Жаңа тақырып
Сабақтың тақырыбы мен мақсаттарды анықтау
1.Шақыру қадамы
Ген туралы не білесіңдер?
|
Не білгіңіз келеді?
|
|
|
Гендердің аллельсіз өзара әрекеттесуі.
Белгілер мен касиеттердің берілуі және оның дамуы гендердің аллельді өрекетгесуімен катар, олардың аллельсіз әрекеттесуімен де қоса жүреді, бұл кезде бір немесе бірнеше белгілердің дамуына негізгі геннен басқа гендер де әсер етеді. Гендердің бұл өзара өрекеттесуінің сипаты мен дәрежесі әртүрлі болады. Гендердің аллельсіз әрекеттесуінің төрт типі болады: комплементтік, эпистаз, полимерия және модификациялаушы.
Комплементтік - гендердің аллельсіз әрекеттесуінің бір типі, бұл кезде белгінің күйлерінің бірі генотипте оған жауапты тұрлі локустардың аллельдері бар болғанда ғана керініс береді. Аллельдерінің рекеттесуінен белгінің жаңа түрінің дамуын тудыратын гендерді комплементтік деп атайды.
Комгшементгік будаңда белгінің ата-аналарының ешқайсысында болмаған жай-күйінің дамуы байқалады. Мәселен, жүгеріде эндосперманың боялмаған (ақ) алейрон кдбаты бар екі формасын будандастырғанда кейде алейрон кабаттарының антоцианды тұсі бар будан тұқымдар пайда болады. Бірінші ұрпақ будан өсімдіктерінде өзара кайта тозаңцанудан байланатын тұқымдар 9:7 қатынасында екі фенотиптік класка: "антоцианды алейрон" жөне "ақ алейронға" бөлінеді.
Мұндай нәтижені гендік формулалардың көмегімен түсіндіруге болады.
Алейронньщ антоцианды бояуы генотипте екі геннің доминантты аллельдері болғанда ғана көрініс береді. Ғ2 урпақга ажырауды фенотип бойынша талдау үшін бұрын шығарылған фенотиптік радикалдар формуласын пайдаланады. Ғ2 ұрпақга ажырау мына формулаға сәйкес келеді: 9С-В-+(ЗС-вв+Зсс-В-+1ссвв) немесе 9 (антоцианды алейрон): 7 (ақ алейрон).
Эндосперманың алейрон қабатының ақ түсі антоцианды синтездеу үшін бірінен соң бірі жұретін биохимиялық реакциялардьщ барлық буындарға қажет екендаімен тұсіндіріледі. Екі локустың доминантты аллельдерінің бірлескен автивті гана, кажетті питенттің синтезін қамтамасыз етеді. Бір генотипке С немесе В-нің болмауы алейронға антоцианды бояуьш бермейді. 64
Комплементгі гендердің доминантты аллельдері баска фенотиптік тиімді рекет беретін жағдай болуы мүмкін.
Рецессивті гендер де гомозиготалы күйде фенотипте өзіңцік көрініс беруі мүмкін. Мұндай жағдайларда фенотип бойынша ажырау 9:7 қатынасына Караганда күрделілеу болады. Экспериментгік деректер бұл болжамдарды дәлелдейді. Алдымен доминантты комплементті аллельдердің бірінің дербес көрініс беру мысалын келтіреміз.
Пияздың жуашығының түсін комплементгі әрекеттесетін екі ген бақылайды. F2 ұрпағында ажырау кезінде бұл локустардың доминантты және рецессивті аллельдерінің өртүрлі топтасуы фенотиптік радикалдар бойынша былай көрініс берді:
9А-В-+ЗА-ВВ+ (ЗааВ-+1аавв)
(қызыл) (сары) (ақжуашык)
Екі комплемента геңдердің доминантты аллельдері мен олардьщ гомозиготалық күйдегі рецессивті аллельдерінің дербес бірдей фенотиптік көрінуіне мысал ретінде асқабақ жемісінің фомасын келтіруге болады: диск тәрізді, сфералы және сопақ. F2 ұрпағында дигетерозиготаньщ фенсггиптік радикалдар бойынша ажырауы былай болады:
|
