Зигат Султанов Йыһат Солтанов сочинения в пятнадцати томах әҪӘРҘӘр ун биш томда том

белә хәҙрәт изге Ҡөрьәнде...

Ен-бәрейҙең ҡара мәкеренән

доғалары һаҡлай һәр йәнде.

хаҡ юлына уны баҫтыра,

ә донъянан китә икән бәндә —

йыназалап гүргә ятҡыра:

һәр хәлдә лә хәйер, тояҡланып,

таба һуҡмаҡ уның йортона...

Уның никахы ҡауыштырған

хәләл ефеттәр зыҡ-ҡубышҡанда,

һаҡалын йә сәсен йолҡошҡанда,

һыу һибеп тә айыра алмаҫһың!..

Шуға нисек хайран ҡалмаҫһың!..

ҡаш аҫтынан ҡырын ҡарашып...

Сабырлығын юйған меҫкен бисә:

“Айырылам!” — тип баш күтәрһә,

яҙған ғаризаһы “онотолоп”

йылдар буйы ята мөфтиҙә,

хоҙай “йәлләп” ваҡытһыҙ бөгөлгән

ҡолон ала “теге донъя»ға —

төйнәй шулай төйөндө аға!..
Хәҙрәт бына Йәнтимер өйөндә

никах мәжлесендә ултыра...

Ебәк салманың аҡ кәбеҫтәһе

“ғалим” башын бөхтә сорнаған,

мөләйемлек, изгелек, рәхимлек

шәүләләре йөҙөн нурлаған...

аяҡ бөкләп күбек мендәрҙә

ултыралар ҡунаҡтар, бөртөкләп

хәҙрәт ағай һипкән “энйе”не.

Ғәжәпләнә һәр кем; үҙенә

күсерергә уның ҡиәфәтен,

хыялланып баға күҙенә...

ҡоҙаларҙың тарҡау зиһене —

бесәй һымаҡ морон йыйырып

еҫкәй улар майлы һауаны.

никах вәғәзен мут мулланың,

ласҡау көйгә һалынған аңланмаҫ

ғәрәп доғаһы әйләндерә

башҡайҙарын -- әфиүн төтөнө

мейеләргә, биғәйни, өрә...

ысҡынмаҫлыҡ ҡылып ныҡ һала,

әйтерһең дә, йыйын ен-бәрейҙәр

тора янап өйгә тупһала...

ғөрөф киндеренән иләнгән,

был йәтмәнең гер-батырмыстары

наҙанлығыбыҙҙан төйнәлгән,

был йәтмәне быуаттар буйына

хәйер ҡарғалары көйләгән...

ризаһыңмы барырға, тиеп:

алмаштырҙы уны Низамый,

сәтин шаршау артына инеп...

һымаҡ тығырҙаһа ла башы,

“баш төҙәтеү” мәле етерен —

бер туҫтаҡ бал эсеп китерен

өмөт итеп, шәйләп ятты ул,

шым көттө ул йола үтеүен:

Алла ҡоло Сәлимәгә хәләл

ефет һәм дә хужа булырға?
Ғимыран (һаҡалын һыпырып):
Риза.
Хәҙрәт (ҡаштарын емереп, шаршау яғына):
Алла ҡоло Сәлимә ризамы

Алла ҡоло Ғимыранға хәләл

ефет һәм өнһөҙ ҡол булырға?
Низамый (шаршау артынан бар көсөнә):
Риза! Риза! Бик риза!
Хәҙрәт:
Йә, бәйләһен сәстәрен йәштәрҙең,

оҙон ҡылһын ғүмерен йәрҙәрҙең,

татыу тормош, тигеҙ ҡартлыҡ бирһен

Аллаһы Тәғәлә. Амин.

Ҡарасәле, хәҙрәт, бер туҫтаҡ бал

ҡойоп бирсе Аллаң ҡолона!

Уй башым! Уй йәнем!.. Бал ғына...

йәшер ҡайыҡ-Айыңды —

егет тормош соҡорон

ашатларға йыйынды!

Йәнтимерҙең йортона

килде, ҡуйып аттарын

артҡапҡаның артына...

киләсәгендә уны?..

Уңһын, тиеп теләйек

тотҡан рәхимле юлы!

йәрен алып ҡасҡанда,

аттары арымаһын

юлдар буйлап сапҡанда.

тигеҙ донъя көтһөндәр!

Бер-береһен бағышып,

етәкләшеп үтһендәр!

Ҡарамаға бәйләп эйәрле

ике атты, Харис, һаҡланып,

әрем араһынан йүнәлде

Йәнтимерҙең өйөнә табан.

ҡоя ине ишек алдына,

табын геүләй һәм иҫеректәр

үкерешә ине табында,

шәүләләре йыш-йыш салынып

китә ине ҡорған тәҙрәлә,

бейеүҙәрҙән һығыла һәм уфтай,

ҡалтырана ине ағас өй...

нәфрәтләнеп Харис күҙәтте

был һүрәтте... “Алып ҙур һуйыл,

селпәрәмә килтерһәң ине

табындарын!.. Өҙөп йырҙарын,

ҡоҙаларҙың һимеҙ битенә:

“Ашағыҙ!” — тип төкөрһәң ине!..” —

тип ярһыны, янып эсенән,

ләкин ҡымтыны ирендәрен,

итте сабыр, ҡыҫып тештәрен...

баҡсаға... Ҡыймылдап сирендәр

ҡул бирҙеләр, яңаҡтарынан

ҡалды үбеп япраҡ-ирендәр.

тын тәҙрәгә егет күҙ һирпте.

Йоҡоһонан тертләп уянғандай,

йөрәккәйе тынысһыҙ типте,

ҡом сүлеләй, тамағы кипте,

күҙ алдары ҡараңғыланды:

танһыҡ тәҙрә — Уның тәҙрәһе

асыҡ ине! Ул көтә ине!..

ишеттеләр!.. Бүлмә төбөнән

яҡынлашты йәһәт Сәлимә һәм

серле төнгә ҡарап йылмайҙы...

килде бына өҙөлөп көткән мәл!” —

Йәһәт, йәһәт талпынды дуҫыбыҙ,

ҡолас йәйеп... Изге был әмәл!

беркей, ҡосоп, йәш йөрәктәрен,

бына-бына эҫе ирендәре

ялҡынлата хис-теләктәрен!

тәҙрәнән ул тышҡа төшөрөр,

ярһыу аттарға менеп сабыуын

Ай күрер ҙә берәҙәк ел күрер!..

сыҡты боҫоп ике күләгә,

Аллаҡайым, ҡара ҡыуаҡтарҙан

сыҡты боҫоп ике күләгә!..

күтәрҙеләр улар юғары,

Аллаҡайым, ҡулдарын ашығып

күтәрҙеләр улар юғары...

һуҙған ҡулын һуҙа алмайса,

ҡанға мансып ҡусҡыл үләндәрҙе,

әйтер һүҙен әйтә алмайса...

бысаҡ ҡаҙалғандай, йән биргес

ҡысҡырыуы сыҡты Сәлимәнең —

аккордланды шулай серле кис...

тормош, һөйөү ергә тыуҙырҙың?

Ниңә, ниңә, Аллаһы Тәғәлә,

ҡайғы, үлеү ергә тыуҙырҙың?

етте көсөң Кеше итергә,

етмәне тик аҡылың аҡ бәхет

һәр кешеңә бүлеп бирергә.

дөрләтергә килде хәлеңдән,

ләкин бәхетле итеп уларҙы

ҡушырға килмәне ҡулыңдан!..

алыҫ ярға ҡарай һин йөҙҙөң,

ҡурҡыныслы һыу яланын тиҙ-тиҙ

артта ҡалдырырға тырышып,

ҡолас һайын ҡолас ташланың...
Бөттө көсөң аҡрынлап... һыу йоттоң...

Хәлһеҙлектән башың әйләнде...

Айҡал-сайҡал килмеш күк көмбәҙе

ҡара кейеҙ булып күренде...

Ҡот осорғос фекер: “Бөттөм...” — саҡ-саҡ

өлгөрмәне алып йәнеңде...

үтә һөйҙөң шул тормошто һин —

һуңғы ғәйрәтеңде һалып, ҡолас

һайын ҡолас үттең тулҡындар

тауы аша!.. Бына ләззәтләнеп

шыршаулығын ярҙың һәрмәнең!

күҙҙәреңдә... Ах! — ошо мәлде

дошман ҡулы һуғып ысҡындырҙы

яр тырнаған бармаҡтарыңды...

төкәлешкән шул мәлдә, дуҫым,

ниндәй хистәр кисерер инең?!.
Һындырылған наҙлы гөлдәй ауҙы

бәхетһеҙ ҡыҙ, ҡағып йөрәге,

һәм ер түңкәрелде күҙ алдында

аҫты өҫкә килеп терәге...

һаҡ күтәреп йомшаҡ урынға

ятҡырҙылар... Хәйерниса йәһәт

һалҡын йылға һыуы бөркөнө

сынаяҡтай ағарған йөҙөнә,

Һаҡмарҡайҙың шифалы дымын...

ҡабат инде асмаһаң ине!..

Баш осоңда көткән яфаларҙан

мәңгелеккә арыныр инең!..

Ғүмерең тартып Хоҙай алмағас,

мәңгелек өй, мәңгелек түшәккә

йәп-йәш көйө илтеп һалмағас...

ҡурҡып ағарынған йөҙҙәрҙе,

хәтерләтте булған һәләкәтте

йөрәгенең киҫелеп әрнеүе...

һыны ҡатып... Фәҡәт күҙҙәре

яҡлаусыһын эҙләп туланылар,

моңайып, зарығып иланылар...

“Сәскә атһын” тиеп һаҡланым мин,

Һәм, ниһәйәт, сыҡты ыңғырауы

күкрәгенән, ташып йылғалай...

Балаларын ҡурсап бәрелешкән

әжәл яралы ҡош анаһылай,

аҡыл юйып ары ташланды ҡыҙ

һәм, таянып тәҙрә төбөнә,

ырғылырға итте тышҡа... Шунда

ҡотон алып ҡалҡты алдында

Низамыйҙың иҫереп ҡыйшайған

һөмһөҙ йөҙө... Йыуынты ямы

кеүек асылған ауыҙы һаҫы

хәмер еҫе һөрөмләтеп, ҡыҙҙың

һулышына ыуын урғылтты,

йөнтәҫ бармаҡтары, ҡалтыранып,

боғаҙына ҡыҙҙың ынтылды...

Сәлимәгә был бармаҡтарҙан:

“Харис!.. Харис!.. Абау, уның ҡаны...” —

бүтән һүҙ ул әйтә алманы,

артҡа сигенде һәм тилмереп

әхирәттәренә ҡараны...

төштө шыуып... Ишек бауына

тотондо ҡыҙ... Тыштан ағылған

һалҡынлығын төндөң тойманы...

инде кире өйгә соландан.

Ут ҡапҡандай, түҙә алмайса,

мөйөштән-мөйөшкә йүгерҙе,

һыпырылып һөмһөҙ ҡулдарҙан,

сәсен, күлдәген йолҡҡоланы:

(әйтерһең, аждаһа ҡарпыған!)

йәйеп ҡосаҡ, ҡырып тамағын,

Ғимыран бай... Аллам һаҡлаһын!..

һынташ һымаҡ ҡатып шым көттө,

күҙҙәрендә тик аңлайышһыҙ,

хәтәр уттар сағылып китте...

алды йолоп туҡмас бысағын

һәм йәш күкрәгенә ҡаҙаны.

Тоталманы һис кем ҡазаны...

аҡ күлдәген ҡанға буялтты,

эҫе ҡанға... Йортта ҡатын-ҡыҙ

ут сыҡҡандай туҙғып сыуланы...

“ҡабул булды”!.. Аяҡ аҫтыңда

ҡорбаныңдың ята кәүҙәһе,

әжәл дере менән дерелдәп...

боҫло ҡанды яла иҙәндән!

Күкрәгенә ҡун да ҡоҙғондай

тала һәм йолҡ йәнен сәскәнең...

Әллә инде ҡанға сәсәнең?..

2
Дыуамал ел алып килде таң

Һаҡмар буйына... Шом-болоттар

күк ҡырынан үрмәләнеләр

туҙҙырылған яуҙай... Бик бейек

буҫағанан төшкән һыу кеүек

шауланы ҡарурман... Харистың

башы ҡарурмандай шауланы...
Арба һикертеүенән ҡалғынып,

йығылмайса саҡ ултырҙы ул,

баҫа алмай яра һыҙлауын.

Күлдәк йыртып яһаған бәйләме

сәстәренә ҡатты йәбешеп,

ирендәре сатнап кибеүҙән,

тоноҡланып батты күҙҙәре...
Һаҡсыларҙың ҡырыҫ төрткөләүе

һиҫкәндерҙе, талған ҡабаҡтары

йомолорға иткән сағында,

әйләнде ер күҙе алдында...

маңлайында быҫҡып тоҡанды

ғүмерлеккә һүнмәгес булып.

Һаман уны саҡырҙы Сәлимә

тәҙрә аша ҡулдарын һуҙып,

һаман, һаман ҡаршы йүгерҙе ул

һөйгәненә томорҡо төндән,

тәбиғәт һәм йәшлек бүләк иткән

һөйөү паклығына инанып...
Йәркәйенең йылан ояһында

ҡалыуына янды бәғере,

сибек иңкәйенә ауҙарылған

хәсрәт тауы ҡаршында үҙенең

яһил яҙмышы ваҡ күренде...
Ҡотҡарырға мөмкин булһа әгәр

үҙ ғүмере хаҡына ҡыҙҙы,

дөрләп янған тамуҡ ҡосағына

ырғылыр ҙа ине яңғыҙы!..

төптән янып, шомға бирелеп.

Күңелкәйе иланы һулығып,

яҙмышынан йәне екһенеп...

“Бәхетле бул!” тиеп теләгән.

“Майлы тупраҡҡайҙы йомшартып,

Урман юлы таныш Харисҡа:

буйҙарынан уның үтә ине

ҡыҫып бәйләгән бай тоҡтарын

тейәп йәрминкәгә...

Көтә ине

яҙҙыртырға юлдан тырышҡан:

бүре олоуҙары,

айыу үкереүе,

юлбаҫарҙар һыҙғырыуы шырлыҡтан...

Әммә урмандың үҙ ишараһы

бәғеренә йәшләй һеңешкән:
үкһеп, үкһеп

илай ине ҡай саҡ күк урман

сабый тауышы менән.
Үкереп, үкереп

олой ине ҡай саҡ ҡарурман

бүре һағышы менән.
Сеңләп, сеңләп

һыҡтай ине бик йыш был урман

ҡыҙҙар ҡарғышы менән...
Була ине серле тынлыҡ һаҡлап

ҡаршылаған сағы юлсыны:

бал ҡорттары гөжләүенән бүтән

ауаз тотмай ине ҡолағың

күпме тыңлаһаң да... Эсең бошоп

күкрәгеңдән зарлы көй һуҙһаң

ас бүреләр ҡушылып олой ине,

күҙҙәре йот быҙлап ут-ҡуҙҙай...

васыятын үтәп, йәш үҫмер

ҡорбанына пүлә ата ине

ҡыуаҡ араһынан был урманда.

йортон ташлап ҡасҡан игенсе

һуңлап ҡайтмыш “күпис” муйынына

саба ине балта

был урманда.
Ауыл баҫҡаҡларға килә ятҡан

урядникты, батша һалдатын

аҫмай, киҫмәй юҡ итеүсе әжәл

көтә ине көҫәп

был урманда...
Бына ҡайһындай был ҡуйы урман.

Бына ҡайһындай был шомло урман...

“Мин атайың һинең, бәхил бул!” — тип,

егетте ҡарт имән оҙата,

“Мин әсәйең һинең, иҫән бул!” — тип,

йомшаҡ йүкә уны оҙата;

эйә башын моңло аҡ ҡайын...

Төрмәгә юл яҡынайта уны

тәгәрмәсләнгән саҡрым һайын...

ян-яғының ағас диуары,

япраҡ лапаҫы үтәләй юлға

төшөп етмәй Ҡояш нурҙары...

әзерәйә — йәшел даръяның

тәрәнлеге, бөйөклөгө иҙә

меҫкендәрҙе (“Аллам һаҡлаһын

аҡ батшаның тоғро улдарын!..”)
Сыбыртҡыһы күсерҙең сыжылдап

ялай аттар арҡаһын... Күсәр

үсекләй: “Сирек сәй! Сирек сәй!” —

тип, дегет йәлләгән хужаһын...

саба алмай дүрт тояҡ менән...

Ашҡыныуын батша сиреүенең

хайуанҡайҙар аңлап етмәйҙәр...

йәйәүләтә аттар аҙымын,

ҡолаҡтарын ялт-йолт ҡайсылатып

абайлайҙар шомло ян-яғын...

ябырылды ике арыҫлан!..

Ҡарт имәндәр тертләп тыңланылар

әсе әжәл ауазын юлдан...

Ҡыуҙы күсер, ҡыуҙы малҡайҙарын

ҡото осоп... Татлы ҡан еҫе

ҡытыҡланы, иҫертеп, танауын,

сүрә уҡып теле арыны...

көткән саҡта әжәл нахаҡтан,

яурынынан һелкеп, ниһәйәт,

“айныттылар”: “Туҡтат, ҡарт шайтан!” —

Дилбегәне йолҡоп алдылар,

ярһып сапҡан аттар ҡағылған

бағаналай ҡатып ҡалдылар.

Шөрләне ҡарт тамам: “Уй, хәҙер

бөтөрәләр!.. Меҫкен кәүҙәмде

ырғытырҙар тал араһына

ас бүреләр ҡарамағына...”
“Үлтермәгеҙ, зинһар, йәлләгеҙ

балаларым, ғаиләм хаҡына!”

“Ха-ха, бабай, юҡҡа бошонма,

йәнкәйеңде тиңләп алтынға!

тура килер пар толпарыңдың:

күтәрергә ҡаҙна тейеш бит

тотҡононоң юл тотомдарын!”

ике толпар... ҡаҙна атына

Харисты ла йор мендерҙеләр,

“Хәйерле юл, бабай!” тинеләр

һәм дөндөләр урман төбөнә,

йылы яҡҡа осҡан ҡоштарҙай

талпынып-талпынып... Ботаҡтар

итәктәренән йолоҡҡоланы,

һорғолт балсыҡ ҡына сәсрәне

саҡма тояҡтарҙың аҫтынан.

Ҡанаттарын йәйеп ҡыуаҡтар

шаршау ҡорҙо “банда” артынан...

имән кеүек мыҡты өс егет,

саған кеүек һынлы өс егет,

ҡайын кеүек моңло өс егет...

юлдарының башы... Ни менән

тамамланыр ахыры? Көткән

хәҡиҡәткә килтерерме ул?..

кире ҡайтыу инде юҡ уға!

Хәтәрлектәр, хата, ыҙалар

аша өндәй киләсәк алға!

ҡыҫыҡ һуҡмаҡтарҙан өс егет.

Һүҙһеҙ улар... Йөҙ йәшәгән имән

кеүек уйсан һәр ҡайһыһы... Ағын

йылға кеүек ҡотороп, яңы

ваҡиғалар ҡосағына илтә

үгәй әсә — яҙмыш уларҙы...
— Хәйерле юл һеҙгә, егеттәр!

— Бәхетле таң һеҙгә, егеттәр!

Сәнкем ауылына килделәр

бер-беренән хәтәрерәк “имеш-

мимеш”тәрҙең тоғон баҫыраулап...

Кәпәй ҡорһаҡ самауыр ҡаршында

һипте улар хәбәр ҡуш услап:

“Батша, долой!” — тип һүҙ биргәндәр...”

юлсылар ҙа китә ауылдан.

Аҡрын ғына һүрелә алыҫта

арбаларҙың шығырҙашыуы...

ҡайта һымаҡ ҡабат өйҙәргә...

Кешеләрҙең ләкин күңелендә

ҡала тороп шомло хикәйәт,

ҡаса-боҫа ғына һөйләргә...

“Имеш-мимеш” гиҙә бик йылдам

Сәнкем урамдары буйынан...
Бөкөр ҡарсыҡҡа әйләнеп инә

һоҫҡо тотоп иртән, ҡуҙ һорап,

бышылдаша усаҡ эргәһендә

хужабикә менән, иҙерәп:

әллә ҡайҙа китеп олаҡҡан.

Аттары ла күренмәй яланда...

Харис “банда”һына юлыҡҡан...”

игенсенең ҡиәфәтендә

ыҙан буйына сүгәләп, талған

һабансылар түңәрәгендә:

ҡулы менән ҡайрай аулаҡта,

бабаларҙан ҡомартҡыға ҡалған

ҡылыстарҙы һурып сарҙаҡтан.

йөҙөндә аҡ нурҙар уйнатып,

ҡайнар ирендәрен терәп егет

ҡат-ҡат үбә баба булатын

һәм күҙҙәрен йомоп хыяллана

шанлы бәрелештәр хаҡында...

донъяның был серле тауышын.

Балауыҙҙай һарғайып, һикелә

ятты алып көскә һулышын.

Көнмө, төнмө — һис бер айырғыһыҙ,

һаташыуҙа үтте көндәре.

Ә маңлайы бер аҙ һалҡынайып

күҙен асҡан ҡыҫҡа мәлдәрҙе

йоҡламауҙан һәм ҡайғынан сүккән

әсәкәйен һәр саҡ ул күрҙе...

белә ине ул саҡ ауылда;

өшкөрөүсе әбей дауаланы

Сәлимәне... Ауыр яраһын

таң һыуҡайы менән йыуа ине,

шифалы үләндәр яба ине —

Билән тау артына йөрөп йыйған

Ғәжәп ыуҙарҙың ҡабартмаһын...

шыбырҙаны бер саҡ аулаҡта

Харисының яуға көс туплауын

Билән артындағы шырлыҡта...

уныһын һис әйтә алмайбыҙ.

Күҙҙәренең әммә ялтырауын

күрҙе ҡарсыҡ... Әйтте: “Балабыҙ

Тороп китер бына — күр ҙә тор!

Урман яҡтарынан иҫкән елдәр

өмөттәрен уның уятыр!..”

бер мыҫҡалын ҡыҙға ҡайтарҙы,

баҫылғандай булды күкрәгенең

һулҡылдап өҙлөкһөҙ һыҙлауы.

уянғандай, киң асып күҙҙәрен,

ләззәтләнде, тойоп донъяны;

һәр тән күҙәнәге, ҡомһоҙланып,

йәшәү тарафына ымланы...
Сәхрә киңлегенә ымһындырып —

алтын күбәләктәр иленә —

Ҡояш бейетте нур-ҡуяндарын

һәр өйләлә һылыу битендә.

иртәләрен күкшелт әремдән

һандуғастың сутылдауын тыңлай

ине алйып... Фәҡәт игелек

ҡанат ҡаҡҡан кеүек ер йөҙөндә,

ҡуҙғалтмаҫҡа тырыша ине

аңы төпкөлөнән үткәненең

йәмһеҙ ҡатламдарын...

йәлләмәне уны түшәктә лә:

ағыу сәсеп йылан үрмәләне

һылыуҡайҙың тын мөйөшөнә —

Ғимыран исемле ҡара йылан

һәм, туҡталып аяғы осонда,

күҙе менән саҡты меҫкенде...
Нәүбәттәге һаташыу ауынан

ысҡынырға итеп, Сәлимә

һыу һораны хәлһеҙ өнө менән.

Күләгәләй йәнһеҙ ҡыймылдаған

әсә ҡулы сынаяҡ һондо, тик

хөрт күренеш юҡҡа сыҡманы:

арыҡ ҡулы менән һыйпап йүкә

һаҡалын, мәкерле йылмайҙы...

юрған мөйөшөн күҙ өҫтөнән.

Күп аҙналар ҡуҙғалышһыҙ ятҡан

тәне тылсымланып, ҡалҡынды,

тороп ултырҙы, йәшерен ептәр

менән тартылып... Унарлаған

Ғимырандар шашып бейенеләр

тирәһендә... Һәр ҡайһыныһы

ирендәрен торбаландырҙы ла

ҡолағына уның һыҙғырҙы...

тыныс урындарынан, шаҡшы

шайтан таҡмағына ылыҡтылар...

Шунан ҡараңғы төн ҡосағына

батты һәммәһе... Ныҡ ыңғырап

ауҙы Сәлимә мендәренә;

ҡабат асылды бирсә яраһы

бик мул ҡыҙыл йәш менән илап,

икенселәй юғалтты интегеп

тапҡан донъяһын бәхетһеҙ ҡыҙ...

ҡараңғы һәм тынсыу бүлмәгә.

Ауырыуҙың хәле торған һайын

насарлана барҙы, һис кемде

таныманы, үткәндәрен юйып

ташлағандай хәтеренән ул...

Кипкән ирендәрҙән бәйләнешһеҙ

һаташыу өндәре, ыңғырау

сыҡты фәҡәт... Эсендә ҙур янғын

дөрләгәндәй, эҫе һулышы

бешерҙе ныҡ, һыу һонған сағында,

ҡулын Хәйерниса-әүенең...

дер-дер килеп ятты, хәлһеҙләнгән

усы менән һике йөҙлөгөн

ҡыҫып: “Харис бәғерем, ҡотҡар, ҡотҡар!” —

тип табынды белгән берҙән-бер

ҡурсаусыһы һәм хоҙайына...

еңеләйтмәй ине тамсы ла.

Сал әсәһе һәм йәш әхирәте

тыя алманылар йәштәрен,

хәлдәренән килмәгәнен күреп

яҙмыш ҡулын артҡа этәреү...

сәғәт һайын ҡыҙҙың ҡеүәте;

әжәл, боҫоп, мейес ауыҙынан

һүрелеүен уның күҙәтте...

ауылынан шөйлә йыраҡта...

Ҡыйыу сапҡындарҙан арып ҡайтып,

ҡоралдарын һалғас, берайҡан

ҡыуышында ятып, үткән ғүмерен

ала ине иҫкә моңланып

Харис... Һүнгән хәтирәләр ҡабат

дөрләй ине күҙе алдында;

ҙур мөхәббәт ҡапыл уянып

энә һымаҡ ауырттырып сәнсә

ине йәнен... Ике энйеләй

балҡып тама ине ҡайнар йәше

һиҙҙертмәҫтән йәшел үләнгә...

Һәм ул йәһәт ҡыуа, ҡыуа ине

ут-хистәрҙе ситкә аңынан,

йөрәк башы һыҙлап ҡанағандай...

Урман һуҡмаҡтарын иптәштәре

менән тапап төҙгән пландың

ныҡлығына кемдер янағандай...

“Хуш бул, хуш бул, һөйөү мәле!” — тип. —

Мәрхәмәтһеҙ үс биләне минең

йөрәгемде мәңге, мәңге!” — тип...

китә ине ҡыҫылып моңдарҙан,

йәшлегенең гәүһәр миҙгелдәре

сыңлай ине йәшерен ҡылдарҙан...

күрә ине ул гүзәленең

фажиғалы, һағышлы күҙҙәрен...

Нуры менән телеп бәғерҙәрен,

онотоуҙа уны, хыянатта

Ғәйепләйҙәр кеүек инеләр

онотолмаҫ, һөйөклө күҙҙәр...
Хатта: “Ҡурҡаҡландым микән әллә,

юйҙым микән ирлек намыҫын?” —

тиә ине төптән аңдыу йәне...

Әмәлһеҙлектәрҙән ҡыҙып ҡаны,

уйлап ҡай саҡ ҡуя торғайны,

ҡайтайыммы әллә ауылға, тип,

иркен ҡаҙаҡ далаларына

йәркәйемде алып ҡасырға, тип...

ҡыуа ине уттай быҙлатып

йөрәк төпкөлөнә, күңелкәйен

“дәлил”дәре менән һыҙлатып:

Харис янып шулай уйланы,

фекерҙәрен уның тәбрик итеп

ҡарт имәндәр моңло шауланы...

ылыҡмайҙар һуңғы көндәрҙә,

башын баҫып аҫҡа, тик йөрөй ул,

ҡаңғырынып, белмәй нишләргә.

иренеләр яҙғы ҡар кеүек,

иренеләр, насар эҙ ҡалдырып

һары һыуҙай аҡты, һарҡылып...

шыр-яланғас ҡалды бит тороп:

шыбырҙашмай өмөт япраҡтары,

ләззәт менән йәнен тултырып.

сутылдашып оя үрмәйҙәр;

таңғы елдәй һыйпап, аҡ хәбәрҙәр

һағыш болоттарын һүрмәйҙәр...

сәпәп ҡала ҡартты артынан.

Өндәшмәүҙәрендә телһеҙ шелтә,

өнһөҙ үпкә ыуы бар һымаҡ...

атҡан уҡты булмай ҡайтарып,

үҙен күпме ләғнәтләһә лә, һис

үткәндәргә булмай юл ярып...

сейләткәнсе арыҡ эйәген,

ҡаса алһа алып үкенестән

гөнаһланған ауыр һөйәген...

сигенеү юҡ кире беҙҙәргә.

Йән шифаһын — түгел хәтирәнән,

киләсәктән зарур эҙләргә!..

һөйҙө янып ул да берәүҙе,

ҡауышырға бәғеркәйе менән

уның да бит типте йөрәге...

бай кейәүгә ҡыҙҙы бирҙеләр,

“Тәҡдир ҡуша шулай!” тинеләр...
Ҡайғыһынан ҡарайған Йәнтимер

эйеп башын йөрөнө-йөрөнө лә

егәрле һәм тыныс бер ҡыҙыйҙы

ҡайтты алып... бөтә ғүмеренә...

әкрен генә аңы күнекте...

Тыуған бере үлгәс балаларҙың,

Сәлимәһе бына буй етте...

бағышланды ир мал йыйырға...

Йәшеренеп ят-ек күҙҙәренән,

төндәрен дә барҙы ул ҡырға,

өсөн һанын бураҙналарҙың...

Бөртөктәрҙең көсөн тослатырға

екте аҡыл ҡорамалдарын:

алтын һутҡа тамам тулышҡас,

үҫемлектән күсеп үҫемлеккә,

бал ҡортолай егәр булышҡас,

йыйнап ыуҙы ул башаҡтарҙың

иң туҡтарын һәм уңғандарын...

ошолай ул... Һөрөп ер кәрен,

Аллаға тапшырҙы теләге

гәрәбәһенең бөртөктәрен...

иң уңышлы бойҙай сортына,

әйләнһә лә ерҙең ҡортона...
Ғәжәпләнеп ауылдаштары

услай инеләр орлоҡтарҙы,

еҫкәй, тешләй, һөйә инеләр,

“Мөғжизә был!” тиә инеләр...

бер генә “әүлиә” әйтмәне,

Ғимыранға ашташ булырын

Йәнтимер үҙе лә шәйләне.

өттө ҡыуан, ямғыр яуманы.

Ҡайһы йылда хатта сәселгән

орлоғон да йыйып алманы...

тырышһа ла яҙмайсы билде,

иҫке уңыштан яңыһына

көндәр осон саҡ ялғап килде...

яҡты күмер ендәй ҡарайып,

йылмаймағас һаман бәхеткәй,

хыялдары бөттө таралып...

“Түгел әле фәҡир мин генә!..

Булһаҡ бөтәбеҙ ҙә бай, мулла,

йөк атына бесән кем һала?..”

тайҙы юлдан, һыймай ҡалыпҡа —

ымһынып уҡ бай һынығына,

яңғыҙ ҡыҙын һалды тамуҡҡа...

күҙҙәренә меҫкен баланың:

ярым үлек килеш ятһа ла,

“Харисым!” тип һаман ала тын...

“Аждаһа!” — тип әйтер, тип ҡурҡа...

тура килгән геройҙарымды...

Кемгә генә серем сисәйем,

ҡайҙа илтәйем моңдарымды?..

бәхетһеҙлегенән уларҙың,

юлдарына таш һалған бәндәне

онтап ташларҙай ҙа буламын,

йомарлайым йоҙроғомдо, ләкин

ҡулым ҡыҫҡа — кире аламын...

ярты юлда һәләк булһалар,

шелтәләмә һин мине, уҡыусым,

төшөнкөлөктә ғәйепләмә:

Хоҙай түгел бит мин, тик булғанды

Тасуирлаған тасуирсы ғына...

илкәйемдә күптән уйналған

фажиғаның утлы сатҡыларын...

Һүрелмәне улар... Инде иһәм

шаулы урмандарға, йә йөрөһәм

Һаҡмар буйлап солоҡ кәмәлә,

серләшеүе төнгө япраҡтарҙың,

супылдауы һыуҙа балыҡтарҙың

ҡыуандырһа мине, иҫертһә лә,

аһ! — һыҙлауҙан йөрәгем тынманы,

сыңлы серен онота алманы...
Күҙҙәремдә шатлыҡ янар булһа,

һүндерелде әсе йәш менән;

ирендәрем йылмайырға итһә,

ҡыҫылдылар һулығып үкһеүҙән...

терәргә белмәҫтән йөрөнөм.

Күҙ йәшемде һөртөргә ҡулъяулыҡ,

уҡыусым, һин, бәлки, бирерһең?..

Яҫтығынан ҡалҡынып Сәлимә

тышҡа сығып йөрөй башланы...

Киң асылып күҙҙәре, һөйөнөп

байҡанылар йәмле донъяны.

ҡусҡыллығы ҡойона ине

Көндөң нурҙарына, өйрәк һымаҡ...

Тирәктәрҙең еңелсә хис-шауы

көйәҫ елгә һеңеп килә ине,

ҡаға ине шул саҡ йөрәк тулап...

мәңгелеккә саҡырҙы ҡыҙҙы,

күңелкәйен иләҫләндерҙе

үләндәрҙең ҡыштырҙашыуы.

шатлығы ла бар уның, тиеп,

һин дә, бәлки, теләккәйҙәреңә

ирешерһең бер заман, тиеп

сутылданы һандуғас ботаҡтан —

әрәмәләр ҡуйы һырт яҡтан...

Сәлимәбеҙ сәхрә ҡыҙырҙы

һәр ауаздан йотоп йән шифаһын,

туйыналмай тыңлап был йырҙы.

киртләс-киртләс ташлы һыуалғысҡа,

бала саҡта кер йыуып уйнаған

уйпат ҡаяларҙы ҡаранылар

һәм эйелеп биттәрен йыуҙылар

гәлсәр һыуҙы һоҫоп ус менән...