Сүңгуір жұмыстары кезіндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптары

Қамтамасыз етуші сүңгуірдің міндеттеріне мыналар:

иллюминатор арқылы науқасты бақылау және онымен телефон байланысы арқылы немесе тарсылдату арқылы байланыста болу;

емдік рекомпрестеу басшысына науқастың жағдайы туралы баяндау;

манометр арқылы камерадағы қысым шамасын бақылау, камераны желдету, емдік рекомпрестеу кестесіне сәйкес қысымды реттеу;

науқастанған сүңгуірге камера шлюзі арқылы өнім немесе дәрі-дәрмек жатады.

2. Өкпенің баро жарақаты:

1) өкпенің баро жарақаттану себебіне қоршаған ортамен салыстырғанда өкпедегі қысымның күрт жоғарылауын немесе төмендеуін жатқызуға болады;

2) қоршаған ортаның қысымымен салыстырғанда өкпедегі қысымның артуы мынадай жағдайларда және сүңгуір жарағымен суға түскен кезде орын алуы мүмкін:

көтеру кезінде тыныс алуды тоқтатып, сүңгуірді дереу су бетіне көтеру (лақтыру);

су бетіне көтеру кезінде сүңгуірдің жөтелуі;

тыныс алу қабына соққы немесе қатты басу салдарынан регенеративті жарақтың тыныс алу аппаратына көп мөлшерде оттегі артық оттегі беру;

ашық тыныс алу сызбасы немесе шланг түріндегі жеңіл сүңгуір жарағында түсіру кезінде тыныс алу автоматымен артық ауа беру;

3) өкпедегі қысым мынадай:

ауыздан ерінге қыстырғыш шыққан кезде және дулыға ішінен тыныс алған;

ашық тыныс алу сызбасы немесе шланг түріндегі жеңіл сүңгуір жарағында түсіру кезінде тыныс алу автоматымен ауа беру тоқтаған;

регенеративті жарақтың тыныс алу қабынан газ қоспасын пайдалану;

сүңгуірдің түсіру немесе жіберу арқанынан түскен және топыраққа құлаған жағдайларда төмендеуі мүмкін;

4) өкпенің бар жарақаты белгілері мен емдік рекомпрестеу режимдері 1-кестеде келтірілген;

5) өкпе бар жарақатын алған сүңгуірлерге алғашқы көмек көрсету кезінде:

сүңгуірді тез шешіндіріп, оның үстіндегі сүңгуір жейдесін кесіп, оны дереу емдік рекомпрестеу жүргізу үшін камераға орналастыру қажет;

өкпе баро жарақатымен қатар тығыздау жүргізілетін болса, онда алғашқы көмек те тығыздау сияқты камерада өткізіледі;

әрбір өкпе баро жарақатын алған сүңгуір оның көңіл-күйіне қарамастан, ауыр науқастанған болып саналады;

7) жұмыс қысымы 1 МПа (10 кгс/шаршы см) камерасын пайдалану кезінде камерадағы қысым 0,7 МПа (7 кгс/шаршы см) бастап 1 минутқа 0,4-0,5 МПа (минутына 4-5 кгс/шаршы) ең жоғарғы ықтимал жылдамдықпен артады, бұл ретте сүңгуірлер камерасындағы евстахиев құбырларының өткізу мүмкіндігі ескеріледі.

Науқасқа алғашқы көмек көрсетілгеннен кейін (емдік рекомпрестеуді бастау ІІ режим бойынша);

8) емдік рекомпрестеу аяқталғаннан кейін зардап шегуші камераның жанында кемінде 6 сағат тыныш күйде болады. Одан кейін сүңгуір дәрігердің қадағалауымен одан әрі емделу үшін емдеу мекемесіне жеткізіледі;

9) ауыр науқастанған жағдайда науқастың қысымы төмендеген кезде пневмо торакстың дамуы салдарынан жағдайының күрт төмендеуі мүмкін. Пневмо торкас белгілері байқалған кезде камерадағы қысым.

Өкпеден ауа шығарғаннан кейін декомпрестеу таңдаулы режим бойынша жүргізіледі. Пневмо торакс белгілері қайта пайда болса, ауаны шығару шаралары жүргізіледі.

Егер пневмо тораксты жою салдарынан 20 минут астам декомпрестеу болатын болса, одан әрі қысымды төмендету бұрынғы режим бойынша жүргізіледі. Едәуір ұзақ декомпрестеу кезінде ең ұзақ режим бойынша жүргізіледі;

10) өкпенің баро жарақатын болдырмау мақсатында мынадай талаптарды сақтау қажет:

сүңгуір жұмыстары кезінде жарамды және мұқият тексерілген жарақат пайдалану;

сүңгуір жұмыстары кезінде жарамды және мұқият тексерілген жарақты пайдалану қажет;

жөтелген сүңгуірлерді су астына түсірмеу қажет;

сүңгуірлерді түсіру және көтеру жылдамдығын сақтау қажет;

ерінге қыстырғышты ауыздан шығармау қажет;

сүңгуірдің сүңгуір бұрышынан немесе жұмыс объектісінен алыстамауы қажет.

1-кесте
Емдік рекомпрестеу жүргізуді қажет ететін аурулар

Ауру белгілері	Ауру белгілері пайда болған уақыт	Науқас ауырлығының нысаны	Ұсынылатын емдік рекомпрестеу режимі
1	2	3	4
А. Декомпрестік ауру
Терінің кейбір жерлерінде немесе денеде тұтастай қыши бастауы, терінің бөртуі, терінің көк-қызыл теңбіл түрде түсінің өзгеруі, бұлшық еттердің, буындар мен аяқ-қолдардың әр түрлі түрде ауыруы, зақымданған учаскелердің ісінуі, жеңіл түрде демікпенің болуы, дененің кейбір бөлігінің жансыздануы, кейбір буындардың жеңіл түрде кесілуі Алғашқы белгілер: шаршау белгілері, адинамия, қарқынды түрде ұстама ауруы, бұлшық еттердің, буындардың, бұлшық ет топтарының ауыруы, жай қозғалыста аурудың күшеюі. Әлсіздік, тамырдың жиі соғуы, демікпе, қарынның ауыруы, метеоризм, температуралық реакцияның өзгеруі, есту, көру, тері және терең (бұлшық ет буын) сезімталдығының төмендеуі,буындардың әлсіреуі Алғашқы белгілер: орташа нысанды белгілер. Ауырсыну ұстамаларының қарқынды және ауыр болуы, әлсіздік, тамырдың жиі соғуы, демікпе, бас айналу, жүрек айну (құсу), көз алмасы нистагмі (тартуы), (синдром Маньера). Есінен таңу, терлеу, несеп жолдарының бұзылуы, сіңірінің тартылуы, коматозды күйі, коллапс	Жоғары шығарғаннан кейін 1-2 сағаттан кейін (кейбір жағдайларда 6-2 сағ) кейін көтергеннен кейін 20-60 мин соң және едәуір кешірек мерзімде Көтергеннен бірнеше минуттан соң және едәуір кешірек мерзімге	Жеңіл Орташа Ауыр	I – камерадағы қысымды 0,3 МПа (3 кгс/шаршы см) дейін көтергеннен кейін белгілер жойылғаннан кейін II – қысымды 0,5 МПа (5 кгс/шаршы см) дейін қысымды белгілер жоғалғанда III IV`(V)
Б. Өкпенің баро жарақаты
Кеуденің шаншып ауыруы және тыныс алудың тарылуы, жиі тыныс алу, бетінің көгеруі, тамырдың жиі соғуы, қан қақыру, жөтелгенде қан түкіру, (кейде жөтелмей), тері эмфиземасы (крепитация) мойын, кеуде және жоғарғы буындарда, пневмо торакс, есінен таңу, толықтай немесе жартылай жансыздану	-	-	III-0,7 МПа (7 кгс/шаршы см) қысымда ұстаған кезде симптомдар толықтай жойылады IV-егер 1 МПа (10 кгс/ шаршы см) симптомдар қысымда жойылатын болса, (15 минутта ұстау 0,7 МПа қысыммен (7 кгс/шаршы см) оң нәтиже бермесе) V- II немесе IV режимінде қысым төмендегенде газ эмболиясы белгілері болғанда

Ескертулер.

1. Аурудың ауырлық нысанын анықтау кезінде айрықша белгілері жетекші және бастапқы болып табылады.

2. Емдік әсері болмаған кезде тиісті емдік рекомпрестеу режимінің қысымы жоғары болғанда бір нөмірге жоғары режимді қолдану қажет.

3. Жұмыс істейтін декомпрестеу режимін өрескел бұзу нәтижесінде ауыр декомпрестеу ауруына шалдыққанда емдік рекомпрестеудің V режимі қолданылады.

4. Емдік рекомпрестеу жүргізу кезінде тоқтау аралықтарында камерадағы қысымды 1 минут ішінде төмендету қажет.

5. Декомпрестеу ауруының ауырлық дәрежесі диагнозын қою кезінде оның симптомына көңіл бөлу қажет.

6. Декомпрестеу камерасында қысымның 0,7 МПа (7 кгс/шаршы см) бастап 1 МПа (10 кгс/шаршы см) дейін жоғарылауы таза гелий беру арқылы жүргізіледі. Осы мақсатта декомпрестеу камерасында таза гелийі бар тасымалданатын 40 литрлік кемінде екі баллон болады (қысымы 14-15 МПа (140-150 кгс/шаршы см).

2-кесте
Декомпрестік ауырғанда және жеңіл бар жарақатын алғанда емдік рекомпрестеу режимінің кестесі

Режим	Камерадағы ең жоғарғы қы сым, МПа (кгс/кв.см)	Қысыммен жұмыс істеу уақыты, мин	Қысымды бірінші тоқтағанға дейін төмендету уақыты, мин	Тоқтаған кездегі қысым, МПа (кгс/ шаршы см)
				0,81 (8,1)	0,78 (7,8)	0,75 (7,5)	0,72 (7,2)	0,69 (6,9)	0,66 (6,6)	0,63 (6,3)	0,60 (6,0)	0,57 (5,7)	0,54 (5,4)	0,51 (5,1)	0,48 (4,8)	0,45 (4,5)	0,42 (4,2)
				Тоқтаған кездегі уақыт, мин
I II III IV V	0,5 (5) 0,5 (5) 0,7 (7) 1 (10) 1 (10)	15 30 30 15 60	3 5 5 10 15	- - - - 20	- - - 5 25	- - - 5 30	- - - 5 35	- - - 5 40	- - - 5 50	- - - 5 60	- - - 5 70	- - - 5 90	- - 3 10 100	- - 3 10 120	- - 3 10 130	- - 3 10 150	- - 5 15 160

Кестенің жалғасы

Ескерту.

2. V декомпрестеу режимі гелий қоры бар құтқару кемелері мен жаға жағдайында қолданылуы мүмкін. Бұл ретте камерадағы қысымды 0,7 МПа (7 кгс/шаршы см) дейін ауамен, ал 0,7 бастап 1,0 МПа (7 бастап 10 кгс/шаршы см дейін)-таза гелиймен жүргізіледі. Гелий құбырдың көмегімен редуктор арқылы камераға қосылған көлік баллондарынан беріледі. Гелий қысымы камераға орнатылған манометр арқылы бақыланады. Баллондарды редукторсыз қосқан кезде ондағы гелийдің жалпы мөлшері толықтай іске қосқан кезде бөліктердегі қысымнан 1,05 МПа (10,5 кгс/шаршы см) артық болмайды. Науқас 1,0 МПа (10 кгс/шаршы см) қысыммен келген кезде қажеттілігіне қарай (температураның жоғары болуына, көмірқышқыл газы қосылымының жоғары болуына байланысты науқастың жай-күйінің нашарлауы және тағы басқа) оны аяқтамас бұрын гелий қосып, камераны желдету қажет. Емдік рекомпрестеудің барлық жағдайында камерадағы қысымды жоғарылату жылдамдығы 0,1 МПа (1 кгс/шаршы см) 1 минут. Кезекті аялдамаға ауысқан кезде камерадағы қысымды төмендету 1-2 минут ішінде жүргізіледі, ол жалпы кезекті ұстау уақытына есептеледі.

3. Емдеу режиміндегі ең жоғарғы қысым мен осы қысыммен ұстау уақыты ауру рецидивтері (IV емдеу рекомпрестеу емінен кейін) мен авариялық режимдерде көтеру кезінде науқастанған сүңгуірлерді емдеу кезіндегі V режимнен басқа 2-кесте бойынша анықталады. Осы жағдайларда камерадағы қысым 5-10 минут тоқтап, әрбір 0,1 МПа (1 кгс/шаршы см) сайын жүргізіледі, бұл ретте науқастың жағдайы едәуір жақсарады. Егер осы қысымда 5-10 минут ішінде науқастың жағдайы жақсаратын болса, онда камерадағы қысым 2-кесте бойынша кезекті тоқтағанға дейін артады. Көрсетілген қысымда науқас 60 минут болады, одан соң декомпрестеу әрбір кезекті аялдамада ұстап, V режимі бойынша жүргізіледі.

3. Құлақ пен мұрын қуысының баро жарақаты:

1) құлақ пен мұрын жолы баро жарақатының себебі мұрын жолы мен құлақтың ортаңғы жолдарын қосып, сүңгуірді түсіру болып табылады. Арналардың өтуі әдетте, мұрыннан су аққанда және мұрын жолының өзге де ісінген жағдайда нашарлайды;

2) синустардың зақымдану себептеріне мыналар жатады:

бас сүйегі проекциясында және синустар айналасында қатты аурудың болуы;

жүрек айнып, бас айналу;

есінен тану;

3) құлақ баро жарақаты белгілеріне мыналар жатады:

есту қабілетінің нашарлап, мұрын жолының бітелуі;

құлақтың қатты түйіліп ауыруы және барабан жолында аурудың кенет тоқтауы;

бас айналу және жүрек айну;

сыртқы есту жолынан қан тамшысының бөлінуі;

бір немесе екі жақты есту мүмкіндігінің төмендеуі;

4) мұрын өсіндісінің баро жарақатында маңдай мен гайморит қуыстарында қатты шаншып ауыруы;

5) құлақтан қан кетіп, барабан жарылған кезде құлаққа таза селдір тампон салып, зардап шегушіге сіңбіруге тыйым салу қажет; мұндай жағдайда медициналық көмекті дәрігер көрсетеді. Бас айналу, жүрек айну белгілері болғанда дереу ауруханаға жатқызу қажет;

6) құлақ бар жарақатына шалдыққан сүңгуір дәрігер белгілеген мерзімде су астына түсуден босатылады. Барабан жолы жарылғаннан кейін сүңгуірдің жұмыс бастау мерзімі туралы мәселені отоларинголог маман шешеді;

7) құлақ баро жарақатының алдын алу үшін тұмау тиген, құлағы бітелген мұрын жолдары ауырсынған сүңгуірлерді су астына түсіруге болмайды.

4. Көмірқышқыл газымен улану:

1) көмірқышқыл газымен улану сүңгуірдің декомпрестеу камерасына келген кезінде кез келген жарақпен жұмыс істеген кезінде болуы мүмкін. Құрамында көмірқышқыл газ жоғары ауамен жұтынған да улануы мүмкін;

2) көмір қышқылмен мынадай жағдайларда улану ықтимал:

скафандр немесе камера жеткіліксіз желдетілген кезде және ауа беру толықтай тоқтағанда (шлангінің үзілуі);

компрессордан немесе көмірқышқыл газының қоспасы көбірек ластанған ауаның тасымалданатын баллондарынан бергенде;

тұйық тыныс алу циклімен регенеративті жарақта жұмыс істеген кезде дем алу және дем шығару клапандарының жарамсыздығы;

химиялық жұтқыштың сапасыздығы, оның санының жеткіліксіздігі немесе ол қорапта толық болмаса;

регенеративті жарақтың герметикасыздығы, (әсіресе, регенеративті патроны бар тыныс алу қабының қосқышында ылғалдандырушы химиялық жұтқыш көмірқышқылын сіңіру қабілетінен айрылады);

3) көмір қышқыл газымен улану белгілеріне мыналар жатады:

демікпе, бас айналу, ыстығы көтерілу, бас ауруы, әлсіздік, суық тердің шығуы, құлақтың шуылдауы, жүрек айну және құсу;

есінен тану, сіңірінің тартуы, тыныс алуының тоқтауы және қан айналымының тоқтауы (көмір қышқыл қосылымы жоғары болғанда);

4) уланудың алғашқы белгілері пайда болғанда сүңгуір жұмысын тоқтатып, скафандрды желдетеді, жоғарыдан ауаны көбірек беруді талап етеді. Егер улану белгілері басылмаған болса, сүңгуір декомпрестеу режимін сақтап, жер бетіне шығады, бұл ретте скафандр қарқынды желдетіледі.

Сүңгуір жер бетіне шыққан соң оны дереу шешіндіріп (аппараттан өшіріп), таза ауамен немесе оттегімен тыныс алуға мүмкіндік беріледі. Сүңгуірді камераға орналастыру ұсынылады, тыныс алу үшін тыныс алу аппаратын қосып, қысымды 0,10-0,15 МПа (1,0-1,5 кгс/шаршы см) дейін жоғарылату қажет. Егер оттегі болмаса, қысымды 0,25-0,30 МПа (2,5-3,0 кгс/шаршы см) жоғарылату қажет, бұл ретте зардап шегуші камерадағы ауамен тыныс алады;

5) есінен танып, құсып, сіңірі тартып, көмірқышқыл газымен қатты уланған кезде зардап шегушіні декомпрестеу режимін сақтай отырып, екінші немесе сақтандырушы сүңгуірдің көмегімен жоғары шығару қажет, сүңгуір жарақтан босатылып, зардап шегушіге дереу көмек көрсетіледі;

6) желдетілетін жарақта жұмыс істеу кезінде көмірқышқыл газымен уланудың алдын алу үшін:

40 м дейін тереңдікте жұмыс істеген кезде жоғарыдан кемінде 90 л/мин ауа беру арқылы желдету қамтамасыз етіледі;

40 м астам тереңдікте жұмыс істеген кезде жоғарыдан кемінде 110-120 л/мин ауа беру арқылы желдету қамтамасыз етіледі;

компрессордан ресиверге пайдаланылған газдардың түсуіне жол берілмейді;

7) сүңгуір дем алатын газ қоспасы топырағында немесе камерасында көмір қышқыл газының ең жоғарғы қосылымы 0,001 МПа (0,01 кгс/шаршы см) қалыпты қысымға келтірілген 1 % аспайды.

5. Оттегімен ашығу:

1) оттегімен ашығу аппаратқа үш еселік «өкпе аппараты» жуу жүйесін қоспай бұрыс пайдалану кезінде, сапасы нашар регенеративті затты пайдалану кезінде, сондай-ақ сүңгуірді оттегі құрамы аз тыныс алу қоспасына қосу кезінде туындауы мүмкін.

Оттегімен ашығу жартылай су басқан бөліктерде, сыйымдылықтар, шахталар мен осыған ұқсас тыныс алу аппараттарысыз жұмыс істеу кезінде басталуы мүмкін;

2) сүңгуірде оттегі біртіндеп азайған кезде тыныс алуы мен тамырының соғуы жиілейді, басы айналып, самайы соғып, зейіні төмендейді, сондай-ақ денесі тұтас қызады.

Оттегінің парциал қысымы күрт төмендеген кезде оттегімен ашығу кене тесінен танумен, сипатталады, ол ешбір белгісіз болуы мүмкін;

3) оттегімен ашығу кезінде алғашқы көмек зардап шегушіні жер бетіне шығарып, оны жарақтан босатқанда, оның тынысы болмағанда, жасанды тыныс алу жүргізгенде болады. Тыныс алуды қалпына келтіргеннен кейін зардап шегушіге тыныштық күй беріледі, оның денесін жылытып, таза ауамен немесе оттегімен тыныс алу мүмкіндігі беріледі. Одан әрі көмек көрсету мөлшерін жалпы жағдайына, жүрек қызметіне және тыныс алуына байланысты сүңгуір дәрігері анықтайды;

4) оттегімен ашығудың алдын алу үшін:

Тыныс алу аппараттары баллондарында оттегінің қысымын тексеріледі. Қысым 9 МПа (90 кгс/шаршы см) кем болмауы қажет;

оттегі беру тетіктері мен тыныс алу автоматтарының жарамдылығын тексеріледі;

аппаратқа дұрыс қосылады;

сүңгуірлердің дұрыс тыныс алуы үшін медициналық оттегіні пайдалану қажет.

Кеменің жартылай су басқан бөліктерінде, понтондарда, сыйымдылықтарда және осындай объектілерде сүңгуір жарағысыз жұмыс істеу кезінде мынадай сақтандыру шаралары сақталады.

Жұмыс басталғанға дейін оның құрамындағы оттегіні, көмірқышқыл газын және тыныс алу өзге де зиянды газдарды анықтау үшін ауаны талдау жүргізіледі. Егер ауаға талдау жүргізу мүмкін болмаса, үй-жайды (сыйымдылықты) желдету қажет.

Желдетуді тұтас жұмыс уақыты бойы жүргізу қажет.

Бөлмеге кіретінге белгі беру арқанын кигізіп, оның жұмысын мұқият бақылап, мерзім сайын өзінің жағдайы туралы сұрап отырады.

Егер үй-жайды желдету мүмкін болмаса, ондағы ауаға талдау жасап, үй-жайға жарақсыз кіруге болмайды. Мұндай үй-жайға тек оқшаулағыш аппараттарында ғана кіруге болады.

6. Оттегімен улану:

1) оттегінің адам ағзасын улау әсері оның парциал қысымының шамасына және осы ортада болу уақытына байланысты болады. Оттегінің уландыру әсері 1 % астам көміртек газының қоспасы болған кезде төрт-бес есе артады.

Абсолютті қысымы 0,3 МПа (3 кгс/шаршы см) таза оттегі камерасында 90 минут бойы тыныс алу кезінде сіңір тартылуы және есінен тануы мүмкін. Оттегі қысымының артуына байланысты сіңір тартылу азаяды;

2) оттегімен улану таза ауамен тыныс алу кезінде камерадағы шекті қысым артқан кезде болуы мүмкін.

Желдетілетін жарақпен суға түсу кезінде және сығылған ауамен дем алғанда оттегімен улану ауыр физикалық жұмыс істегенде, сондай-ақ авария кезінде сүңгуірмен болатын (шиеленісу, туннелдерді жуу кезінде топырақтың төгілуі және тағы басқа) сүңгуірдің 50-60 м тереңдікте су астында болу уақыты шекті шамадан едәуір артық болған жағдайда болуы мүмкін.

Кейбір сүңгуірлерде оттегімен улану белгісі көрсетілген тереңдіктерден жоғары су астында болған уақытына қарамастан көрініс табуы мүмкін;

3) оттегімен улану дірілдеу, қан тамыры және өкпе ауруы түрінде берілуі мүмкін.

Дірілдеген кезде мыналар болады:

жекелеген бұлшық ет топтарының, беттің бұлшық еті мен жұмыс істейтін буындарының тартылуы;

әр түрлі бұлшық ет топтарының (беттің, мойынның, аяқ-қолдың, диафрагманың және тағы басқа) тұрақты қысқаруы;

есінен тану болатын эпилептикалық құлауға әкелетін жалпы сіңір тартылуы.

Қан жолдарының оттегімен улануы мыналарға тән:

саусақтардың жансыздануы;

бастың ауыруы, бас айналу, көздің жыпылықтауы, көздің қарауытуы, құлақта шуылдың болуы;

тыныс алудың тарылуы;

әлсіздік, қан қысымының төмендеуі.

Дірілдеу және тамыр соғу оттегінің парциал қысымы жоғары болғанда болады. Оттегінің қысымы едәуір төмен болғанда терең тыныс алғанда кеудеде ауру, демікпе, жөтел байқалады;

4) су астында сүңгуірде оттегімен улану белгілері байқалғанда декомпрестеу режимін сақтай отырып, ол жоғары шығарылады. Сүңгуірдің сіңірі тартылу белгілері байқалған кезде декомпрестеу режимін сақтамай, оны міндетті түрде камераға орналастырып және қажетті көмек көрсетіп шығарылады.

Камерадағы қысым су астында алғашқы аялдаған кезде жоғарылап, 10 минут бойы ұсталады. Бұдан соң оны көтеруге және камераға қайта түсіруге уақытын ескере отырып, сүңгуірдің жұмыс уақыты бойынша жүргізіледі. Сүңгуірде декомпрестік ауру белгілері пайда болған кезде осы қосымшаның 1 және 2 кестелеріне сәйкес емдік рекомпрестеу жүргізуге ауыстырылады.

Оттегімен декомпрестеу кезінде камерада тыныс алу маскасын келесі декомрпестеу сатысына өткенге дейін бетте ұстауға болмайды;

5) камерада оттегімен декомпрестеу жүргізу кезінде оттегімен улану белгілері болғанда сүңгуірге дереу ауамен тыныс алуға ауысу қажет. Сүңгуірде діріл пайда болған жағдайда қамтамасыз етуші сүңгуір немесе сүңгуір дәрігері (фельдшер) дереу зардап шегушіні ауамен тыныс алуға ауыстыру және оның басының қатты заттарға соғылуынан қорғау, камераны желдетуді бір мезгілде күшейту үшін камераға орналастырылады;

6) сүңгуір түсірмелері кезінде оттегімен улануды болдырмас үшін сүңгуірдің су астында болуының шекті уақытын және сүңгуірдің оттегімен тыныс алуы кезінде камерадағы жоғары қысымнан асырмау қажет.

7. Пайдаланылған газдармен улану:

1) пайдаланылған газдармен (көміртегі тотығы, азот қышқылы, көмір сутектер) улану сүңгуірде сүңгуір жарағының кез келген түрімен түсу кезінде, тыныс алу үшін құрамында пайдаланылған газдардың қоспасын пайдаланған жағдайда камераға түсу кезінде болуы мүмкін.

Ауаны пайдаланылған газдармен ластау компрессор жұмыс істеген кезде, компрессордың (помпаның) қабылдау келте құбырына компрессор моторынан және қатар тұрып жұмыс істеп тұрған басқа да қозғалтқыштардан пайдаланылған газдар келіп түскен кезде, компрессорға әр түрлі көздерден түтін келіп түскен кезде болуы мүмкін;

2) пайдаланылған газдармен улану белгілеріне мыналар жатады:

бас ауруы, басты бұғып тұрғандай сезілуі;

самай тұсында тамырдың соғуының сезілуі;

бас айналу, құсу, көздің жыпылықтауы;

бұлшық еттердің жалпы әлсіздігі, аяқ-қолдардың дірілдеуі;

қозғалыстың бұзылуы.

Ауыр жағдайда жаппай сіңір тартылуы және естен танудың байқалуы мүмкін;

3) пайдаланылған газдармен улану белгілерімен жоғары шығарылған сүңгуірлерді емдеу кезінде жоғары қысымда оттегі берген дұрыс. Емдеу 3-кестеде келтірілген режим бойынша жүргізіледі;

3-кесте
Пайдаланылған газдармен улануды емдеу режимі

Ескерту. «к»-оттегімен тыныс алу; «в»-ауамен тыныс алу.

Өкпе аппараты жүйесін бір рет жуу кезінде сүңгуір тыныс алу қабын оттегімен толтырып, қаптан тыныс алып, соған дем шығарады, одан соң қайтадан толықтай дем алып, дем шығармай ұстап тұрып, бос қапты оттегімен толтырады, бұдан кейін атмосфераға толықтай дем шығарады.

Қатты уланған кезде науқастар ашық тыныс алу сызбасы бар оттегі ингаляторына немесе регенеративті қораптан ажыратылған дем шығару түтігі бар регенеративті тыныс алу аппаратына қосылады. Соңғы жағдайда оттегі жүйелі түрде қолмен басқарылатын іске қосқышпен аппараттың тыныс алу қабына қосылады. Камерадағы парциал қысымның артуынан алдын алу және бөлінген көміртегі тотығын жою үшін ашық тыныс алу сызбасы бар оттегі ингаляторларын (аппараттарын) пайдалану кезінде әрбір 10-15 минут сайын желдету жүргізіледі.

Пайдаланылған газдармен улану өкпенің қабынуы арқылы байқалуы мүмкін, сондықтан жасанды тыныс алу өміршеңдік көрсеткіштері бойынша ғана жүргізіледі;

сүңгуірлердің пайдаланылған газдармен улануының алдын алу үшін мынадай сақтандыру шараларын сақтау қажет:

компрессордың (помпаның) сорғы келте құбырын таза ауа аймағында орналастырып, құбырлардың қосқыштарының герметикалығын бақылау қажет;

сүңгуірдің қол оқпандарын іштен жанатын жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштардан немесе түтін құбырларынан қашық орында орнату қажет;

сүңгуір түсірмесі үшін пайдаланылатын ауа сапасын мерзімді түрде бақылау қажет;

баллондарды тек сүзгі арқылы ауамен зарядтау қажет.

8. Гипербариялық (азот) наркоз:

1) дем алынатын ауадағы парциал азот қысымының жоғарылауы гипербариялық наркоздың негізгі себебі болып табылады. Наркотикалық әсер дулығада желдетудің аздығынан, физикалық жұмыстың ауырлығынан, сүңгуірдің алкоголь қабылдағаннан кейін ағзасының әлсіреуінің салдарынан скафандрда көмір қышқыл газының жиналуынан болуы мүмкін. Сүігуірлердің жеке ерекшеліктеріне байланысты наркотикалық жағдай 25-30 м тереңдіктен бастап өршуі мүмкін, бірақ ол 40 м астам тереңдікке түскен кезде байқалады;

2) гипербариялық наркоз белгілеріне мыналар жатады:

жоғарыдан келіп түсетін командаға зейіннің төмендеуі;

көру және есту мүшелерінің сезімталдығының өзгеруі;

еңбек операцияларын, әсіресе ұсақ манипуляцияларды орындаған кезде баяулауы;

кеңістікте бағдар жасау зейіні мен қабілетінің нашарлауы;

сүңгуірдің жағдайы туралы сұрағына жауап берген кезде анықталатын басының айналуы мен эйфориясы;

тез шаршауы, ұйқысының келуі;

3) гипербариялық наркоз белгілері байқалған кезде сүңгуірді одан әрі су астына түсіруді тоқтатып, декомпрестеу режимін сақтай отырып, оны жоғары шығаруға кірісу қажет;

4) гипербариялық (азот) наркозға қарсы алдын алу шараларына мыналар жатады:

40 м астам тереңдікте жұмыс істеу кезінде сүңгуірлердің гипербариялық (азот) наркозға әсерін медициналық түрде қатаң тексеру қажет. Тексеру 60 м дейін бақылау түсірмесі кезінде барокамерада тыныс алу үшін ауаны пайдалана отырып жүргізіледі;

40-60 м тереңдікте жаттығу түсірмесін жүргізу.

9. Сүңгуір денесін салқындату:

1) су астына түсіру (су температурасы, суға бұлшық ет ұзақтығы) жағдайына және пайдаланылатын жарақтың түріне байланысты салқындату дәрежесі жеңіл, орташа және ауыр болуы мүмкін.

Салқындату дәрежесі жеңіл болған кезде қалтырау, бұлшық ет тонусының төмендеуі, бастың ауыруы, бас айналу, сирек дем алу, жаппай әлсіздік байқалады.

Салқындату дәрежесі орташа болғанда тыныс алудың қосымша әлсіреуі, ұйқы басу байқалады. Өздігінен қозғалу қабілеті азаяды.

Салқындату дәрежесі ауыр болған кезде есінен тану, бұлшық еттердің сіресіп қатуы, өмірлік функциялардың біртіндеп басылуы байқалады;

2) қатты қалтыраған кезде едәуір салқындаған кезде тері бозарғанда, су бетінен шыққан сүңгуірге құрғақ киім кигізіліп, ыстық шай немесе кофе беріледі, душ қабылдайды;

3) орташа және ауыр салқындау кезінде судан шыққан сүңгуір қозғала, әрі сөйлей алмаса, оны дереу шешіндіріп, ыстық ваннаға (36-38 град. С) немесе ыстық душқа орналастыру қажет. Егер мұны жасау мүмкін болмаған кезде денені қатты орамалмен уқалап, сонымен қатар аяғына, мойнына және желкесіне ыстық жылытқыш салу керек.

Зардап шеккен жылы көрпеге орап, тыныштық беріп, дереу сүңгуір дәрігерін шақырту қажет.

Қыздыру үшін сүңгуірге ыстық тәтті шай, кофе немесе қант қосылған ыстық сүт беру қажет, ал егер сүңгуір қайта түспейтін болса, 100-150 г 40-пайыздық спирт-ректификат беру қажет;

4) сүңгуір камераға келген кезде салқындау белгілері пайда болған кезде оған жылы киім кигізіп, жылытқышты қосу қажет. Сүңгуірге камераға шлюз арқылы ыстық шай немесе кофе беру қажет;

5) сүңгуірлердің салқындауын болдырмау үшін:

судың температурасы бақылап, су астында жұмыстың ұзақтығы қадағаланады;

киім мен жылы іш киім суға түсіру алдында жақсылап кептіріледі;

сүңгуір жейдесіне (гидро комбинезон) су тиген кезде жұмысты тоқтатып, жер жоғары шығу қажет.

10. Сүңгуір денесін жылыту:

1) сүңгуір денесін жылытуға мыналар әсер етеді: ауыр физикалық жұмыс, күн радиациясы, қоршаған ортаның жоғары температурасы, жоғары ылғалдылық немесе қысымның жоғары болуы. Жылыту скафандр киген сүңгуірдің ұзақ уақыт бойы жоғарыда (әсіресе, күн көзінде) болуынан, жылы және ыстық суға түсу кезінде, ауа баптау жүйесімен жабдықталмаған камерада декомрпестеу өту кезінде, қоршаған ортаның температурасы жоғары болғанда болуы мүмкін;

2) сүңгуірді шамадан тыс қызу белгілеріне мыналар жатады:

дененің қызуы, бас ауруы, бас айналу, әлсіздік, ауыздың құрғауы, көздің жыпылықтауы немесе қарауытуы, беттің қызаруы немесе бозаруы, минутына 120 рет тамырдың соғуы, қатты терлеу, дене температурасының жоғары болуы (38,5 град. С астам) қажет;

3) сүңгуірде шамадан тыс қызу пайда болған кезде одан жарақ пен киімді шешіп, оны қараңғы және желдетілетін орынға ауыстырып, дымқыл орамал немесе жайма салып, жүрек пен басына салу қажет. Сонымен қатар зарда шеккен сүңгуірге ауа үрлеу керек;

4) сүңгуірлердің шамадан тыс қызуынан алдын алу үшін:

судың температурасын бақылап, су астында жұмысты қадағалау керек;

сүңгуірлерді тікелей күннің түсу әсерінен қорғау үшін арнайы тенттерді қолдану қажет;

сүңгуірді тез киіндіріп, оны киінген күйінде жоғарыда көп ұстамау керек;

тікелей күн сәулесінің әсерінен камерада болған кезде оның корпусын сумен суландыру қажет.

11. Сүңгуірді қысу:

1) сүңгуірлерді қысу себептеріне мыналар жатады:

газбен тыныс алу қоспасын беру жеткіліксіз болғанда сүңгуірді дереу су астына түсіру;

сүңгуірдің тыныс алуы үшін тереңдікте газ қоспасын беруді тоқтату немесе азайту;

желдетілетін жарақтың бас клапанымен ауаны артық және тез жіберу;

сүңгуірдің сүңгуір (аудармалы) арқанынан үзілуі және құлауы;

сүңгуірдің желдетілетін жарақта аяғымен жоғары қарай аударылуы;

2) сүңгуірді қысу белгілеріне мыналар жатады:

тыныс алудың тарылуы;

қанның басқа құйылуы;

мұрыннан, құлақтан қанның кетуі, қан аралас қақырықтың бөлінуі.

Судан шыққаннан кейін көздің астында көгерген белгілердің және көз алмасының қызаруының болуы;

3) қысу кезінде алғашқы көмек көрсету үшін:

зардап шеккенді декомпрестеу режимін сақтандыра отырып, көтеру қажет:

зардап шегушіге толық тыныштық беру қажет;

мұрыннан қан кетуді тоқтату шараларын қабылдау қажет;

ісінген орынға суық таңғыш салынады;

көмек көрсету үшін дәрігер шақыртылады;

4) су астына түсіру кезінде қысылудың алдын алу үшін:

сүңгуірлер түсіру арқанымен түсіріледі;

белгі беру арқанының ұшын тым босатуға болмайды;

скафандрға ауа беру тоқтаған жағдайда дулығадан ауаны шығармау қажет;

сүңгуірді түсірудің тиісті жылдамдығы сақталады.

12. Сүңгуірді лақтыру:

1) сүңгуірді жоғары лақтыру сүңгуір мен оны түсіруді қамтамасыз етуші тұлғаның мұқият болмауы салдарынан жүзген кезде болуы мүмкін.

Лақтыру сонымен қатар егер сүңгуір су астында ауыр затты тасымалдау кезінде жүзу күшін пайдаланған болса, түсіру арқанысыз еркін қалқып шыққанда болады;

2) сүңгуірді су бетіне тез лақтырған кезде сүңгуір жейдесінің жыртылуы немесе дулығаның кеме корпусына немесе мұзға соғылуынан зақымдануы мүмкін, бұл сүңгуірдің суға батуына әкелуі мүмкін. Ауаны сүңгуір су бетіне қалқып шыққанда көбірек беру кезінде сүңгуірдің тереңге тез құлау және қауіпті режим болуы мүмкін.

Сүңгуірді желдету жарағында үлкен теңдіктен лақтыру кезінде декомпрестік ауру туындауы мүмкін;

3) егер лақтыру кезінде суға бататын болса, сүңгуірге ең алдымен суға батқан адам ретінде, ал одан соң декомпрестеу ауруы немесе өкпенің баро жарақаты кезінде емдік рекомпрестеу жүргізу керек (1 және2-кестені қараңыз);

4) сүңгуірді лақтыруды болдырмас үшін 12 м астам тереңдікте жұмыс істеу кезінде сүңгуір жейдесіне автоматты шөптен сақтандыру клапандары орнатылады.

Сақтандырушы сүңгуір жұмыс істейтін талабы бойынша берілетін ауа мөлшерінен басқа манометр көрсеткіштерін де бақылайды.

Жұмыс істейтін сүңгуір:

артық ауаны дер кезінде береді;

еңкейіп жұмыс істеген кезде сүңгуір жейдесінің төменгі бөлігіне ауаның түсуін болдырмайды;

суға түсу және шығу кезінде белгі беру арқанынан ұстайды;

5) лақтырудың алғашқы белгілері байқалған кезде (манометрдегі қысымның құлауы, белгі беру арқаны мен шлангісінің көп бөлігінің босауы, бұл кезде телефон арқылы сүңгуір хабарлайды) сүңгуір тез жүзіп шыққанда жейденің ықтимал жыртылуын болдырмас үшін жоғарыдан ауа беру тоқтатылады.

Сүңгуірдің топыраққа құлауын болдырмас үшін жүзіп шыққаннан кейін шлангі мен белгі беру арқанын дереу алу қажет.

13. Суға бату:

1) суға бату себептеріне мыналар жатады:

сүңгуірді тереңдіктен лақтыру, сүңгуір жейдесінің жыртылуы немесе дулығаның зақымдануы;

ерінге қыстырғыштың шығып кетуі;

тыныс алу автоматының немесе түтікшелердің және ашық тыныс алу сызбасы бар жеңіл сүңгуір жарағының тыныс алу дем шығару клапандарының жарамсыздығы;

2) суға батқан кезде мынадай жағдай анықталуы мүмкін:

тыныс алу (есінен тану) болмаған кезде жүректің жұмыс істеуін сақтау;

жүрек және тыныс алу қызметінің болмауы.

Суға батудың 2 түрі болады: «алғашқы» немесе «шынайы». Оны кейде «дымқыл» деп те жіктейді.

Ондағы бөліктердің тізбектері өкпеге міндетті түрде сұйықтықтың өтуін қамтиды; «су аспирациясынсыз бату», «асфиксиялы». Кейде оны «құрғақ» деп те атайды. Аталған тығыздау түрі рефлекторлық ларнгоспамзамен байланысты. Бітелген дауыс саңылауы суды өткізбейді де, адам механикалық асфиксация кезінде өледі;

3) суға бату кезінде алғашқы көмек көрсету мынадай іс-шаралардан тұрады:

әр түрлі зақымдарды анықтау мақсатында зардап шеккенді алып шыққаннан кейін көмек көрсету сипаты анықталады;

жүректің жұмыс істеуін сақтаған кезде (тамырдың соғуы, жүрек қағысы), жиі тыныс алғанда (сирек) және есінен танғанда зардап шегушіні жарақтан босатып, арқасымен жатқызып, иығының астынан оралған киімнен жасалған және басқа да заттардан жастықша қойып, басты мүмкіндігінше көтеру керек, бұл ретте ауыз, әдеттегідей, ашылып, ауыз қуысы бөгде заттардан тазартылады да «ауыздан ауызға» немесе «ауыздан мұрынға» тәсілімен (ӨЖЖ) минутына 14-16 рет жиілікте үрлеп жасанды желдету жүргізіледі;

тыныс алу мен жүрек қызметі болмаған кезде (ұйқы бездерінде тамырдың соқпауы, олардың әсерісіз жарыққа қарашықтардың ұлғаюы) өкпені жасанды желдетумен қатар қос қолдап, қолды бір-бірінің үстіне қойып, төменгі жиегінен минутына 60-70 рет жиілікпен кеудеге басу керек.

Жүрек тұсына массаж жасау және өкпені жасанды желдету ауысып отырады: 2 рет тез ауа үрлеген кезде 10-12 рет басады.

Екі құтқарушы көмек көрсеткен кезде олардың біреуі өкпені жасанды түрде желдетеді, ал екіншісі жүрек тұсына 1 дем алғанда 4-5 рет басып массаж жасайды.

Өкпені жасанды желдету және жүрек тұсына массаж жасау тыныс алу мен қан айналымы қалпына келгенше жасалады.

4) тыныс алу қалпына келгеннен кейін және зардап шегушінің есі орнына түскенде меруерт гүл немесе валериана тұнбасының 15 тамшысын 25 текше см суға қосып беру керек, ыстық шай бергеннен кейін оны толықтай тыныш және жылы күйде қалдыру қажет.

14. Сілтімен улану және күйікке шалдығу:

1) регенеративті заттардың құрамында натрий және кальций сілті қосындыларымен улану және күйікке шалдығу төмендегілердің түсуі салдарынан болады:

регенеративті заттардың бөліктерінің тыныс алу жолдарына, теріге және көздің шырышты қабықшасына сүңгуір жарағының регенеративті патрондар (қораптар) зарядтарын орналастыру және зарядтау кезінде түсуі;

регенеративті заттар сумен (жарақ қосқыштарының герметикасыздығынан, қораптың, бүрме құбырлардың немесе тыныс алу қаптарының бұзылуы);

2) сілтімен күйікке шалдығудың негізгі белгілері терінің, көздің шырышты қабықшасының және тыныс алу жолдарының күюі болып табылады.

Сілті буымен улану белгілеріне мыналар жатады:

ауызда жағымсыз дәмінің сезілуі;

жөтел;

шырышты көз бен жұтқыншақтың күрт ашуы, кеуденің ауырсынуы;

әлсіздік;

сіңір тартылу;

3) ауру белгілері пайда болғанда (күйдіру, жөтел, кеудесінің ауырсынуы және тағы басқа). сүңгуір жұмысты тоқтатып, күйген қабаттан сілтіні дереу алу шараларын қабылдайды. Шырышты қабаттан және теріден заттарды алу үшін қолды жуып, тамақты 3 пайыздық бор қышқылымен шаю қажет, осы ерітіндімен көзді де жуу керек. Сілтімен көбірек күйік алғанда және жалпы түрде уланғанда зардап шегушіні стационарға жібереді;

4) сілті күйіктер мен уланудың алдын алу үшін:

заттарды орналастырғанда және жарақты зарядтау кезінде заттың тозаңы бір жағына қарай кететіндей етіп тұру қажет;

регенеративті заттармен жұмыс істеу кезінде резеңке қолғап, қорғағыш көзілдірік немесе газ қағар пайдалану керек;

жұмыс барысында тексергенде және су астына түсіргенде жарақтың герметикалығы тексеріледі.

15. Термиялық күйік:

1) сүңгуірлердегі термиялық күйік себебі камерадағы өрттің салдарынан болады.

Өрттің туындау себептері: сіріңке тұтату кезінде ашық от (темекі шегу және тағы басқа); ашық электр аспаптарын (электр плиталары, электр камині және тағы басқа) пайдалану; электр желісіндегі қысқа тұйықталу немесе электр жүйесіндегі өзге де ақаулықтар.

Өрттің туындауына 25 % астам герметикалық бөлік ортасында оттегі құрамының жоғары болуы әсер етеді. Оттегімен камераны толтыру тұйық тыныс алу циклі бар регенеративті аппараттарды пайдалана отырып, оттекті декомпрестеу жүргізу кезінде байқалады.

Камерадағы оттегі 25 % астам болғанда жарылыс түрі бойынша, камерадағы қысым ұлғайып, лапылдап жана бастайды;

2) термиялық күйіктің негізгі белгілері күйген жердегі қарқынды аурудың болуы. Күйікке шалдығу дәрежесінің ауырлығы бойынша төрт түрге бөлінеді: I-терінің эритемі; II-көпіршіктің пайда болуы; III-тері некроздарының түзілуі; IV-терең орналасқан ұлпалардың некрозы. Күйік шектелген және терінің 10 % астам бөлігі зақымданғанда кең көлемді болады;

3) термиялық күйікке шалдыққанда алғашқы көмек құрғақ асептикалық таңғышпен күйген қабатты жауып жүргізіледі. І және ІІ дәрежелі шектелген күйікке шалдыққан зардап шегушінің жарасын сумен шаю қажет. Терінің айналасын 0,5 пайыздық мүсәтір спиртінің ерітіндісіне салынған тампонмен тазалап, эпиремис қалдықтары алынады. Ірі көпіршіктерге тиісуге болмайды. Күйген қабатты абайлап кептіріп, майлы бальзам немесе стрептоцид эмульсиясымен зарарсыздандырылған таңғышпен жабылады.

III және IV дәрежелі кең көлемді күйікке шалдыққандар дереу күйік, травмотология немесе оташы бөлімшелеріне жеткізіледі;

4) күйіктердің алдын алу үшін камераларды пайдалану талаптарын сақтау қажет (желдету жүргізу, камерада ашық отты, спиртті пайдалануды, темекі шегуді шектеу және тағы басқа).

16. Жаралыс толқыны жарақаты:

1) жарылыс толқыны жарақатына мыналар жатады: құлақта шуыл мен тарсылдың болуы; есту қабілетінің төмендеуі, барабан жолының жарылуы; кеуде тұсының ауыруы, бастың ауыруы; мұрыннан қан кетуі; әлсіздік пен құлақтың күңіреуі;

2) жарылыс толқынымен ауыр жарақат алғанда (барабанның жарылуы, кеуде мен бастың ауыруы, әлсіздік, ішкі органдардың ауыруы) зардап шегушіні жерге шығарып, оған алғашқы көмек көрсетілгеннен кейін дереу емдеу мекемесіне жіберу қажет;

3) су астында жару жұмыстарын жүргізу кезінде жарылыс толқынын болдырмас үшін жаруды бастамас бұрын адамдар мен жүзгіш құралдар жару орнынан қауіпсіз қашықтыққа шығарылады (осы Талаптардың 22-тарауын қараңыз).

17. Барогипертензионды синдром:

1) барогипертензионды синдром-бұл кеуде тұсында күре тамыр қысымының шамадан тыс артатын және бастың күре тамыр жолының қатты бұзылуымен сипатталатын патологиялық жағдай;

2) барогипертензионды синдромның туындау себебі сүңгуір түсірмесі алдында ортаңғы құлақ пен мұрын жолдарында қысымды теңестіру үшін ұзақ уақыт бойы және қатты жиырылуы.

Синдромның даму тетігі мынадай жағдайда көрінеді:

көкірек тұсындағы қысым артады;

шағын қан айналу шеңберіндегі қан жолы кедергісі артады;

бас сүйек қысымы жоғарылайды;

бас миындағы және өкпедегі қан жолының бәсеңдеуі, қоюлануы қан тамырлары арқылы ұлпаға келіп түсетін сұйық қанның тапшылануымен көрініс береді;

3) барогипертензионды синдромның туындауына ықпал ететін шарттар:

кеуде ішіндегі қысымның артуына жоғары жеке сезімталдық;

тыныс алу органдарының қатты ауыруы;

ағзаның шамадан тыс қызуы;

4) клиникалық белгілерге барогипертензионды синдромның қан тамыры және бас сүйек-ми нысандары жатады.

Қан тамыры жолдарының нысаны тыныс алу жолдарында қара қан тәріздес бөлінділердің пайда болуымен сипатталады. Зардап шеккеннің жалпы күйі қанағаттанарлық күйде қалады. Суға түсіргеннен кейін 2-3 сағаттан соң нүкте түрінде теріге, мойынға және кеудеге жеңіл түрде қышытып, қан жүруі мүмкін, сондай-ақ көздің ақ қабыршығының қанталауы мүмкін;

5) «барогипертензионды синдром» диагнозын қою кезінде оны өкпе баро жарақатынан, декомпрестеу ауруынан, сүңгуірдің қысылуынан ажырата білген жөн;

6) алғашқы медициналық көмек:

ауру белгілері пайда болған кезде түсіруді тоқтату керек;

мұрыннан қан кеткен кезде басты шалқайтып, мұрын жолына мақта тампонын салу керек;

бас ауырған кезде күніне үш рет 0,5 г анальгин беріп, басқа салқын зат қою керек, дене мен аяқты жылы киіммен орау қажет;

7) алғашқы медициналық көмек:

тері қышыған кезде күніне үш рет 1,0 г кальций глюконаты, күніне екі рет 0,05 г димедрол тағайындалады;

қан айналымын жақсарту үшін тері ішіне жіберу үшін кордиамин (1 мл) тағайындалады;

8) ауыр жағдайларда зардап шегушіге білікті және мамандандырылған көмек стационарда көрсетіледі;

9) барогипертензионды синдром синдромның клиникалық нысанымен байланысты асқынуы мұрын жолына суық тию, жүйке жүйесінің бұзылуы болып табылады;

10) аурудың алдын алу:

сүңгуірлерді кәсіби іріктеу кезінде құлақ баро функциясын мұқият қарау;

ортаңғы құлақ пен мұрын жолы қуыстарында қысымды қоршаған ортамен теңестіру үшін қарқынды және ұзақ уақыт бойы жиырылуын болдырмау.

18. Көкірек қуысының қысылуы;

1) көкірек қуысының қысылуы-өкпеде көлемнің қалдық көлемінен төмен азаюы салдарынан су астына түсу кезінде дамитын патологиялық күйі;

2) тыныс алу автоматы арқылы немесе аппараттың тыныс алу қабынан өкпеге ауа (газ қоспасы) келіп түсу бір мезгілде тоқтаған кезде су астына түсіру («құлау») тереңдігінің дереу артуы аурдың салдары болуы мүмкін. Өкпеге ауаның (газ қоспасының) келіп түсуін тоқтату мынадай жағдайларда болуы мүмкін:

редуктордың немесе тыныс алу автоматының жарамсыздығы;

тыныс алу қабының жарылуы; тыныс алу қабынан немесе баллондардан газ қорының шығындалуы; жабық баллонды вентилдермен түсу.

Көкірек қуысының қысылуы 15 м және одан астам тереңдікте жарақсыз жүзген кезде болуы мүмкін. Сыртқы қысымның артуымен қатар шыққан жағдай аса қауіпті болып табылады.

Көкірек қуысының қысылу тетігінің негізінде өкпе көлемінің физиологиялық шекті шамасынан қысқаруы және қоршаған ортамен салыстырғанда қоршаған орта қысымының едеуір төмендеуі жатады. Тыныс алу кезінде кеуде қуысының сорғы әсері ұлғаяды, өкпе мен жүректің қан тамырлары жолдары қанға толады, бұл олардың жарылуына әкелуі мүмкін;

3) кеуде қуысының тарылуының туындауына ықпал ететін жағдайлар жарақтың құрылымдық ерекшеліктері болып табылады. Ауру жұмсақ дулығасы бар жарақта түсу кезінде болуы мүмкін;

4) ауру белгілері кеуде қуысының тарылуы дәрежесіне байланысты болады (өкпедегі ауа көлемінің азаю дәрежесі). Аурудың ауыр және жеңіл түрі болады.

Жеңіл түрімен ауырғанда зардап шегуші әлсізденіп, аздаған демікпесі болады және қақырғанда аздаған қан іздері байқалады.

Аурудың ауыр түрімен ауырғанда аталған белгілер айқын көрінеді. Зардап шегушінің түрі бозарып, көгереді; қатты демігіп, тыныс алуы төмендейді, қақырығында едәуір мөлшерде қан болады.

Өкпе мен газ эмболиясы жарылып, қысылуы асқынғанда өкпенің баро жарақатына тән симптомдар пайда болады;

5) кеуде қуысының қысылу диагнозы аурудың туындау жағдайын бағалау негізінде және зардап шегушінің өзіндік жай-күйі бойынша қойылады. Кеуде қуысының қысылуын өкпе баро жарақатынан, барогипертензионды симптом мен сүңгуірдің жалпы қысылуынан ажырата білу керек;

6) алғашқы медициналық көмек көрсету кезінде:

сүңгуірді жер бетіне көтеріп, оны жарақтан босату қажет;

тыныс алу мен қан айналымын қалпына келтіру бойынша іс-шаралар жүргізу қажет (14-қосымша);

өкпе баро жарақаты газ эмболиясымен жарақаттанған түрде ауыр дәрежеде қысылғанда зардап шегушіні осы қосымшаның 2-тармағына сәйкес емдеу жүргізу үшін барокамераға дереу орналастыру қажет;

7) алғашқы дәрігерлік көмек көрсету кезінде симптомды емдеу жүргізіледі. Өкпенің баро жарақаты қысылуы ұлғайған кезде осы қосымшаның 2-тармағы басшылыққа алынады;

8) ауыр түрде қысылған кезде баро камерада немесе стационарда білікті және мамандандырылған көмек көрсетілуі қажет;

9) өкпенің баро жарақты, пневмония, бронхит, өкпенің қабынуы, жүректің ұлғаюы кеуде қуысының асқынуына жатады;

10) кеуде қуысының қысылуының алдын алу үшін:

жарақтың жұмысын тексеріп, редуктордың, тыныс алу автоматының жарамдылығына, қаптың бүтін болуына және аппараттың баллонында газ қорының болуына көңіл аудару керек, баллондардың вентилдерін аппаратқа қосқанға дейін ашу керек;

15 м астам тереңдікке сүңгу арқылы суға түсуге жол берілмейді.

19. Қауіпті теңіз жануарларынан болатын улану мен жарақат алу:

1) улы және жыртқыш теңіз жануарлары әкелетін улану және жарақат алу теңіз жағдайында түсірілетін сүңгуірлердің денсаулығы мен өміріне қауіп төндіреді.

Теңіз жануарлары адамды уландыруы, жаралауы, тіпті өлтіруі де мүмкін;

2) теңіз жануарларынан келетін улы шаншу және тістеу, уланудың себебі болып табылады; медуза, моллюскалар, теңіз кірпілері, кораллдар, теңіз жұлдызшалары, теңіз жыландары және кейбір улы балықтар.

Акула, барракурдтар, мурендер, косаттар және тағы басқа теңіз жыртқыштары шабуылдағанда ірі жара мен ауыр жарақат алуға болады.

Электр тогымен электр сырғымасымен байланыс жасағанда зақымдануға болады.

Тамаққа улы балықтардың уылдырығын, бауырын және етін пайдалану кезінде астан улануға болады. Кейбір жағдайларда жеуге болатын моллюскалар да олардың қоршаған ортаның әсерінен бактериялық немесе уытты зақымдануына нәтижесінде улы болуы мүмкін.

Умен улану тетігі арқылы құрамы бойынша күрделі күшті әсер ететін у ағзаның биохимиялық үрдісі мен өмірлік маңызды факторларын бұзады. Жаралану орнында лимфа темірін кезекті алу немесе жансыздандыру арқылы асқыну реакциясы жүргізіледі.

Әрбір жекелеген жағдайда бұзу тетігі кірген удың уытты қасиеттерімен байланысты болады.

Мәселен, медуза, теңіз кірпісінің, түрпілі жайынның және жыланның уы жүйке-паралит ауруына әкеледі, ал снэк балықтары мен сегізаяқтар қан жүйесін бұзады және тағы басқа.

Ірі теңіз жыртқыштары (акула және тағы басқа) ірі жарақат (аяқ-қолдарды жұлу) әкелуі мүмкін.

Электрлік сырғу 300 В дейін кернеумен электр тогымен қатты соққы беруі мүмкін. Ағзаның зақымдануы жүрек және тыныс алу қызметін бұза отырып, электр жарақаты тетігімен беріледі.

Улы теңіз жануарларынан дайындалған аспен улану аллергиялық және жүйке-паралит көрінісімен ішек-қарын жолы тетігін арқылы дамиды;

3) улану мен жарақат алуға ықпал ететін жағдайлар:

сүңгуір түсірмелерін жүргізу орындарында қауіпті теңіз жануарларының жиналуы;

қауіпті жануарларды тартатын жарақтың иісі мен түсі;

ауа қауіпті жануарлар болатын анықталған жыл маусымы мен тәулік уақыты;

су астында көру қабілетінің нашарлығы, теңіз жануарларынан ас дайындау ережесінің бұзылуы;

4) қауіпті теңіз жануарларымен зақымдану белгілері:

улы жануарлармен жанасқан жерінде қатты ашытып аурудың тез болуы, терінің қызаруы және ісінуі;

теңіз кірпілерінің, жұлдызшаларының, моллюскаларының тістеген кезінде жарақатта қалған инелері мен қысқыштарының сынықтарының болуы;

сегізаяқ тістеген кезде араның ұзақ уақыт қанауы;

жылан шаққанда бірнеше минуттан соң кейде бірден бастың ауыруы, дірілдеу, бас айналу, дірілдеу, бас айналу, әлсіздік, жүрек айну, құсу, талу, іш өту, сіңір тартылу, жансыздану, тыныс алуының және жүрек қызметінің бұзылуы. Артерия қысымының құлауы, естен танып, өлуі мүмкін.

Медуза тістегеннен кейін 30-60 минуттан кейін өлуі мүмкін, улы моллюскаларымен бірнеше сағаттан соң, ал жылан тістегеннен кейін алғашқы тәулік ішінде өлуі мүмкін.

Теңіз жыртқыштарымен (акула және басқаларымен) зақымдану белгілері-жарақат алып сандырақтап көп көлемде және терең жаралану.

Электр сырғымасымен зақымдану жергілікті және жалпы болуы мүмкін. Электр сырғымасымен жергілікті зақымдану өтпейтін пышақпен соққандай болады, қызарған теңбілдер пайда болып, соғылған жер жеңіл ауырсынады. Жеңіл зақымданғанда үрей, сандырақтау белгілері байқалады.

Электр сырғымасымен ауыр жарақат алған кезде жалпы әлсіздік, бас айналу, жүрек қызметі мен тыныс алу қызметінің бұзылуы байқалады, естен тануы мүмкін, жүрек қысқа уақытқа тоқтап, тыныс алу бұзылып, сандырақтауы мүмкін.

Улы теңіз жануарларын жеген кезде уланғанда 10-20 минуттан кейін құсу, жүрек айну, іш өту, терінің қызаруы және ісінуі, бөрту, терінің қышуы байқалады. Бас айналу, бас ауруы, әр түрлі бұлшық еттердің жансыздануы мүмкін. Кейде улану салдарынан өлуі мүмкін.

Улы балықтың бауырын, уылдырығын, сүті мен етін, мысалы, фуганы жегеннен уланған кезде 10-15 минуттан соң ерін мен тіл қышиды, буындар жансызданады, қозғалыс бұзылады, көп мөлшерде сілекей бөлінеді, бұлшық еттер әлсірейді, тұншығып бір тәулік ішінде өлуі мүмкін;

5) диагноз зақымданудың негізгі белгілері, сондай-ақ сүңгуірге зақым келтірген жеңіз жануарының түрін анықтау негізінде қойылады;

6) алғашқы медициналық көмек көрсету кезінде зақымдану сипаты негізге алынады. Әдетте, сүңгуірді жер бетіне шығарып, жарақтан босату қажет. Улы жануарлар жаралағанда теріге кірген инені, тікенектерді, тістеуіктерді абайлап алып, қармалауыш пен үшкір қадалғыш заттарды алу қажет.

Жараның ішінен жараға қарай айналасындағы ұлпаны уқалап, 5-10 минут ішінде уды сорып алу қажет (дәке таңғышы арқылы).

Терінің зақымданған учаскесін сутегі тотығының 3 % ерітіндісімен жуып, спиртпен сүртіп, сүңгуірді орап, асептикалық таңғыш салу қажет.

Зақымданған учаскеге қыздырылған компресс салынады.

Зақымданған буынға дөңгелек (19-қосымша) салып, қозғалмауы қамтамасыз етіледі, буынды көтеріп ұстау керек.

Жарақаттан сандырақтауын болдырмау мақсатында ауруын басу үшін зардап шегушіге 0,5 г 2 анальгин таблеткасы, 0,02 г 1 валериана таблеткасы беріледі, шай және кофе түрінде көбірек ыстық су беріп, зардап шеккенді орап тастау керек.

Ірі теңіз жыртқыштарымен зақымданғанда 22-тармақ талаптарына сәйкес әрекет ету қажет.

Электр сырғымасымен жарақат алғанда 22-тармақ талаптарына сәйкес әрекет ету қажет.

Теңіз жануарларының уылдырығымен, сүтімен, бауырымен, етімен уланғанда:

асқазанды дереу 10-12 л тұзды сумен (1 л суға 1 ас қасық тұз) шайып тазалап, кейін құсу қажет;

зардап шеккенді жылы көрпеге орап, жылытқышпен жылыту қажет;

тәулігіне 3-5 л ыстық сілті суын беру керек;

тыныс алу мен жүректің соғуы тоқтаған жағдайда жасанды тыныс алу және жүректің тұсына массаж жасау қажет (18-қосымша);

7) алғашқы медициналық көмек зақымдану жағдайлары мен сипатына сәйкес көрсетіледі.

Улы теңіз жануарларымен зақымданған жағдайда;

қатты ауырғанда зақымданған аймақты 0,25 % новокаин ерітіндісімен сүрту керек;

жұлып алынған жарақаттарда хирургиялық өңдеу жүргізу керек;

теңіз жыландары уы мен сүйелдерде сарысу ампуласының қоса берілген нұсқаулық бойынша әсер етіп, тиісті уға қарсы сарысу жіберіледі.

Сарысу ауруының алдын алу үшін адреналин (0,1 %-1 мл) теріге, кальций глюконаты (10 %-10 мл) күре тамырға, кортизон (2,5 %-10 мл) немесе преднизолон (30 мг-1 мл) бұлшық етке, димедрол (1 %-1 мл) бұлшық етке беріледі; ағзаның улануын азайту үшін 1000 мл физиологиялық ерітінді мен осындай мөлшерде 5 % күре тамырға тамшымен глюкоза ерітіндісі беріледі; дегидратациялау үшін лазикс (1 % ерітінді-1 мл) күре тамырға беріледі.

Ірі теңіз жыртқыштары зақымдаған кезде 22-тармақ талаптарына сәйкес әрекет ету қажет;

8) біліктілік және мамандандырылған көмек ауыр жарақат алғанда және уланғанда стационарда көрсетіледі.

Зақымданғандарды жатқан күйінде сүңгуірлерге медициналық көмек көрсету үшін жіберілген тұлғалардың бірге жүруімен тасымалдау жүзеге асырылады;

9) улы және жыртқыш теңіз жануарларымен зақымданғаннан кейін мынадай ауырсыну болуы мүмкін;

абсцесс (шектеулі ірің), флегмондар (ұлпада), гангреналар (ұлпалардың жансыздануы), сепсистер (қанның бүлінуі) түрінде жарақаттың қайта инфекциялануы;

ақыл-есінің бұзылуы және сандырақтауы;

10) қауіпті аймақтарда теңіз жануарларымен зақымданудың алдын алу үшін:

тек гидро костюмде немесе жаттығуға арналған тоқыма костюм мен қолғап киіп суға түсу қажет;

жұмыс істеген кезде бортқа қоқыс пен ас қалдықтарын тастауға болмайды;

ұзындығы 1,2 м астам кез келген акуланың сүңгуірге қауіп келтіретінін білу қажет; тамаққа адам үшін улы болып табылатын балықтың уылдырығын, сүтін және бауырын пайдалануға болмайды; пісіру алдында моллюскаларды жақсылап жуып, тамаққа тек олардың бұлшық еттерін ғана пайдалану керек.

20. Мұнай өнімдерімен улану:

1) мұнай өнімдерімен улану-ағзаға мұнай, табиғи газдағы көмір сутектер мен күкірт қосындыларының әсер етуі нәтижесінде болатын патологиялық жағдай;

2) ағзаның улану себептері:

акватория мұнай өнімдерімен ластанған кезде суға түскенде қауіпсіздік техникасы ережесі мен жеке гигиенаның бұзылуы;

сүңгуірге берілетін ауаның мұнай өнімдерімен ластануы;

жарақтың, киімнің және дене бетінің мұнай өнімдерімен ластануы;

қоршаған су ортасынан, ластанған жарақпен немесе шлюздік бақылау камерасының тыныс алу ортасына мұнайдың, табиғи газдың түсуі.

Мұнай өнімдерінің уытты әсерінің тетігі ағзаға түскен кезде олар жергілікті, рефлекторлық және жалпы уытты әсерде болады, ұлпаның тыныс алу ферменттерін басады. Бұл ретте ағза ұлпасында оттегінің жетіспеуі болады, нәтижесінде орталық жүйке жүйесі зақымданады;

3) уланудың туындауына ықпал ететін жағдайлар:

физикалық жүктеме;

тыныс алатын ауада көмірқышқыл газы мен зиянды заттар құрамының болуы, сондай-ақ азоттың жоғары парциал қысымы;

ағзаның шамадан салқындауы немесе шамадан тыс қызуы;

4) мұнай өнімдерімен қатты улану белгілері:

көздің шырышты қабақшасының, мұрын мен жұтқыншақтың тітіркенуі;

терінің, түкті қапшықтың қабынуы, терінің экзематизациясы;

сылбырлықпен ауысып, жалпы қозу;

артерия қысымының төмендеуі, жүрек соғуы жиілігінің бәсеңдеуі;

жүрістің өзгеруі, қарауыту және есінен тану.

Мұнай өнімдерімен улану ауырлығына қарай үшке бөлінеді:

жеңіл (есінен танбай); орташа (есінің бұзылуы); ауыр (есінен тану);

5) улануды емдеу кезінде қоршаған ауа және су ортасының сүңгуір жұмыстарын жүргізу орнында мұнаймен ластану фактісі, газ лақтырындысының болуы, сондай-ақ мұнай өнімдерімен улануға тән белгілер шешуші мәнге ие болады;

6) алғашқы медициналық көмек:

сүңгуірді жер бетіне шығарып, оны мұнай өнімдерімен ластанған атмосферадан шығару қажет;

сүңгуірді ластанған жарақтан және киімнен босату керек;

дененің ластанған учаскелерін сумен және сабынмен, шырышқы көзді 2 % ас содасы ерітіндісімен жуу қажет;

жеңіл және орташа дәрежеде уланған кезде зардап шегушіге ингалятордан немесе оттегі жастықшасынан оттегімен тыныс алып, жылытып, ыстық шай немесе кофе беру керек;

тыныс алу мен жүрек қызметі тоқтаған жағдайда ауыр дәрежеде уланғанда өкпені жасанды түрде желдетіп, жүрек тұсына массаж жасау қажет (18-қосымша), дәрігер келгенге дейін барокамерада реанимациялық іс-шараларды жалғастырып, оксигенобаротерапия әдісімен емдеу қажет; оксигенобаротерапияны осы қосымшаның 24-тармағыың 4) тармақшасына сәйкес жүргізу керек;

7) алғашқы медициналық көмек зиянды заттармен уланғанда жүзеге асырылады (4-тармақ);

8) біліктілік және мамандандырылған көмек оксигенобаротерапия жүргізуден, симптомды емдеуден және реанимациялық іс-шаралардан тұрады;

9) мұнай өнімдерімен уланғаннан кейін зиянды заттармен уланғандай асқыну;

10) мұнай өнімдерімен және табиғи газбен уланудың алдын алу үшін:

мұнаймен ластанған акваторияларда сүңгуір жұмыстары кезінде қауіпсіздік техникасы мен еңбек гигиенасы талаптарын сақтау қажет;

сүңгуірлердің тыныс алуы үшін ауа алу талаптарын сақтау қажет;

палубаға немесе шлюз-бақылау камерасына төгілген мұнай өнімдеріне жоңқа немесе құм сеуіп, одан соң жер бетін керосинмен өңдеу керек, ол сондай-ақ жоңқаның көмегімен жиналып, арнайы орында өртеледі;

тұрғын үй орындарында мұнай өнімдерімен ластанған жарақ пен арнайы киімді сақтауға болмайды.

21. Электр жарақаты:

1) электр жарақаты-бұл ағзаның электр тогымен зақымдануы;

2) электрмен жарақаттану себептері:

су асты жабдығы оқшаулағышының бұзылуы;

қажалған және кедергісі 0,5 Мом кем оқшаулағышты сүңгуір жейделері мен гидро комбинезондарды пайдалану;

су асты электр жабдығының қорғағыш-ажыратқыш құрылғыларының болмауы;

кернеуі жоғары электр тогын пайдалану;

сүңгуір жейдесіне (гидро комбинезонға) судың өтуі;

жарақты дәнекерлеу электродымен жағу;

жоғары кернеулі электр тогымен жұмыс істейтін заттарға жанасу немесе жақындау (оқшауланбаған желілер және тағы басқа);

токтан ажыратылмаған ток күші кабелдерінде жұмыс істеу.

Электр жарақаты тетігі күшпен, кернеумен, электр тогының физикалық қасиеттері (тұрақты, ауыспалы) мен байланысу ұзақтығына және орнына, оның ағза ұлпасы арқылы өтуімен байланысты.

Электр жарақатының салдарынан орталық жүйке жүйесі, тыныс алу, қан айналу, сондай-ақ ұлпалардың жергілікті механикалық және термиялық зақымдануы болады;

3) су асты электр жабдығымен жұмыс істеген кезде электр қауіпсіздігі ережесін бұзу, электр тогының зақымдау әсеріне төменгі жеке тұрақтылық электр жарақатына ықпал етуші жағдай болуы мүмкін;

4) электр жарақаты белгісі дене арқылы өтетін токтың физикалық қасиеттеріне байланысты болады.

Электр тогымен зақымданудың жеңіл, орташа және ауыр түрлері болады.

Жеңіл жарақат алу дәрежесі үшін ток өткізгішпен байланысатын аймақта бұлшық еттің еріксіз қысқаруы тән. Зардап шегушінің жалпы күйі онша өзгермейді.

Орташа жарақаттану дәрежесінде буындардың тартылуы көбірек болады және желіні ұстайтын саусақтардың бүгілуіне мүмкіндік бермейді. Ұзақ уақытқа немесе қысқа уақытқа есінен тануы мүмкін. Өңі бозарады немесе көгереді. Тамыры жиі соғады.

Ауыр дәрежеде жарақат алғанда тұтас дененің сіңірі тартылуы мүмкін, тыныс алу, жүрек тоқтап, орталық жүйке жүйесі зақымданады, сандырақтап өлімге шалдығуы мүмкін.

Электр тогының денеге өту және шығу орындарында теріде қызыл жолақ немесе ақшыл сұр (құба) теңбіл түрінде өзіндік күйік қалады;

5) зақымдану диагностикасы электр жарақат жағдайымен және өзіндік белгілердің болуымен анықталады;

6) алғашқы көмек көрсету кезінде: ең алдымен, электр тогының сүңгуірге әсерін тоқтатып, оны жер бетіне шығарып, жарақты дереу шешу керек;

таза ауамен немесе оттегімен тыныс алуына ауыстыру қажет;

көлденеңінен арқасынан жатқызу керек;

толықтай тыныштықта ұстау қажет;

тыныс алуы мен жүрегінің қағысы тоқтаған кезде жасанды тыныс алу немесе жүрегіне массаж жасау қажет (18-қосымша);

жылы орап, аяғына жылытқыш басылады, тәтті шай немесе кофе беріледі;

ауырған кезде 0,5 г анальгиннің 1 таблеткасын және 0,02 г валериананың 1 таблеткасын беріп, тілдің астынан валидол таблеткасын салу қажет (0,06 г);

күйікті емдеу үшін нұсқауға сәйкес левовинизоль қолданылады;

7) электр жарақатын алғанда алғашқы дәрігерлік көмек тыныс алуды, қан айналуды қалпына келтіруге бағытталған симптомды емдеу және орталық жүйке жүйесінің қызметін жетілдіру арқылы жүргізіледі (20.7-тармақ).

Қажет болған жағдайда күйген жарақат сумен шайылып, асептикалық таңғыш тағылады;

8) біліктілік және мамандандырылған көмек көрсету үшін зардап шегуші стационарға сүңгуірлерге медициналық қамтамасыз етуге жіберілген тұлғамен бірге жіберіледі;

9) электр жарақатынан асқыну:

вестибуляр бұзылуы, ақыл-ойынан айрылу, психикалық бұзылуы, қан құрамының өзгеруі, қан тамырларының бұзылуы және тағы басқа;

10) электр жарақатының алдын алу:

сүңгуір жұмыстарында еңбек қауіпсіздігін сақтау; токпен жұмыс істеген зардап шегушіге көмек көрсету кезінде сақтандыру шараларын сақтау.

22. Зақымданудан естен тану:

1) зақымданудан естен тану-бұл ауыр механикалық жарақатпен байланысты және ағзаның барлық жүйесі қызметінің бұзылуымен сипатталатын өмірге қауіп төндіретін жағдай;

2) зақымданудан естен тану болып ауыр жабық және ашық сынықтар, ішкі органдардың жарақаттануы, кең көлемде жарақаттану, қатты қан кету табылады.

Зақымданудан естен танудың даму тетігінің негізінде тежеу түрінде орталық жүйке жүйесінің қатты қозуы арқылы беріледі. Бұл қан айналымының, тыныс алудың, зат алмасудың, ішкі секреция темірі мен ағзаның басқа да жүйелерінің бұзылуына әкеледі;

3) естен танудың туындауына әкелетін жағдайлар:

ағзаның салқындауы немесе қызуы;

оттегінің төменгі парциал қысымы және тыныс алатын ауада көмірқышқыл газы құрамының болуы;

сүңгуірдің зақымданудан жарақаттануына жеке тұрақсыздығы;

4) зақымданудан естің тануы белгілері оның даму фазасына байланысты болады. Қозу фазасы мен тежеу фазасы сияқты түрлері болады.

Қозу фазасына қанағаттанарлықсыз жай-күйі, зақымдану орнындағы ауруға қарамастан, қысқа мерзімді эйфория (көтеріңкі көңіл-күй) тежеуіш фазасымен (жабырқаңқылықпен) ауыстырылады.

Тежеу фазасында терінің қызаруы, суық тер, қарашықтың ұлғаюы, тыныс алудың жиілеуі, минутына 100-120 тамырдың соғуы байқалады, ең жоғарғы қысым 80-60 мм с.б. дейін төмендейді. Зардап шегушіде құсу, терлеу байқалады, беті бозарып, ерні мен құлақтың ұшы және саусақтың бастары көгереді, есінен тануы мүмкін;

5) есінен тану жарақат алу жағдайын, зақымдану ауырлығы мен зардап шегушінің өзіндік жағдайын бағалау негізінде қойылады. Естен тануды механикалық жарақат болмаған кезде болатын және есінен айрылу арқылы көрініс беретін құлаудан ажырата білу қажет;

6) зақымдану жағдайлары мен сипатына сәйкес алғашқы көмек көрсету кезінде:

жарақаттайтын механикалық зақымды тоқтатып, сүңгуірді жер бетіне шығарып, оны жарақтан босату керек;

еркін тыныс алуды қамтамасыз етіп, тілдің салбырауын болдырмай, төменгі жақты алдына қарай жылжыту керек;

қажеттігіне қарай жасанды тыныс алдыру мен жүрек тұсына массаж жасау керек (18-қосымша);

көп қан жоғалтқан кезде қан ағуды уақытша тоқтату керек (20-қосымша);

жарақатқа зарарсыздандырылған таңғыш салынады;

қажеттігіне қарай дененің зақымданған бөліктерін көлікпен қозғамай тасымалдау қажет;

ауруды басу үшін зардап шеккенге 0,5 г анальгиннің 2 таблеткасы, 0,02 г валериананың 1 таблеткасы беріледі;

зардап шеккенді жылытып, ыстық шай, кофе; тұзды су беру керек;

мұз салып (салқын сумен «көпіршік»), бұғана жолдарының зақымданған органының тұсына барынша күш салу керек;

7) алғашқы дәрігерлік көмек зақымдану сипатына сәйкес орындалады:

ауруды басу үшін теріге морфин (1 %-2 мл) беріледі;

0,5 % новокаин ерітіндісімен сынған жерлер бұғатталады:

қажет болған жағдайда реанимациялық іс-шаралар жалғасады;

қан кету жалғасқан жағдайда жарадағы қан тамыры жолдарына қан тоқтататын қысқыштар салынып, кең көлемде әсер ететін антибиотиктері бар антисептикалық қысқыш қолданылады;

несеп жүрмеген кезде несеп қуығын катетеризациялау немесе қызметін жүзеге асыру жүргізіледі;

бұғана қуысы органдарының зақымданғанына күмән болғанда асқазанды құтқару үшін назогастраль түтігі қолданылады;

ұсақ ұлпалардың кесілген жерлері үлкен болмағанда тігіледі;

есі ауысқанда және қозғалысы өзгергенде аминазин (2,5 %-1 мл), димедрол (1 %-1 мл) және промедол (2 %-1 мл) бір шприцпен бұлшық етке беріледі;

тыныс алу бұзылған кезде этимизол (1,5 %-3 мл) бұлшық етке беріледі;

ашық пневмо торакс болғанда жараға окклюзион таңғышы салынады;

буындардың сүйектері мен омыртқа зақымданғанда таңғыштың сапасын, буындарды байлап ұстауды, тексеріп, қажет болса, дұрыстау керек;

жүрек қызметінің жұмысын жалғастыру үшін коргликон (0,06 %-1 мл) глюкоза ерітіндісімен (25 %-10 мл) біртіндеп күре тамырға беру керек, сульфокамфокаин (10 %-2 мл) бұлшық етке беріледі;

дегидратациялау үшін лазикс (1 %-2 мл) пен преднизолон (30 мг-1 мл) (25 %-10 мл) глюкоза ерітіндісімен бір шприцте күре тамырға берілді;

естен танудың алдын алу үшін естен тануға қарсы ерітінді (500 мл) күре тамырға тамшымен беріледі; қан жоғалтуды басу үшін полиглюкин (1 л) және хлор натрийі (0,9 %-1 л) күре тамырға біртіндеп несеп жолы шамасы бақыланады;

8) білікті және мамандандырылған хирургиялық көмек көрсету үшін зардап шегуші сүңгуірлерді медициналық қамтамасыз ететін тұлғаның ілесуі арқылы стационарға емделуге жіберіледі;

9) жарақаттан зақымданудың асқынуы механикалық зақым сипатымен байланысты және әр түрлі болуы мүмкін. Инфекциялы асқынудың алдын алу үшін кең көлемде әсер ететін антибиотиктермен анти бактериялық терапияны жүргізу қажет;

10) зақымданудан естен танудың алдын алу сүңгуір жұмыстарында еңбек қауіпсіздігі ережесін сақтаумен байланысты болады.

23. Декомпрестеу режимдерінің кестесі және оларды пайдалану жөніндегі нұсқаулық:

1) 4-8 кестелерде ұсынылған декомпрестеу режимдері сүңгуірлердің су астына түсуі кезінде, сондай-ақ сүңгуір құрамы мен медициналық персоналдың барокамерада жаттығуы кезінде декомпрестеу ауруының алдын алуға арналған;

2) 4-8 кестеде мыналар келтірілген:

сүңгуірлерді тыныс алу үшін оттегі мен ауаны пайдалана отырып, 12-60 м тереңдікте түсіру кезінде декомпрестеудің жұмыс режимдері (4-кесте):

сүңгуірлерді тыныс алу үшін оттегі мен ауаны пайдалана отырып, биік таулы аймақтарда 12-60 м тереңдікте түсіру кезінде декомпрестеудің жұмыс режимдері (5-кесте);

тыныс алу үшін ауаны пайдалана отырып, сүңгуірлерді 15-60 м тереңдікке түсіру кезінде декомпрестеудің жұмыс режимдері (6-кесте);

тыныс алу үшін ауаны пайдалана отырып, 63-83 м тереңдікке түсіру кезінде декомпрестеудің жұмыс режимдері (7-кесте);

тыныс алу ауа мен оттегіні пайдалана отырып, барокамерада сүңгуір құрамы мен медициналық персоналдың декомпрестеу режимдері (8-кесте)^;

3) режимдерді тағайындау:

4-кестедегі декомпрестеудің жұмыс режимдері биік таулы аймақтарда сүңгуірлерді суға түсіру кезінде қалыпты атмосфералық қысым жағдайына байланысты қолданылады;

5-кестедегі декомпрестеудің жұмыс режимі теңіз бетіндегі 1000 бастап 3000 м дейінгі биіктіктерде биік таулы аймақтарда сүңгуірлерді суға түсіру кезінде қалыпты атмосфералық қысым жағдайына байланысты қолданылады;

_______________________________________________________________

^{Оттегі барлық режимде белгіленген тәртіппен оттегімен тыныс алуға арналған жүйелермен және өрт сқндіру жүйелерімен жабдықталған барокамераларда ғана пайдаланылуы мүмкін.}

6-кестедегі авариялық декомпрестеу режимдері сүңгуірлердің 4 және 5-кестелерде көрсетілген экспозициядан жоғары 60 м дейін тереңдікте тереңдіктерде нақты авариялық кешіккенде ғана пайдаланылады;

7-кестедегі авариялық декомпрестеу режимдері тек адамдарды құтқарумен байланысты 63 бастап 80 м дейін тереңдіктерде нақты авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу кезінде қолданылады;

8-кестедегі декомпрестеу режимдері тек барокамерада сүңгуір құрамы мен медициналық персонал жаттыққан кезде ғана қолданылады;

4) әрбір кесте әр түрлі сүңгуірлік түсіру жағдайларына сәйкес декомпрестеу режимдерінің жиынтығын қамтиды. Декомпрестеу режимдері кестелерінің мазмұны түсіру тереңдігін, топырақтағы экспозицияны, бірдей жылдамдықпен бірінші аялдамаға ауысу уақытын, аялдау тереңдігін және әрбір аялдамада тұру уақытын, сондай-ақ тыныс алу қоспаларының (ауа немесе оттегі) құрамын қамтиды;

5) осы қосымшаның барлық декомпрестеу режимдерінде топырақтағы экспозиция сүңгуірді су астына түсіруден бастап (барокамерадағы қысымның жоғарылауының басталуы) топырақтан көтеруге дейін (барокамерадағы қысымның төмендеуінің басталуы) есептеледі; Су астына түсіру (барокамерадағы компрестеу) жылдамдығы 6-тараудың 68-тармағына сәйкес болуы қажет;

6) егер түсірмелердің нақты тереңдігі немесе сүңгуірдің топырақта болу уақыты кестеде көрсетілген тереңдікпен және уақытпен сәйкес келмейтін болса, көбірек режим жағына қарай жуықтатып дөңгелетеді. Осылай алынған режимдер негізгі декомпрестеу режимі болып саналады;

7) басқаларына қарағанда бір жолға төмен орналасқан жұмыс режимдері (4 және 5-кестелерге қараңыз) және (6 және 7-кестелерге қараңыз) ұзартылған болып есептеледі және аз жаттыққан және сүңгуірлердің декомпрестеу ауруына бейімделген, сондай-ақ сүңгуірлік түсірмелердің қолайсыз жағдайларында қолданылады.

60 м дейін тереңдікте алғашқы дайындықтан өткен, сондай-ақ олардың кейінгі түсірмесі 45 тәулік бұрын жүргізілген сүңгуірлер аз жаттыққан деп саналады. Нақты декомпрестеу режимдерін сақтай отырып, суға түсіргеннен кейін бірнеше рет декомпрестеу ауруына шалдыққан сүңгуірлер декомпрестеу ауруына бейім деп саналады. Су температурасының төмен болуы (жоғарыда плюс 10^°С төмен) және топырақта ауыр жұмыс орындау қолайсыз сүңгуірлік түсірме жағдайлары деп саналады.

4-кестеде көрсетілген топырақта экспозициялау кезінде сүңгуірлерді декомпрестеу жуын сызықтан төмен, тек ұзартылған режим бойынша ғана жүргізілуі қажет.

Топырақта экспозициясы көрсетілмеген, 4 және 5-кестелерде әрбір түсіру тереңдігі үшін режимдер тобында соңғы болып орналасқан режимдер бір жол жоғары орналасқан режимдерге қарағанда ұзартылған болып саналады;

8) сүңгуірлерді декомпрестеу бірінші аялдамаға ауыстыру уақытын, аялдау тереңдігін және аялдамада тұру уақытын нақты сақтай отырып жүргізіледі. Тереңдікті (қысымды) ұстау дәлдігі ± 1 м болуы қажет.

Сүңгуірдің бір аялдамада екіншісіне ауысуы үшін жұмсалған уақыт (1 минут) кезекті аялдамада тұру уақыты сияқты саналады. Соңғы аялдамадан жоғары шығу уақыты 1-3 минут болуы қажет.

Декомпрестеу уақыты әрбір түсетін сүңгуір үшін бөлек анықталады;

9) жұмыс режимдері бойынша (4 және 5-кестелерді қараңыз) және 63-80 м тереңдіктегі тереңдік үшін авариялық режим бойынша декомпрестеу (7-кестені қараңыз) судағы толық көлем сияқты жоғарыдағы (барокамерадағы) декомпрестеу сияқты жүргізіледі.

Жер бетіндегі декомпрестеу 45 м дейін тереңдікте түсу кезінде, сондай-ақ 25 минуттан аспайтын топырақта экспозициялайтын үлкен тереңдіктерде қолданылуы мүмкін; топырақта болу уақыты көп болғанда тек авариялық және сүңгуірдің су астында қолайсыз жағдайда ұстау кезінде қолданылады. Жер бетіндегі декомпрестеуді кестелерде жұлдызшалармен белгіленген, сондай-ақ кішкентай тереңдіктерде орналастырылған аялдамалардан бастап қолдануға болады. Бұл үшін сүңгуірдің осы аялдамада тұру уақыты аяқталғаннан кейін сүңгуірді жоғары көтеріліп, жарақтан босатып, барокамераға орналастырып және соңғы тереңдікке сәйкес қысымды жоғарылату керек.

Су астында соңғы ұстау уақытынан бастап барокамерада қажетті қысым қалыптастыруға дейінгі уақыт ең төменгі болуы және 6 минуттан аспауы қажет. Сүңгуірдің көрсетілген қысымы бойынша 10 минут ұстайды (тұрақты ұстау), бұдан кейін декомпрестеуді ұзартылған режим бойынша жүргізеді.

Жұлдызшамен белгіленген тереңдіктерден жоғары аялдамаларымен барокамераларда кезекті декомпрестеу үшін сүңгуірді жер бетіне көтеруге болмайды.

6 м және одан кем бірінші аялдамадағы тереңдіктен декомпрестеу режимін қолданған жағдайда (жұлдызшамен белгіленбеген) жер бетінде декомпрестеу үшін сүңгуірді топырақтан тоқтатпай көтеріп шығарады. Барокамерада декомпрестеуді қабылданған режим бойынша жүргізеді (бірінші аялдамада 10 минут тұрақты ұстамай);

10) барокамерада жұмыс және декомпрестеу режимдері бойынша декомпрестеу кезінде (4, 5 және 8-кестелерге қараңыз) 15-16 м тереңдіктерден бастап декомпрестеу уақытын қысқарту үшін оттекті декомпрестеу жүргізуге болады. Оттегіде ұстау уақытының ұзақтығы 4 және 5-кестелерде жақшаның ішінде, 8-кестеде ауамен тыныс алу уақыты көрсетілген;

11) оттегімен тыныс алу үшін оттекті ингаляторлар мен тұйық тыныс алу циклі бар оттегі аппараттары (мысалы, ИДА-57 және ИДА-72Д2) пайдаланылады. Барокамерадағы оттегі қосылымы өрт шығу қауіптілігі нормаларының негізінде 25 % аспауы қажет. Тұйық тыныс алу циклі бар аппараттарды пайдалану кезінде оттегімен тыныс алу уақыты «өкпе аппараты» 5 еселік жуу жүйесімен жуу аяқталған сәттен бастап есептеледі.

5 рет жуу алдында оқшаулағыш аппараттың тыныс алу қабынан тыныс алып, қоршаған ортаға мұрынмен дем шығарылады. Бұдан соң мынадай іс-әрекет циклі 5 рет қайталанады: тыныс алу қабынан дем алу және тыныс алу қабына дем шығару, тыныс алу қабынан дем алу және мұрынмен қоршаған ортаға дем шығару.

5 рет жууға жұмсалған уақыт ауамен тыныс алу уақыты болып саналады. Алғашқы бір реттік жуу 5 рет жуу аяқталғаннан кейін 5 минуттан соң жүргізіледі. Кезекті бір реттік жуу әрбір 20 минут сайын жүргізіледі.

Оттегіні пайдалану сүңгуірде осы газбен алғашқы улану белгілері пайда болған кезде тыйым салынады (кеуде тұсының ауыруы, қол мен аяқ буындарының жансыздануы, жөтелу, көрудің нашарлауы және тағы басқа);

12) егер сүңгуір декомпрестеу режимі бойынша бір немесе екі аялдаманы өткізіп алса, оны тиісті режимде көрсетілген алғашқы аялдаманың 3 м тереңдігінде орналасқан аялдамаға түсіру қажет. Осы аялдамада сүңгуірді 5 минут ұстап, одан әрі декомпрестеуді бұрын алынған режимнен бір жолға төмен кестеде көрсетілген режим бойынша жүргізіледі.

Егер сүңгуір барлық аялдаманы өткізіп алса және жоғары жүзіп шықса, онда оны дереу ауыстырып, 13-қосымшаның 2, 6, 4-тармақта баяндалған талаптарды сақтай отырып, емдік декомпрестеу үшін баро камераға ауыстырылады;

13) дәл сол тереңдікке қайта түсіру үшін (тәулік ішінде) декомпрестеу режимдерін таңдау кезінде топырақта әрбір кезекті түсіру экспозициясына алдыңғы түсіру (түсірмелердің) топырақтағы экспозициясын қосады. Осы қосымшаның 1-кестесі қолданылады.

Үлгі. 25 минут топырақтағы экспозициямен 18 м тереңдікте үш рет түсіру ауада жүргізіледі. Бірінші түсіру үшін декомпрестеу режимі кестенің бірінші жолы бойынша жүргізіледі (18 м тереңдік үшін 45 минут) жалпы декомпрестеу уақыты-3 минут, қайта түсіру үшін-екінші жол бойынша (18 м тереңдік үшін 60 минут), жалпы декомпрестеу уақыты 16 минут;

14) алдыңғы түсіру тереңдігінен өзгеше тереңдікте бір тәулікте қайта түсірген жағдайда декомпрестеу соңғы түсіру тереңдігіне және топырақтағы жиынтық экспозицияға арналған режим бойынша жүргізіледі.

Топырақтағы жиынтық экспозиция жалпақ сызықпен жоғары орналасқан соңғы түсіру тереңдігі үшін ең жоғарғы декомпрестеу режимінде 1-кестеде көзделген экспозициядан аспауы қажет.

Үлгі. Бірінші түсіру 20 минут топырақтағы экспозициямен 52 м тереңдікте орындалады. Қайта түсіру 25 минут топырақтағы экспозициямен 35 м тереңдікте орындалады. Қайта түсіру кезінде декомпрестеу 45 минут топырақтағы экспозициямен 35 м тереңдікте орындалады (20 минут плюс 25 минут). 35 м тереңдік үшін ең жоғарғы жиынтық экспозиция 60 минуттан аспауы қажет.
4-кесте