Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

109 
мҥмкіндік беретін базалық білім, білік, дағды тҥріндегі біртҧтас сапалы соңғы 
нәтиженің қалыптасуына қойылатын талаптарға аударады. Маманның пәндік-
білімдік ҥлгісіне балама ретінде маманның қҧзіретті ҥлгісі болады. Жиі пайда 
болып және ӛзгеріп отыратын мәселелерге іс-әрекеті мен мінез-қҧлқы пара-пар 
болатын адам қҧзірлі деп саналады [1]. 
Бҥгінгі кҥні кҧзіреттілік тҧрғыдан білім беру оқушының субъектілігінің 
даму идеясында, ӛзін - ӛзі тҧлға ретінде қалыптасуына, ӛз болашағын қҧруынан 
байқалады, ал ӛзіндік болашағы еңбек іс - әрекетімен байланысты. 
Осы орайда оқушыларды бағдарлап оқытудың қазіргі кездегі негізгі 
ерекшеліктері анықталады: жеке білім беретін пәндерді тереңдетіп оқыту; 
оқытудың дифференциациясы, оқушылардың ӛз қабілеттері, икемдері мен 
қажеттіліктеріне сәйкес жеке білім траекторияларын таңдап алуы; әр тҥрлі 
дәрежедегі оқушылардың қабілеттеріне, жеке икемдері мен қажеттіліктеріне 
сәйкес толық білім алуына бірдей мҥмкіндіктің болуы; оқушылардың 
қоғамдануы, оларды кәсіби тҧрғыдан ӛзіндік орын табуына дайындау; жалпы 
және кәсіби білім беру арасындағы байланыстың болуы, мектеп бітірушілерді 
жоғары кәсіби оқу орындарының бағдарламаларын игеруге дайындау; негізгі 
мектеп оқу жоспарына міндетті таңдау бойынша курстары мен оқушыларға 
келешек оқу бағдарын таңдауға кӛмек беретін кәсіби сынақтарды енгізу арқылы 
бағдаралды дайындықты іске асыру мәселелері қарастырылды. 
Оқудың оң мотивін дамытудың және қалыптастырудың негізі оқу іс-
әрекеті, оқудағы танымдық қызығушылықты дамыту болып табылады. 
Балалардың ӛзін басқаруға, ӛзін-ӛзі тәрбиелеуге әлі тәжірибелері аз. 
Проблемдік жағдайларды жасау оқу сабағына қызықтылықты, білуге деген 
ҧмтылысты береді. Оқуға оң қатынасты туғызу ҥшін қызықты практикалық 
сабақтарды, топсеруенді, бақылауларды қолдану керек. Мҧғалімнің басқарушы 
ролі мынада: оқумен байланысты жҥйе, қызығушылықтардың, ҧмтылыстардың 
және ниеттердің ҥйлесімділігін жасау болады.
Мотивацияны қалыптастыру бағдарламаларының жалпы мәні мҧғалімнің 
оқушыларды оқуға деген саналы, жағымды, жауапкершілікпен қарау 
қатынасының деңгейіне кӛшіру, яғни оқушылардың берілген білімнің ӛмірде 
пайдалылығына саналы тҥсінуі деп тҥсінген дҧрыс. 
А.К.Маркова оқушылардың оқуға мотивациясын мақсатты тҥрде 
қалыптастыру жҧмыстарын былайша бӛліп кӛрсетеді: 
Оқуға мотивацияны қалыптастыруға жағдай жасайтын мҧғалім іс- 
әрекетінің тәсілдері. 
Мотивацияның кейбір жақтарын бекітуге бағытталған арнайы 
жаттығулар. 
Сабақ кезеңдерінде және ҥлгерімі тӛмен оқушылардың оқуға жағымды 
мотивациясын қалыптастыру және арттыру. 
Оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастырудың және оны зерттеу 
кезеңдерінің бірізділігі. 
Оқушылардың оқу мотивациясының жағдайы мен қалыптасу 
барысының мәлімет картасы. 

110 
Оқуға жағымды мотивацияны қалыптастыруға, тәрбиелеуге сынып және 
мектеп ішіндегі психологиялық атмосфера ықпалын тигізеді. Оқушылардың іс-
әрекетінің тҥрлерін ҧйымдастырудың ҧжымдық формаларының ықпалы зор. 
Мҧғалім мен оқушылардың біріккен іс-әрекетіндегі қарым-қатынасы 
тапсырманы орындауға тікелей араласу тҥрінде емес, дҧрыс шешім табуға 
итермелейтін ақыл-кеңес беру тҥріндегі мҧғалімнің кӛмегі болуы тиіс. 
Оқушылар қандай әрекетті жҥзеге асырса да оны оқушылардың тәсілдер, 
әрекеттерді орындауы арқылы алдына мақсат, міндеттер қою және тҥсінуден 
бастап ӛзін бағалау мен ӛзін-ӛзі бақылау әрекетін жҥзеге асыруға дейінгі толық 
психологиялық қҧрылымы болуы тиіс [2]. 
Оқушыларды зерттеу оқу-тәрбие жҧмысын психологиялық тҧрғыдан 
негізделген тҥрде жоспарлау,оның тиімділігін дҧрыс бағалау, оқушылармен 
жақсы қарым-қатынаста болып, оларды оқыту процесінің белсенді мҥшелеріне 
айналдыру ҥшін керек (А.К.Маркова).
Мҧғалімнің оқу біліктілігі және оқу мотивациясын зерттеу пәніне 
оқушының мотиві, мақсаты, эмоциялары секілді мотивациялық сферасы 
компоненттерімен бірге мотивацияға зор ықпалын тигізетін оның оқу 
біліктілігінің жағдайы да жатады. Педагогтар оқушылардың білім алуға деген 
самарқаулығы, оқуға қҧлықсыздығы, білуге деген қызығушылығы мен 
қҧмарлығының мәз еместігінін байқап, оны болдырмас ҥшін оқытудың тиімді 
тҥрлерін ізденіп, тҥрлі моделдер жасап, оқытудың жаңа амал-тәсілдерін 
қоймастан іздестіруде. Осы орайдан оқушылардың атқаратын жҧмысына деген 
бақылауды да кҥшейтіп, берілген ақпараттық мағлҧматты қаншалық 
меңгергеніне байланысты интенцификациялауда оқытудың техникалық 
қҧралдарын, компьютерлік жҥйені де, тҥрлі психологиялық тәсілдерді де 
кеңінен қолдануда. 
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудегі басты фактор тҧлғаның 
белсенділігінарттыру проблемасына байланысты. Былайша айтқанда, тҧлғаның 
жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейі, ақыл-ой жҧмысына бейімділігі, 
оқыту принциптеріне байланысты білімнің мазмҧнын, формасын, әдістерін 
меңгерумен, сондай-ақ оқытудың стратегиялық бағдарына ҥйлесімділігін 
арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін білімнің кӛлемін 
зорайтумен қатар, оған бақылауды жетілдіруді назарда ҧстаумен де шарттас. Ал 
игерілуде тиісті ілімнің мәнін кӛтеруде дидактикалық , психологиялық ахуалды 
дҧрыс пайдалану және тҧлғаның дербестік деңгейін жетілдіру бір-бірімен 
іштесе байланысып жатқан мәселе. 
Тҧлғаның оқытудағы белсенділік деңгейіндегі ӛрістеуінде оның 
логикалық дамуы да ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, тҧлғаның жеке басының ӛзіне 
ғана тән ерекшеліктерімен қатар, оқуға деген ынтасы, тҥрткісі айтарлықтай 
мәнге ие болады [3]. 
Оқытудың дәстҥрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек, 
оқушыға олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін 
ҧғынып, ойлауымен қатар, кӛңілінде бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке 
саналатыны белгілі. Әдеттегі практикалық іс-әрекетте оқушының белсенділігін 
кӛтеру ҥш деңгейде қарастырылады: 

111 
1. Қабылдау белсенділігі–оқушының ҧғынудағы талпынысынсипаттайды 
және білімді қабылдауы, еске сақтауы, меңгеру тәсілдерін біліп, ҥлгіні 
тҧтынуынаалу тҧрғысынан қарастырылады. 
2. Интерпретациялық белсенділік – шәкірттің оқылған материялдың 
мәнін ҧғынып, ондағы білімдік тҥсінікті ӛзгерген жағдайға ҥйлесімді 
пайдаланумен және сол тәсілді жаңғыртып қалдана алуы тҧрғысынан 
ескеріледі. 
3. Шығармашылық белсенділік – оқушының білімді теориялық жағынан 
ҧғынуға ҧмтылып, проблеманы шешуде ӛзіндік ізденіс танытып, танымдық 
қызығушылығын жетілдіріп ӛркендетеді. 
Кӛрсетіліп отырған проблемаға жасалған теориялық талдаулар мен 
алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер дәлелдеген деректерге 
сҥйенгенде шәкірттердің белсенділігі педагогикалық, психологиялық жағдайға 
тәуелді екені айқын мәселе. Сонымен қатар оқытудағы белсенділік тҧлғаның 
ҧстанған тәсіліне, ӛзін субьект ретінде кӛрсете алмауымен қатар, ӛзіндік 
«мендік» әрекетіне де байланысты.
Ӛз тәжірибемізде оқытудағы іс–әрекеттік кӛзқарас пен мотивацияны 
қалыптастыруда топтың сӛйлеу тілін диалогтік оқыту арқылы дамытуға тырыса 
отырып, ҧжымдық және ӛзара білім алмасуларына жағдай туғызғанын 
байқадық. Себебі, диалогтік оқыту арқылы студенттер ӛз ой-пікірлерін айтуға, 
ҧсыныс жасауға, сҧрақ қоюға, ӛз идеяларын жариялауға, ортақ шешімге келуге, 
химиялық тілді сауатты меңгеруге және т.б. ҥйренді. 
Тәжірибе кезінде ӛткізген сабақтардың әр кезеңінде (ҥй тапсырмасын 
сҧрау, жаңа тақырыпты бекіту, пысықтау және қотындылауда) диалогтық 
оқытуды кҥнделікті сабақта тиімді, ҧтқыр қолдануға тырыстым. Топтық 
жҧмыста тиімді әдістерді қолданғанда студенттердің бір - бірімен ақылдасуы, 
оны топтан біреуінің шығып айтуы мысалы: болжау әдісін қолданғанда 
студенттің мәтінде не туралы жазылғанын ӛз ойларымен диалог арқылы 
кӛрсете білді. Студент сабаққа деген қызығушылық пайда болды. Талдау 
барысында тақырып тӛңірегінен шыға білді. Диалогтік оқыту студенттің ойын 
ҧштаудағы, тиімді оқытудағы және қҧзыретті тҧлға қалыптастырудағы тиімді 
тәсіл екеніне кӛзім жетті. Себебі, мен 2 топтағы диалогты сырттай бақыладым. 
Топтағы диалог менің қойған мақсатыма сәйкес келді. 
Біз ҥшін сабақ мақсаты: әңгіме-дебат, зерттеушілік әңгімені дамыту 
арқылы студенттерді тақырып бойынша сындарлы сӛйлеуге ынталандыру; сын 
тҧрғысынан ойлауға дағдыландыру; бір-бірінен ҥйренуге, бағалауға, 
қҧрметтеуге ҥйрету; әңгіме арқылы ойын шоғырландырып, жинақтауға 
бейімдеу болып табылды. 
Жспарлаған екі сабақ «Су. Ерітінді», «Кӛмірсуларға және олардың алмасу 
ӛнімдеріне сапалық реакциялар.» диалогтік оқытуға арналды. Себебі диалог 
мынадай қарым-қатынасты негіздейді: «оқытушы мен студент» және «студент 
пен студент», «оқытушы мен топ», «студент пен топ». Бір-біріне ҧсыныс жасап, 
ортақ шешімге келді, әңгіме барысында бірлескен тҥсінік қалыптастырды, 
идеяларымен алмасты, бір-бірінің иделарын талқылады, баға берді, ҧжымдық 
білім мен тҥсінік қалыптасты. 

112 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: