Тулегенова газиза адилбековна

58 
Отан. Туған жер тақырыбына арналған оқу материалдары мынадай 
тақырыптарда қарастырылды: (5 сағат). 
1. Бөлім: Менің Отаным, менің туған жерім. 
Сырбай Мәуленовтің «Мен өз елімді сүйемін» (мәтін), Сәкен 
Сейфуллиннің «Туған жер» (өлең), Әбіш Кекілбаевтың «Ауыл таңы» (мәтін), 
«Сенің Отаның» Бүркіт Ысқақов (өлең), Өтебай Тұрманжановтың «Отан» 
(өлең), Нұғыман Баяндиннің «Сарыарқа» (мәтін), Мұқағали Мақатаевтың 
«Үш бақыты» (өлең), Отан тақырыбындағы мақал-мәтелдер. 
Тараудың ауқымы оқырманның оның эмоционалды күшін ескере 
отырып, оның танымдық қабілетіне негізделген. Бастауыш сынып 
оқушыларының арасындағы қосымша түсініктемелер, анықтамалар мен 
диалогтар автордың пікірлеріне негізделген және тиімді шешім болды. Таныс 
емес, жаңа ұғымдар сөздіктерде түсіндіріледі. Отан, қазақ жері, Қазақстан 
мемлекеті, сондай-ақ Отан - кез-келген адамның Отаны ұғымы аясында Отан 
туралы ұғымның толықтығы толығымен жүзеге асырылады. 
Жанұя сөзіне негізделген тақырыптар. (4 сағат). 
Е. Көрменовтің «Әке тәлімі» (мәтін), «Ана». Ғали Орманов (өлең), 
В.Сухомлинскийдің «Ақ шаш» (мәтін), «Бесік жыры», «Әке мен бала» 
(аңыз). Әке мен шешені, ата мен әжені түсіну, тәрбиелеу жасын отбасынан 
бастайды, ол бақытты оқыту үштігінің алғашқы күндерінен басталады. 
Мақсаты - бастауыш сынып оқушыларына сүйіспеншілік пен ата-ана 
бейнесін құру арқылы адамгершілікке баулу. 
Дәстүр, әдет-ғұрып тақырыбында. (1 сағат). 
«Бесік жыры» (өлең), рәсім туралы қысқаша мәтін. 1 сағат ішінде 
берілген материалдар осы жастағы оқушыларды халқымыздың дәстүрлерімен 
таныстыру және оларға деген бағалы көзқарас қалыптастыру үшін 
жеткіліксіз екендігі белгілі. Дәстүрлер адамның дүниеге келген күнінен 
бастап есейген, қартайған және қайтыс болғанға дейінгі дүниетанымды 
қалыптастырады. Салт-дәстүрлерді патриоттық тәрбие ретінде қабылдау, 
өмірді қолдану арқылы өз халқына патриоттық тәрбие беруді жүзеге 
асыратын саналы адам қалыптастыру екенін ескере отырып, халқымыздың 
дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарына оқулықтардан көбірек орын беру керек деп 
санаймыз.
3. Дәстүр, салт тақырыбына. (1 сағат). 
«Бесік жыры»(өлең), Тұсау кесу рәсімі туралы шағын мәтін берілген.
Бұл жастағы оқушыларды халқымыздың дәстүрімен таныстырып, оған деген 
құндылықтық қатынас қалыптастыру үшін 1сағат көлемінде берілген 
материалдар жеткіліксіз екені белгілі. Салт, дәстүрлер адамның өмірге келген 
күнінен бастап, оның есейіп, қартайып, дүниеден өткенге дейінгі өмірі мен 
іс-әрекетінен 
өзекті 
орын 
алып, 
дүниетанымдық 
көзқарасын 
қалыптастырады. Салт, дәстүрлерді патриоттық тәрбие ретінде қабылдап, 
оқып меңгеру, жас ерекшелігіне сай өмірде қолдану арқылы өз халқының
патриоттық тәрбиесін бойына сіңірген саналы тұлға қалыптастыру жүзеге 

59 
асатындығын ескерсек, оқулықтарда халқымыздың салттары мен 
дәстүрлеріне кеңірек орын берілуі жөн ғой деп ойлаймыз. 
4. Әдебиеттік оқу. (1 сағат). 
«Ана тілі». Дихан Әбілов (өлең), «Үш бақытым» М.Мақатаев (өлең). 
Әдебиеттік оқу пәні тек осы еңбектермен шектеледі. Әрине, бастауыш сынып 
оқушысы үшін бұл ақпаратты аналитикалық сұрақтармен және 
шығармашылық тапсырмалармен толықтырған пайдалы. 
5. Ел рәміздері тақырыбына: (1 сағат). 
«Көк байрақты, Елтаңбалы ел екен» (мәтін), Қазақстан 
Республикасының Мемлекеттік әнұраны. Аса киелі патриоттық тәрбие 
қатарына еліміздің рәміздері жатады. Ұлттың және мемлекеттің символы 
ретіндегі құндылығын аша түсетін оқу-ақпараттық мәліметтердің көмегін 
пайдалана отырып, бастауыш сынып оқушыларының әлеуметтік-саяси 
ұстанымдарын және қоғамдық құбылыстарға көзқарасын патриоттық 
тәрбиесі тұрғысында қалыптастыру орынды қарастырылды. 
Қазақ халқының тарихи тұлғаларын таныстыратын материалдар.
(11сағат).
Ш.Құдайбердиев, 
А.Байтұрсынов, 
А.Құнанбаев, 
Ш.Уәлиханов,
Ы.Алтынсарин, М. Жұмабаев, М. Дулатов, Б. Момышұлы. 
Оқулықта еліміздің ірі қоғам қайраткерлерінің өмірі мен 
шығармашылығының қысқаша тарихы, бір-екі еңбек берілген. Бұл бөлімде 
бірқатар шығармашылық тапсырмалар бар. Осылайша, сіз бастауыш сынып 
оқушыларын өз Отанының тарихын, ұлы адамдарын құрметтеуге шақыра 
аласыз. Осының негізінде оқушы өзінің жеке басын жетілдіруге ұмтылады, 
ұлы есімдерді ұлттық құндылық деп түсінеді және өзін ұлт өкілі ретінде 
қабылдауға үйренеді [119, б. 57-121]. 
4 сынып. Әдебиеттік оқу. (барлығы 136 сағат, аптасына 4 сағат). 
1. Отан тақырыбы. (6 сағат). 
Менің Отаным - менің негізім, менің елім - менің өзегім: 
Менің еліме. Торайғыров, туған жері. Қ. Аманжолов, Көкшетау.
І. Жансүгіров, Теңіз жыры. К. Бехожин, Балқаш таңы. Қ. Салықов, Қайран 
Қарасазым-ай. М. Мақатаев, Отан. Ж. Смаков, мен ұшып бара жатырмын.
С. Жиенбаев, Қарабатыр. 
Ы.Алтынсарин, Туған жер. Қ.Жұмағалиевтің еңбектері ұсынылған. 
Бастауыш сынып оқушылары Отан, ауыл, Отан туралы түсініктерін, осы 
ұғымдардың мәні мен құндылығын сезінуді одан әрі кеңейту арқылы 
патриоттық тәрбиені саналы түрде меңгереді деп жоспарлануда. Туған 
жердің құндылығы осы жастағы балаларға қасиетті «баудың қаны» ұғымы 
арқылы берілуі керек, бұл біздің ата-бабаларымыздың үйі, оларды қастерлеу, 
бір-біріне жанашырлықпен қарау, ауылдың маңыздылығы тұрғылықты жері. 
тіршілік ету аймағы. 
Отбасылық құндылықтар тақырыптары. (5сағат). 

60 
О. Бөкейдің «Ана өлімі», Б.Бұлқышевтің «Ана» , Әйел-Ана
А.Сейдімбек, Қанат туралы ертегі. Ф.Оңғарсынова, Атасынан қалған тұяқ. 
Ш.Айтматов. 
«Апамның астауы», «Ана» әңгімелерінен кейін оқушыларға өзіндік 
қорытынды жасауға, анаға деген сезімдерін бейнелі сөздермен сипаттауға 
шақыратын сұрақтар мен шығармашылық тапсырмалар туындайды. Ананың 
қадірін білудің бірден-бір жолы - оны ана күші мен даналығын дәріптеуге 
үйрететін «Әйел-ана» ертегісі сияқты суреттермен таныстыру және безендіру 
деп білеміз. 
1. Дәстүр, әдет-ғұрып тақырыбында: (1 сағат). 
«Алтын сөз» Н. Айтов (өлең). 
Өлеңнің тақырыбы батаның мағынасын түсіндіреді. Осы мақсаттағы 
қойылатын сұрақтары: 
1. Бата қайда беріледі? 
2. Неліктен бата туралы айтылады деп ойлайсыз? 
Бата суретін ұйымдастыруға арналған шығармашылық тапсырма бар. 
Дәстүрлі бата сөздерінің мәні - жас ұрпақты батыр, батыл, адал, 
намысшыл, ел намысын қорғайтын болуға шақыру. 
Қазақ халқының ежелгі дәстүрлерінің бірі болып табылатын бастауыш 
сынып оқушыларын бата беруге үйрету үшін оларды әр түрлі жағдайда 
қолданылатын бата түрлерімен таныстыру қажет. Халықтық әдет-ғұрыптар 
мен дәстүрлерді сақтау және оларды өмірде қолдану оқушыларды 
патриоттыққа тәрбиелеуді анықтайды. Біз өмір бойы патриоттық тәрбие 
ретінде бастауыш мектепте әдет-ғұрыптар, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар, 
әдет-ғұрыптардың негізінде жатқан негізгі ұғымдарды оқыту қажет деп 
санаймыз. 
Сондықтан халқымыз «Бата адамды көгертеді, жаңбыр жерді 
көгертеді» дейді. Бастауыш сыныптағы оқушыларға қазақ халқының ежелгі 
дәстүрлерінің бірі болып табылатын бата беруге үйрету үшін оларды әр түрлі 
жағдайда қолданылатын бата түрлерімен таныстыру қажет. Халықтық әдет-
ғұрыптар мен дәстүрлерді сақтау және оларды өмірде қолдану оқушыларды 
патриоттыққа тәрбиелеуді анықтайды. Өмір бойы патриоттық тәрбие ретінде 
әдет-ғұрыптарды, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды, әдет-ғұрыптарды игерудің 
негізінде жатқан алғашқы ұғымдарды бастауыш сыныптарда оқыту керек деп 
санаймыз. 
4. Әдебиеттік оқу (1 сағат). 
«Әдебиеттік оқу» Ғ.Қайырбеков (өлең). Өлең соңында:
1. Әдебиеттік оқуды қалай құрметтеу керектігі туралы әңгімелестік. 
2. Әдебиеттік оқудың құндылығы шығармашылық тапсырмаларды - 
тілге байланысты мақал-мәтелдер жинақтаумен тұжырымдалады. Алайда, біз 
балаларға арналған әдеби нұсқаулық, оның қазіргі кездегі сапасы мен 
беделіне қатысты мәселелерді түсіндіретін тілде берілсе, өте жақсы болар еді 
деген қорытындыға келдік. 

61 
Ел рәміздерін енгізетін немесе ел рәміздеріне қатысты материалдар
4-сынып оқулығында берілмеген. 
6. Қазақ халқының тарихи тұлғаларын таныстыратын материалдар: 
Туған жер шежіресінің басшысы. (20 сағат). 
Қарлығаш әулие, Төле бидің жауабы, Төле бидің шешендігі, Қазыбек 
бидің емі, Әйтеке бидің, Сырым батырдың, Сағыныш сазының сыны, 
Асанқайғы Жерұйықты іздеу, М.Жұмабаев. Басқа күні М.Мағауин. Қазақ 
ханы Ш.Уәлихановты сайлау. Абылай, Қ.Толыбаев. Қаракерей Қабанбай, 
А.Сатаев. Бөгенбай Қанжығалы [84, б. 61]. 
3-4 сыныптардың оқулықтарын талдаудан кейін Қазақстан тарихына 
ұлы есімдерді енгізу бастауыш сыныптарда жүйелі түрде жүргізіліп 
жатқандығына көз жеткіздік. Бұл жұмыс жүйелеу мен нақтылау негізінде 
жүргізілгенін байқадық. Жанр жағынан әр түрлі модельдер қолданылды деп 
айта аламыз. Оқулықта тақырыптар мен тараулар Талапбек, Зерделі және 
оның атасы арасындағы диалог түрінде жинақталған және әр бөлімнің 
соңында оқушылардың білім, білік және дағдыларын тексеру берілген [87, б. 
61]. 
3-4 сыныптарға арналған «Әдебиеттік оқу» оқулығын талдай отырып, 
оқу процесіне патриоттық тәрбиені ерекше тақырыптармен және сағаттармен 
енгізуге баса назар аударылады деп айта аламыз. Бастауыш деңгейдегі 
оқушыға білім беру процесінің күшті әсерінің бірі - оның әлеуметтік өзара 
әрекеттесуге дайындығы, ал бұл міндетті орындауда «Әдебиеттік оқу» 
пәнінің әсері мол. Оқушылар қазақ халқының тарихында жинақталған 
мәдени мұралармен таныстыру, оларға жеке тұлғаның өсуін қамтамасыз ету 
үшін жүйелі білім беру, патриоттық тәрбие беру қажет. 
Бастауыш мектепте ұлттық құндылықтармен танысу, материал көлемі, 
сабақ сағаты - 127. Көбінесе әдебиет оқулығында бізді анықтайтын 
халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан тарихы мен мәдениетін 
оқушылардың өздері тіл тазалығын сақтай отырып ескереді. Сонымен қатар, 
бастауыш білім берудің эмоционалды-құндылық компоненті ескеріледі. 
Алайда, оқулықтар - патриоттық тәрбиеге кіріспе ғана. Оқушылардың 
бағалау және құндылық қалыптастыру туралы түсініктеріне сыни 
көзқараспен қарау жеткіліксіз. Осы құндылықтарға сәйкес патриоттық тәрбие 
мен қажеттіліктерді қалыптастыру туралы толық ақпарат беру мүмкін емес. 
Әдебиеттік оқудың құндылығы мен қажеттілігін баса отырып, әдебиеттік 
оқуға арналған оқулықтар жеткіліксіз екенін айтқымыз келеді. 
Алайда, оқулықтар патриоттық тәрбиеге кіріспе ғана. Оқушылардың 
бағалау және құндылықтарды қалыптастыру тұрғысынан алған ұғымдарына 
сыни көзқараспен қарау жеткіліксіз. Патриоттық тәрбие туралы жан-жақты 
ақпарат беріп, осы құндылықтарға сәйкес қажеттіліктер тудырудың 
мүмкіндігі жоқ. Әдебиеттік оқудың құндылығы мен қажеттілігін баса 
отырып, әдебиеттік оқуға арналған оқулықтар жеткіліксіз деп айтқымыз 
келеді. 

62 
Дәстүрлерді насихаттайтын материалдардың бүгінгі дәстүрлермен 
үйлесімділігін көрсету, дәстүрлерді күнделікті өмірге енгізу мүмкіндігін 
анықтау қажет. Бастауыш мектепте әдебиеттік оқу пәні патриоттық 
тәрбиенің басты құралы екенін ескере отырып, оны жүйелі түрде жетілдіру 
жолдарын және осы салада пәнді оқыту әдістемесін толықтыру мүмкіндігін 
қарастыру қажет. Ол үшін гуманитарлық пәндерді бастауыш сыныптарда 
оқыту арқылы оқушылардың бойында патриоттық сезімді оятуға ықпал 
ететін сұрақтар мен шығармашылық жұмыстарды көбейту қажет деп 
санаймыз. 
Әрбір оқытудағы белсенді әдіс-тәсілдерді оқушыларымның
қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп, қолдана отырып,мәтіннің 
негізі идеясын жетілдіре түсу арқылы оқушылардың өзін өзі тәрбиелеу 
үрдісіне қызығушылықтарының арта түсетінін байқадым. Әдебиеттік оқу
сабағында дарынды балалармен жұмыс жасаудың топтық формалары 
әлдеқайда орындырақ: миға шабуыл, рөлдік тренингтер, ғылыми-тәжірибелік 
жұмыстар, жобалық тапсырмалар, эссе, ойтолғау жазу сияқты және т.б. 
түрлері әр сабақта дарынды оқушының шығармашылығын шыңдауға 
жетелейді. Түрлі тапсырмаларды орындату барысында оқушы тұлғасының 
танымдық қабілеттерін дамыту мен қатар олардың бойындағы елінің 
патриоттарына еліктеу, қызығу сезімдерін оятуға; 
- Жағымды 
кейіпкерге 
деген 
қызығушылық 
дағдыларын
қалыптастыруға; 
- Тұлғаның қиындықтарға даяр болу және оны білу, қарым-қатынас, 
ойын, танымдық, өзін-өзі бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал 
етеді. 
Тақырыпқа байланысты мәтіндермен жұмыс істеудің бірнеше қосымша 
түрлері бар. Тұжырымдаманың қосымша бөліктерінде патриоттық тәрбиесі 
бар қысқа мәтіндерді ұсыну арқылы сіз патриоттық тәрбиенің мәнін түсініп, 
оларға деген оң көзқарас қалыптастыра аласыз. Заман талабын ескере 
отырып, ақпараттық технологияларды қолдану негізінде оқу процесін 
толықтыру. Осы тұрғыдан алғанда, әдебиет пәні бойынша білімнің қайнар 
көзі, деректерді жинау құралы, қарым-қатынас пен таным құралы ретінде 
маңыздылығын, сонымен қатар бастауыш сыныптардағы гуманитарлық 
пәндерді оқыту арқылы оқушыларға патриоттыққа тәрбиелеудің тиімділігін 
атап өтуге болады. Әдеби тәрбиенің патриоттық тәрбие ретіндегі 
маңыздылығы туралы халқымыздың ұлы перзенті Бауыржан Момышұлы:
«... бұл бірінші тіл емес пе? Тіл байлығы, тіл тазалығы ұлттың мінезі мен 
әдет-ғұрпының басты белгісі емес пе? »Біз бастауыш білім беру 
тұжырымдамаларын ескереміз [71, б. 169]. Патриоттық тәрбие дегеніміз 
оқушының оқу-танымдық іс-әрекетін ынталандыратын және оқуға ықпал 
ететін құндылыққа бағытталған қабілеттер, сана-сезім, іскерлік және жеке 
тұлғаның ішкі әлеуеті. 
Сабақтың мазмұнындағы этникалық білім, патриоттық тәрбие 
құрылымына ене отырып, кіші жастағы оқушылардың танымдық 

63 
белсенділігін қалыптастырады. Келесі кезекте бастауыш мектептің 3-4 
сыныптарында «Жаратылыстану» оқулығында ескерілген патриоттық 
тәрбиеге арналған оқу материалдарын талдаймыз. 
3 сынып. Жаратылыстану (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат). 
1. Отан.Туған жер тақырыбы. (Сағат 5). 
«Біздің қала немесе ауыл», «Ауыл және қала», 
«Ауылдағы жұмыс түрлері». Осы тақырыптар бойынша суреттер мен 
тапсырмалар бар. Тапсырмалар оқушыларға ауыл мен қала өмірін 
салыстыруға және өз Отанына деген оң көзқарасты қалыптастыруға 
көмектеседі. 
«Отан», «Отаным», «Нұр-Сұлтан», «Алматы» бойынша тапсырмалар 
мәтіндерден алынған ақпараттың маңыздылығына назар аудара отырып, 
оқушылардың Отанды тереңірек түсінуіне негізделген. Осы іс-шаралардан 
басқа сіз оқушыларда жағымды көзқарастар мен сезімдерді тудыратын 
поэтикалық сәттерді ұйымдастыра аласыз. 
«Біздің Отан» мәтінінен кейінгі келесі тапсырма өте сәтті болды: - 
Мына сөздерді оқып, мағыналарын салыстыр: Отан, туған жер, мекенім. Осы 
сөздердің ұқсастығы мен айырмашылығын таба отырып, сіз оқушыларды 
олардың мағынасы мен мәнін түсінуге, оған назар аударуға бағыттай аласыз. 
Жалпы, бұл мәтіннің барлық міндеттері біз қарастырып отырған 
мәселеге негізделген, яғни патриоттыққа тәрбиелеудің тиімді әдістері 
негізінде жасалған деп айта аламыз. Атап айтқанда, келесі тапсырма: 
Мәтіннен біздің елдің табиғат байлығы мен алуан түрлілігі туралы үзінді 
табыңыз. Осы үзінділерді оқығанда не елестетесің? 
Сонымен қатар, «Алматы», «Нұр-Сұлтан» мәтіндерінен кейін қойылған 
тапсырмалар оқушылардың назарын ел тарихына аударуға арналған. Осы 
мәтіндерден өту кезінде біз электронды оқулықты пайдаланып Нұр-Сұлтанға 
саяхат ұсынамыз. Нәтижесінде балада Нұр-Сұлтан туралы айқын бейнелі ой 
қалыптасады. Балада өз Отанының астанасына деген мақтаныш сезімі 
дамиды. Патриоттыққа тәрбиелеу үшін оқушының эмоционалдық саласына 
әсер етуді маңызды деп санаймыз. 
1. Отбасы құндылықтарын көрсетуге негізделген тақырыптар. (4 сағат) 
Немерелерімен отырған аталар мен әжелердің бейнесіне байланысты 
келесі тапсырма берілді: - суретті атаңыз. 
- Әкенің оқушыға не үйрететіні туралы әңгіме жаз. Қалған тапсырмалар 
табиғатқа бағытталған. Осы тапсырмаларды қолдана отырып, ата-әжелердің 
немерелеріне деген құрметіне назар аудару мүмкін емес. Осы суреттің 
көмегімен сіз ата мен әженің мінсіз бейнесін жасай аласыз, ұрпақтар 
сабақтастығын олар жүзеге асыратындығын түсінгіңіз келеді. Шынында да, 
суретте аталар мен әжелер жасаған құнды жәдігерлер бейнеленген: киіз 
үйлер, ерлер киімдері, текемет. Сондықтан оқушылардың назарын осы 
әлемдерге аудара отырып, ата-аналар мен ата-әжелердің халқымыздың асыл 
мұрасы - әдет-ғұрыптарымыз бен салт-дәстүрлерімізді сақтаушы ретіндегі 
рөлін және оны болашақ ұрпаққа жеткізуге болатындығын түсіндіруге 

64 
болады. Сонымен қатар, шығармашылық іс-әрекет ретінде әр оқушыдан ата-
әжесінен үйренгендері туралы әңгіме жазуды сұрауға болады. 
Оқулықта «Отбасы», «Мен және біз», «Отбасыңа қамқор бол», 
«Сыпайы бол, көмектес», «Әженің әңгімесі» мәтіндері де бар. (5 Сағат). Осы 
мәтіндерге байланысты тапсырмалар берілген. Бұл тапсырмалар оқушыға 
отбасында бауырлар, апа-сіңлілер, жиендер мен туыстар туыстық, өзара 
көмек және қолдау құндылықтарын жасаушы деп саналатындығын 
түсіндіруге бағытталған. 
1. Дәстүр, әдет-ғұрып, әдет-ғұрып, дәстүр тақырыптары. (3 сағат). 
«Мен және біз» (салыстырмалы түсінік), «Адаммен қарым-қатынас» 
(қонақ, көрші), «Үндеу». Мәтін соңындағы сұрақтар мен тапсырмалар 
оқушыға «туыс», «көрші», «қонақ», «әдет-ғұрып» ұғымдарын нақтылауға 
көмектеседі. Оқушының өзін-өзі танудағы «көрші бала» ретіндегі рөлін 
түсінуі де маңызды. Қазақ тілінде «көрші құқығы», көршісіне деген ерекше 
қатынас ұғымы бар. Оның мәні – адамдарды құрметтеу, бейбітшілікті 
уағыздау. Көршісімен тату болу үшін бала көршісінің атын ғана емес, оның 
қандай қызметте екенін, өмір жағдайын, қандай көмекке мұқтаж екенін және 
қандай көмек көрсете алатынын білуі керек. Көршіңіздің баласы ретіндегі 
рөліңізге сәйкес қарым-қатынас жасаңыз. Сонымен бірге «Ұлың өссе – ұлы 
жақсымен жақын бол, қызың өссе қызы жақсымен сыйлас бол» деген халық 
нақылының мәні ашылады. 
Әдебиеттік оқу және ұлттық рәміздер туралы материалдар 
ұсынылмаған [89]. 
3 сынып. Жаратылыстану (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат). 
1. Отан. Отан тақырыбы. (8 сағат). 
Аймақтағы тақырыптар: «Біздің Отанымыз», «Нұр-Сұлтан», «Алматы», 
«Көмір аумағы», «Каспийдің тірі алтыны», «Ақ алтын» (10 сағат). 
«Біздің Отан» мәтінінен кейінгі келесі тапсырма өте сәтті болды.
Мына сөздерді оқып, мағыналарын салыстыр: Отан, ел, жер, туған өлке. Осы 
сөздердің ұқсастығы мен айырмашылығын таба отырып, сіз оқушыларды 
олардың мағынасы мен мәнін түсінуге, оған назар аударуға бағыттай аласыз. 
Жалпы, бұл мәтіннің барлық міндеттері біз қарастырып отырған 
мәселеге негізделген, яғни патриоттық тәрбиенің тиімді әдістері негізінде 
жасалған деп айта аламыз. Атап айтқанда, келесі тапсырма: Мәтіннен біздің 
елдің табиғат байлығы мен алуан түрлілігі туралы үзінді табыңыз. Осы 
үзінділерді оқығанда не елестетесің? 
Сонымен қатар, «Алматы», «Нұр-Сұлтан» мәтіндерінен кейін қойылған 
тапсырмалар оқушылардың назарын ел тарихына аударуға арналған. Осы 
мәтіндерден өту кезінде біз электронды оқулықты пайдаланып Нұр-Сұлтанға 
саяхат ұсынамыз. Нәтижесінде балада Нұр-Сұлтан туралы айқын бейнелі ой 
қалыптасады. Балада өз Отанының астанасына деген мақтаныш сезімі 
дамиды. Патриоттыққа тәрбиелеу үшін оқушының эмоционалдық саласына 
әсер етуді маңызды деп санаймыз. 
2. Отбасы құндылықтарына негізделген тақырыптар: (1 сағат). 

65 
«Әке құпиясы» - мәтін. Бұл мәтін келесі мақсаттар мен сұрақтарды 
береді: 
- «Немере» деп кімдерді атайды? 
- Неліктен Атайдың мүйізі соқты? Неге немерелеріне қолын көрсетті? 
Сіз оған не айтқыңыз келеді? 
- Әңгіменің көрінісін дайындаңыз. Рөлдерді бөліп, барлық әрекеттер 
мен сөздермен келісіңіз. 
Бұл тапсырмада патриоттық тәрбиенің тиімді әдістерінің бірі таңдалды. 
Өйткені, рөлдік ойындарда белгілі бір рөл атқара отырып, олар осы рөлге 
сәйкес әлеуметтік функцияларды орындауға үйренеді, білімдерін, біліктері 
мен дағдыларын арттырады. Рөлдік ойындар өмірдегі барлық қайшылықтар 
мен қиындықтарды көрсетеді. Бұл қатысушылардың мінез-құлық нормалары, 
адамгершілік қасиеттері және т.б. қалыптастыру үшін әлеуметтік рөл ойнауға 
қатысушыларға дайындалған сценарий бойынша өткізіледі. 
Оқулықта отбасы тақырыбына басқа ешқандай материал берілмеген. 
Отбасы көлеміндегі этноәлеуметтік рөлдердің құндылық мәнін меңгерту 
бүгінгі қазақ мектептеріне қажет және бұл жұмысты бастауыш сыныптарда 
жоспарлы түрде іске асырудың маңызы зор дей отырып, біз қосымша әженің,
ананың идеал бейнелерін қалыптастыруға, олардың мейірім, қамқорлықтың 
таусылмас бұлағы, отбасылық әдет-рәсімдердің сақтаушысы ретіндегі 
қызметтерінің маңызын түсіндіруге көмектесетін шағын мәтіндер мен 
тапсырмаларды берудің артықтығы болмайды деп ойлаймыз.
Дәстүр, әдет-ғұрып тақырыбында: (2 сағат). 
«Мен және тағы бір адам. Әдептілік», «Халықтар достығы». Осы 
мәтіндерді ұсына отырып, біз оқушыларға достық, өзара көмек, 
қайырымдылық біздің халқымыздың ұлттық сипатын бейнелейтін және салт-
дәстүрлердің үлгілері екенін түсіндіреміз. Біздің заманымыздың талаптары. 
Халқымыздың достасу, достық қарым-қатынас орнату, достық қарым-
қатынасты құрметтеу, досын қорғау, қамқорлық жасау, сәттілікке жету, 
құпияларды сақтау т.с.с. қарым-қатынастары патриоттыққа тәрбиелеудің 
негізі болып табылады және оқушыға көмектеседі өзін ұлт өкілі ретінде 
сезінеді. 
Бастауыш сынып оқушысы өзінің дос ретіндегі рөлін, достықтың 
құндылығын білуі маңызды. Осы жаста достық қарым-қатынас орнатуға 
көмектесетін сүйіспеншілік, достық, қарым-қатынастағы жағымды қатынас 
сияқты жеке қасиеттер айқын көрінеді. Мұғалім барлық балалар арасында 
достық орнатуға және басқа балалармен қарым-қатынас орнатудағы кейбір 
қиындықтарды қалай жеңуге болатындығын көрсетуге көмектеседі. Әрине, 
мұғалім қай оқушының кіммен дос болатынын жоспарлай алмайды. Алайда, 
бұл үшін жағдай жасап, дайындалуда [120]. 
Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеу – біздің 
мемлекетіміздің ұзақ мерзімді даму бағыттары шеңберіндегі ұлттық 
қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ең өзекті мәселелердің бірі. Патриоттыққа 
тәрбиелеудің рөлін арттыру, неғұрлым маңызды құралдарына өлкетану, яғни 

66 
туған өлкенің табиғатын, халқы мен шаруашылығын, оның өткені мен 
бүгінін жергілікті қоғамдастық өмірін жақсарту мақсатында зерделеу болып 
табылады. Бастауыш сынып оқушыларына өзінің туған өлкесі туралы туралы 
толық, терең мазмұнды білім беруді талап ететін, олардың туған жеріне және 
табиғатына деген сүйіспеншілік сезімін, сондай-ақ өз халқының әдет-
ғұрпына деген құрметін қамтитын аймақтық-өлкетану ұстанымында өз 
бейнесін табады. Жаратылыстану пәні оқу үдерісінде бастауыш сынып 
оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеуде аймақтық-өлкетану мәліметтерін 
пайдаланудың рөлін арттыру, педагогикалық шарттарын айқындау, 
аймақтық-өлкетануға тән ерекшеліктерді анықтау біздің зерттеуіміздің негізі 
болып табылады.
Мемлекеттік рәміздер тақырыбында әдеби тренинг.
3 сынып. Жаратылыстану (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат). 
1. Отан. Отан тақырыбы.( 7 сағат). 
Біздің ауыл немесе қала, ауылдық еңбек (мәтін), біздің Отанымыз - 
Қазақстан (мәтін), Нұр-Сұлтан (мәтін), егеменді елдің қорғанысы - қарулы 
күштер (мәтін), елдің басқару органдары, Қазақстан халқы, біздің еліміздің 
тарихы, ақ күріш аймағы, інжу-маржан ел, астық алқабы. «Ауыл еңбегі» 
мәтінінен кейін бастауыш сынып оқушыларының тақырыпқа сай «Біздің 
ауыл» тақырыбында әңгіме құрастыру тапсырмасы оқушыларды туған ауылы 
туралы ойлауға бағыттайды. Осылайша олар өз туған жерлерінің және ел 
тіршіліктерінің ерекшеліктерін басқаруды үйренеді. «Біздің Отанымыз - 
Қазақстан», «Нұр-Сұлтан» мәтіндерінен кейін шығармашылық тапсырмалар 
берген орынды. Мысалы: - «Нұр-Сұлтанға саяхат» тақырыбына мәтін 
жазыңыз. 
- «Мен Нұр-Сұлтанды қалай безендіремін» тақырыбына эссе жазу және 
т.б. 
2. Отбасы құндылықтарына негізделген тақырыптар: (2 сағат). 
Отбасылық береке (мәтін) тақырыбына орай мақал-мәтелдер құру. Бұл 
тақырыптарда оқушыларды патриоттыққа тәрбиелеу халқымыздың әдет-
ғұрыптары мен дәстүрлерін сақтай отырып, қалыптастырудағы рөліне 
тоқталады. Қазақ халқының бауырластық дәстүрлері басқа халықтарға 
қарағанда біздің ерекше ұлттық құндылығымыз екенін түсіну керек. 
Дәстүр, әдет-ғұрып тақырыбы. (5 сағат). 
«Қоғам» бөліміне «Қонақжайлылық» (мәтін), «Сыйластықтың 
себептері көп» (мәтін), «Қымызмұрындық» дәстүрі туралы қысқаша мәтін 
құру, «Ұлттық және кәсіби мерекелер» қонақжайлылық дәстүрлерін 
сипаттайды және қарым-қатынаста халқымыздың өзара сыйластығы. Қазақ 
дәстүрінде ақсақалдың атын атамай, оны қастерлеу әдептілік пен 
көрегендіктің үлгісі ретінде дәріптеледі. Бастауыш сынып оқушыларын 
патриоттыққа тәрбиелеуде ұлттық салт-дәстүрлеріміздің мағынасын толық 
ашатын, олардың шын мәнін түсіндіретін жұмыс түрлерін қарастыруы керек. 
Оқушыға белгілі бір іс-әрекет үлгілерін беру де маңызды. 
4. Әдебиеттік оқу. (1 сағат). 

67 
Мемлекеттік тіл (мәтін). Оқушыларға берілетін сұрақтар мен 
тапсырмалар «Әдебиеттік оқу», «Мемлекеттік тіл» тақырыптарын 
нақтылауға көмектеседі. Сонымен қатар басқа тақырыптар бойынша да өз 
тілдері мен ойларын айтуға мүмкіндік берді. Мысалы: сіз қандай этникалық 
топтансыз? Олар қай тілде сөйлейді? Мемлекеттік тілдің, ұлтаралық қатынас 
тілінің сөздерін қайталап жазу тапсырмалары. Зерттеу барысында ұлы 
адамдардың әдеби шығармалары бойынша сөздерін ұсынады және оларға 
осындай қанатты сөздерді тауып жазуды өтінеді. Пәндер арасындағы 
кіріктіруде біз, ұтымды пайдалануға көптеген мүмкіндіктер бар екенін 
білеміз (қазақ тілі, әдебиеттік оқу, жаратылыстану). 
Мемлекеттік рәміздер тақырыбында: (1 сағат). 
Ел рәміздері. Осы тақырып бойынша сұрақтар мен тапсырмалар 
оқушылардың өзіндік ойлары мен пікірлерін қалыптастыруға бағытталған. 
Қосымша ақпарат ретінде берілген келесі қағида өте өзекті: әр азамат әнұран 
мәтінін жаттап, оны салтанатты жағдайда бірге оқуға міндетті. 
6. Қазақ халқының тарихи тұлғаларын таныстыратын материалдар.
(5 сағат). 
Біздің еліміздің тарихынан (тарихи мәліметтер), Қазақстан - мәдениеті 
мен өнері өркендеген ел. 
«Біздің елдің тарихынан» тақырыбында Тәуке хан, Абылай хан, Төле 
би, Қаз дауысты, Қазыбек би, Әйтеке би сияқты ұлы адамдар туралы 
қысқаша мәліметтер келтірілген. Бұл тақырыптағы міндет - еліміздің 
тәуелсіздігі үшін күрескен адамдар туралы ақпарат жинау. Бұл оқушылар 
бастауыш сыныптан бастап өлке тарихына назар аударуға шақырады [91]. 
4 сынып. Туралау (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат). 
Отан. Отан тақырыбы. (7 сағат). 
Еліміздің картадағы орны, Мәдени және өнер мұраларын сақтау және 
қорғау (мәтін), Біздің ауыл, Шаруа қожалығы, Ауыл байлығы, ауыл 
шаруашылығына жаңа көзқарас, менің Отаным - алып жер, егеменді азат ел, 
Қазақстан кеңістігі. 
Қазақстан картасы картада елдің орны туралы бастауыш сынып 
оқушыларында білім мен түсінік деңгейінде ұсынылған, жер көлемі мен 
пайдалы қазбалар туралы ақпарат береді. Бұл ақпарат жастардың өз Отанын 
мақтан тұтатыны сөзсіз. 
«Біздің ауыл», «Ауыл байлығы» тақырыптары ауыл өмірі мен туған 
жерге деген сүйіспеншілігін арттыру. 
4 сынып. Туралау (барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат). 
Отан. Отан тақырыбы. (7 сағат). 
Географиялық картадағы елдің орны, Мәдени және өнер мұраларын 
сақтау және қорғау (мәтін), Біздің ауыл, Шаруа қожалығы, ауыл байлығы, 
ауыл шаруашылығына жаңа көзқарас, менің Отаным - алып жер, егеменді 
азат ел, Қазақстан кеңістігі. 
Географиялық картадағы еліміздің орны туралы бастауыш сынып 
оқушыларының білімі мен түсінігі деңгейінде Қазақстанның картасы 

68 
ұсынылды, жер көлемі мен пайдалы қазбалары туралы ақпарат берілді. Бұл 
ақпарат жігіттердің өз Отанымен мақтануына себеп болатыны сөзсіз. 
«Біздің ауыл», «Ауыл байлығы» тақырыптары ауыл өмірінен хабардар 
етіп, туған жерге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге бағытталған. (7 сағат). 
Еліміздің картадағы орны, мәдени және өнер мұраларын сақтау және 
қорғау (мәтін), Біздің ауыл, шаруа қожалығы, ауыл байлығы, ауыл 
шаруашылығына жаңа көзқарас, менің Отаным - алып жер, егеменді азат ел, 
Қазақстан кеңістігі. 
Қазақстанның картасы географиялық картада бастауыш сынып 
оқушыларының елдің орны туралы білімі мен түсінігі деңгейінде ұсынылды, 
жер көлемі мен пайдалы қазбалар туралы ақпарат берілді. Бұл ақпарат 
жастардың өз Отанын мақтан тұтатыны сөзсіз. 
«Біздің ауыл», «Ауыл байлығы» тақырыптары ауыл өмірінен хабардар 
етуге және туған жерге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. 
Оқушыларға өздерінің тұрғылықты жерлері бойынша мәліметтер 
жинақтауға тапсырмалар беру арқылы «Менің Отаным» тақырыбына 
қатысты, оның бүгіні мен болашағы туралы ой салу мақсаты жүзеге 
асырылады. Сонымен қатар, осы сыныпта Қазақстанның мәдени мұралары 
туралы материал беріліп отыруы, оқушыларды «патриоттыққа тәрбиелеу» 
деген ұғымының ауқымын кеңейтуге көмектеседі деген ойдамыз. 
Отбасы құндылықтарына негізделген тақырыптар. (3 сағат). 
«Отбасы - бұл шағын қоғам», Туыстары, «Әкеңмен не істесең, ол да 
сенімен бірге болады». Осы тақырыптарды шешу бастауыш сынып 
оқушылары арасында отбасылық құндылықтарды терең түсінуге көмектеседі. 
Себебі тарауда келтірілген мәтіндерде туыстықтың мәні халқымыздың «үш 
адамы» ұғымымен көрінеді. 
2. Дәстүр мен әдет-ғұрып тақырыбында материал жоқ. 
Бастауыш сынып оқушысы үшін өз халқы мен өзі арасындағы қарым-
қатынасты орнату, ұлттық мәдениетке тиесілі болу сезімі әсерін сезіну, 
олардың құндылықтарын саналы түрде қабылдауға көмектесу, ұлттық салт-
дәстүрлерімізді құндылық ретінде білу маңызды және тиісті әрекет пен 
мінез-құлықты талап етеді. Ұлттық бастауыш мектеп білім беру жүйесінде 
әдет-ғұрыптардың танымдық және тәрбиелік рөлі артып келеді. Сондықтан, 
біз патриоттық тәрбие беру жүйесінде қазақ халқының әдет-ғұрыптары, 
дәстүрлері басым болуы керек деп санаймыз және халқымыздың салт-
дәстүрлері туралы жасына және тәжірибесіне сәйкес жүйелі түрде ақпарат 
беріп отыру қажет деп санаймыз.

жүктеу/скачать 2.31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: