ҚҰрылымдық материалдар технологиясы

5.4 Жұмыстың реті

Айнымалы токпен сапалы электрод арқылы пісіру кезіндегі балқу, балқытып қаптастыру және күю, шашырау шығындық коэффициенттерін анықтау.

5.4.5 Өзектің күйігінің массасы формуламен (16) есептеледі.

5.5 Есеп мазмұны

• 
  мақсаты;
  
• 
  қысқаша теориялық мәлімет;
  
• 
  есеп кестелері мен нәтижелері;
  
• 
  жұмыс қорытындысы.
  

5.6 Өзіндік дайындыққа сұрақтар

• 
  Қолмен доғалы пісірудің өнімділігіне әсер ететін факторлар қандай?
  

- Балқу, балқытып қаптастыру және шығындық коэффициенттер нені сипаттайды?

• 
  Пісіру процесі кезінде балқу коэффициенті қалай өзгереді?
  

• 
  Токтің тығыздығы шығын шамасына қалай әсерін тигізеді?
  

• 
  Қандай жағдайда балқытып қаптастыру коэффициенті балқу коэффициентінен үлкен болуы мүмкін?
  

• 
  Электрод қаптамасының қолданылуы.
  

6 ЖОНУ БІЛДЕГІМЕН ӨҢДЕУ

• 
  жону-бұрамакескіш білдектің құрылысын оқу;
  
• 
  қозғалыс түрлерін және олардың өлшемдіктерін оқу;
  
• 
  құрал-саймандармен танысу;
  
• 
  айлабұйымдарын және жабдықтарын оқу.
  

6.2 Жабдықтары, айлабұйымдары және құралдары

• 
  жону білдектері;
  
• 
  білдектердің құрылысы жайындағы плакаттар;
  
• 
  қысқы; центрлер; әрекеттеу төлкелері;
  
• 
  сүйеуіштер;
  
• 
  кескіштердің негізгі типтері көрсетілген текше (стенд).
  

6.3 Теориялық мәліметтер

6.3.1 Жону білдектер тобы

Жону-бұрамакескіш білдектер әмбебап болғандықтан онда әртүрлі тетіктерді өңдеуге болады. Мұндай білдектер жекелеген, аз сериялы өндірістерде және машиналарды жөндеуде, зауыттардың экспериментті цехтарында, агроөндірістік кешендердің бөлімшелерінде, оқу және жылжымалы шеберханаларда пайдаланылады.

Жону-бұрамакескіш білдектердің технологиялық мүмкіншілігі кең болғандықтан цилиндрлік, конустық, фасонды сыртқы, ішкі және бүйір беттерді, әр түрлі бұранда кесу, бұдырларды бүрлеу (накатывания рифлений) және т.б. қаралым және таза өңдеу үшін қолданылады.

Жону-бұрамакескіш білдектердің негізгі өлшемдері айналдырық осінің табаннан биіктігі және алдыңғы тұғыр мен артқы тұғырдың орталарының ең үлкен арақашықтығымен есептеледі.

1 – беріс қорабы; 2 – алдыңғы тұғыр; 3 – құралкүймешік; 4 – артқы тұғыр; 5 – бағыттауышпен жабдықталған табан; 6 – фартук; 7 – қозғалтқыш білікше; 8 – қозғалтқыш бұрама.

Білдектің басқа бөлшектері табанның үстінде орнатылған. Табанды шойыннан қорап пішіндес құяды. Табанның үстіңгі жағында құралкүймешік пен артқы тұғыр қозғалатындай етіп бағыттауыштар орнатылады.

Айналатын бөлігі 16 көлденең жылжыманың шеңберленген ойығымен центрленіп гайкамен 17 қатаң бекітіледі. Қолсапты 3 айналдырғанда үстіңгі жылжымалар 2 құралкүймешіктің айналатын бөлігінің бағыттауышының бойымен жүріп отырады.

Айналатын бөлігінің қажетті бұрышта орнатылуы бұрыштық шкала арқылы бақыланады. Фартук 10 құралкүймешіктің күймешесіне орнатылады. Құралкүймешіктің жеке бөліктері қолмен ғана басқарылмайды қозғалтқыш білікше 6 арқылы немесе бұранда қию керек болса қозғалтқыш бұрама арқылы да басқарылады. Фартуктің артқы бетінде құралкүймешікті тісті төрткілдешпен 8 қозғалтқыш білікшемен және қозғалтқыш бұрамамен байланыстыратын механизм орнатылған. 16К20 білдегіндегі фартуктің оң жағында құралкүймешіктің беріс қозғалысын қозғалтқыш білікшеден жіберетін қолсап 15 және білдектің айналдырығын қосатын қолсап 9 бар.
6.3.1.2 Жону-бұрамакескіш білдегінің айлабұйымдары

Дайындамаларды айналдырық пен артқы тұғырдағы сүйеутөлке (пиноль) арасына орнату үшін центрлер қолданылады. Дайындамаларды центрлерге орнату үшін алдын ала оның бүйірінен центрлік тесіктер тесіп алынады (15,а сурет). Өңдеу кезінде бұрау моменті айналдырықтан жұдырықшалы немесе жетекті қысқы арқылы берілісте болады. 61,б суретте айналдырыққа бұралып кигізілген жетекті қысқы 1 және дайындаманың сол жақ шетіне бұранда 3 арқылы отырғызылған қамытша 2 көрсетілген.

16 – сурет. Қысқылар.

Дайындамаларды қысқыда бекіту мүмкіншілігі болмаған жағдайларда қысқұрылғы 5 (16,в сурет) қолданылады. Диск пішінді дайындамаларды ұстатқыштармен бекітеді; келте құбырды 6 (16,г сурет) бекіту үшін бұрыштық 7 пайдаланылады.

Келтірілген құрылымдағы өздігінен центрленетін және төртжұдырықшалы қысқыларда, сонымен қатар қысқұрылғыларда дайындамаларды қолдан орнықтыру олардың кемшілігіне жатады. Қосымша уақытты азайту үшін пневматикалық, гидравликалық және электрлі қысқылар қолданылады.

Қатыңқы емес ұзындығы диаметріне қарағанда 10есе ұзын біліктерді өңдеу кезінде олардың ортасын тіремей тек қана центрлерге қысып ұстату жеткіліксіз, себебі кесу күшінің әсерінен дайындамалар едәуір майысып кетеді. Мұндай майысуды болдырмау үшін дайындаманы қосымша сүйеуішпен ұстатады. Әрбір жону-бұрамакескіш білдекте жылжымалы және жылжымайтын екі сүйеуіш болады. Жылжымайтын сүйеуіш (16 сурет) табанына орнатылады; оның дайындаманы өңдеу кезінде ұстап тұратын үш жұдырықшасы бар.

17 – сурет. Сүйеуіштер.

Револьверлі (жону-револьверлі) білдектер тетіктерді жекелеген (соғылымды, құймалы) дайындамалардан және шыбықтан жасайтын серийялы өндірістерде қолданылады. Дайындамалар револьвердің бастиегіндегі ұяларда өз позициясы бойынша бірінен соң бірі орналасқан құралдармен өңделеді. Мұндай құралдар қатарына кескіштер, бұрғылар, үңгілер, ұңғылар, сонымен қатар бұрандаойғыштар, бұрандакескіштер, бұрандакесетін тарақтар жатады.

19 суретте горизонталь осьті револьвердің бастиегінде 16 позициясы бар білдек көрсетілген. Бойлық берісті револьверлік құралкүймешікті 3 табанының бағыттауышымен жүргізіп, көлденең берісті револьверлік бастиекті баяу бұру арқылы береді. Осы кезде тілімдейтін, кесіп алатын, буындайтын немесе сұлбалы кескіштер жұмысқа дайын позицияларында болады (мұндай білдектерде көлденең берістегі құралкүймешік болмайды); бұранда қию үшін бұрандақиғыш құралкүймешік 1 қолданылады.

Жону автоматтарын калибрленген (салқындай созылған – калибрленген) жұмыр немесе көпқырлы қималы шыбықтардан тетіктер дайындауда қолданады. Дайындаманы орнықтыру, бекіту және оны өңдеу жонушының қатысынсыз автоматты түрде атқарылады; жонушы тек қана дайын тетіктерді оқтын-оқтын бақылап, автоматқа дайындамаларды толтырып отыруы керек.

6.3.1.5 Жону- айналма үстелдік білдек

Жону- айналма үстелдік білдек диаметрі биіктігінен үлкен болатын орта және ірі дайындамаларды өңдеуге қолданылады; өңдеу кезде дайындаманың айналу осі вертикальді.

Дайындама тұғырдың 1 дөңгелек бағыттауышында орнатылған қысқұрылғыға 2 бекітіледі (21,а сурет).

Қысқұрылғы өкшелікке сүйендірілген айналдырықта бекітілген және бас электрқозғалтқыштан жылдамдық қорабы арқылы жүріс алады. Тіреуіштің 5 бағыттауышында револьверлі бастиекпен 3 бірге вертикальді құралкүймешікті 4 көтеретін маңдайша 6 бар. Осы бағыттауыштың үстінде бүйірлік құралкүймешік 7 орнатылған.

21 – сурет. Жону- айналма үстелді білдек.
Айналма үстелді білдектер бір- және екітіреуішті болады. Біртіреуішті білдектерді (21сурет) бүйірлі құралкүймешіктік етіп немесе онсыз дайындайды. Білдектердің өлшемдеріне қарай мұндай білдектерде өңделетін дайындамалардың диаметрінің ең үлкені 800 ден 1650 мм арасында. Екітіреуішті білдектер (21,б суреті) қатаңдау келеді және диаметрлері 26000 мм болатын ірі дайындамаларды өңдеуге қолданылады. Олардың маңдайшаларында екі құралкүймешік, ал оң жағындағы тіреуіште – бүйірлік құралкүймешік орнатылған. Кейбір білдектердің сол жағындағы тіреуішінің үстінде төртінші құралкүймешік болады. Айналма үстелді білдектер орта және ірі машинажасау зауыттарының барлығында кеңінен қолданылады.
6.3.2 Жону

«Жону» түсінігі келесі негізгі жұмыс түрлерін қамтиды: цилиндрлік, конустық және сұлбалы тесіктердің беттерін жону; бүйірлік беттерді жону және тілімдеу; бунақжону, кесіп алу, цилиндрлік, конустық және сұлбалық тесіктерді кеулейжону; кескіштермен бұранда қию.

Жону қаралтым және таза болып ажыратылады. Қаралтым жону (22,а-г суреті) кезінде жоңқаның басым бөлігі түсіріледі; қаралтым жонудың нәтижесінде беттік дәлдігі 12-14 квалитет, кедір-бұдырлық параметрлері Rа = 2080 мкм болып алынады. Жонуды қаралтым және таза болып ажыратылатын өтпелі кескіштермен жүргізеді. Дайындамаларды қаралтым өңдеу үшін қаралтым түзу оң жақтық (а) және сол жақтық (б); қайырылған оң жақтық (в) және сол жақтық (г) кескіштер қолданылады. Қаралтым кескіштердің бұрышы мен ұшының радиусын тағайындауда олардың беріктігінің жоғары болуын және кесу мүмкіншілігі мейлінше жеңіл болуын қадағалау керек.


22 – сурет. Кесу схемасы.
Таза өңдеу кезінде өңдеу беттің дәлдігі 7-11 квалитет, параметрі Rа = 0,6 5 мкм. Таза кескіштерді ұшының дөңгеленген радиусы үлкен (22,д,е суреті) және жалпақ кескіштер (22, ж,с суреті) деп ажыратады. Таза жонуға жіберілетін әдіптің мөлшері 1-2мм арасында өзгеріп отырады. Кесу жиегі дөңгеленген кескішпен таза жону кезіндегі беріс үлкен болмау керек (s = 0,2 мм/об.), ал жалпақ кескішпен жонуда 3 тен 30мм/об. дейін.

Бүйіржақ беттерді жону қаралтым және таза кескіштермен жүргізіледі (22,и суреті). Жону білдектерінің центрлеріне орнатылған дайындамалардың мұндай беттерін өңдеу үшін тіліктейтін (22, з суреті) кескіш қолданылады. Тіліктейтін кескіш шығу үшін артқы центр кесілген.

Дайындамаларды бөлшектерге бөлу және шеңберлі бунақтарды жону кесіп алатын және бунақтық кескіштермен жүргізіледі (22,к суреті). Алдын ала немесе дайындау операциялары кезінде тесілген тесіктерді қаралтым (22,,л суреті) және таза (кесетін жүзі дөңгеленген) кескіштермен кеулейжонылады. Өтпелі тесіктер үшін кеулейжонғыш кескіштердің алдыңғы бас бұрышы φ < 90⁰ болады; тұйық тесіктер үшін (22,м суреті) осы бұрыш 90⁰ -қа тең немесе 90⁰ -тан үлкендеу болады.

Сұлбалы кескіштер дисклі (22,д суреті) және призмалы (22,о суреті) болады. Сонымен қатар сұлбалы топқа дисклі болып келетін бұрандакескіштер (22,п,р суреті) де жатады. Дисклі кескіштерді жасау қиын емес болғандықтан оларды қолдану сыртқы және ішкі сұлбалы пішіндерді өңдеуде кеңінен таралған. Призмалы кескіштер дисклі кескіштерден мықтырақ, бірақ оларды тек қана сыртқы беттерді өңдеуде қолданады. Қатаңдығын арттыру үшін призмалы кескіштерді 1 (22,о суреті) құралбілікте 2 бекітеді.