Семинар Жас ерекшелік психологиясының негізгі міндеттері
жүктеу/скачать 0.82 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Нәрестенің сөйлеу қабілетінің дамуы. Қабылдау
|
8 семинар 1. Нәрестедегі «жандану комплексі» мен эмоциялық реакциялар 2. Нәрестелік кезеңдегі танымдық үдерістер. Нәресте есі 3. Нәрестенің сөйлеу қабілетінің дамуы. Қабылдау Нәрестелік кезең қарқынды даму кезеңі болғандықтан жаңа туған баланың дағдарыс кезеңі осы кезеңде басталып, аяқталады. Жаңа туылған кезеңдегі көру әбден жетіледі. Екі айдан кейін көңіл бөлу ұзақ болады, 3 айда оның ұзақтығы 7-8 минутқа жетеді. Қозғалған затқа қарау қалыптасады. 4 айда бала көріп қана қоймай қарай бастайды: көргеніне белсенді ықпал ете бастайды қозғалады және уілдейді. Бала көру арқылы заттардың көлемін, күрделілігін және түсін қабылдап, ажырата алады. Заттың түсін ол 3-4 айда ажырата бастайды: егер оны қызыл ыдыспен тамақтандырса, ло басқада көптеген құтылардың арасынан өзінікін қатесіз табады. Бұл әрекет шартты рефлекспен байланысты. Түске деген белсенді қызығушылық кешірек, 6 айынан бастап пайда болады. Сонымен қатар кеңістікті қабылдау, әсіресе тереңдікті қабылдау дамиды. Баланың қабылдаған заттарынан алған әсерлерінің нәтижесінде танымдық қабілеттер дамиды. Балаға қарайтын үлкендер баланың қажеттіліктерін қанағаттандыруы керек, яғни баланы қоршаған ортаның бірқалыпты, қызықсыз болмауын қадағалаулапы қажет. Бір қалыпты ортада өскен нәрестелердің танымдық дамуы ( бірінші кезекте қабылдауының дамуы) әртүрлі және көптеген әсерлер алатын ортада өскен балаларға қарағанда баяулау болады. Нәресте қимылдары және әрекеттері. Бала қимылы күрделі және әртүрлі түйсік моральдық біріктіруші қабылдаумен тұтастай байланысты. Сөздік дыбыстарды естігенде немесе бірге сурет қарағанда, анасы да, баласы да синхронды қимылдайды, ол өздеріне білінбейді. Мұндай аса байқалмайтын қозғалысты, оларда бақылаушы психолог вальспен байланыстырады. Осы кезеңде қол қимылдарының дамуы аса маңызды. Белгілі бір затқа бағытталған нәресте қолының қимылдары шамамен өмірінің төртінші айында қалыптаса бастайды. 5-6 айында бала затты тез ұстап алады, бұл көру қабілеті мен қозғалыс әрекеттерін күрделі түрде үйлестіруді қажет етеді. Осы сәттің ары қарай дамуы үшін зор: ұстау – баланың алғашқы мақсатқа бағытталған әрекеті, заттармен әртүрлі әрекет жасауды меңгеруінің негізі болып табылады. Екінші жарты жылдықта қол қимылдарына байланысты әрекеттер қарқынды түрде дамиды. Бала ұстап алған затын сілкілейді, тарсылдатады, лақтырып қайта алады, тістейді, қолдан қолға ауыстырады және т.б. Жан Пиаже айналма реакция деп атаған біріңғай қайталанушы әрекеттер тізбегі дамиды. 7айдан кейін «өзара сәйкес» әрекеттер кездеседі: бала үлкен заттарға кішкендай заттарды салады, қораптарды ашып, жабатын болады. 10 айдан кейін алғашқы жүйелі әрекеттер, яғни үлкендердің әрекеттеріне еліктей отырып, заттарды қажеттілігіне байланысты дұрыс қолдану қалыптаса бастайды. Бала машинасын сүйрейді, барабанды соғады, ауызынан суы бар ыдысты жақындатады. Қызығы, бұл жүйелі әрекеттер әлі заттық әрекетке айнала алмайды. Бұл үлкен адамның балаға көрсеткен объектілерімен байланысты, мысалы қуыршақты қалай тербету керектігі және т.с.с. Басқа заттарға әрекет жасау бұл кезеңде әлі байқалмайды. Сондықтан бала бастапқы кезде өзі анасымен бірге ойнаған қуыршақты тербетеді, ол оған ұқсас басқа ойыншықтармен мұндай қимыл әрекет жасай алмайды. Соған қарамастан жыл соңында бала адамзаттың заттар әлемін тани бастайды. Әрекеттердің әртүрлілігі оны қоршаған объектілердің жаңа қырларын ашуға мүмкіндік береді. Қоршаған ортаға бейімделгенде « мынау не?» деп қана қоймай, « мұнымен не істеуге болады? » деген қызығушылықтар таныта бастайды. Қабылдау және әрекет – нәрестелік кезеңдегі көрнекі амалдық ойлаудың алғашқы негізін қалаушы баспалдақ. 1жылдың ішінді бала шеше алатын танымдық әрекеттер, бастапқыда қабылдау, содан соң ббелсенді әрекет күрделене түседі.(1 кесте) Жетістіктерге жету үшін бала көру және қателесу әдісімен әрекет етеді. Айтар болсақ, жастық астына қойылған ойыншықты іздеу кезінде, ол алдымен көзіне түскен жастықтың барлығын аудара бастайды. Бірінші жылының соңында бала күрделі ойын әрекетіне ене бастайды. Бұл кейбір психологтарға Т. Брауэрдің бақылауын келтіруге болады: « Менің қыздарымның бірі түннің бір бөлігін кішкентай заттарды менің алақаныма салып, оны көрінбейтіндей жауып, менің қолымды жаңаң қалыпқ келтіріп, өзінің менің алақаныма салған затының бар немесе жоқ екендігін тексеру үшін алақанымды қайта ашумен өткізді. Ол шамамен таңғы төртке дейін мұнымен қызыға айналысты. » тағыда ескерте кетеміз, баланың осы жас кезеңінде дүниетанымы көрнекі амалдық деңгейде дами бастайды, ал жоспары кейінірек қалыптасады. Нәресте есі. Нәрестенің танымдық дамуы оның психикасында ес - зерденің аса қарапайым тетіктерінің қалыптасуынан кейін басталады. Алғашында тану пайда болады. Ерте нәрестелік кезеңде – ақ жаңа әсерлермен бұрынғы бейнелерді байланыстыра бастайды. Егер балаға жаңа қуыршақ берсек, ол біраз уақыт бойы оны қарайды, ал келесі күні сол қуыршақты тануы мүмкін. 3-4 айында ол үлкен адамның оған көрсеткен ойыншығын таниды. 4 айлық бала өзіңе таныс затты таныс емес заттан ажырата алады. Егер ашық түсті ойыншықты екі бірдей орамалдың бірінің астына тығып қойсақ, 8 айлық балалардың кейбіреулері ғана 1 секундта кейін оның қайда жатқанын есіне түсіре алады. 1 жаста барлық балалар, тығып қойған ойыншықты 1-3 секундтан кейін таба алады. Олардың көбісі 7 секундтан кейін де ойыншықтың қай орамалдың астында жасырынғандығын есіне түсіре алады. Мұндай жағдайда 8 айдан кейін зердесінде қайта жаңғырту, образды қалпына келтіру бала алдында ұқсас обьекті болмаса да қалыптасады. Нәрестелік кезеңде танымдық үрдістермен қатар эмоциалдық дамуды да бақылау қажет. Бұл жол баланың жақын үлкен адамдармен қарым – қатынас жасауымен байланысты дамиды. Алғашқы 3-4 айда балаларда әртүрлі эмоциялық жағдайлар пайда болады : таң қалу, физикалық (дене) дискомфортын сезген алаңдаушылық ( қимылдың көбеюі, жүрек соғысының жиілеуі, көзінің жұмылуы, жылау) Бала анасын көрген кезде танып, қуана бастаған кезде (нәрестелік шақ жас кезеңі ретінде осы кезеңнен басталады), ол басқа да жаұын адамдарын тани бастайды, 3-4 айдан кейін ол жақын адамдарын көрген кезде күліп, танымайтын үлкен адамды көргенде жылайды. Егерде танысемесадам өзінің жылы қатынасын білдіріп, баламен сөйлесіп, оған қарап күлсе, балада оған күліп, қуанады, 7-8 айда таныс емес адамды көрген кездегі алаңдаушылық күшейе түседі. Әсіресе балалар таныс емес адаммен жеке қалып коюдан қорқады. Мұндай жағдайда, теріс қарап, еңбектеп, жаңа көрген адамына көңіл бөлмеуге тырысады, ал кейбіреулері қатты жылайды. Шамамен 7 және 11 ай аралығында анасы көрінбей қалған кезде үрей немесе мұңаю ( ол ұзақ уақытқа немесе бір жаққа белгілі бір уақытқа кеткенде), « қалып қою » қорқынышы пайда болады. Қалып қою қорқынышы өмірінің екінші жылында 15 немесе 18 ай аралығында асқынады, кейінірек біртіндеп әлсірейді. Анасымен жәнеде басқа адамдармен қарым – қатынас жасай отырып, нәресте бірінші жылының соңында тек қана эмоциалық қатынасқа түсіп қана қоймай, сонымен қатар әрекетке де ұмтыла бастайды. Ол анасының көмегімен оны қызықтырған қандай да бір затқа, шкаф немесе сөреге, құмыраға, т.б. ұмтылады. Бала белсенді пайдаланатын ым қимылдары қарым – қатынаты жеңілдетеді, алғысы келген затты, барғысы келген жерін көрсетеді және т.с.с. Нәрестенің сөйлеу қабілетінің дамуы. Нәрестелік кезеңде сөйлеу қабілетінің дамуы да басталады. Алғашқы жарты жылдықта сөздік есту қалыптасады. Ал баланың өзі қуанышты сәттерде дыбыстар шығарады, оны « уілдеу» деп атайды. Екінші жарты жылдықта көбінесе бала әрекетімен байланысты қайталанушы дыбыстар ппйда болады. Әдетте мағыналы ыммен былдырлай бастайды, бірінші жылының соңында бала үлкендер айтатын 10-20 сөзді түсінеді және өзінің алғашқы бірнеше сөздерін айта бастайды. Алғашқы сөздердің пайда болуынан бастап, баланың психикалық дамуының жаңа кезеңі басталады. жүктеу/скачать 0.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|