С. Ж. Асфендияров атындағЫ
жүктеу/скачать 2.37 Mb.
|
1-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестерін қойыңыздар. 1.Тарихты жеке адамдар жасамаса да, сол ... ... олардың ықпалы аз болмайды. 2.Қазақ хандығының құрылуына себеп болған Жәнібек пен Керей ханды айрықша ... ... болады. 3.Ол көшпелі ... ... лайықталған заң шығарды. 4.Ақназар хан басқа елдермен бейбіт ... ... жандануына үлес қосты. 5.Тәуекел хан Бұқар қаласын ... ... кезде жараланып, қайтыс болды.. 6. Ол ... ... ханның, билер мен батырлардың құқықтары мен міндеттері көрсетілді. 7.Тәуке ханның билігінде 80 мыңдай жауынгердің болуы, оның ... ... ... жаулармен күресте жеңістерге жетуіне мүмкіндік берді. Көп нүктенің орнына қажетті сөз тіркестері: қоршауға алған, сауда қатынасының, қазақ өміріне, атап өтуге, тарихи кезеңге, сыртқы және ішкі, шығарған заңда 2-тапсырма. Мәтігді қазақ тіліне аударыңыздар. Удачно складывались отношения Касым хана с могульскими правителями. Основные районы Могулистана ─ Жетісу и Притяньшанье были уже давно для них потеряны, так как входили в состав Казахского ханство. Могульские ханы фактически имели власть только в Юго-Западном Могулистане и постоянно искали союза с казахским ханом. Число подданных хана Касыма современники определяют миллионом человек. Казахское ханство постепенно втягивалось в международные отношения того времени. Одним из первых государств, вступивших в дипломатические связи с Казахским ханством, было Московское государство. При Касым хане казахи, как самостоятельный этнос, стали известным и в Западной Европе. правитель – билеуші поданные- бағыныштылар международные отношения – стали известным - белгілі болды халықаралық қатынастар связь – байланыс, қарым-қатынас
1. Қазақ хандығының құрылуынап не себеп болды? 2. Тарихшылар қай ғасырды қазақ хандығының құрылған кезі деп есептейді? 3. Қасым хан кезінде қазақ хандығында қандай өзгерістер болды? 4. Қазақстанның оңтүстік шекарасы үшін соғыс қанша уақытқа созылды және оларды кімдер жүргізді? 5. Қазақ халқы үшін Тәуке хан қандай еңбек сіңірді? Тестілер 1. Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз. Қазақ хандығын кімдер құрды? а) Тарихи кезеңге жеке тұлғалардың ықпалы аз болмайды. ә) Қазақ хандығының Жәнібек пен Керей хандар құрды. б) Жәнібек хан мен Керей хан Моғолстанға ауып кетті. в) Қазақ хандығының іргесінің бекуіне Қасым хан көп еңбек сіңірді. г) Ешбір халық бір күнде құрылған жоқ.
Жеке адамдардың ... .... ықпалы аз болмайды. ә) тарихи кезеңмен б) тарихи кезеңнің в) тарихи кезеңнен г) тарихи кезеңге
а) жекеше адамдар ә) тарихи кезең б) болған себеп в) құрылып салмаған г) күрделіге үрдіс 4. «Укрепиться» сөзінің аудармасын көрсетіңіз. а) азаю
ә) әлсіреу б) нығаю
в) босу г) биікьеу 5. Көп нүктенің орнына қойылатын сөзді көрсетіңіз. Қасым ханның баласы Ақназар қазақ хандығының ... жақсартты. а) шекараға ә) аумақтан б) көлемі в) іргесіне г) жағдайын
а) өте ұзақ уақыт ә) өте күрделі үрдіс б) өте күрделі жағдай в) өте қиын үрдіс г) өте көп үрдіс 7. Сөйлемді аяқтаңыз. Есім хан қазақ халқының тәуелсіздігі үшінжоңғарлармен ... а) ұзақ соғысып ә) тынбай соғысты б) көп шайқастың в) тынбай шайқастыңыз г) аянбай шайқас
а) Тарихтан жеке адамдар жасамайды. ә) Әбілхайыр сұлтандармен көп теперіш көрсетті. б) Қасым хан сібірмен елшілік байланыс жасады в) Ол қазақ өмірімен лайықталған заң шығарды. г) Есім хан Ташкентке қазақ хандығына қаратты. 9. « международные отношения» сөз тіркесінің дұрыс аудармасын көрсетіңіз. а) халықтармен қатынастартар ә) халық және қатынастар б) халықаралыққа қатынастар в) халықаралықтан қатынастар г) халықаралық қатынастар 10. Қарамен жазылған сөз тіркесіне қойылатын сұрақты көрсетіңіз. Ол Бұқар қаласын қоршауға алған кезде қайтыс болды. а) қандай? ә) қалай? б) қайтіп? в) қанша? г) қашан?
Қазақ хандығы ... себебі туралы Мұхамед Хайдар дулати жазды. а) құрылуының ә) құрылса б) құрудың в) құрылғаны г) құрылып
а) шеткі аймақтары ә) орталық аймақтары б) бұрынғы аймақтары в) негізгі аймақтары г) соңғы аймақтары 13. Көп нүктенің орнына қойылатын сөз тіркесін көрсетіңіз. Бұл заң ... ... әдет-ғұрып, ережелер негізінде жасалды. а) бұрынғы бері ә) бұрыннан қалыптасқан б) ежелмен қалыптасқан 14. Дұрыс құрылған сөйлемді көрсетіңіз. а) Ақназар хан сауда қатынасымен жандануына үлес қосты. ә) Ақназар хан сауда қатынасының жандануына үлес қосты. б) Ақназар хан жандануына сауда қатынасының үлес қосты. в) Ақназар хан сауда үлес қосты қатынасының жандануына. г) Ақназар хан сауда қатынасының үлес қосты жандануына. 15. Сұрақтың дұрыс жауабын көрсетіңіз. Қасым хан қандай заң шығарды? а) Қасым хан тұсында қазақ хандығы нығайды. ә) Қасым хан орта азиямен сауда байланысын нығайтты. б) Қасым хан қазақ өміріне лайықталған заң шығарды. в) Қасым хан тұсында қазақ хандығы күшейді. г) Қасым хан қазақ жерінің шекарасын кеңейтті.
а) оңтүстіктен өңір ә) қайтыс болды б) әлсіреді біраз в) үлеске қосты г) заңға шығарды 17. Сөйлемді аяқтаңыз. Бұл заң бойынша ханның билігі біраз .... а) тоқтап ә) тоқталса б) шектелді в) шектелдің г) азайғаны
Есім хан сыр бойында.. қалаларды азат етті. а) да ә) дың
б) ғы в) мен
г) ге 19. Қарамен жазылған сөзге қойылатын сұрақты көрсетіңіз. Тарихи деректерде Тәуке ханның 80 мыңдай тұрақты әскері болғаны айтылады. а) қанша? ә) неше?
б) неліктен? в) қалай? г) қандай?
Қазақтарға жаңа рулар... қосылуы бұдан соң.. жылдары да жүріп жатты. а) дан, қы ә) мен, гі б) дың, ғы в) дан, ғы г) дің, кі
Әдебиеттер: 1. Тәттібаева А.Е., Хабдин Қ.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы, 2004 ж. 1. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың батыр қыздары (Ә.Молдағұлова, М.Мәметова, т.б.). 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақтың батыр қыздары (Ә.Молдағұлова, М.Мәметова, т.б.). 2. Мақсаты:
3. Міндеті:
4. Негізгі ұғымдар: а) лексикалық тақырып бойынша 1. Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстанның хал-ахуалы 2. Ұлы Отан соғысына аттанған қазақ жастарының отан сүйгіштік сезімі 3. Ұлы Отан соғысындағы қазақ жастарының Отан үшін жасаған жан қиярлық ерлік істері. 4. Әлия Молдағұлованың өмірі мен соғыс кезіндегі ерліктері. 5. Мәншүк Мәметованың өмірі мен соғыс кезіндегі ерліктері. 6. Қазақ батырларының ерлігі кейінгі ұрпаққа үлгі, өнеге
1. Тіліміздегі септіктердің атқратын қызметі 2. Тәуелдік жалғауының жасалу жолдары 3. Тәуелдік жалғауы мен ілік септіктің сөйлемде қолдану ерекшеліктері 5. Сабақты өткізу жоспары:
Үзіліс - 10 мин.
Үзіліс - 10 мин.
Аударма жұмысын жасату, сұрақ-жауап, арнайы тапсырмалармен жұмыс жасау, мазмұндау, қайталау сұрақтары. 6. Өткізу түрі: тәжірибелік 7. Білім берудің және оқытудың әдіс-тәсілдері: Жаңа сөздермен, сөз тіркестерімен жұмыс, грамматикалық тапсырмалар, сұрақ-жауап, аударма жұмысын жасату, тест тапсырмалары, жағдаяттық тапсырмалар, сұхбат құрғызу, салыстыру. 8. Көрнекі қүралдар: Кестелер, суреттер, көркем суретті кітаптар, аудио диск, үлестірмелі карточкалар.
А) төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсіндіру және кейбір сөздердің синонимдерін табу: батыр, қаһарман, майдан, қаза табу, атақ, мүгедек, жауынгер халық, ерлік. Ә) Мәнерлеп оқып, мәтінге жоспар құрыңыз ӘЛИЯ МОЛДАҒҰЛОВА Әлия Молдағұлова 1925 жылы Ақтөбе облысы, Қобда ауданында туған. Әлияның анасы 8 жасында қайтыс болып, ол нағашысының қолында тәрбиеленген. 1935 жылы Әлия нағашысының отбасымен алдымен Мәскеуге, ал соғыстың алдында Ленинградқа көшіп келді. Елімізге неміс басқыншылары соғыс ашқан кезде, Әлия снайперлерді дайындайтын курста оқып, 1943 жылы Солтүстік Батыс Майданының 5-атқыштар бригадасына аттанады. Онда 4-батальонның снайпері болды. 1944 жылдың қаңтар айында Псков облысының «Казачиха» деревнясын жаудан азат ету кезінде Әлия ерлікпен қаза тапты. 1944 жылы 4-маусымда Әлия Молдағұловаға Совет Одағының Батыры атағы берілді. Әлияның өмірі қысқа да, ерлікке толы. Оның бейнесі халық есінде мәңгі сақталады. Бүгін де Әлияның атында ескерткіштер, көше, мектеп, мұражайлар бар. Әлияға ақындар жырын арнаса, сазгерлер әнін жазды, қылқалам шеберлері Әлия бейнесін жасады. Ғалым – зерттеуші С.Синицкий «Белые ночи» деген кітап жазса, Ә.Нұрмаханова «Шығыс шынары», Ж.Жұмақанов «Әлия» атты повестер жазған. Әлияға ескерткіш Новосокольники қаласында (авторы М.Әйнеков), Ақтөбеде (авторы – Л. Рапутов, М.Штамм), Мәскеуде (суретші Б. Әбішев) тағы да басқа қалалардағы мемориалдық мұражайларда бюстары орнатылған. Санкт-Петербург, Мәскеу, Қазақстанның барлық қалаларында Әлия атындағы мектептер бар. Қазақ - қашанда жауынгер халық, батыр халық. Олардың батырлығы ерлігі ұрпаққа үлгі. «Ер есімі – ел есінде»,-демекші батыр қыздар Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Маметованың ерліктерін кейінгі ұрпақ ешқашан ұмытпақ емес.
Неміс басқыншылары – немецкие захватчики Майдан – фронт Совет Одағының Батыры – Герой Советского Союза Солтүстік-Батыс майдан – Северо-Западный фронт Мемориалдық мұражай – мемориальный музей Ұрпақ – поколение Ешқашан – никогда Ұмытпақ емес – не забудет
МӘНШҮК МӘМЕТОВА Мәншүк Мәметова (Мәнсия) Жиенғалиқызы Мәметова 1922 жылы Орал облысының Орда ауданында туған. Ата-анасынан ерте айрылған Мәншүк балалық, жастық шағын Алматыда тұратын апайының қолында өткізеді. Ол Алматы қаласындағы №28 мектепте оқыған. Ұлы Отан соғысы басталғанда Мәншүк Алматы медицина институтында оқып жүрді. 1942 жылы тамыз айында ол өз еркімен Қызыл Армия қатарына алынып, 21-атқыштар дивизиясының құрамында ұрысқа қатысты. Аға сержант, пулеметші Мәншүк соғыста өзінің мергендігімен және табанды батылдығымен көзге түсті. Невель қаласы үшін болған ұрыста ақтық демі біткенше пулеметтен оқ боратып,фашистердің қолынан ерлікпен қаза тапты. 1944 жылы аға сержант Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Соғыс кезінде Павлодар облысының колхозшылары Батыр қыздың құрметіне Мәншүк атындағы танк колоннасын құруға қаражат жинады. Қазақтың батыр қызының ерлігі туралы көптеген жыр, естелік, повесть, әңгімелер жазылды. Көрнекті жазушы Шыңғыс Айтматов: «Соғыс жылдары көрсеткен ерлігі және батырлығымен елді таңдандырған ХХ ғасырдың осы бір тұлғасына әйелдер бейнесін жасайтын, бар өмірін соған арнайтын не суретші, не мүсінші болсам ғой»,- деп жазды. Мәншүк Мәметовамен майдандас болған режиссер Мәжит Бегалин өзінің батыр досы, қаһарман қазақ қызының өмірі мен өшпес ерлігі жайлы «Мәншүк туралы ән» көркем фильмін түсірді. Батыр қызды бала кезінен жақсы білетін ақын Мәриям Хәкімжанова «Мәншүк Мәметова» поэмасын жазған. Осы поэма негізінде режиссер Сейілхан Асқаров «Мәншүктің балалық шағы» телефильмінің сценариін жазды. Сондай-ақ М.Мәметованың майдандастары Александр мен Акентай Хамидуллиндер «Мәншүктің жұлдызды» сәті атты кітап жазды. Туған жерінде оған ескерткіш орнатылған. Невель Алматы, Орал тағы басқа қалаларда Мәншүк атында көшелер, республикамызда ондаған мектептер, Қызылорда қаласында Мәншүк Мәметова атындағы қыздар педагогикалық училищесі бар. 2010 жылы Қазақ Ұлттық медицина университетінде Мәншүк Мәметова атындағы кабинет ашылды. Сонымен қатар университет мұражайында Мәншүк Мәметоваға арналған бөлме бар. Алматы қаласында 1997 жылы Кеңес Одағының Батырлары Мәншүк Мәметова мен Әлия Молдағұлованың құрметіне ескерткіш орнатылды. Сөздік Өз еркімен – добровольно Көзге түсу – отличиться Ерлікпен – героический Естелік – на память Бейне – образ Нағашы – родственник со стороны матери Тҙрбиеленген – воспитывался Неміс басқыншылары – немецкШе захватчики Мәңгі – вечно Мұражай – музей 1-тапсырма. Мәтіндер бойынша сұрақтарға жауап беріңіз
Грамматикалық тақырып бойынша Тәуелдік жалғау бір заттың немесе көп заттың екінші бір затқа немесе адамға тәуелді, меншікті екендігін көрсету үшін қолданылады. Мұндағы екі сөздің бірі – меншіктеушіні яғни иеленушіні (обладатель) білдіретін сөз де, екіншісі – меншіктелінетін затты (обладаемый предмет) білдіретін сөз. Меншіктеуші жақ (адам немесе басқа нәрсе) ілік септіктің жалғауларымен (-ның/-нің, -дың/-дің, -тың/-тің) келеді де, меншіктелінетін заттың арнаулы жалғаулары болады. Мәселен, егер мешіктелінетін зат (нәрсе не адам) дауысты дыбыстарға аяқталса, оның арнаулы жалғауы дауыссыз дыбыстардан басталады: Менің ата + м Біздің ата + мыз Сенің ата + ң Сендердің ата + ң Сіздің ата + ңыз Сіздердің ата + ңыз Оның ата + сы Олардың ата + сы Ілік септік отвечает на вопросы: кімнің? ненің? – чей? чья? чье? кімдердің? нелердің? – чьи? Ілік септік обозначает принадлежность предмета, лица кому-либо или чему-либо. Слова в ілік септік имеют следующие окончания:
Мысалы: Сәуле + нің, алма + ның, адам + ның, аң + ның.
Мысалы: қыз + дың, үй + дің, тау + дың, қой + дың, қар + дың, мал + дың.
Мысалы: мектеп+тің, Омаров+тың, клуб+тың, зауыт+тың, педагог+тың. 2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды қойып, сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар. Ана ... жүрегі, отбасы...үйі, мұғалім...сөзі, әке...жұмысы, қыз...ағасы, ата...немересі, әже...шөбересі, күйеу...машинасы, аға...інісі, әпке...сіңлісі, қарындас...ағасы, бала...атасы, ұлың...досы, қызың...жігіті, әжеңіз...сіңлісі, атасы...жұбайы, бастық...кабинеті, студент...дәптері. 3-тапсырма. Ілік септіктігі мен тәуелдік жалғауының асын сызыңыз, мақалды жаттап алыңыз.
Баланың көңілі далады. Дети – своими интересами.
Ағасы бардың жағасы бар. У того опора есть У кого есть младший брат, У того подмога есть.
Балалы болғанда білесің. Когда появятся собственные дети. 4-тапсырма. Оқып есте сақтаймыз! Әкелері жайында балалары не ойлайды? 6 жасында – Менің әкем бәрін біледі! 20 жасында - Менің әкем біраз нәрсе біледі. 30 жасында - Әкем соншалықты көп нәрсе біле қоймайды. 40 жасында - Мен де әкемдей білемін. 50 жасында - Әкем біраз нәрсе біледі. 60 жасында - Менің әкем бәрін біледі! 70 жасында - Әттең, әкем өмірде болса, әкеммен ақылдассам ғой! 5-тапсырма. Төмендегі ситуациялық сұрақтарға жауап жазыңыз: Әттең! Шіркін! (если бы) ...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
............................................................................................................... 6 – тапсырма. «Менің отбасым», «Менің анам», «Менің әкем» тақырыптарына шығарма жазыңыз. 7 – тапсырма. Төменде берілген мәтіндегі дауысты дыбыстарға талдау жасап, септік жалғауы бар сөздерді табыңыз. Алғашқы күні Әлия окопта жатып, жаудың алдын байқады, тіпті бір ойпатта олардың көшпелі асханасы тұрғанын көрді. Себебі түс кезінде сол окопқа бір-бірлеп термоспен, котелокпен келушілер көбейе бастады. Сол жерде снарядпен соққылау керек деп, артта тұрған батареяға хабар берді. 8 – тапсырма. Еліміз Ұлы Жеңісің 65 жылдық мерекесін қалай тойлады? тақырыбында досыңызбен болған сұхбатты жазып беріңіз. Бақылау
А) лексикалық тақырып бойынша 1. Ұлы отан соғысы батырларынан кімдерді білесіз? 2. Соғысқа қатысқан батыр қыздар жайлы не айтар едіңіз? 3. Алматы қаласында соғыс ардагерлеріне арналған қандай ескерткіштер бар? 4. Бауыржан Момышұлының ерлік істері мен шығармашылығы туралы не айтасыз? 5. Мәлік Ғабдуллиннің соғыс кезіндегі батырлығы және соғыстан кейінгі ерен еңбектерітуралы не айтасыз? 6. 316 атқыштар дивизиясы туралы не айтасыздар? 7. «Ер есімі ел есінде»,- деген мақалды алай түсінесіз? Ә) грамматикалық тақырып бойынша 1. Сөйлемде ілік септігінің атқаратын қызметі қандай? 2. Сөйлемде ілік септігі мен тәуелдік жалғауы қалай байланысады? 3. Тәуелдік жалғауының сөйлемдегі қолданылу ерекшеліктері Тест тапсырмалары: 1.Тіл дыбыстарын зерттейтін тіл білімінің саласын көрсетіңіз а) синтаксис ә) морфология б) фонетика в) лексика г) диалектология 2.Сыртқы тұлғасы, дыбысталуы бірдей болғанымен мағынасы басқа- басқа сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел 3. Айтылуы басқа, мағынасы жақын сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел жүктеу/скачать 2.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|