Ш. Т. Таубаева педагогика ғылымдарының докторы, профессор

84 
Әдістің мәні – күшті эмоциялық күйзелістердің әсерінен 
тұлғаны жылдам қайта құру. «Жарылысты» қолдану адамды өзі-
нің күтпеген жерден тууымен және ерекшеліктерімен таңқалды-
ра алатын сезімдер пайда болатын арнайы жағдайды жасауды та-
лап етеді. Күтпеген тітіркендіргіштерден (көрініс, ақпарат және 
т.б.) ол сасқалақтап қалады. Бұл заттарға, оқиғаларға, жекелеген 
адамдарға және тіпті жалпы әлемге деген көзқарастың түбегейлі 
өзгеруіне әкеледі. 
«Тәуекел тобындағы» балалармен жұмыс істеудегі сендіру 
әдісі
Баланың әлеуметтік мінез-құлқы тек өмірлік тәжірибемен 
және нақты жағдайлармен ғана емес, сонымен қатар олардың на-
ным-сенімдерімен (установки) де анықталады. Сондықтан басқа 
адамдардың мінез-құлқына әсер етуге тырысатындарға алдымен 
олардың наным-сенімдерімен жұмыс істеу керек. 
Қосынды сенімдер: сөздер фактілерге, пікірлер нақты нәрсе-
ге негізделуі тиіс. 
Тактиканы қалай таңдау қажет?
Тактиканы таңдай отырып, педагог ең басында келесілерді
күшті тікелей
аргументтерді құруға немесе сәйкес жанама тұс-
палдарды
(анекдот, өсиет әңгіме, ертегі) құруға көңіл бөлуі керек 
екенін шешіп алуы керек. Егер адам хабарламаның мазмұнын 
талдауға және ойлауға бейім болса, онда ол дәлелдеу жүйесін 
ұсынатын және тиісті ойларды ынталандыратын сендірудің тіке-
лей тәсіліне көбірек жүгінеді. Егер адам жүрекке жақын қабыл-
дағыш болса, ақылсыз мақұлдауға бейім тұспалдарды қолдана-
тын жанама сенім жолы тиімді. 
Хабарламаның нақты кіммен жасалғаны маңызды рөл атқа-
рады. Коммуникатордың стилі (авторитарлы, демократиялық, 
либералды, инновациялық, көшбасшылық және т.б.) ол оның се-
німге лайық деп танылуына әсер етеді. 
Баланың наным-сенімдерінің қандай механизмдері бар? 
Бұл 
сұраққа зерттеушілер әртүрлі жауап береді. 
Гордон Хемсли мен Энтони Дуб куәгер көздері еденге қа-
рамай, тікелей көзге қарайтын болса, оның айғақтары сенуге бо-
латын хабар ретінде қабылданады деп тапты. Сондықтан баламен 

85 
сөйлескен кезде оның маңдайында үшбұрышты елестетіп, көзге 
емес, сол үшбұрышқа (көздің деңгейі мен маңдайдың арасында-
ғы) қарауға кеңес берген. 
Норман Миллер және оның әріптестері адам тез сөйлегенде 
шынайылық пен сенімділік сезімі арта түсетінін анықтады. Ма-
ңызды фактор – сөйлеу қарқыны. 
Тимоти Брок зерттемесі адамдарға хабарлама өзімен бір әлеу-
меттік топқа жататын және өзімен құрметтелетін мүшесі болса, 
жақсы кері байланыс болатынын анықтады. 
Адамның нақты не айтқаны налу кезінде өте қажет болады. 
Парасатқа қарағаннан гөрі ақылға, сезімге, жүрекке және адам-
ның әлсіздігіне жүгіну дұрыс деді Лорд Честерфилд. 
Сөйлеудегі сендіру механизмдерінің бірі – адамның тар-
тымдылығы
, физикалық сүйкімділігі. Таза және әдемі киінген 
адамдар кездейсоқ және салқын киінген адамдарға қарағанда кө-
бірек сенімділікті оятады. 
Ирвинг Джейн, олар оң сезімдермен байланысты болса, ха-
барламалар да нанымды болады деп тұжырымдады. Жақсы көңіл-
күй
сенімді арттырады, сондықтан көңілсіз сөйлесуге кіріспеңіз, 
әйтпесе қалаған нәтижеге қол жеткізе алмайсыз. 
Егер ол теріс эмоцияларға жүгінсе, хабарлама нанымды бо-
луы мүмкін, бірақ мұнда абайлап, қауіптен аулақ болу керек. 
Хабарлама ықпалының сенімді әсерін жеке адамдармен қа-
рым-қатынас көрсетеді. 
Шелли Чейкин мен Элис Игли сену үшін техникалық құралдар-
ды пайдалану маңызды деп санайды, өйткені психологиялық зерттеу-
лерге сәйкес ақпараттың 80 %-ын адам көзбен жақсы меңгереді. Ақ-
парат беру бейнелі болған сайын ұсынылған хабарламаларға сенім 
пайда болады. Сенімді ақпарат беру түрлері: өмір, бейнежазба, баспа. 
Басқа адамды сендіруге көмектесетін соңғы тиімді нәрсе –
«риторикалық сұрақтар». АҚШ-тың бұрынғы президенті Ро-
нальд Рейган қажетті ойларды сайлаушыларға ынталандыру үшін 
риторикалық мәселелерді табысты қолданды. Тіпті ұлы философ 
Сократ дұрыс сұрақ жартылай шешілген жауап екенін айтты. 
Қолайсыздықты дамытушы әдісі
(автор В.С. Юркевич) 
Қолайсыздықты дамытушы әдістің мақсаты – тәрбиелену-
шінің өмірдегі қиын жағдайларға психологиялық иммунитетін 
қалыптастыру. 

86 
10-сызба
 

жүктеу/скачать 2.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: