Шарт жасасу. Шарт жасасу түрлері
Шарттың мазмұны мен формасы
жүктеу/скачать 215.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (императивтік норма)
| 3.2. Шарттың мазмұны мен формасы
Заңдық факт деп саналатын шарттың мазмұнын оны жасасқан кезде тараптар құрастырған ережелер жиынтығы құрайды. Шарт ережелерін, егер тиісті ереженің мазмұны заңнамамен міндеттелген болмаса, тараптар өз қалауларымен анықтайды. Шарт ережелерін анықтаудың жалпы принципі шарт еркіндігінен туьщдайды. Тараптар шарттың заңнамада тікелей тыйым салынғанынан басқа кез келген ережені анықтауға құқылы. АК-ның 382-бабының 1-тармағында императивтік жөне диспозитивтік нормалар арасындағы айырмашылық көрсетілген. Тиісті ереженің мазмұны заңда тікелей міндеттелген болса (императивтік норма), тараптар оны өзгертуге құқылы емес. Олар ол нормаларды шартта қарастыруы да, қарастырмауы да мүмкін, бірақ оған қарамастан олар оны занда көрсетілген қалпында орындауға міндетті (383-бап). Мысалы, 282-бапта ақша міндеттемесі Қазақстан аумағыңда теңгемен көрсетілуге тиіс делінген. Немесе, 304-бапта ортақ ментдік болып табылатын мүлік кепілге тек барлық меншік иелерінің келісімімен ғана берілуі мүмкін деп көрсетілген. Сондьгқтан да, шарттың тараптары (заңда көзделмегеннен басқа реттерде) есеп-қисапты доллармен жасау туралы немесе мүлікті кепілге басқа меншік иелерінің келісімінсіз беру туралы ережені шартта көрсете алмайды. Егер шарт ережелерінде диспозитивтік норма кезделген болса тараптар оны қолданбауға немесе одан өзгеше ереже белгілеуге құқылы. Мысалы, АК-ның 285-бабына сейкес екі немесе бірнеше әрекеттің бірін жасауға міндетті борышкерге, егер заңнамадан немесе міндеттеменің шарттарынан өзгеше туындамаса, таңдау құқығы беріледі. Сондықтан тараптар балама міндеттемені орындаудың өзге тәртібін қарастыра алады. Егер тараптар шартта осы ережеге қатысты ешнәрсе қарастырмаған болса, онда заңмен белгіленген норма қолданылады. Азаматтық заңнамада императивтік нормалар көп емес. Олардың басым көпшілігі диспозитивтік нормалар. Ол шарт еркіндігіне сүйене отырып тараптардың оның барлық ережелерін өздері анықтай алатындығымен байланысты. Тараптар шартта кез келген жағдайды қарастыруға құқылы, егер олар оны істемесе (білместікген немесе коңіл аудармай), онда диспозитивтік нормалар қолданылады. Қандай да бір ережені тараптардың өздері де, диспозитивтік нормалар да қарастырмаған жағдайлар кездесуі мүмкін. Ондай, іскерлік айналым дағдысы бар болып, оны дөлелдеу мүмкін болса, сол жағдайда дағды басшылыққа алынады. Дегенмен, мұндай жағдайлар өте сирек кездеседі және әрқашанда дау туғызады. Бұған байланысты дауларды сот шешеді. Шарттың елеулі ережелері. Шарт дегеніміз екі немесе бірнеше адамның келісілмі, екі немесе бірнеше адамның келісіп ерік білдіруі. Әр шартта көптеген ережелер болуы мүмкін, олардың ішінен, егер келісілмесе шарт жасалды деп саналмайтындарын бөліп алу қажет. Бұл — шарттың елеулі ережесі. АК-ның 393-бабына сәйкес, тараптар арасында шарттың барлық елеулі ережелері бойынша тиісті жағдайларда талап етілетін формада келісімге қол жеткен кезде шарт жасалынды деп есептелінеді. 393-бап елеулі ережелердің тізбесін бермейді, тек жалпы тәртіпте олардың нышандарын атап етеді. Ережелердің елеулі болъш табылатын үш тобын бөліп алуға болады, олар: 1) шарт нысаны туралы ережелер. Шарт нысаны анықталмайьшша бірде бір шарт жасалған болып саналмайды; 2) заңңамада елеулі деп танылған ережелер. Мысалы, брокер-диллер мен оның клиенті арасында жасалған брокерлік шартта мыналар болуға тиіс: а) шарт нысаны: номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттің тапсырмасы бойынша брокер-диллердің өз қызметін жүзеге асыруы; б) тараптардың, оның ішіңде брокер-диллердің, клиенттің есепшоты туралы коммерциялық құпияны сақтау міндетемесін қоса алғандағы, құқықтары мен міндеттері; в) брокер-диллердің қызметін төлеудің мөлшері мен тәртібі; г) брокер-диллердің клиент алдында есеп беруінің формасы мен кезеңділігі; д) тараптардың шарт ережелерін бұзғандық үшін жауаптылығы; е) бағалы қағаздар бойынша табыс алудың, және оны клиенттің есешпотына аударудың, сондай-ақ ақша қаражатьш клиенттің бұйрығы бойынша төлеудің шарттары мен тәртібі (Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 наурыздағы "Қазақстан Республикасында бағалы қағаздармен мәмілелерді тіркеу туралы" Заңы); 3) шарттардың осы түрі үшін қажетті ережелер, мысалы, мүлікті жалдау шартыңдағы жалдау ақысының мөлшері; 4) тараптардың біреуінің арызы бойынша оған қатысты келісім болуға тиіс ереже. Мысалы, жүк алушы шартта жүкті темір жолмен емес су көлігімен жеткізу туралы ереже болуын талап етеді. Ондай елеулі ережелер болмағандықтан немесе ондағы ережелер бойынша келісімге келмегендіктен шарттың заңсыз деп танылуы мәмілені заңсыз деп танығандағыдай салдарларға әкеледі (АК-ның 157-бабы). Елеуліден басқа шарттың дағдылы және кездейсоқ ережелерін бөліп алуға болады. Олардың ерекшелігі соңда, бұл ережелердің болған-болмағандығы шарттың заңдық ісүшіне өсер етпейді. Дағдылы ережелер Заңнамада шарттардың осы түрі үшін дағдылы деп козделгендіктен қодданылады, және олар шартта бар-жоғына қарамастан қолданылады. Мысалы, баға туралы ереже. Егер тараптар шартта шарт бағасын келіспесе, оңца заң актілерінде көзделген жағдайларда, уөкілетті мемлекеттік органдар белгшейтін немесе реттейтін бағалар (тарифтер, бағалау, ставка және т.б.) қолданылады. Ал, ақылы шартта баға қарастырылмаған болса және оны шарт ережелеріне сүйене отырып анықтау мүмкін болмаса, шартты орындау шарт жасасқан кезде осыған ұқсас жағдайларда, өдетге, осы сияқты тауарлар, жүмыс немесе қызмет үшін алынатын баға бойынша жүргізілуі тиіс деп есептеледі (АК-ның 385-бабы). Дағдылы ережелер, негізінен, дипозитивтік нормаларда көзделеді және ол шартқа ондағы бұл ережелер қандай да бір себептермен шешілмей қалғанда қолданылады. жүктеу/скачать 215.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|