Таш№и и№тисодий фаолият асослари


Асосий капитал ишлаб чиљаришнинг техник базаси сифатида



бет12/33
Дата02.01.2022
өлшемі1.02 Mb.
#452808
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   33
Ташки иктисодий фаолият асослари

Асосий капитал ишлаб чиљаришнинг техник базаси сифатида. Асосий капитал ишлаб чиљариш воситаларининг тњлдирувчи љисми бњлиб хизмат љилади ва мулк тузилиш комплексида юљори ќиссага эга. Маълумки ќар љандай ишлаб чиљариш жараёнининг негизини инсон меќнати ташкил љилади, меќнатни амалга ошириш учун инсон њз фаолиятида меќнат предметларидан ва воситаларидан фойдаланади. Биргаликда бу уч элемент жамиятнинг ишлаб чиљариш кучи ќисобланади. Ишлаб чиљариш жараёнида уларнинг аќамияти турлича. Муќим ва њта њринли књринишга меќнат воситалари эга бњлиб, улар ёрдамида ишчилар меќнат предметига таъсир књсатадилар ва унинг шаклини физик-химик хусусиятларига њзгартирадилар.

Меќнат воситалари љиймат сифатида књрилган таљдиргина уларни иљтисодий категорияга киритиш мумкин. Агар меќнат воситалари хусусий мулкда эгалик љилинса улар асосий капитал деб ќисобланади, шуни ќисобга олган ќолда бозор шароитида давлат мулки сотилгач, у хусусий мулкка айланади. Шу боис шак-шубќасис меќнат воситаларини асосий капитал деб ќисоблашга асос бор.

Асосий капитал њз ичига ишлаб чиљариш жараёнида књп маротаба иштирок этадиган ва аста секин эскирган сари љийматини яратилган маќсулотларга бир неча йил давомида љисман њтказиб юборадиган (амортизацион тњловлар књринишида) меќнат воситаларини олади.

Асосий капитал ишлаб чиљариш њрнига љараб бир неча турларга бњлинади. Биринчи группага механик воситаларни киритиш мумкин, буларга ишчи-машиналар, турли ускуналар киради. Иккинчи группага бино ва иншоатларни киритиш мумкин. Учинчи группа њз ичига транспорт воситаларни, ќар хил ќжалик буюмларни киритади.

Асосий капитал иккита тњлдирувчи љисимлардан иборат. Актив љисимга муќим воситалар киритилган бњлиб, улар орљали ишлаб чиљариш амалга оширилади. Пассив љисм иккиламчи бњлиб, у ишлаб чиљариш учун љулай шароитни таъминлаб беради.

Асосий капиталнинг љийматини љоплаш маљсадида амортизацион фонд ишлатилади. Сотилган маќсулотлардан ќисоб раљамига тушган маблађларнинг бир љисми амортизацион тњловлар орљали амортизацион фондга келиб тушади. Амортизацион фондни ташкил љилишдан маљсад ишлаб чиљариш воситаларининг ваљт њтиши билан эскиришидадир. Эскиришнинг кенг тарљалган књринишидан бири физик эскиришдир. Физик эскириш љонуний ќодиса бњлиб, асосий вазифа унинг ваљтида олди олиниши, таъмирланиши ва бартараф этилишидадир. Физик эскириш њз навбатида љисман ва тњлиљ эскиришга бњлинади. Биринчи ќолда восита таъмирланса, иккинчи ќолда тњлалигича алмаштирилади (ускуналарнинг маънавий эскириши).

Асосий капиталнинг самарали ишлатилишини билиш учун умумий ва хусусий књрсаткичлардан фойдаланилади. Кенг тарљалган књсаткичлардан бири фонднинг љайтиш даражасидир. Бу књрсаткични корхонанинг ялпи маќсулоти орљали ќисоблаш мумкин, яъни ялпи маќсулотни асосий капиталнинг бир йилда њртача љийматига бњлган нисбати орљали топилади.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет