайды. Көптеген дәріханада өндірілген мазьдар 10 тәулік сақтайды.

Консистенция – бұл реологиялық қасиеттердің комплексі: жылжу қуаты, тұтқырлығы, тиксотропия.

Реология – заттардың ақыштығы туралы ғылым. Ол оңай деформацияланатын материалдырдың деформация және ағу сұрақтарын қарастырады.

Жылжудың шектелген қуаты деп минималдық күші, ол мазьдің қайтымсыз деформациясын тудырады, содан кейін ол тұрақты тұтқырлыққа ие болады және аға бастайды. Жылжудың шектелген қуатын дин/см² (Па) түрінде болатын күш және араластыру жазықтығына тангенциалды бағытталған күш анықтайды. Бұл өлшемнің шамасы көп болған сайын, мазьді жағу қиын болады. Бұл мазьдің және мазьді негіздердің маңызды сипаттамасы, себебі ол мазьдің қолдану қолайлығын анықтайды. Жылжу қуаттылығы мазьдің жағылу кезінде қарсыласу көрсетуге қабілетті, тубадан, дозатордан сығылуға қабілетті және т.б.

Тұтқырлық. Тұтқырлық немесе ішкі үйкелесу деп сыртқы күштер әсерінен сұйықтықтың бір қабаттан екінші қабатқа жылжуға кедергі келтіру процесі.

Реологияда ньютондық деп аталатын, көптеген сұйықтықтар (спирт, су, өсімдік және минерал майлары, төменмолекулалық ПЭО, твиндер) үшін температураға және қысымға тәуелді болатын тұтқырлық константалы болып табылады. Мұндай тұтқырлық динамикалық деп аталады.

Тұтқырлық режимдердің деформациясына (жылдамдық және жылжу қуаты) тәуелді болатын жүйелерді аномальді-тұтқыр немесе ньютондық емес деп атайды (мазьдар, линиментер, пасталар). Бұл жағдайда тұтқырлықты эффективті деп атайды. Мазьдардың сипаттамалық белгісі құрылысы болып табылады. Тұтқырлық көп болса, онда қуатты күшейту қажет (деформациялайтын күш), бұл жүйенің ішкі қарсыласуына әсер етеді, ішкі құрылысын бұзады. Дәрілік заттардың жылдамдығы және сіңу тереңдігі, тұтқырлыққа тәуелді болады. Сондықтан бұл өлшемді өлшеу керек. Температураны жоғарлату кезінде, мазьдің және негіздің тұтқырлық қасиетті және беріктілігі күрт кемейді, ал төмен температураларда – жоғарылайды. Температура режимін өзгерту арқылы мазьдарды формалау процесін реттеуге, сақтаудың қолайлы жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді.

Тиксотропия – бұл зольдің гельге қайтымды изотермиялық айналуы және керісінше, бұл механикалық әсерлесумен түсіндіріледі, мысалы, араластыру кезінде болады. Бұл әсерді жою үшін жүйе өз құрылысын қалпына келтіруге ұмтылады. Жүйенің қисық ағуы (жылжу жылдамдығы – жылжу қуаты координаталары) гистерезис тұзағын береді – «ерекше конфигурацияның қисығы»; графикті тұрғызу үшін құрылғының берілгендерін (вискозиметрлер, МФ ХІ, Т1) және арнайы есептеулерді қажет етеді.

Барлық гидрофильді негіздер айқын тиксотропиялық қасиеттерге ие, ол араластыру кезінде құрылысының бұзылуынан және тұрақты температурада консистенциясының өзгеруінен көрінеді, ол сұйыққа айналады. Егер механикалық әсерді алып тастаса, онда құрылыстың беріктілігі қалпына келеді (15-20 тәулік), бірақ бастапқы күйге ешқашан айналмайды.

7. Мазьдардан дәрілік заттарды босату жылдамдығына және толықтығына келесі факторлар әсер етеді: дәрілік заттардың физико-химиялық күйі, олардың концентрациясы, негіздің табиғаты, мазьді дайындаудың технологиялық процесі.

Мазьдардан дәрілік заттарды босату жылдамдығы “in vitro” және “in vivo” әдістерімен зерттеледі.

“in vitro” модельдік әдісі, мазьдан босатылатын заттардың қандай да бір ортада диффузиялық әрекетіне негізделген. Диффузия тура немесе жартылай өткізгіш қабықша арқылы жүруі мүмкін. Тура диффузия кезінде орта ретінде агрегаттық немесе желатин гельі болуы мүмкін, оларға диффузияланған дәрілік затпен өзара әрекеттесетін реактивтерді қосады және олардың диффузиялық мөлшерін анықтайды. Мысалы, антибиотиктердің антимикробты активтілігін, агарға тест-микробтардың өсу аймақтарының өлшемдерін салыстыру арқылы, диффузия әдісімен жүргізеді. Жартылай өткізгіш мембрана арқылы диффузиялауда тері тәріздес жануар, өсімдік текті немесе синтетикалық қабықшаларын; диализ ортасы ретінде – суды, физиологиялық ерітіндіні, қан плазмасын қолданады. Қабықшаға мазьді орналастырады және уақыттың белгілі аралықтары арасында дәрілік заттың сұйықтыққа диффузияланған құрамдық мөлшерін анықтайды.

Биологиялық қолжетімділікті анықтау. “in vivo” мазьдардың биологиялық қолжетімділігін анықтауын, жануарларда әр түрлі әдістер арқылы жүргізеді:

• 
  организмнің биосұйықтықтарында (зәр, қан, сілекей және т.б.) дәрілік заттарды немесе олардың метаболиттерін анықтау;
  
• 
  тері арқылы енгізілетін дәрілік заттарға организмнің реакциясын тіркеуге негізделген әдістер (тыныс алудың өзгеруі, ұйқы фазасының басталуы, рефлекторлы реакциялар);
  
• 
  мазь аппликациясы құрамындағы дәрілік заттың мөлшерінің құрамын зерттеуге негізделген әдістер.
  

Мазьдарды жетілдіру облысында келесі бағыттарды ажыратады:

• 
  жаңа дәрілік препараттардың мазьін жасау;
  
• 
  белгілі мазьдардың сапасын аса тиімді негізді таңдау арқылы жетілдіру;
  
• 
  мазьді негіздер сұрыптамасын кеңейту (берілген қасиеттері бар жаңа қосалқы заттарды іздеу);
  
• 
  мазьдарды дайындаудың жаңа әдістерін жетілдіру;
  
• 
  мазьдардың сапасын сынау әдістерін жетілдіру;
  
• 
  мазьдарға арналған орама заттарын жетілдіру;
  
• 
  мазьдардың тұрақтылығын жоғарлату.
  

Мазьдарды тайғанақ поршеньмен жабдықталған резервуарларда орауға болады, мұндағы шток винттік механизм көмегімен орын ауыстырады.

Дәріс материалдарын игергеннен кейін білуге қажетті негізгі түсініктер: жақпа майлардың классификациясы, жақпа майлардың негіздері, олардың классификациясы, жақпа майлардың технологиясы

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. 
   Гомогенді жақпа майлар дегеніміз не?
   
2. 
   Қандай жақпа майлар суспензионды деп аталады?
   
3. 
   Жақпа майлар негіздеріне қандай талаптар қойылады?
   

1. 
   Технология лекарственных форм. М. Медицина, 1991 / Под ред. Кондратьевой Т.С., Т.1, С. 277-312 / Под ред. Ивановой Л. А., Т.2, С. 503.
   
2. 
   Тенцова А.И., Грецкий В.М. Современные аспекты исследования и производства мазей. М. Медицина, 1980.
   
3. 
   Чирков А.И. Организация и механизация работ в аптеках лечебно-профилактических учреждений. М. Медицина, 1981.
   

Дәріс жоспары:

1. Дәрілік заттарды ректальды әдіспен енгізу сипаттамасы. Ректальды дәрілік формалардың қысқаша сиаптамасы және классификациясы.

2. Суппозиториялар: сипатамасы, талаптар.

3. Суппозиторларды алу әдістері. Дәрілік затттарды негізге енгізудің ережелері;

4. Технологиялық сызба және суппозиториялардің дәріханалық жағдайларды өндірудің ерекшеліктері және технологиялық схемасы:

5. Суппозиторияларді өндірістік дағдайларда өндірудің технологиялық процесі;

6. Суппозиторияларді бағалау сапасы. Суппозиторларды өндірістік өндірудің номенклатурасы.

7. Реактальды дәрілік формалардың жетілдіру перспективалары.

1. Ректальды дәрілік формалар жалпы белгісі бар - организмге тік ішек арқылы енгізіледі (per rectum).

Ректальды әдіспен енгіздуің артықшылығы:

1. Дәрілік зататрдың көп бөлігі асқазан-ішек жолын сонымен қоса бауырдан өтіп, қан айналудың үлкен айналмына түседі, соның нәтижесінде дәрілік заттар асқазан-ішек жолында рН ортасында және энзимдер әсерінен бұзылмайды.

2. ДЗ-ды сіңіру жылдамдығы жоғары, ішкі-бұлшық ет жолымен енгізумен сәйкес келеді.

3. Дәрілік заттардың асқазан-ішек жолында шырышты қабыққа тіттіркендіргіштік әсердің болмауы.

4. Дәрілік заттардың жергілікті және резорбтивті әсер ету сипаттамасы.

5. Аллергиялық әсердің деңгейін төмендету.

6. Психиаторлық практикада, науқас ес түссіз жағдайда, педиатрия мен гериатрияда қолдану ыңғайлы.

7. Дәрілік заттардың асқазан-ішек жолын толтырудың сіңіру эффектісінің тәуелсіздігі.

Дәрілік заттарды ректальдә әдіспен енгізудің кемшіліктері:

1. Тік ішек шырышты қабығының тітіркендіру мүмкіндігі.

2. Дәрілік препарттарды енгізудің кейбір эстетиканың болмауы.

3. Тік ішектен дәрілік заттарды сіңіру механизмі жайында түсініктің аз болуы.

Ректальды дәрілік формалардың қысқаша сиаптамасы және классификациясы.

1. Суппозиторилар

2. Ректальды капсулалар − эмульсия, суспензия, ерітінді, ұнтақ және т.б. түрінде дәрілік заттармен толтырылған желатинді капсулалар. Тік ішекке енгізгенде қабық ісініп, бұлшық ет қабырғалардың қысымымен бұзылады, ал дәрілік заттар суппозиторларға қарағанда оңай, активті сіңіріледі. Ректальды капсулалалр транспоттау, сақтау, қолдану үшін ыңғайлы.

3. Ректальды мазьдар − ұшы бар тубкамен немесе ұзын ұшты арнайы шприцтің көмегімен енгізілетін, түрлі мазь негіздерінің жұмсақ дәрілік формасы. Жергілікті және жалпы әсерін ағзаға беру үшін қолданылуы мүмкін.

4. Клизмалар − анус арқылы тоқ ішекке дәрілік заттардың ерітініділерін енгізіу арналған ректальды дәрілік формалар. Клизманың емдік ( дәрілік және қореқтендіргіш) және диагностикалық түрлерін ажыратады.

5. Микроклизмалар − ұшымен және қорғаныш қабағымен жабдықталған, сыйымдылығы 3-5 мл болатын дәрілік заттың ертіндісі бар, бір ретті пайдалануға арналған эластикалық баллон түрінде болады. Суппозиторларға қарағанда терапевтикалық эффектісі тез.

6. Ректальды тампондар − дәрілік заттар адсорбцияланатындай мақтамен оралған пластмассалық стерженьды болып келеді. Мақта төсеніші альгинаттың жұқа қабатымен қапталған. Қолданар алдында оны біраз уақытқа суға жүктейді, қабық сол кезде ісініп, дәрілік заттың диффузиясына кедергі жасамайды. Негізінде тік ішек аурулары үшін емдеу үшін қолданылады.

7. Ректальды аэрозольдар − жалпы және жергілікті әсер беру мақсатымен қолданылады.

Суппоизиторалардың ректальды (майшамдар), вагинальды және таяқшалар. Ректальдар ұшы өткір,конус және т.б. максимальды диаметрі 1,5 см цилиндр формалы болып келеді. Бір суппозитордың массасы 1,0-ден 4,0-ге дейін, егер масса рецептыда көрсетілмесе, онда 3,0, бала суппозиторларда 0,5 1,5-ге дейін болуы мүмкін.

Вагинальды сферикалық (шарлар), жұмыртқа тәрізді (овулдар), ұшы домалақ жалпақ тәрізді (пессарилар) массас 1,5-тен 6,0 -ге дейін болады, ал егер рецептыда көрсетілмесе 4,0-ге дейін болады.

Ректальды суппозиторалар жалпыға, сонымен қоса жергілікті пайдалануға арналған, ал вагинальды - көбінесе жергілікті үшңн, таяқшалар- тек қана жергілікті әсер етуге арналған болып келеді.

m_негіз=m_{онегіз бір суппозиторға}N_{суппозиторлар саны} (1);

m_негіз=m_{негіздің бір суппозиторге ГФXI бойынша}N_{суппозиторлар саны}-m_{дәрілік заттар барлық суппозиторлерге}(2).

m_негіз=P  N (3), мұндағы

P — суппозитор негізінің массасы, г 1 ұя формасына сиятындай

N — суппозитор саны

Дәрілік заттардың мөлшері 5% болғанда, онымен толтырылатын көлем орынбасу коэффицентінің көмегімен тікелей ( Е_ж) немесе ауыспалы (1/Е_ж) арқылы есептелінеді.

Дәрілік заттар 1,0 сияқты көлемді алатын, майлар негізінің санын көрсететін ауыспалы орынбасу коэффиценті қолданылады. Оның түрлі заттар ушін мағынасын қосымша таблицалардан табуға болады. Соңғы жағдайда негіздер санын мына формулалар бойынша есептейді:

m_негіз= P  N-A  1/E_ж (4), где

P- суппозитор негізінің массасы, грамм 1 ұя формасына сиятын.

N — суппозиторлар саны;

A — барлық суппозиторлерге дәрілік заттың, г;

1/Е_ж— ауыспалы орынбасу коэффициенті.

Егер негіз ретінде гидрофильді қолданса, мысалы желатин-глицерин негізі, онда тығыздықты ауысу модулі бойынша есептейді:

_{желатино-глицерин негізі} 1,15

----------------------------- = ---------- = 1,21

_{какао майы} 0,95
Ең алдымен май негізінің саны (3) немесе (4) формула бойынша есептейді, ал кейін алынға нәтиені 1,21еселейді.

1. 
   Формаларды төгу алдында алдымен салқынатады және суппозитор жабыспайтындай (вазелин майы немесе сабынды спирт) негізге туыс емес сұйықтықпен жағады.
   
2. 
   Суппозитор массасы балқытылған дәрілік заттар болы ке рек, бірақ тұтқырлығы жеткілікті, дәрілік зататр бірелі бөлінетіндей болуы керек.
   

D

m_негіз =  (------)²nld = 0,785 Dnld

мұндағы

l — таяқша ұзындығы см; d — негіз тығыздығы.

3. Таяқшаларды дайындау үшін жоғарыдағы барлық әдістерді қолдануға болады.

4.Таяқшаларды коробкамен жіберіді, оларды парафинделген гофрирленген бүктелген қағаздарға енгізеді «Сыртқа», « Салқын жерде сақталу керек» негіздегі этикеткалар бар.