-кесте – Сүзуші траншеялар мен құмды-қиыршық тасты сүзгілердің суару құбырларына ауыртпалықтың мәні және жүктеу қабатының қалыңдығы

2-ЕСКЕРТУ  Құдықтар үстінде септиктерді қарастыру қажет.

- құдық ішінде биіктігі 1,0 м дейін қиыршық тастан, шағылдан, күйдірілген шлактан және басқа да материалдардан жасалған терең сүзгіні;

- құдықтың сыртқы қабырғаларында сондай материалдардан жасалған төсемені;

- құдық қабырғаларында сүзілген суды шығаруға арналған саңылауларды қарастыру қажет.

Құдық жабынында диаметрі 700 мм люкті және диаметрі 100 мм желдету түтігін қарастыру қажет.

9.3.14.3 Құдықтың есепті сүзгілеу бетін сүзгі ұзындығына құдық қабырғасының беті мен түбінің ауданы сомасын ретінде анықтау қажет.

Сүзгілеу бетінің 1,0 м²–на ауыртпалық құмды топырақ қабатында 80 л/тәулік және құмдақтарда 40 л/тәулік ретінде қабылдануы тиіс.

Келесі жағдайларда ауыртпалық артылады: 10% -дан 20% дейін + орташа және ірі түйіршікті құмдарда сүзгілеу құдықтарын орнатқанда немесе топырақ сулары деңгейі мен құдық негіздемесі арасындағы қашықтық 2,0 м жоғары болғанда; 20% дейін – тоспа суларының орташа қысқа температурасы 10С жоғары болғанда және суды бөлудің шекті мәні 150 л (адам тәу) болғанда.

Маусымды түрде әрекет ететін объектілер үшін ауыртпалық 20% дейін артылуы мүмкін.
9.3.15 Биологиялық тоғандар
9.3.15.1 Биологиялық тоғандар су айдындарының өздігінен тазалануы кезінде орын алатын процесстерге негізделген, тоспа суларының биологиялық тазалануы үшін жасанды түрде жасалған ай айдындары болып табылады. Тоғандарды органикалық заттардан тұратын қалалық, өндірістік және жоғарғы тоспа суларды тазалау кезінде қолдану қажет.

9.3.15.2 Биологиялық тоғандарды IV климаттық ауданында орналасқан елді мекендер үшін дербес тазалау құрылыстары ретінде (тиісті түрде негізделгенде) қолдануға рұқсат етіледі.

Тоғандар келесі шарттарда жобалануы мүмкін:

- тоспа суларды қосымша тазалау үшін басқа тазалау құрылыстарымен бірге;

- табиғи және жасанды аэрациямен (пневматикалық және механикалық).

9.3.15.3 Биологиялық тоғандарда тазалау кезінде тоспа суларда болмауы тиіс:

- ОБТ_тол 200 мг/л жоғары – табиғи аэрациялы тоғандар үшін;

-  500 мг/л жоғары – жасанды аэрациялы тоғандар үшін.

ОБТ_тол 500 мг/л жоғары болса, тұндырғыларда тоспа суларды алдын ала тазартуды қарастыру қажет.

9.3.15.4 Терең тазалауға арналған тоғандарға биологиялық және физикалық-химиялық тазалаудан өткен тоспа суды жіберуге болады:

- табиғи аэрациялы тоғандар үшін ОБТ_тол 25 мг/л аспайды;

- жасанды аэрациялы тоғандар үшін 50 мг/л аспайды.

9.3.15.5 Тазалауға арналған тоғандар алдында тесіктері 16 мм аспайтын торшаларды және 30 мин аралығында жинақтағыштарда тоспа суларды тұндыруды қарастыру қажет.

Жасанды аэрациялы тоғандардан соң тазартылған суды жинақтағыштарда 2 сағаттан 2,5 сағатқа дейін тұндыруды қарастыру қажет.

9.3.15.6 Биологиялық тоғандарды сүзгіден өткізбейтін немесе әлсіз сүзгіден өткізетін топырақ қабаттарында орналастыру қажет. Сүзгілеу қатысында жағымсыз топырақтарда сүзгілеуге қарсы шараларды қарастыру қажет.

9.3.15.7 Биологиялық тоғандарды жылдың жылы мезгілінде желдің басым бағыты жағынан тұрғын үй құрылысына қатысты жел соғатын жағынан орналастыру қажет. Тоғандағы су қозғалысының бағыты осы жел бағытына перпендикулярлы болуы қажет.

Биологиялық тоғандар реаэрация (екінші жағдай) мөлшері бойынша немесе тоғанның сулы бетіне 1 га тоспалы (бірінші жағдай) ауыртпалығы бойынша есептеледі.

Бірінші жағдайда бұл ауыртпалық тәулігіне 250 м³/га дейін (тұндырылған тоспалы су үшін араластырмай) және биологиялық тазартылған тоспа сулар үшін тәулігіне 5000 м³/га дейін тең болып қабылданады; екінші жағдайда – реаэрация мөлшерін есептегенде, климаттық жағдайларға байланысты тоғанның тәулігіне 1 м² оттектің 8 г дейін тоғанның тәулігіне 1 м² оттектің 6 г тең болып қабылданады.

9.3.15.8 биологиялық тоғандарды қалғандарының жұмысын тоқтатпай тазалау немесе профилактикалық жұмыстар жүргізу үшін тоғанның кез келген секциясын ажырату мүмкіндігімен, әрқайсында 3-тен 5 дейін кезекті сатылы екі параллельді секциялардан кем болмайтындай етіп жобалау қажет. Бұл ретте биологиялық тоғандарда биологиялық тазартылған тоспа сулар түсетін болса – 3 саты болуы тиіс, ал тұндырылған тоспа сулар түскенде – 4 сатыдан 5 сатыға дейін болуы тиіс.

9.3.15.9 Табиғи аэрациялы тоған еніне ұзындығының қатынасы 20 кем болмауы тиіс. Қатынас аз болғанда тоғанның барлық нақты қимасы бойынша судың қозғалысын қамтамасыз ететін енгізу және шығару құрылғыларының конструкцияларын қарастыру қажет.

9.3.15.10 Жасанды аэрациялы тоғандарда секциялар жақтарының қатынасы кез келген бола алады, бұл ретте аэрациялаушы құрылғылар жылдамдығы тоғанның кез келген нүктесінде 0,05 м/с кем болмауын қамтамасыз ету қажет. Тоғандар пішінің жоспары аэраторлар типіне байланысты болады: пневматикалық және механикалық тоғандар үшін тік бұрышты болуы мүмкін, ал өздігінен қозғалатын механизмдер үшін – дөңгелек болуы тиіс.

9.3.15.11 Бір сатыдан екіншісіне қайта қосу құбыры астауының белгісі түбінен 0,3 м-ден 0,5 м дейін жоғары болуы қажет. Тазартылған суды шығаруды тоған тереңдігінен 0,15-тен 0,2 дейін тереңдікке су деңгейінен төмен орналасқан жинау құрылғысы арқылы жүзеге асыру қажет.

9.3.15.12Суды әдетте тоғандардан соң хлорлау қажет. Жекелеген жағдайларда (хлорлы су құбырын салу ұзындығы 500 м жоғары болса немесе жекелеген хлораторды салу қажеттілігі болса) тоған алдында хлорлауға рұқсат етіледі.

9.3.15.13 Жанасудан соң судағы қалдық хлордың концентрациясы 0,25 г/м³ ден 0,50 г/м³. дейінгі мәннен аспауы тиіс.

9.3.15.14 Тоғанның жұмыс көлемін ондағы тоспа сулардың орташа тәуліктік шығынының болуы уақыты бойынша анықтау қажет.

9.3.15.15 Табиғи аэрациялы тоғанда t_lag, судың болу уақыты, тәулігіне, тоспа сулардан фосфор мен азотты алған соң мына формула бойынша анықтау қажет:

- секция ұзындығының еніне қатынасы 20:1 және одан астам болған жасанды тоғандар үшін 0,8-ден 0,9 дейін, 1:1 және 3:1 қатынасында;

- табиғи жергілікті су айдындары (көлдер, жабық тоғандар және т.б.) негізінде салынған тоғандар үшін – 0,35;

- аралық жағдайлар үшін интерполяциямен анықталады;

- жазда 2 мг/л-ден 3 мг/л дейін (өсімдікті тоғандар үшін - 5 мг/л дейін);

- қыста 1 мг/л-ден 2 мг/л дейін;

k – оттекті тұтыну жылдамдығының константасы (тәу^-1):

- өндірістік тоспа сулар үшін эксперименталды жолмен белгіленеді; қалалық және құрамы бойынша оған ұқсас өндірістік тоспа сулар үшін эксперименттік деректер k болмаған жағдайда тазалау тоғанының барлық аралық секциялары үшін 0,1 тәу^-1 тең болып қабылдануы мүмкін;

- соңғы сату үшін k = 0,07 сут^-1 (су температурасы 20 С болғанда);

Терең тазартылатын тоғандар үшін k мәнін келесідей қабылдау қажет:

- 1-саты үшін - 0,07 тәу^-1;

- 2-саты үшін - 0,06 тәу^-1;

- тоғанның қалған сатылары үшін – 0,05 тәу^-1 тен 0,04 тәу^-1 дейін;

- бір сатылы тоған үшін k = 0,06 тәу^-1.

20С температурасынан басқа су температуралары үшін k мәні мына формалары бойынша түзетілуі қажет:

- температурасы 5С -тан 30С дейінгі су үшін

-  L_en болғанда 100 мг/л жоғары - 0,5м;

-  L_en болғанда 100 мг/л дейін – 1,0 м;

Терең тазалау тоғандары үшін:

-  L_en болғанда 20 мг/л ден 40 мг/л дейін – 2,0 м;

-  L_en болғанда 20 мг/л дейін – 3,0 м.

Қыста тоғанның бетінде мұз қатуы мүмкін болғанда H_lag 0,5 м ұлғайтылуы қажет.

9.3.15.18 Жасанды аэрациялы тоғанда терең тазалауда судың тұру уақыты , тәу мына формула бойынша анықтау қажет:

9.3.16.2 Кезекпен іске қосылатын циклді әрекет ететін бірнеше жұмыс реакторларын қолдану ұсынылады. Бір реактор болғанда тоспа суларды жинақтағышты қарастыру қажет. Тоспа суларды жинақтағыштың асып кетуіне жол бермеу үшін оның көлемі циклді әсерлі реактордың ең жоғарғы өнімділігі мен тәулік аралығында ағын сулардың түсуінің біркелкілігін ескере отырып есептеледі.

9.3.16.3 Циклді әсерлі реакторды таңдау келесілерді міндетті түрде ескере отырып, өндіруші зауыттардың эксплуатациялық сипаттамалары бойынша (материалдары) жүргізіледі:

- өнімділігі;

- цикл фазасының ұзақтығы;

- цикл аяқталған соң тазартылған судың төгілетін көлемі;

- оттекті тұтынуы;

- ауа шығыны;

- қолданылатын аэрациялық жүйенің сипаттамасы;

- шамадан тыс артық белсенді тұнбаның өсуі;

- пайдаланудың нақты шарттарында тұнбаның анаэробты мөлшері.

9.4 Тазартылған тоспа суларды оттекпен қанықтыру құрылғылары

9.4.1 Тазартылған тоспа суларды оларды су объектісіне түсірмес бұрын оттекпен қосымша қанықтыру қажет болғанда, арнайы құрылғыларды қарастыру қажет:

- су объектісіндегі судың деңгейжиегі мен тазарту құрылыстарының алаңы арасындағы деңгейлердің еркін құламасы болған жағдайда;

- көпсатылы суағарлар-аэраторлар, жылдам тезағарлар және т.б.;

- қалған жағдайларда – барботажды құрылыстар.

9.4.2 Суағарлар-аэраторларды жобалау кезінде келесілерді қабылдау қажет:

- су құятын саңылаулар үстінде тісшелі қалқаншалары бар жұқа тісшелі қабырға түрінде қолданылады (қалқан мен қабырғаның тісшелері бір біріне үшкір жағымен қаратылған);

- тістер биіктігі 50,0 мм тең, бұрыш биіктігі 90 тең;

- тістердің үшкірлері арасындағы саңылау биіктігі 50,0 мм тең;

- төменгі бьеф құдығының ұзындығы 4,0 м, жазықтық тереңдігі 0,8 м тең етіп орындайды;

- судың шекті шығыны - q_w суағардың 1 м-не 120,0 л/с –тан 160,0 л/с дейін;

- суағардағы судың екіпіні h_w, м (тісті саңылау ортасынан), - мына формула бойынша:

9.4.3 Суағар-аэраторлар сатыларының саны N_wa және су объектісіне шығудағы тоспа суда оттектің тұтынатын концентрациясын C_ex, мг/л қамтамасыз ету үшін қажетті әрбір сатыдағы деңгейлердің құлдырау мөлшері z_st, м, келесі қатынаста кезекті іріктеумен анықталады:

₂₀ - 9.27-кесте бойынша қабылданатын деңгейлер ауытқуына байланысты суағарларда аэрация тиімділігін ескеруші коэффициент.

- сатылар саны 3-тен 4 дейін;

- аэраторлар – ұсақ көпіршікті және орташа көпіршікті;

- аэраторлардың орналасуы – құрылыс түбі бойынша біркелкі;

- аэрация жітілігі - 100 м³/(м²сағ) аспайды.


9.27-кесте – Деңгейлер ауытқуына байланысты суағарлардағы аэраторлар тиімділігін ескеретін коэффициент мәні

9.4.5 Барботажды құрылыстардағы ауаның шекті шығынын q_b, м³/м³, мына формула бойынша анықтау қажет:

Залалсыздандыруды тоспа суларды биологиялық тазалаудан соң жүргізу қажет (немесе егер биологиялық тазарту қолданыла алмаса, физикалық-химиялық тазартудан соң).

9.5.2 Тұрмыстық және өндірістік тоспа суларды бірлестірген биологиялық тазарту, бірақ жеке механикалық тазарту кезінде негізделген жағдайда биологиялық тазалау құрылыстарына бермес бұрын суларды хлорлай отырып, механикалық тазартылған соң тек тұрмыстық суларды залалсыздандыруды қарастыруға рұқсат етіледі.

9.5.3 Су объектілеріне тасталатын ағын суларды залалсыздандыруды ӘН 2.1.5.732. сәйкес ультракүлгін (УК) сәулелендіруді жүргізу ұсынылады.

9.5.4 УК-сәулелендіру мөлшері тоспа суларды тазарту сипаты мен сапасымен анықталады, бірақ ол 30 мДж/см² кем болмауы тиіс.

Залалсыздандыруға бағытталған тазартылған суда өлшенген заттар мен ОБТ₅ құрамы 10 мг/л, ХПК – 50 мг/л, 1 литрдегі термотолерантты колиформды бактериялар – 5×10^-6, колифагтер – 5×10^-4 БОЕ/л аспауы қажет.

Көрсеткіштердің тым болмаса біреуі бойынша рауалы деңгейлерден асқан жағдайда нақты құрылыстар үшін сәулеленудің нақты мөлшерін анықтау және УК-сәулеленумен тиімді зарарсыздандыруды мүмкіндігінше қамтамасыз ету бойынша қосымша зерттеу жүргізу талап етіледі.

9.5.5 Негіздеме бойынша тазартылған су сапасына жоғары талаптар қойылған жағдайда залалсыздандыру үшін озонды қолдануға рұқсат етіледі. Озонды қолдана отырып залалсыздандырушы қондырғыларды жобалауды пайдаланушы қызметкерлердің еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасының барлық талаптарын ескере отырып, ғылыми-зерттеу ұйымдарының және жабдықты дайындаушы-кәсіпорындардың ұсыныстары бойынша орындау қажет.

9.5.6 Су объектісіне тастамас бұрын залалсыздандырылған судың қайта хорлануын қамтамасыз еткен жағдайда, хлормен немесе басқа құрамында хлоры бар реагенттермен (хлорлы әкпен, ерітінді тұздары немесе минералдандырылған сулар электролизімен, тоспа сулардың тікелей электролизімен химиялық кәсіпорындардан өнім түріндегі алынатын натрий гипохлоридімен) залалсыздандыруға жол беріледі.

9.5.7 Белсенді хлордың есепті мөлшерін:

- механикалық тазартудан соң 10,0 г/м³;

- тұндыру тиімділігі 70% жоғары кезінде және толық емес биологиялық тазарту кезінде механикалық химиялық тазартудан соң 5,0 г/м³;

- толық биологиялық, физикалық-химиялық және терең тазартудан соң 3,0 г/м³.
1-ЕСКЕРТУ Белсенді хлор мөлшерін пайдалану процессінде нақтылау қажет, бұл ретте байланыстан соң залалсыздандырылған судағы қалдық хлордың мөлшері 1,5 г/м³ кем болмауы тиіс.

2-ЕСКЕРТУ  Тазарту құрылыстарының хлор шаруашылығы реагенттерге арналған қоймалар сиымдылығын өзгертпей хлордың есепті мөлшерін 1,5 есе ұлғайту мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет.

9.5.9 Негіздеме кезінде тік электролизді орнатуға тоспа суларды физикалық-химиялық немесе биологиялық тазартудан соң қолдануға жол беріледі.

9.5.10 Басқару шкафы мен электр жабдығын тазарту құрылыстарының басқа жайларымен бұғаттауға жол берілетін жылытылатын жайларда орналастыруға жол беріледі.

9.5.11 Хлорлы тоспа суды араластыру үшін кез келген типті араластырғыштарды қолдану қажет.

9.5.12 Хлор немесе гипохлориттің құбырлар мен бұрушы астаулардағы немесе резервуардағы тоспа сумен байланысының ұзақтығын 30 минут деп қабылдау қажет.

9.5.13 Байланыс резервуарларын қырғыштары жоқ бастапқы тұндырғылар ретінде; ал резервуарлар санын – екіден кем емес етіп жобалау қажет. Су барботажын жітілігі 0,5 м³/(м²сағ) кезінде қысылған ауамен қарастыруға болады.

9.5.14 Биологиялық тоғандардан соң тоспа суларды залалсыздандыру кезінде хлоры бар тоспа судың байланысы үшін бөлікті бөлу қажет.

9.5.15 Контактілі резервуарларына түсетін жауын-шашын мөлшерін 98% ылғалдылық кезінде тоспа судың 1,0 м³ –мөлшеріне л түрінде қабылдау қажет:

- механикалық тазалаудан соң 1,5 л/м³;

- аэротенктер мен биосүзгілерде биологиялық тазалаудан соң 0,5 л/м³.