Мекемеде негізгі құралдарын пайдалану тиімділігін арттырудың бағыттары

Мекеменің ұзақ мерзіміндегі активтері мынадай материалдық активтерін білдіреді:

• 
  тауарларын және қызметтерін көрсетулерді өндіруінде немесе жеткізуде қолдануға, үшінші тұлғаларға жалға өткізуге, немесе әкімшілік мақсаттарына арналған;
  
• 
  бір кезеңнен астам уақыттың ішінде қолданылу көзделетін.
  

Дебиторлық борыш мекеменің айналым қорларының маңызды бөлігі болып табылады. Бір мекеме екінші мекемеге тауарын өткізгенде, немесе қызметін қөрсеткенде оның ақысы бірден төленеді. Өтілген өнімге қойылған шоттың төленбеген сомалары әдетте дебеторлық борышының көп бөлігін құрайды.

“№10 БЖШХМСМ» КММ -ның ұзақ мерзімділігі активтерінің есебі есеп саясатына сай ұйымдастырылады, оларға амортизацияны есепке алу есеп саясатына сай бірқалыпты есептен шығару әдістері қолданылады.

Мекемеде ұзақ мерзіміндегі активтерін есепке алуға сауатты ұйымдастырылған есеп саясаты мекеменің ұзақ уақыт тұрақты қызмет жасауына кепілдік береді.

Мекеменің негізгі құралдарын тиімді қолдану субектінің экономикалық жағдайына және қызметіне елеулі ықпалдарын тигізеді. Осыған сай мекеменің негізгі құралдарын бухгалтерлік есепте де жүргізу дұрыс және анық болуы керек.

Мекеменің қызметіндегі негізгі құралдарының есебінің жүзеге асырлуы толық түрде қазіргі заманның талаптарына сайкес келмейді. Мекенің негізгі құралдарының есебінің жүргізілу тиімділіктерін жетілдіруге келесідей ұсыныс келтіруімізге болады: біріншіден, құжат айналымдылығының тиімділік жүйелерін қалыптастыру, одан өзге де барлық құжаттары уақтылы және дұрыс рәсімделген түрде міндетті тіркелімдерінің толық болуына бақылауын күшейту қажет. Жасалынған барлық түзетулері міндетті түрде түзетуді жасаған тұлғамен бекітілуі керек.

Мекеменің негізгі құралдарының қозғалысына сайкес барлық шаруашылық операциялар ақтаушы құжаттамасыменен рәсімделуі қажет. Аталынған құжаттамалар негізгі құралдарының сақталынуын бақылауын қамтамасыз ететін алғашқы есеп құжаттамаларының ролдерін атқарады.Негізгі құралын мекеменің бухгалтериясында жүзеге асырылуына келетін болсақ, мекеменің бухгалтериясында негізгі құралының тугенделу карточкасы 1с бухгалтерияның 8.0 версиясымен жасалынылады. Түгенделу карточкасын 1с бухгалтерияның 8.3 версиясыменен жүргізген мекеменің бухгалтерлеріне ыңғайлы болар еді. Өйткені, түгендеу кезінде 1с бухгалтерияның 8.3 версиясындағы ақпараттарды жылдам табуға және тесеруге ыңғайлы, соныменен қатар бухгалтерлік есепті қызметкерлік компютерлер және 1с бухгалтерияның 8.3 версиясын қолдану негізінде арифметикалық қателіктерін болдырмауына мүмкіндік береді. Ал 1с бухгалтерияның 8.0 версиясыменен жүргізгенде біріншіден оны іздеу, тексеру уақытты алады, екіншіден жаңа бағдарламаға өтуді қажет етеді. Мекемеде есептен шыққан негізгі құралының түгенделу карточкалары мекеменің мұрағатында сақталынылады.

Мекеменің негізгі құралдарының түгенделу карточкаларын 1с бухгалтерияның 8.0 версиясыменен жүргізуінің себебі, олар компютерленген жүйеге жақын арада ғана ауысқан. Бірақ басқа құжаттары 1с бухгалтерияның 8.3 версиясыменен жүзеге асырылады.

Қазіргі таңда барлық мекемелердің бухгалтериясының жұмыстары 1с бухгалтерияның 8.3 жүйеде жүргізіледі. Өйткені ол әлде қайда ыңғайлы және мекеменің бухгалтерлерінің жұмыстарын жеңілдетеді. Соған байланысты шаруашылыққа негізгі құралдарының түгенделу карталарын 1с бухгалтерияның 8.3 версиясыменен жүргізуі керек[25].

Мекеменіңнегізгі құралдарына тозуын есепке алу бірқалыпты есепке алу әдісіменен жүзеге асырылады. Яғни обектілерінің құндары оның қызмет ету мерзімдерінің ішінде өндірістік шығындарына біркелкі номаларына сай жатқызылады. Аталынылған әдіс негізгі құралдарының тозуына, оның қызмет ету мерзімдерінің ұзақтығына сайкес болып келеді. Аталынған әдістің есерекшелілігі есептеудің қарапайымдылығында. Пайдалану обектілерінен алынған табыс бірқалыпты таратылады және пайдалану кезеңдерінің ішінде бірдей болады.

Мекеменің аталынған әдісі есеп саясатында көрсетілінген және тозуын есепке алу тек осы әдіспенен ғана есептелініп келеді. Өйткені, аталынған әдіс ертеден келе жатқан әдіс. Қарастырылған әдісте мекеменің негізгі құралдарының жағдайы ескерілмейді. Бірақ мекемеде өндірістік әдісті қолданылса тиімді болар еді.

Өйткені, осы әдісте қызмет мерзімі бекітілінбейді, амортизация мөлшерлемесі орындалған жұмысының бірлігіне есепке алынады. Яғни істемей тұрған тұрған негізгі құралдарына амортизация есептелінілмейді. Осы мекемеге тиімді болар еді өйткені, мекемеде тоқтап тұрған бірақ баланстан шығыс етілінбеген негізгі құралдар көп.

Алынылған әдістің артықшылығы орнын толтыру сомаларының орындалынған жұмыстары негізінде іске асырылуы.Бірақ алынған әдісте кемшілігі де бар ол, қолданылу уақыттарының ішінде есептен шығару құндарының қатты толқымалы болуы[26].

Тағы да бір есекеріп кететін жағдай мекемнің негізгі құралдарының көбісінің қызмет ету мерзімінен көп болуы. Мысалға көліктік құралдары қызмет етуінің мерзімдерінен жоғары болуы, мекеменің қызметтерінің дамуына кері әсерлерін тигізеді. Сол себептен шаруашылығының экономикасының төмендеп кетуі де мүмкін. Себебі, әр негізгі құралдарының қызмет етуінің мерзімдерінен көп болуы мекемеде тікелей әсерін тигізеді.

Ұзақ мерзіміндегі актитер мекемеде өнімдерін өндіру, тауарларын тасымалдау немесе қызметтерін көрсетуге, өзге мекемеге жалға беруге немесе әкімшілік мақсаттарында қолданылытын болса және бір кезеңнен (І жылдан) артық мерзім ішінде пайдаланады деп болжанылса, ұзақ мерзіміндегі активтер ретінде танылып жүзеге асырылады. Негізгі құралдар есебін №16 «Негізгі құралдар» ХҚЕС-мен реттейді. Стандартқа сайкес амортизацияны есепке алудың үш әдісі ұсынылған: құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі, кемімелі қалдық әдісі және амортизацияны орындалған жұмысының көлеміне пропорционал түрде есепке алу әдісі (өндірістік әдіс).

Мекеменің жағдайын жақсартуына көп жұмыстар жүзеге асырылуы керек. Ол келесідей:

• 
  мекеменің ұзақ мерзіміндегі активтерінің жағдайларын жақсарту;
  
• 
  мерзімдері өтіп кеткен активтерін алмастыру;
  
• 
  мекемедегі ұзақ мерзіміндегі активтерінің белгіленген инвентарлық номерлерінің реттерін нақтылау;
  
• 
  мекеменің ұзақ мерзіміндегі активтеріне тозуды есептеудің әдісін мекемеге тиімді әдістеріне алмастыру.
  

Көрсетілген жұмыстар есепке алынып, қадағаланған жағдайда мекеменің негізгі құралдарының жағдайы дұрысталынады. Бұл көзге көрінбегенімен шаруашылық жағдайына және экономикасына кері әсерін тигізетін жағдайларының бірі болып табылады. Осыған сайкес мекеменің негізгі құралының жағдайын жақсартып, осы заманға сай жетілдіру керек.

Негізгі құралдарын қолданылу тиімділіктерін жоғарылату өндіріске жаңа құрал-жабдық енгізудің жолдарменен жүзеге асырылуы мүмкін.

Мекемеге жаңадан құрал-жабдықтарын енгізу жолымен өткізу көлемдерін арттыру қоры (_{ } тартылатын қосымша құралдарының сандарын _{ } олардың жылдық өнімділіктеріне (_{ }) көбейту арқылы анықталынылады:

(_{ }(_{ }) (1)
Егер мекеме иелегіндегі негізгі құралына қоса, жаңадан құралдарды, атап айтқанда қосымша 10 ЖЖМ күбілерін (ЖЖМ колонкаларын) сатып алатын болсақ, оның нәтижесі келесідей болады: мекемедегі қазіргі кезде 10 құрылғы қызмет етеді, олар жылына орташа шамамен 15 000 мың теңге табыс алып келеді. Яғни жаңа қосымша 10 құрылғыны сатып алсақ:

10 1 500 000 = 15 000 000 теңге.

Осылайша мекемеге жаңа құралдарын енгізу жолыменен өткізу көлемдерін көбейтуге, соның негізінде құралдарының жұмыстарының тиімділіктерін арттырып, екі еселенілген мөлшерлемеде табыс алуға болады.

Әйтседе осы айтылғандармен қатараталғандарменен бірге “№10 БЖШХМСМ» КММ нің ұзақ мерзіміндегі активтерінің есебін жүргізіуден кемшіліктер болмаса да, олардың тиімділіктерін арттыратын, яғни мекемеге көбірек пайда алып келетін мынандай ұсыныстарымызды айтқымыз келеді:

• 
  негізгі құралдар мен материалдық емес активтерінің есебін жүргізуді жетілдіру үшін 1с бухгалтерияның 8.3 жүйесіне көшу.
  
• 
  тозуы жеткен негізгі құралдар мен уақыты жеткен материялдық емес активтерін уақытылы есептеп шығару және олардың орындарына бүгінгі күн талаптарына сай өнімділіктері жоғары негізгі құралдарын сатып алу.
  
• 
  негізгі құралдарын тез арада ауыстырып отыруға, яғни табиғи тозуы жетпей тұрып өнімділіктері төмен негізі құралдарын өнімділіктері жоғары жаңаларын алу барысында амортизациялық аударымдарын есептеудің жылдамдатылған әдісін қолдану.
  

Негізгі құралдарын пайдалануды жетілдіру мекеменің жұмыстарының қаржылық нәтижелеріне әсерін тигізеді. Яғни өткізу көлемдерінің өсуімен, өзіндік құндарының төмендеуімен, өнім сапаларының жақсаруымен және жалпы пайданың ұлғаюы сипатында көрініс табады.