السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ عَلَى الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ فِيمَا أَحَبَّ وَكَرِهَ

السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ عَلَى الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ فِيمَا أَحَبَّ وَكَرِهَ

مَا لَمْ يُؤْمَرْ بِمَعِصِيَةٍ فَلا سَمْعَ عَلَيْهِ وَلا طَاعَةَ

Мәмләкәтләр, авыл һәм шәһәрләрдә иҗтимагый һәм гыймрани яхшылыклар өчен төзелгән кагыйдәләр һәм ку-елган кануннарга итәгать кылу лязем эш икәнлеге мәгъ-лүм. Бер урындагы урман һәм әрәмәне кисмәскә һәм бер болындагы печәнне чапмаска дип килешү ясалган һәм яки нинди генә бер гомуми мәслихәт хакында канун төзелгән булса, аңа итәгать кылу яхшылыкка итәгать кылу була. Имам Әхмәт бине Хәнбәл хәзрәти Галидән:

إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِي الْمَعْرُوفِ "Итәгать яхшылыкта гына була",¹ дигән хәдисне риваять итә.

"Ислам динендә кабердә мал бугазлау юк".²

Җаһилият вакытында гарәпләр үлекләрне хөрмәтләү һәм гүя аның сәламәт вакытындагы изгелекләренә бүләк бирү нияте белән каберләренә барып дөяләр, сыер һәм башка хайваннар бугазлыйлар иде. Ислам шәригате мөсел-маннарны шундый мәгънәсез эштән тыйды. Бу хәдис шә-риф каберләр хозурында мал бугазлауның дөрес түгел икәнлеген бәян кыла.

Кылган гамәлләрнең савабын башкаларга багышлау-дан шәригать тыймый. Шул нәрсә сәбәпле багышланган кешегә берәр төрле файда булачакмы яки юкмы? Моны, әлбәттә, белеп булмый. Шулай булса да, бу эш Ислам ди-нендә тыелган эш түгел. Шуңа күрә бер кеше үзенең кыл-ган гамәлләренә башкаларны да кушса, савабын багыш-ласа, бик яхшы эш кылган булыр. Мал суеп, фәкыйрь-ләрне ашатса һәм шуның савабын берәр билгеле үлекнең рухына багышласа, зарар юк. Әмма, кирәк фәкыйрьләргә өләшү һәм кирәк башкача кылу белән булсын, үлек хо-зурына һәм кабер өстенә барып, мал бугазлау дөрес түгел. Бу беренчедән, җаһилият гадәтен һәм Ислам дине белән тыелган бер эшне кылу һәм, икенчедән, мал бугазлау ту-рысында мәзкүр үлек максат ителеп тотылу сәбәпле "ши-рек" һәм مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ "Аллаһыдан башка затның исеме бе-лән бугазланган",¹ дип тыю килгән нәрсә белән гамәл кы-лу була. Әгәр максат Аллаһ ризалыгы өчен бугазлау булса, аны кабергә алып бару шарт түгел, кабергә илтеп бугаз-ланган нәрсәне фәкать Аллаһы Тәгалә өчен бугазланган дияргә юл юк.

Болгар хәрабәсендәге каберләргә, хуҗалар тауларына, чишмәләргә, Баһаветдин Нәкышбәнди һәм Хуҗа Әхмәт Ясәви төрбәләренә, Өршәк буенда Җәгъфәр ишан, Чишмә авылында Кәшәнә һәм Санташ каберләренә барып, нәзер корбаннар бугазлаулар һәм шул корбаннар сәбәпле мәзкүр затлар һәм урыннарга якынаюлар яки шул кешеләр һәм урыннарны Аллаһ белән үз араларына арадашчы дип белү-ләр – шәригать тарафыннан тыелган гамәлләр, бозыклык һәм азгынлыктыр. Мондый юллар белән Аллаһы Тәгаләгә якынаю Рәсүлүллаһ тарафыннан өйрәтелгәне юк, сәхабә-ләр һәм табигыйннәрдән, сәләф галимнәреннән дә күче-релмәде. Рәсүлүллаһтан күчерелмәгән гамәл һәм гыйба-дәттән файда көтү мәгънәсезлектер.

Безнең бу сүзләребездән соң халыклар, әлбәттә, үзлә-ренең яман гадәтләрен ташларлар, үзләре хөрмәт иткән кайбер кешеләрнең хата сүзләрен Рәсүлүллаһның сүзләре-нә алмаштырырлар.

"Тәдбир дәрәҗәсендә акыл юк, усаллыктан тыелу ка-дәр тәкъвалык юк, гүзәл холык кадәр фазыйләт юк".¹

Үзен һәм үзенең вазифасын белү һәм үзенә тиешле эшләр белән шөгыльләнү, үз өстенә төшәчәк хезмәтләргә хәзерләнеп тору тәдбирдер.

Дөнья гомере һәм адәмнәрнең хәятлары бик күп тук-талышлардан гыйбарәт булган озын бер сәфәргә охшый. Бу тукталышларның беренчесе бишек булса, иң соңгысы кабер. Кайбер тукталышлар арасында юл яхшы һәм кайбер тукталышлар арасындагы юллар бозык булганы кебек го-мер һәм хәят сәфәрендәге кайбер вакытлар файдалы һәм кайберләре бик бозык нәрсәләр белән үтә. Шушы бозык тукталышларда мәшәкатьне азрак тартыр һәм мөмкин ка-дәр рәхәтрәк йөрер өчен адәм баласының үз-үзен тануы, үз вазифасын белүе лязем. Бу нәрсәләрнең бердәнбер юлы гүзәл холыклы булу һәм Аллаһыга тәкъвалык кылу.

Тәкъвалыкны максат һәм гүзәл холыкны үзләренә зиннәт итеп алучылар һәр эшләрен белеп һәм аңлап эш-ләрләр, гамәлләре бәрабәренә бүләкне Аллаһыдан башка-лардан көтмәсләр, форсатларын, вакытларын исраф кыл-маслар.

Малларын һәм дәүләтләрен исраф итү бер мәртәбә тәдбирсезлек булса, форсатны, вакытны исраф итү ун мәр-тәбә тәдбирсезлектер.

Вакытны, форсатны исраф кылу кадәр үкенечле эш һәм һәрбер беткән нәрсәне яңадан табу мөмкин булса да, вакытны табу мөмкин түгел. Үтеп киткән көннәр, артта калган сәгатьләр һәм минутлар инде мәңгегә үттеләр, кире кайтмыйлар. Вакыт, заман һәм форсатлар Аллаһы Тәгалә-нең иң зур нигъмәтләреннән булганнары өчен аларны со-ңыннан үкенерлек урыннарга сарыф итү дөрес булмас. Иң үкенечле һәм хәсрәтле сүз "инде вакыт үтте!" дигән сүз.

Гүзәл холыкның иң зур фазыйләт икәнлегендә шик юк. Ләкин кайбер вакытта холыкларның гүзәл һәм гүзәл түгелләрен аеру турысында бераз мөшкеллек туа. Ялган сөйләү, урлау, хыянәт итү кебек эшләр һәрвакыт бозык холык, амәнәткә тугрылыклы булу кебек нәрсәләр һәрва-кыт гүзәл холык булса да, сабыр, гайрәт һәм яклау кебек эшләр турысында кайбер вакыт шөбһә була. Бу нәрсәләр дәва кебек булып, тиешле үлчәүләренә җитмәгәндә әсәр-сез һәм үлчәүләреннән арткан вакытта агу булырга мөмкин. Шуның өчен бу холыкларның дәва һәм агу була-чак үлчәүләрен белү лязем. Моны белер өчен яхшы тәҗри-бәләр, Рәсүлүллаһ һәм сәхабәләрнең йөреш-торышларын һәм гадәтләрен яхшы белергә кирәк.

"Тәүбә кылынып торылганда зур гөнаһ һәм һәрвакыт кылып торылганда кечкенә гөнаһ юк".

Ягъни, әгәр тәүбә ителсә зур гөнаһлар да юкка чыга, ә һәрвакыт эшләнеп торса, кечкенә гөнаһлар да зурга әйлә-нә.

Гөнаһларның зурлары һәм кечкенәләре бар икәнлеге Коръән Кәрим һәм хәдисләрдән мәгълүм (15 нче хәдис), ләкин кайсы гөнаһлар зур һәм кайсы гөнаһлар кечкенә икәнлеге хакында гыйлем әһелләре арасында каршылык бар. Бу низагны бу мәддәләргә җыярга мөмкин:

1) Бөтен шәригатьләр каршында хәрам саналган нәр-сә зур гөнаһ булып, аннан башкалары кечкенә гөнаһлар.

2) Аллаһы Тәгаләгә ышану юлларын бикли торган нәрсәләр зур гөнаһ һәм аннан башкалары кечкенә гөнаһ.

3) Малларга, тәннәргә зарар китерүгә сәбәп булган гөнаһлар – зур, башкалары – кечкенә.

4) Һәр гөнаһ үзеннән кечкенәгә күрә зур һәм үзеннән зурга күрә кечкенә.

5) Кайсы гөнаһның зур һәм кайсы гөнаһның кечкенә икәнлеге мәгълүм түгел, бәлки Кадер кичәсе кебек билге-сез.

6) Аллаһы Тәгалә тыйган гөнаһларның һәрберсе зур һәм аннан башкалары кечкенә.

7) Дөньяда җәза һәм ахирәттә тәмуг булачагы белән хәбәр бирелгән гөнаһлар зур һәм аннан башкалары кеч-кенә.

Бу аңлатмаларның кайберләренә күрә зур гөнаһлар җиде, кайберләренә күрә унҗиде һәм кайберләренә күрә туксаннан артык.

Һәрхәлдә, Аллаһы Тәгаләгә ширек кату, ата-ананы рәнҗетү, хаксыз җирдә кеше үтерү, ялган ант итү, ятим хакын ашау, пакь хатыннарны зина белән гаепләү, зина кылу, исраф кылу, исерткеч эчү, Аллаһының рәхмәтеннән өметсез булу, үз баласын миннән түгел дип кире кагу, намаз укымау, мөселманнарның абруйларын түгү һәм сүз йөртү кебек нәрсәләр зур гөнаһлардан.

Бу хәдискә күрә бөтен зур гөнаһлар тәүбә белән зур гөнаһлыктан чыгалар һәм даим кылу сәбәпле кечкенә гө-наһлар да зур гөнаһ булалар. Асыл затында кечкенә булса да, адәм баласы бер гөнаһны даим кыла башласа, аның гө-наһ икәнлеген фикерли алмый һәм аны кылырга вөҗданы газапланмый, бәлки шул эшне үзенә гадәт итеп ала һәм шуның белән ләззәтләнә, тыючыларга колак салмый һәм нәсыйхәт кылучыларны сөйми башлый. Шушы хәлләр сә-бәпле кечкенә гөнаһлар зур гөнаһлар җөмләсенә керәләр.

"Сату-алу вакытында һичкем үзенең кардәше арасына кермәсен һәм һичкем кардәше килешкән хатын-кызга яу-чы җибәрмәсен! Мәгәр кардәше рөхсәт бирсә, ул вакытта зарар юк".¹

Бер кеше бер нәрсә сатулашып, кыйммәте хакында килешеп торган вакытта, хак арттырып алу, шулай ук ни-ках турысында берәр төрле вәгъдәләшеп торган вакытта арага керү вафасызлык була. Ул килешүче кешедән рөхсәт алырга яки аларның өзелешүләрен көтәргә тиеш.
218* لاَ يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجَرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلاَثٍ يَلْتَقِيَانِ

فَيَصُدُّ هَذَا وَ يَصُدُّ هَذَا وَ خَيْرُهُمَا الَّذِى يَبْدَأُ بِالسَّلاَم *

"Мөселман кеше үзенең дин кардәшеннән киселешеп өч көннән артык торырга тиеш түгел. Болар очрашалар да, киселешүләре сәбәпле, монысы үзенә карап бер якка, те-гесе үзенә карап икенче якка китәләр. Боларның иң яхшы-сы – башлап сәлам биргәне".¹

Ике мөселман арасында бәндәчелек белән ачу һәм үп-кә чыккан булса, өч көнгә кадәр киселешеп торганга газап һәм җәза юк. Чөнки инсаннарның ачулары килүе табигый. Ләкин шул ачуны өч көн эчендә бетерү һәм яңадан әүвәл-ге кебек мөнәсәбәтне кайтару лязем. Имам Әхмәт бу хак-та: "Өч көннән артык бер-берсен ташлашып торучылар хаксызлык кылучылардан булырлар, башлап сәлам бирү-ченең сәламен икенчесе кайтармаса аның сәламен фәреш-тәләр кайтарырлар, әгәр шул хәлдә вафат булсалар, җән-нәттә бергә булмаслар",² дигән хәдисне риваять итә.
219 *لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ*

"Сүз йөртүче җәннәткә кермәс".³

Исламда сүз йөртү зур гөнаһлардан санала. Гадәттә, сүз йөртү һәм гайбәт сөйләү белән нәсел-нәсәпләре саф булмаган кешеләр шөгыльләнә. "Зинадан туган бала гына кешеләр арасында сүз йөртер", дигән элеккеләрдән калган сүз бар.

Сүз йөртү һәм яла ягу сәбәпле бик күп гаепсез кеше-ләр мәртәбәләреннән мәхрүм ителәләр, халык күзеннән төшәләр, абруйларыннан аерылалар, ватаннарыннан сөре-ләләр, дәүләт һәм байлыкларыннан мәхрүм булалар, шәх-си һәм гомуми эшләреннән тукталалар, гаиләләреннән һәм газиз балаларыннан, таныш-белешләреннән ерак-лашалар, гыйльми әсәрләр һәм дини язулар юк була, уку урыннары ябылып, шәкертләр гыйлем алу һәм Аллаһ исе-мен өйрәнүдән мәхрүм калалар. Аллаһы Тәгалә сүз йөртү-челәрне оҗмахка кертмәсә, – бер дә гаҗәп түгел.

"Өммәтемнән бер төркем хаклык үзәрендә булырлар. Алар Аллаһы Тәгаләнең әмере килгәнгә кадәр шул хәллә-рендә дәвам итәрләр".¹

Мөселманнар өсләренә авыр көннәр киләчәге хакын-да хәдисләр күп. Шуның белән бергә Ислам дине сәламәт торачагы һәм мөселманнардан бер төркем һәр гасырда хаклыкка һәм Ислам диненә хезмәт итәчәкләре хакында да хәдисләр бар. Монда зекер ителгән хәдис шәриф тә шул җөмләдән. Бөтен диннәрдән өстен булачак бер "дин"-гә иярүчеләр арасында һәрвакыт бер төркем хаклыкта дә-вам итәчәге табигый.

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا

"Ул Аллаһ Үзенең Рәсүлен көчле һидәят һәм хак дин белән җибәрде, ул хак дин Исламны барча диннәрдән өс-тен кылу өчен, синең пәйгамбәрлегеңә, Исламның хак дин икәнлегенә һәм аның өстен булачагына гуаһ булырга Ал-лаһ үзе җитә".²

Милләтләрнең күтәрелүләренә, бөтен барлыкның сер-ләреннән хәбәрдар булуларына, дөнья һәм ахирәт сәга-дәтенә ирешүләренә булган шартларның һәрберсе Ислам динендә бар. Бу шартларның кайберләре болар:

1) Акылның хорафәт һәм төпсез, ялгыш уй керләрен-нән пакь булуы. Чөнки бу нәрсәләр акыл белән хакыйкать арасында пәрдә булып торалар, шул сәбәпле акыл белән хакыйкать бер-берсенә күренмиләр. Моның өстенә бу нәр-сәләр белән пәрдәләнгән акыл үз вазифасын үти алмый, бәлки һәртөрле ялгыш уй-фикерләргә ышана. Мондый ке-шеләр курку, икеләнү һәм һәрнәрсәдән шөбһәләнүгә ду-чар була. Сәфәргә чыккан вакытларында юл аркылы бер нәрсә үтеп китү яки карга һәм саескан кебек кош тавышы ишетелү, тән тарту һәм төш күрүдән шомланучылар һәм шикләнеп йөрүчеләр шундый акыллары пәрдәләнгән ке-шеләр. Исламның бөтен нигезе акылны буш уй һәм хора-фәтләрдән саклау һәм һәр сүзне аңа карап сөйләүдән гый-барәт. Ислам дине акылны тәүхид нуры белән нурлан-дыра, галәмдә идарә итүче ялгыз Аллаһы Тәгалә Үзе генә икәнлеген игълан итә.

2) Кәмаләт булдыру. Кәмаләт булдыру һәм милләт-нең һәрбер әгъзасы үзен сәләтле санау һәм кулыннан эш килә дип белү, Аллаһ теләсә, башым Гарешкә терәлгәнче күтәреләм", – дип йөрү һәм шуңа ышану һәм тырышу милләтләрнең сәгадәтләренә сәбәп икәнлегендә низаг юк. Шундый милләтләр генә дөньяда бәхетле, рәхәт көн кү-реп, җир йөзенә хуҗа булалар. Әмма кәмаләтне булды-рырга кызыкмаган һәм үз-үзләренә ышанмаган, бәлки "безнең кулдан килми, ул эшне безнең халкыбыз эшли ал-мый", – дип йөргән кавемнәр шушы фикерләре һәм гакый-дәләренең тәэсире белән көннән-көн түбән китәләр, бер кимчелектән икенчесенә төшә баралар. Ислам дине үзенең иярүчеләрен кәмаләткә дәгъват итә, гыйлем һәм мәгъри-фәт алу белән боера, бөтен җир йөзе инсаннар мәнфәгате өчен яратылганлыгын хәбәр бирә, һәркем тырышлык күр-сәтергә тиеш икәнлеген белдерә.

3) Игьтикад дөрес булу. Милләтләрнең сәгадәтләренә сәбәп булган нәрсәләрнең берсе игътикад дөрес булу. Игъ-тикадлар зан һәм чамалау, ата-бабалардан, әбиләрдән кал-ган сүзләргә, дәлилсез нәрсәләргә түгел, бәлки дөрес дә-лилләргә корылырга һәм һәрбер гакыйдәнең дәлиле үзе белән берлектә торырга тиешле. Шушы вакытта гына "акыл" үз эшен эшләүче һәм үз вазифасы башында торучы булыр. Кешеләргә ияреп, уй һәм чамалауларга таянып игъ-тикад итүчеләрнең акыллары буш һәм эшсез калыр. Эшсез акыл белән башсыз адәм арасында аерма булмас. Ислам дине исә бу ноктага һәммә нәрсәдән артык әһәмият бир-гәнлеге мәгълүм. Ислам дине дәлилсез игътикад итүче-ләрне уй һәм чамалауларга иярүчеләрне шелтәли һәм Ки-сәтә, аларны хайван мәртәбәсендә күрә, бер шәргый хөкем бәян иткән вакытында аннан максат нинди нәрсә икәнле-ген аңлатып үтә.

4) Гакыйдәләр, әдәпләр, хөкем һәм һәртөрле гамәл-ләр халыкларның мәнфәгатьләренә муафыйк булу. Ислам шәригатендә булган хөкемнәр, әдәп һәм гамәлләр дөнья йөзендә булган халыкларның мәгыйшәтләренә муафыйк икәнлеге кояш кебек мәгълүм. Анда булган хөкемнәрнең нәтиҗәсе дин һәм нәфесне, акыл һәм абруйны, мал һәм җанны саклаудан гыйбарәт. Әгәр Ислам диненә бер бозык нәрсә яки файдага каршы бер эш нисбәт ителә торган бул-са, ул нәрсә катгый сурәттә Ислам диненнән булмас. Әгәр дә шундый бер эш Ислам галимнәренә тагылса, аның өчен Ислам дине җавап бирмәс.

5) Милләтнең динле, гыйлем һәм мәгърифәтле булуы өчен тырышучы бер төркемнең булып торуы һәм бу төр-кемнең һәртөрле киртәләргә илтифат итми, үз юлында дә-вам кылуы. Шундый бер төркемнең булуы өммәтләрнең сәгадәтләренә сәбәп икәнлеге мәгълүм. Чөнки болар һәр-вакыт юлбашчылык итеп торырлар, яхшы һәм яман әхлак-лар хакында милләткә мәгълүмат биреп, яманнарыннан нәфрәтләндерерләр һәм яхшыларына кызыктырырлар. Ха-лыклар исә ахирәт кирәкләре хакында да, дөнья кирәкләре хакында да дәрес алырга, өйрәнергә мохтаҗлар. Мөгаллим булмаганда халыклар бу дәресләрне кемнәрдән алсыннар? Араларында милләтләрнең холыкларын төзәтеп, нәфеслә-рен тазартып торучы мөгаллимнәр булмаса, моны форсат белеп, шайтан мөгаллимлек кыла башлар һәм азгынлык диңгезенә батырыр. Бу эш милләтнең сәгадәтенә түгел, бәлки бәхетсезлегенә сәбәп булыр. Шуның өчен милләт эчендә яхшылыкка боерып, яман эшләрдән тыеп, диннәр-не өйрәтеп, дөньяларны белдереп, гыйлем һәм мәгърифәт турысында юлбашчылык итеп торучы бер таифәнең булуы лязем. Бу нәрсә – Ислам диненең терәкләреннән берсе.

Бу урында зекер ителгән хәдис шәрифтәге төркемнән максат Коръән һәм хәдис әһелләре булачагы үзеннән-үзе мәгълүм.

221 *لاَ يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَهُوَ مُؤْمِنٌ وَلاَ يَسْرِقُ حِينَ يَسْرِقُ

وَهُوَ مُؤْمِنٌ وَلاَ يَشْرَبُ حِينَ يَشْرَبُهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ وَالتَّوْبَةُ مَعْرُوضَةٌ بَعْدُ*

"Зина кылучы шул эшне мөэмин хәлдә кылмас, ур-лаучы шул эшне мөэмин хәлдә эшләмәс, исерткеч эчүче мөэмин хәлдә эчмәс. Ләкин әле тәүбә ишеге ябык түгел".¹

Дөньяда булган бозыклык һәм әхлаксызлыкның ана-лары шул өч нәрсә икәнлеге мәгълүм. Шулар аркасында нәсел-нәсәпләр бозыла, тынычлык югала, акыл нигъмәте һәлак була.

Бу нәрсәләр Ислам дине каршында зур гөнаһлардан булып, хәләлгә саналып эшләнгән вакытта адәмнәрдән иман чыгар, әмма гөнаһ икәнлекләрен белә торып, нәфе-сен җиңә алмаганнан эшләсәләр, ул вакытта иман үзе тү-гел, бәлки нуры гына чыгар. Һәр ике хәлдә дә тәүбә ки-рәк.

Урлау хакында бу заман хөкүмәтләренең кануннары каты булса да, башкаларга зарар китермәү шарты белән эчү һәм зина кылу кебек эшләрне катгый сурәттә тыймый-лар. Бу эшләр һәм шулар кебек булган бозыклыклар ха-кында халыклар үз ихтыярлары белән йөриләр һәм үз вөҗ-даннарына күрә хәрәкәт итәләр. Кешенең үз дине һәм үз акылы, үз инсафы һәм үз вөҗданы тыймаса, башка нәрсә тыймый. Зина өчен махсус йортлар ачыла һәм шунда тору-чылар табиблар күзәтүе астында тора. Оят-хәяләре бул-маган ирләр, хатыннар сатлык хайваннар урыннарында йөриләр Азгын кешеләр һичкемнән тартынмый һәм кызар-мый үзләренең азгынлыклары белән мактаналар, ахмак-лыкларын ачык сөйләп йөриләр. Инде бу заманда гыйф-фәт сүзе урынсыз бер сыйфат хөкеменә кереп бара. Алла-һы Тәгалә ярдәм бирмәсә, бәндәнең үз дине һәм үз акылы сакламаса, бу бозыклыкларга гарык булырга юллар ачык. Бәлки бу эшләргә заман һәм мәгыйшәт үзгәрүләрнең дә катнашы бардыр. Ләкин без борынгы халыкларны фәреш-тәләр, ә борынгы шәһәрләрне Фирдәвес җәннәтләре иде димибез. Шуңа күрә элекке заман белән хәзерге заман ара-сындагы аерма бик зур булмаса кирәк.

Ахмаклыкка дучар булган кавемнәрнең һәрберсе җир йөзеннән юкка чыктылар һәм һәрберсе олы һәлакәтләргә очрап килделәр. Әмма бу егерменче беренче гасыр мәдә-нияты моңа каршы тора алырмы, яки элеккеләре юлыннан бетү ягына юл тотармы? Моны белмибез. Белгән нәрсәбез шул ки, мөселманнар мондый фәхешләрдән тыелырга, акылларын һәм инсафларын сакларга, ахмаклык, бозык-лык һәм уйнашлардан ерак торырга тиешләр. Бу нәрсәләр-нең ахыры хәерле булмас. Нәфес теләкләренә бирелүнең нәтиҗәсе бер генә үкенү түгел, бәлки бик күп үкенүләр-дән гыйбарәт булачак.

Зина белән исерткеч фаш булу дин зәгыйфьләнүнең иң көчле дәлилләреннән берсе. Зина фаш булуның иң зур этәргечләре ирләр икәнлегендә шөбһә юк. Болар пакизә хатыннарны аздыралар да, соңыннан бөтен гаепне хатын-нар өстенә ташлыйлар. Кайбер кешеләрнең үз хатыннарын чапан асларында йөртеп тә, үзләре уйнаш белән көн киче-рүләре риваять ителә. Ихтимал, болар үзләре башка ха-тыннарны аздырып та, үз хатыннарының гайффәт белән торачакларын уйлый торганнардыр. Ләкин хатыннарны га-фиф итә һәм бозыклыктан саклый торган нәрсә чапан тү-гел, шәл дә түгел, бәлки тәрбия һәм акыл, дин һәм инсаф – болар өстенә ирләрнең үзләренең саф булулары. Үзләре саф булмаган һәм кеше гаиләләрен бозудан курыкмаган ирләрнең хатыннары да гыйффәтле булу шикле. Шуның өчен булса кирәк, Рәсүлүллаһ: عِفُّوا تَعِفُّ نِسَاؤُكُمْ "Гыйффәтле булыгыз – хатыннарыгыз да гыйффәтле булыр", – дигән. Үзең нинди гамәл кылсаң, аның җәзасын да шул төсле булганын күрерсең, ни чәчсәң, шуны урырсың. Кешеләр зарарына син нинди хәйләләр корсаң, кешеләр дә синең зарарыңа шундый хәйлә корырлар. Бозыклык кылыр өчен кеше хатыны нинди юллар тапса, синең хатының да шун-дый юллар табар. Халыкларны алдаучылар үзләренең ал-данмауларыннан һәм башкаларның гаиләләрен пычрату-чылар үз гаиләләренең пычрануыннан имин булмасын-нар!..

Зина шәригать җәһәтеннән генә түгел, бәлки тыйб җәһәтеннән дә тыелган. Исерткеч эчү дә шулай. Бу хәдис шәрифнең шәрхен язган вакытыбызда заманыбыз табибла-рыннан берсе тарафыннан язылган бер әсәрнең бу хакта булган бер бүлеген укып чыктык. Христиан мәзһәбенә ка-раган һәм Америкада иң мәшһүр тыйб мәдрәсәсендә гый-лем алган бу табиб шәһвәткә бирелү һәм җенси әгъзала-рын котыртудан шулкадәр курка, бу эшнең тыйб җәһәтен-нән булган зарарларын саный һәм күрсәтә ки, Ислам ди-нендә булган васыятьләр һәм нәсыйхәтләрнең хикмәтлә-ренә һәм урынлы икәнлекләренә хәйран калмый мөмкин түгел.

Мәзкүр табиб бу зарарлы нәрсәдән саклану хакында түбәндәге нәсыйхәтләрне яза: "Яшьләрне азгын кешеләргә катнаштырмагыз, гыйшык һәм мәхәббәт хакында язылган романнарны укытмагыз, әдәпсез һәм оятсыз нәрсәләр күр-сәтелә торган театрлар һәм кинотеатрларга җибәрмәгез, балаларыгыз хакында кешеләрнең: "Кыргый булып үсә, кешегә катнаша белми, сөйләшә алмый, үзен күрсәтергә кулыннан килми", – дип сөйләүләре, балаларыгызның бо-зылып, азып китүләренә күрә – ун мәртәбә, йөз мәртәбә яхшы, эшсез һәм шөгыльсез ятуларына ирек бирмәгез, ва-кыты җитү белән шәригать кушканча өйләндерегез!".

Бу нәсыйхәтләргә шәрехләр һәм тәфсирләр язарга ха-җәт юк, һәрберсе Ислам дине тарафыннан кылынып кил-гән нәрсәләр.

"Тәүбәсе кабул" һәм "тәүбә ишеге ачык" дигән сүз-ләрнең мәгънәсе: "Ихлас белән кылынган тәүбәне Аллаһы Тәгалә Үзенең рәхмәт һәм мәрхәмәте белән кабул итәр", дигән сүз. Юкса, Аллаһы Тәгалә һичбер эшне кылырга мәҗбүри түгел. Хата эштән бөтенләй саклану соңыннан тәүбә кылуга күрә яхшырак.

222 *لاَ يَشْرَبَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ قَائِماً فَمَنْ نَسِيَ مِنْكُمْ فَلْيَسْتَقِئْ*

"Берегез дә аяк өстендә булган хәлдә эчмәсен, әгәр онытып эчсә, косарга тырышсын!"¹

Белә торып, эшләгән кешегә дә шушы хөкем. "Косар-га тырышу" белән әмер итү шушы эшнең тиешсез икәнле-ген белдерү өчен.

Ибне Габбасның: شَرِبَ النَّبِيُّ قَائِمًا مِنْ زَمْزمَ"Рәсүлулла зәм-зәм суын аяк өстендә эчте",² – дигән сүзе, Галинең аяк өс-тендә су эчкәннән соң:

"Кайбер кешеләр аяк үзрә эчүне мәкруһ күрәләр, хәл-буки, мин Рәсүлүллаһның минем кебек аяк үзәрендә эчкә-нен күрдем",¹ диюе һәм Ибне Гомәрнең:

"Без Рәсүлүллаһ вакытында йөреп ашый һәм басып эчә идек",² – дип сөйләве һәм бер сәхабәнең:

"Мин Рәсүлүллаһның нәфел намазын уң ягыннан да, сул ягыннан да укыганын күрдем, аның ялан аяк һәм аягы-на кигән килеш намаз укыганын күрдем, һәм аның басып һәм утырып эчкәнен күрдем",³ дигәне риваять ителә.

Нәтиҗә: аяк үзрә эчүдән тыйган хәдисләр дә һәм дө-реслекне белдерә торган риваятьләр дә бар. Бу ике тараф дәлилләрен тикшергәннән соң күпчелек: "Аяк өстендә ашау һәм эчү шәригать каршында дөрес, бу эшне эшләүче гөнаһлы булмый, әмма саклану яхшы", – диләр. Шуңа кү-рә дөреслек һәм тыю хакында булган хәдисләрнең һәрбер-се үз урынында була.

223 *لاَ يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ وَاحِدٍ مَرَّتَيْنِ*

"Мөэмин кеше бер тишектә булган еланнан үзен ике мәртәбә чактырмас".⁴

Хәдис шәриф мөэмин кеше бер төрле сәбәп белән ике мәртәбә алданмас, сакланыр, акылы һәм фикере, аң һәм күңел күзе бер урында ике мәртәбә алданудан тыяр дигән-не белдерә.

Мәзкүр сүз мәсәл итеп кулланыла һәм ул мөгамәлә-нең бик күп урыннарына яраклы.

Дөньяда мәгыйшәт итүчеләрдән кем генә булса да, хата эш кылуы мөмкин һәм кыла да. Бу гаеп эш түгел. Ха-та кылудан куркучылар өчен һичбер эш эшләми тору ти-ешле була. Гаеп исә бертөрле хатаны ике мәртәбә эшләү-дә. Адәм баласы әүвәл хатасыннан дәрес алырга һәм икен-че мәртәбә шул хатаны кабатламаска тиеш. Хәдис шәриф-тән максат шул.