Ш. Т. Таубаева педагогика ғылымдарының докторы, профессор
Әлеуметтік ауытқулар, олардың себептері және оларды
жүктеу/скачать 2.74 Mb. Pdf көрінісі
|
| Әлеуметтік ауытқулар, олардың себептері және оларды
болдырмау жолдары Адамның әлеуметтік дамуы кейде белгілі бір ауытқуларға соқтырады. Әлеуметтік ауытқулардың мәні, оның қалыптасу се- бептері мен оның алдын алу мүмкіндіктері және оны жеңу, әлеу- меттік-педагогикалық мәселе. Бұл тақырыпта мынадай мәселе- лер қарастырылады: 1) адамның әлеуметтік тұрғыдан қалыпты дамуы мен ауыт- қуы және әлеуметтік ауытқудың себептері; 2) балалар мен жеткіншектердің девиантты мінез-құлқын, іс-қимылын болдырмау мақсатындағы әлеуметтік-педагогика- лық әрекеттің бағыттары. Қалып (лат. norma) деп ережені, белгіленген межені түсінуге болады. «Әлеуметтік қалып» («социальные нормы») – бұл ресми белгіленген немесе әлеуметтік тәжірибе негізінде пайда болған және қоғамның белгілі бір нақты-тарихи өмір жағдайында лайық қалыптасқан қоғамдық іс-қимыл ережелері. Олар топтағы жеке тұлғаның қалыптасқан немесе белгіленген (рұқсат етілген немесе міндетті) іс-қимыл стандарты, жеке адамның өзгелермен әрекет- тесу үшін қажетті шарты. Әлеуметтік қалыптарда алдыңғы қоғамның әлеуметтік тәжі- рибесі көрініп бейнеленеді және сонымен бірге қазіргі кездегі әлеуметтік шындық саналы қабылданады. Олар заң актілерінде, қызметтік инструкцияларда, ережелер мен жарғыларда, ұйым- дастыру институттарының құжаттарында, сонымен қатар заң жү- зінде жазылмаған, ортада қабылданған ереже түрінде бекітіледі. Негізгі әлеуметтік қалыптарды былай топтастыруға болады: құ- қықтық, адамгершілік, этикалық, діни және т.б., олар адамның кез келген сәттегі әлеуметтік рөлінің өлшемдері ретінде қызмет етіп, күнделікті өмірі мен қызметінде іске асады. Адам бірнеше әлеуметтік рөлдерді қатар орындайды, мыса- лы, азамат, маман, отбасы және ұжым мүшесі, т.с.с, соның бары- сында өзін жүзеге асыру үшін әлеуметтік тәжірибені игереді. Әлеуметтік ауытқулар – бұл адамның әлеуметтік дамуының қоғамда қалыптасқан құндылықтар мен қалыптарға (өзінің өмір сүру ортасына) сәйкес келмеуі. Әлеуметтік ауытқулардың фор- малары: асоциалдық және антисоциалдық іс-қимылдар. 43 Асоциалдық іс-қимылдар (грек. а – теріс мағынаны білдіретін қосымша, лат. socialis – қоғамдық, қоғамдағы адамдардың өмірі- не және қарым-қатынасына байланысты) – бұл адамның іс-қимы- лының қоғамда қалыптасқан қалыпқа сәйкес келмейді, бірақ та қоғамдық тәртіпті бұзбайды. Антисоциалды (грек. anti – қарсы және әлеуметтік) – бұл адамның заңға қайшы іс-қимылы. Әлеуметтануда аномия құбылысын қарастыруға болады, ол адамның әлеуметтік ортадағы әлеуметтік қалыптарға сай емес- тігі. Бұл «аномия» терминін француз әлеуметтанушысы Д. Дюрк- гейм енгізген, адамның іс-қимыл қалыптарының сақталмауы не- месе жетіспеуі. Америкалық әлеуметтанушы Р. Мертон 30-жыл- дары әлеуметтік аномия теориясын ұсынған, онда қоғамдағы «адамгершіліктің болмауынан» жеке адамның теріс іс-қимылға баруы қарастырылған. Оның пікірінше, кез келген қоғамда адам- гершілік құндылықтарды орнатудың мақсаты мен құралдары бар. Адамгершілік құндылықтарды орнатуға жеткізетін мақсат пен құралдар арасындағы тепе-теңдіктің бүлінуі, аномияға негіз болады. Мертон адамның аномия қалпының бірнеше реакциялық типін көрсетеді (оны жүзеге асыру үшін іс-әрекет мақсатына қа- тысты құралдарды таңдау арқылы қисынды варианттардың сәй- кесуі): конформизм, инновативтілік, ритуалдылық, ретризм, бү- лік шығару. Конформизм (кешеуіл лат. conformns – ұқсас) – қоғамда қа- лыптасқан адамгершілік мақсаттар мен құралдарға жағымды қа- тынас орнату. Инновативтілік (лат. innovatio – жаңару, өзгеріс) – мақсатқа жағымды қатынас орнату және құрал таңдауды шектеуге қарсы- лық білдіру, жаңа іс-қимылдың пайда болуымен адам іс-әреке- тіне өзгеріс, жаңалық енеді. жүктеу/скачать 2.74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|