Психология негіздері

Идеалдьщ норма - бұл тұлғаның әлеуметті жағдайларда 
оптималды дамуы.
Сол себептен, біз баланың дамуын калыпты деп келесі жағдайда 
есептейміз:
егер оның даму деңгейі оның жасындағы балалардың 
жасына жэне жыныс деңгейіне сай болған кезде;
егер 
бала 
өзінің 
дамуына 
сай 
дамыса, 
жеке 
ерекшеліктерімен, кабілеттілік жэне мүмкіншіліктерімен, өзінің 
ағзасы жағынан кері әсерді болдырмай дамыса;
егер оның мінез-кұлқының дамуы коғамдык талаптарға 
сай дамыса.
Қалыпты дамыған баланың негізгі көрсеткіштеріне токталайық:
Бірінші бас миының жэне оның кабығының калыпты жетілуі 
жэне жұмыс жасауы.
Екінші - баланың калыпты дене дамуы жэне онымен калыпты 
жұмыс 
кабілетінің 
сакталуы, 
жүйке 
процесстерінің 
калыпты 
байланысы.
Үшінші - коршаған ортамен баланын калыпты байланысын 
қамтамасыз ететін сезім мүшелерінің сакталуы.
Төртінші - баланын жанұяда, бала бакшада жэне жалпы білім 
беретін мектепте окытудын жүйелігі жэне кезектілігі.
Баланын дамуының эр кезеңінде, туылуына дейінгі жэне кейінгі 
даму дэрежесін ескерудің маңызы зор. Баланың өмір сүруінің бірінші 
жылы оньщ коршаған әлемге бейімделуі, коғамда өмір сүруі үшін
~31
~

негіз болып табылады. Өмірінің бірінші жылында психикалық 
процестердің дамуының базасы болып саналатын сенсорлык жэне 
козғаушы функцияларының дамуы маңызды болып табылады. 
Аншіизаторлардың 
дамуы 
айналадағы 
заттардың, 
олардың 
касиеттерінің, ерекше белгілерінің алуан түрлілігін танып білуді 
камтамасыз етеді. Бала жүйке жүйесінің организмді сырткы 
жағдайларға бейімдеуге белгілі-бір дайындығымен туылады. Туыла 
салысымен организмнің негізгі жүйелерінің жүмысын камтамасыз 
ететін рефлекстер іске косылады. Жаңа туған баланың коргаушы, 
үстау рефлекстерін, итеру рефлекстерін байкауға болады. Осы 
рефлекстер кұрайтын қозғалыстар кейіннен білінбей калады. Жаңа 
туылған кезде мидың қалыпты дамуының қажетті шарты - сезу 
органдарына (талдағыштардың) түракты жағдай жасау, олардың 
көмегімен сыртқы әлемнен алынатын эртүрлі белгілердің миға жетуі. 
Туылған сәттен бастап баланың есту аппараты жүмыс істей бастайды. 
Алғашкы айдың 3-4 аптасында заттарға көз токтауы біліне бастайды. 
1-3 айлык шакта коз жэне күлак талдағыштары эрі қарай дамиды. 
Бала 2-3 жасқа келгенде психикалык жэне сөйлеу кызметінің 
негіздері салынып, өз бетінше жүруі жэне үйлестіруі жетіледі. 3-5 
жаста коммуникативті қызметтер спектрі кеңейеді. Бала фразалык 
сөйлёуді жэне өзінің, элі шектелмеген өмірлік тэжірибесін меңгереді. 
6-10 жаста өсу қарқыны қайтадан күшейеді, дене жэне психикалык 
дамуында күрт озгерістер пайда болады (психоқозғаушы сензитивті 
кезең). 7-8 жасында бұлшык еті қарқынды өсе бастайды. 10 жаска
~ 32 ~

келгенде баланың козғалыстарының моторикасы мен үйлесуі ересек 
адамға ұксас процестеріне сәйкес келеді, бас сүйегінің өсуі 
аякталады. Жүйке жүйесі энергетикамен камтамасыз етілуін талап 
ететін бас миынын үлкен жарты шарларының негізінен қыртыстык 
бөлімінің функционалдық кызметінің аркасында жетіледі.
Проблемалы баланың дамуының бастапкы кезеңдерінде оны 
оқыту мен тәрбиелеудің басты кедергісі бастапкы кемістік болып 
табылады. 
Түзетушілік ыкпал жасалмаған жағдайда кайталама 
ауытқулар маңызды бола бастайды, олар баланың әлеуметтік 
бейімделуіне кедергі жасайды, педагогикалық салактық пайда болып, 
эмоциялык сала мен тәртібі бүзылады. Дамуындағы бүзылыстар 
эртүрлі факторлармен туындалуы мүмкін. Психикалык жэне (немесе) 
физикалык дамудың бұзылыстарына алып келетін екі негізгі себептер 
топтарын бөліп шығаруға болады:
1. 
Эндогендік (ішкі), оның ішіне генетикалъщ мутация, 
түқымқуалаушылық аурулар т.б. ;
2. 
Экзогендік (сыртқы тиімсіз әсерлер факторлары) -
инфекциялар, интоксикациялар, эр-түрлі жараңаттар т.б.
Эндогендік себептерге туа біткен аурулар (олигофренияның 
кейбір түрлері, мысалы Даун ауруы) жатады, ата-анасының жыныс 
жасушаларының арнайы кұрылымдары - хромосомалары аркылы 
дамуындағы ауыткулар белгілері туралы; хромосомалар саны мен 
қүрылымындағы өзгерістермен байланысты акпарат беріледі.
~ 3 3 ~

Экзогендік себептерге онтогенездің эртүрлі кезеңдерінде пайда 
болған ауытқулар жатады.
Құрсақ ішіндегі дамуы кезіндегі жағымсыз эсер - пренотальды 

жүктеу/скачать 2.42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: