Т. Н.Ермекова,Г. М.Найманбаева,Б. М.Найманбаева
Атажұртқаоралғантанымалтұлғалар
жүктеу/скачать 6.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Атажұртқаоралғантанымалтұлғалар
Қа зақ диас по ра сы – та ри хи-сая си өз ге ріс тер дің сал да ры- нан пай да бол ған қо ғам дық құ бы лыс. Қа зақ хал қы таяу за- ман ға дей ін өзі нің кең-бай тақ эт но аумағын да өр кен жай ып кел ген бір тұ тас ұлт бо ла тын. ХІХ ға сыр да пат ша лық Ре сей- дің Қа зақ хан ды ғын жой ып, қа зақ да ла сын отар лап, Қы тай- дың Цинь им пе рия сы мен Қа зақ стан же рі нің мем ле кет тік ше- ка ра сын бел гі леуі не бай ла ныс ты қа зақ тар өз ата жұр тын да оты рып-ақ Ре сей мен Қы тай дың құ ра мын да ғы эт нос тық топ- тың бі рі не ай нал ды. ХХ ға сыр да Ке ңес ода ғын да жүр гі зіл ген одақ тас рес пуб- ли ка лар дың әкім ші лік аумағын белгілеуге бай ла ныс ты қа- зақ хал қы ның бі раз бө лі гі Ре сей мен Өз бе кс тан да қал ды. ХХ ға сыр дың 30–40 жыл да ры Ке ңес Ода ғын да жә не Қы- тай да жүр гі зіл ген сая си қу ғын-сүр гін мен қол дан жа сал ған аш тық тың сал да ры нан бой та са лап, жан сау ға лап шет мем- ле кет тер ге бо сып кет кен қа зақ тар бү гін гі кү ні әлем нің 40-тан 83 аса елін де өмір сү ріп отыр. Бұл – қа зақ диас по ра сы ның қа- лып та суы ның та ри хи се беп те рі. Қа зақ елі дер бес мем ле кет тің ір ге та сын бе кем деу де, ұлт- тық бір тұ тас тық ты жү зе ге асы ру да қа зақ диас по ра сы ның ат қа рар рө лі нің ма ңыз ды лы ғын те рең нен тү сі ніп отыр. Сон- дық тан қа зақ диас по ра сын та ри хи Ота ны на орал ту дың заң- дық-құ қық тық не гіз де рін қол ға ал ды. Сөйт іп, ел ге ел дің қо- сы лу ымен Қа зақ стан да ұлт тық бір тұ та ста ну про це сі жүр гі- зіл ді. Жиыр ма жыл да бір мил лион ға жу ық қа зақ тың та ри хи Ота ны на ора луы – елі міз дің жүр гі зіп отыр ған са ли қа лы сая- са ты ның же мі сі. Қан дас та ры мыз өз де рі нің ұлт тық тіл, дін, діл де рін (мен- та ли тет) жақ сы сақ тауы мен қа тар, дәс түр лі тұр мыс-сал ты мен қо лө нер кә сіп те рін ай тар лық тай жал ғас ты рып, да мы тып отыр ды. Дәс түр лі мә де ни ет бой ын ша айт қан да, бі рін ші ден, қа зақ тың қай ма ғы бұ зыл ма ған ті лін, дәс түр лі ді нін жә не тұр- мыс-сал тын; екін ші ден, қа зақ тың ұлт тық ру хын, мі нез-құл- қын, мо раль дық қа си ет те рін; үшін ші ден, дәс түр лі қо л өнер үл гі ле рін; төр тін ші ден, қа зақ тың дәс түр лі ем ші лік өне рін; бе сін ші ден, қа зақ тың дәс түр лі ән-би, му зы ка сын жет кіз ді. Төл мә де ние ті міз бен ру хы мыз дың те рең ді гін тал май ай- тып, ата жұ рт қа ал ғаш қы лар дың бі рі бо лып, көш бас тап кел- ген Ха ли фа Ал тай сын ды ар дақ ты жан – ұл ты мыз дың мақ та- ны шы. Ал за ма науи мә де ни ет тұр ғы сы нан ай тар бол сақ, бі рін- ші ден, олар жа ңа спорт өне рін әкел ді, мысалы, Шы ғыс тың таэк ван до өне рін Мұс та фа Өз тү рік та рат ты. Гун фу өне рін Жә ма ли Ди ха нұлы әкел ді. Екін ші ден, за ма науи жә не дәс- түр лі ән-би өне рін Май ра Мұ ха мед қы зы, Шұ ғы ла Са пар ға ли- қы зы әке ліп, Қа зақ стан ән-би өне рін би ік дең гей ге кө тер ді. Жә ма ли Ди хан ұлы мен Арыс тан қа жы қа зақ тың «Қа ра жор- ға» биін ел ге та рат ты. Үшін ші ден, отан дық та рих ғы лы мы на жа ңа ғы лы ми күш қо сыл ды. Олар – Шы ғыс тың ес кі қол жаз- ба ла рын түп нұс қа дан (ес кі моң ғол, манч жур, түр кі ру на, ес- кі пар сы) ті ке лей оқып пай да ла на ала тын та рих шы, линг вист ға лым дар: Зар ды хан Қи наятұлы, Сарт қо жа Қар жау бай ұлы, Нә піл Па зіл ха нұлы, Ис лам Же ме ней, Ба қыт Ежен ха нұлы, Са ғы най Сұ ға тай ұлы, Жә нім хан Ошан, Нұр лан Кен жеах мет, 84 Нә би жан Мұ ха мед ха нұлы және т.б. Төр тін ші ден, Қы тай-Ти- бет ме ди ци на сын Ер лан Ға зе зұлы, Жа сай Зе кей әкел ді. («Жаһандану жағдайындағы шетел қазақтарының құндылық әлемінің жаңаруы» монографиялық жинағынан) 3. Диаграммалардағы де рек тер ді са лыс ты рып, ма ңыз ды тұс та ры мен үр діс тер ді тал дап, мә тін ге ай нал ды рып, өзін дік тұ жы рым жа - саң дар. 1. «Ше тел ма ман да ры ның ең бек миг ра ция сы мақ са ты мен кө шіп ке луі дұ рыс па?» деген сұраққа респонденттер төмендегідей жауап берді: 36% – ең бек миг рант та ры ның ке луі өз ма ман да ры мыз дың бо ла- шақ қа де ген се нім де рін жо ғал та ды. 26% – ел эко но ми ка сын кө те ру ге сеп ті гін ти гі зе ді. 22% – ке ліс пей мін, өз ма ман да- ры мыз да жет кі лік ті. 16% – жау ап бе ру ге қи на ла мын. 2. «Ең бек миг ра ция сы ның қо ғам ға ти гі зе тін ке рі әсе рі бар ма?» деген сұраққа респонденттер төмен де гі дей жауап берді: 38% – иә, ке рі әсе рін ти гі зе ді. 24% –жоқ, ке рі әсе рін ти гіз бей ді. 26% – қо ғам да ғы қыл мыс тың кө- беюіне алып ке ле ді. 12% – жұ мыс сыз дар са ны ның кө беюіне алып ке ле ді. (И.Са ры ба ева, Қ.Ав сы ды қо ва, «ҚазҰУ ха бар шы сы» жур на лынан) |