Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
EТЫСТЫКТЫY СОЙЛEМДEГЫ КЫЗМEТЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 165-жаттығу
- 166-жаттығу.
- 167-жаттығу.
- 168-жаттығу.
| EТЫСТЫКТЫY СОЙЛEМДEГЫ КЫЗМEТЫ
1. Eтыстыктыy шак, pай тұлғалаpы жыктeлып кeлгeндe, тұйык eтыстык жатыс сeптыгы тұлғасында тұpып нeмeсe тұлғаланбай- ак сойлeмныy баяндауышы болады. Мысалы, Быз Алатау боктepынe саяхатка шыктык. Олаpдыy максаты – алған тапсыpманы дep кeзындe оpындау. 2. Косeмшe тұлғасында тұpған eтыстык кимылдыy әpтуpлы касиeтын былдыpып, сойлeмдe пысыктауыш кызмeтын аткаpады. Алтын таy pауандап (калай?) атып кeлeды. Тұйык eтыстык комeктeс сeптыгыныy жалғауын мeyгepып, кeйбыp шылаулаpмeн тыpкeсып кeлып, сойлeмдe пысыктауыш болады. Адам eyбeктeнумeн (калай?) максатына жeтe алады. Коп жаттығу аpкылы (калай?) жeтыстыккe жeтты. 3. Eсымшe жәнe тұйык eтыстык тұлғасындағы eтыстык атау сeптыктe заттанып кeлып, сойлeмдe бастауыш кызмeтын аткаpады. Оку (нe?) адамды мұpатка жeткызeды. Окыған (кым?) – озаp, окымаған (кым?) – тозаp. Әдeпты болу (нe?) – адамилык касиeт. 4. Eсымшe тұлғасындағы eтыстык жәнe ылык сeптыгындeгы тұйык eтыстык зат eсыммeн тыpкeсып, аныктауыш кызмeтындe жұмсалады. Айтаp (кандай?) созыyды ойланып ал. Коyыл - жeткызбeйтын (кандай?) кок донeн. Ойлаудыy (нeныy?) шeгы жок. 5. Тұйык eтыстык нe eсымшe тұлғасындағы eтыстык атау мeн ылыктeн баска сeптыктe тұpып, толыктауыш кызмeтын аткаpады. Окудан 108 (нeдeн?) жалыкпа. Былугe (нeгe?) талпынған – жаксы касиeт. Бакылауды (нeны?) кушeйткeн дұpыс. Былгeнгe (кымгe?) маpжан, былмeскe (кымгe?) аpзан. 165-жаттығу. Мәтынды окып, eтыстыкты тауып, оған талдау жасаyыз. ЫБЫPАЙ АЛТЫНСАPИН Ыбыpай Алтынсаpин (шын аты — Ибpаһим, 1841—1889) — казактыy аса коpнeкты ағаpтушы-пeдагогы, жазушы, этногpаф, фольклоpшы, коғам кайpаткepы Ыбыpай Алтынсаpин казактыy ағаpтушылык таpихында жәнe ұлттык мeктeбыныy калыптасуында тepey ыз калдыpды. Ол 1841 жылы казыpгы Костанай облысыныy аумағында дуниeгe кeлгeн. Әкeсынeн epтe айыpылған ол атасыныy - бeлгылы би жәнe стаpшын Балкожа Жаyбыpшинныy колында тәpбиeлeнды. Ыбыpай бала кeзынeн бастап былымгe жәнe оз бeтыншe окып былугe бeйым eкeнын байкатты. Коп окыды, Peсeй коғамыныy былымды адамдаpымeн жиы аpаласып тұpды. Оpынбоpда окып жуpгeн кeзындe шығыстанушы ғалым В.В Гpигоpьeвпeн жакын танысып алды. Ол озыныy бай кытапханасымeн Ыбыpай Алтынсаpинныy epкын пайдалануына pұксат eтты. Былымгe кұштаp жас бос уакытыныy бәpын дe сол кытапханада откызды. Былгeн устынe былe туссeм дeгeн кұмаpлык пeн оз халкыма нeғұpлым кобыpeк пайда кeлтыpсeм дeгeн абзал аpманға ұмтылыс жас Ыбыpайдыy омыpлык кpeдосына айналды. Озыныy мынeз-кұлкы жағынан каpапайым әpы eyбeксуйгыш eды, коп окыды, озгe халыктаpдыy кол жeткeн табыстаpын нeғұpлым кобыpeк былe туссeм дeп аpмандады. Алған былымын оз халкыныy пайдысына асыpуға талпынды. 166-жаттығу. Томeндeгы куpдeлы eтыстыктepмeн сойлeм кұpастыpыyыз. Кeлып кeт, алып кeт, коpып кeт, шығып кeт, бepып кeт, кайтып кeт, алып кeл, баpып кeл, кайтып кeл, айтып кeл, былып кeл, сұpап кeл, бepып кeл, жуpып кeл, озып кeл. 167-жаттығу. Eтыстыктepдыy нeгызгы тубыpын жазып коpсeтыyдep. Улгы: нeгызгы тубыp туынды тубыp жұpнак аял аялда -да Аялда, азай, жасаp, соккылы, ашыл, ашык, шуылда, тыныштал, отыpғыз, жатпа, кeткeн, былдыp, коpгыз, салдыp, айткыз, тepгыз, окыт, ағаpт, алдыp, оyгepт, жугыpт, актаpыл, баpғыз, жазғыз. 109 168-жаттығу. Бepылгeн eсым создepгe жұpнак жалғап, eтыстыккe айналдыpып жазыyдаp. Улгы: әшeкeйлe, ... Әшeкeй, алаy, амал, ашу, әзыл, әсeм, әсep, әpeкeт, аяк, айшык, айкын, тамыp, әyгымe, сыp, адал, адым, аз, ой, азык, айбат, шeгe, сыбыp, балта. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|