3 1 Бөлім. Бастауыш сыныптағы оқушының психикалық дамуының ерекшеліктері

Қорытынды

Қобалжушылықтың эмоцияналды көрінісі мәселе бойынша әдебиетердің теориялық талдауы мынаны анықтады.

Қобалжушылық – бұл дүрбелең сезімнің субъективтілігімен оқиға дамуының сәтсіз аяқталуын күтумен сипатталатын жағымсыз эмоционалды жағдай болып табылады.

Қобалжушылық жете ның белгілі қасиеті ретінде әртүрлі ситуациялардағы қатерлерді өзіндік “Меніне” қатысты қабылдау бейімділігінің тұрақтылығымен және оған күшті үрейелі жағдайымен жауап берумен сипатталады.

Қобалжушылықтың эмоционалды көрініс беруі – шындық көрінісінің формасы болып табылады. Олар бас миының үлкен жартышарының қыртысына күштің “қайнар – көзі” болып табылады. Олардың ауысуының міндетті физиологиялық шарттары болып табылатын жағдай бұл:

1. 
   Осындай жоғарғы деңгейдегі қозушылықты бекіту және оның созылмалы жағдайға ауысуы.
   
2. 
   Жүйке құрылысының қозушылыққа бейімделуі.
   
3. 
   Сергітетін гормондардың қою жолдарында өсуі.
   
4. 
   Қобалжушылық сигналды байланысының нығаюы мен оның “жеке лық қобалжушылық комплексіне”ауысуы.
   

Психикалық жағдай психикалық әрекеттің жалпы күйі адам уайымдауында көрініс береді.

Уайымның құрылысында толық психикалық әрекет барысының нақты өзгерістері жеке мен мінез ерекшеліктерінің көріністері сондай – ақ пәндік әрекет пен соматикалық жағдай кіреді.

Үрейдің теріс суреттелген уайымдары оқушы ситуацияны қауіпті деп есептегенде туындайды. Үрейлі балалар үйреншікті, реттелген стабилді жасайды. Бұдан стандартты мектеп жағдайындағы жоғарғы үлгерімділік туындайтын аса реттелушілік пен ерекшелігімен байқалады.

Қобалжушылық белгілі деңгейі – қарапайым және міндетті – оқушылардың оқу әрекетінің белсеңділігі негіздейді. Қобалжушылықты алғашқыда жеке ның жағымсыз белгісі болып табылмайды.

Қобалжушылықты жеке ның базалық білімі деп есептеуге болады. Әрбір адамға өзіндік оптималды немесе қажетті қобалжушылық деңгейі болатына көз жеткіздік. Өзінің жағдайын бағалау оқушының өзін бақылау және өзін тәрбиелеу мақсатында маңызды компоненттер болып табылады.

Біздің зерттеулер оқушылардың әрекеті негізінде жүргізілді. Олардың негізгі әрекеті – бұл оқу әрекеті екені бәріне мәлім.

Төменгі сынып оқушыларының оқу әрекетінің ішінде өзіне тән психикалық қиындықтар туындайды. 11-12 жаста балалардың психикалық әсері аффективті негізде көрініс береді.

Зерттеленген балаларда аффективті әсер деңгейі оның өзіндік әрекет түрімен байланыста туындайды. Олар өздерінің мотивациялық мен әрекетін танымдық қажеттіліктерін қанағаттандыру мен әрекетінің дұрыс бағалауына бағыттайды.

Қобалжушылықты зерттеу негізінде алынған нәтижелерге сүйене отырып мынадай қорытынды жасауға болады:

1. 
   Жеке тұлғалық және ситуативті қобалжушылық күйіндегі эмоционалды көріністер сынып оқушыларында жоғары деңгейде байқалды – 93 %
   
2. 
   Зерттелгендердің жеке лық шкаласы бойынша қобалжушылығы ситуативті қобалжушылыққа қарағанда 19,1 % -ға жоғары болды. Бұл балалардағы үрейлі жеке ның қалыптасу фактысі ретінде бағаланды.
   
3. 
   Cынып балаларының жеке лық және ситуативті қобалжушылығы табысты әрекетпен байланысты, яғни біз бағалаған 82 % оқушылар өте жақсы оқиды.
   
4. 
   «Жеке тұлғалық қобалжушылықпен» байланысты табысты әрекет нәтижесі оқушыларға маңызды ситуациядан шығудың оптималды варианты ретінде бағаланады. Қобалжушылық бұл ішкі және сыртқы тосқауылдарын жеңуге әсер еттетін фактор болып табылады.
   
5. 
   Бұл балалардың жоғары жеке лық қобалжушылығы толық жеке ның табысты әрекетін қамтамасыз ететін субьект жағдайын сипаттайды. Қазақ тілінде оқитын балалардағы қобалжушылықтың көрінуі туралы алынған фактілер қобалжушылықты тұрақты білім ретінде сипаттайды.
   
6. 
   Қобалжушылық сондай – ақ жеке тұлғалық «пайдалы» тұрақтылығына әсер етеді және психосоматикалық аурулар жағдай ретінде бағаланумен қатар әрекетке, жеке ның дамуына, бала психикасының өзгерістерге мен психогенияға алып келеді. Қобалжушылықтың артуы өзіндік сананың әлсіреуіне әкеледі. Тұрақты қобалжушылық баланың денсаулығы мен жеке ретінде дамуына кедергі жасайды.
   

1. 
   Абрамова Г.С. «Жас ерекшелік психологиясы» Студенттерге арнлаған көмекші оқулық. -4- бөлім, стереотип. М: Баспа орталығы «Академия», 1999. – 678 б.
   
2. 
   Астапов В.М. Үйрей жағдайын зерттеуге функционалдық жағы. – Психологиялық жағы. – Психологиялық журнал, 1992 – 13 томдық, №5. – 111 б.
   
3. 
   Березин Ф.Б. «Адамның психикалық және психофизиологиялық бейімделуі». – Л. Ғылым, 1988 – 13 – 21 б.
   
4. 
   Бектерев В.М. Соматикалық ммимиканың рефлексі ретіндегі эмоциялар туралы. – Кітапта.: Жүйке жүйесінің физиологиясы мен рефлексологиясында жаңалықтар. – М.: Л., 1929 ж.
   
5. 
   Божавич Л.И. «Балалық шақтағы қалыптасу мен жеке тұлға. –М.: «Провесщение». 1968 – 464 б.
   
6. 
   Бреслов Г.М. «Балалық шақтағы жеке тұлғаның қалыптасуының эмоционалды ерекшеліктері: Норма және ауытқулар». – М.: Педагогика. 1990 - 140 б.
   
7. 
   Бютнер К. «Агресивті балалармен өмір сүру. (Неміс тілінен аударылған) – М.: Педагогика 1990 ж – 140 б.
   
8. 
   Василюк Ф.Е. «Уайымдау психологиясы». Критикалық ситуациялардың талдау сөйлемдері. – М.: Мәскеу университетінің баспасы, 1984 – 200 б.
   
9. 
   Валюнас В.К. «Эмоционалды құбылыстардың психологиясы». – М.: М.Ұ.У. баспа., 1976 – 143 б.
   
10. 
    Жас ерекшелік және педагогикалық психологиясы. М.В. Гамезоның және т.б. ред. астында, - М.: Просвещение, 1984 – 256 б.
    
11. 
    Выготский Л.С. «Педагогикалық психология». В.В. Давыдов ред., 1984 – 256 б.
    
12. 
    Выготский Л.С. «Жоғарғы психологиялық функциялардың дамуы». – М.: Педагогика, 1960 – 598 б.
    
13. 
    Гуревич К.М. «Оқушылардың жекелік – психологиялық ерекшеліктері» - М.: 1987 24-31 б. (Төменгі сыныптағы жас ерекшелік)
    
14. 
    Гуревич П.С. «Психология». Оқу құралы. – білім, 1999 – 304 б.
    
15. 
    Дерабин В.С. Сезімдер, құмарлықтар, эмоциялар. (В.М. Смирнов пен А.И. Грохочева ред. – Л.: Ғылым, 1974 – 257 б.
    
16. 
    Балалық шақтағы психология: Хрестоматия Н.Л. Белопольсакая құрастырған. – 2 – ші баспа., - М.: «Когито – Орталық» 2001 – 351 б.
    
17. 
    Захаров А.И. «Балалардағы күндізгі және түнгі қорқыныштар». – СПБ.: СОЮЗ. 2000 – 448 б.
    
18. 
    Захаров А.И. «Балалардағы қорқынышты қалай жеңу керек». – М.: Педагогика, 1986 112 б. (Педагогика ата – аналарға)
    
19. 
    Изард К.Э. «Эмоция психологиясы» (ағылшын аудармасы). СПБ.: Питер, 2000 464 б.
    
20. 
    Изард К.Э. «Адамның эмоциясы» (ағылшын аудармасы) – М.: Мәскеу университетінің баспасы, 1980 313 – 320, 330 – 334 б. («Психология шеберлері»)
    
21. 
    Исаев Д.Н. «Педиатор тәжірибесіндегі психопрофилактика». – Л.: Медицина, 1984 275 б.
    
22. 
    Искакова М.С. Өзін бағалаудың дамуының, тартылыс дамуының, мотивациялық схеманың салыстырмалы сипаттамасы. Писхология Ғылым кондидаты дисс. Автореферат. – Алматы: 2001 26 б.
    
23. 
    Кордуэлл М. «Психология» А – А анықтамасы К.С. Ткаченко аудармасы – М.: ФИАРПРЕСС. 1999 448 б.
    
24. 
    Кузубова М.В. «Жеке тұлғалық қобалжушылықтың көру механизмдеріне байланысты әртүрлі факторлардың әсері. Писхология Ғылым кондидаты дисс. Автореферат. – Алматы: 1999 23 б.
    
25. 
    Кузьмин В.П. «Жүйелік бағыттың психологиялық негізі». – Психологиялық журнал, 1982 - №3
    
26. 
    Кюркегер С. Қорқыныш пен қорқу (лат тіл ауд) – Республика, 1993 143 – 147 б. 156 – 161 б.
    
27. 
    Лазурский Р. Стерсс теориясы мен психологиялқ зерттеулер: - Стресс кітабында – Л., 1970 257 б.
    
28. 
    Левитов Д.Н. «Адамның психологиялық жағдайы туралы. – М.: 1964 29 б.
    
29. 
    Левитов Д.Н. «Үрейдің , дүрбелең жағдаййдың психикалық күйі». – Психология сұрақтары, 1966 - №1
    
30. 
    Лейтес Н.С. «Ақыл ой қааблеттерімен жас кезеңі». – М.: 1971 11 – 45 б., 133 – 162 б.
    
31. 
    Лук А.Н. «Эмоциялармен жеке тұлға». – М.: блім. 1982 – 176 б.
    
32. 
    Балалар әлемі: Төменгі сынып оқушысы. А.Г. Хрикова ред. – М.: Педагогика 1981 – 400 б.
    
33. 
    Морган У.П., К.А. Эминсон. Ситуативті үрей және әрекеттің нәтижелілігі». Психология сұрақтары. №3 1990 – 155 б.
    
34. 
    Морозов М.Ф. «Төменгі сынып оқушысының оқудағы қызыығушылықтарының дамуымен туындауы». – «АПНРСФСР» , 1955 295 б.
    
35. 
    Мухина В.С. «Жас ерекшелік психологиясы балалықтың, ер жеткендік феноменологиясы: ЖОО студ. Арн.Оқулық. – М.: Баспа орталығы «Академия», 1955 – 295 б.
    
36. 
    Наенко Н.И. «Психикалық беймаздық» - М.: ММУ, 1976 – 112 б.
    
37. 
    Немов Р.С. «Психология» ЖОО арналған оқу құралы. – 1 кітап: Психоологияның жалпы негіздері: 2000 – 608 б.
    
38. 
    Немов Р.С. «Психология». ЖОО арналған оқу құралы. 3 кітап , 4 баспа: - М.: Владорс мем. Баспа 2 кітап. Психологиялық білім. 2000 608 б.
    
39. 
    Немич т.б. «Жүйелік - психикалық дүрбелеңдік жағдайы». Л.:Ленинград, 1983 – 167 б.
    
40. 
    Никифоров А.С. «Өміріміздегі эмоциялар». М.: «қазіргі Ресей», 1974 272 б.
    
41. 
    Никифоров А.С. «Адамның бақылаушылығы». Л.: 1989 94 б.
    
42. 
    Жалпы психология пед. Инст. Студ. Арналған оқу құралы. О – 28 А.В. Петровкий, А.В. Брушлинкий, В.П. Зинченко және т.б.: - М.: Просвещение, 1986 464 б.
    
43. 
    Балалар психологиясының очерктері. Божович Л.И. ред. және Монтьтің ред. Арошевский М.: АПНРСФСР баспасы, 1950 – 346 б.
    
44. 
    Петровский А.М. Арошевский М.Г. Психология ЖОО студенттеріне арналған оқулық. М.: - Академия, 2000 512 б.
    
45. 
    Прихожен А.М. Балалар мен жеткіншектердің қобалжушылығы: психология табиғаты мен жас ерекшелік динамикасы. – М.: МПСИ: Воронеж: НПО «Модек» баспасы 156 - 164 б.
    
46. 
    Психологиялық сөздік. А.В.Петровкий, М.Г. Арашевский. – М.: Политиздат, 1990 994 б.
    
47. 
    Рогов Е.И. Білімдегі практикалық психологияның қолданбалы кітабы, - Владос, 1996 53 – 29 б.
    
48. 
    Рубинштейн С.Л. Жалпы психология негіздер. СПБ. Питер, 200 – 720 б.
    
49. 
    Рыбалко Е.Ф. Жас ерекшеелік және дифференциялды психолгия: Оқу құралы. – Л.: ЛМУ, 1990 – 256 б.
    
50. 
    Симинов П.В. Бейне теориясымен эмоцияның психофизиологиясы. – М.: 1970.
    
51. 
    Симинов П.В. Эмоционалды жағдайдың классификация – сөйлеу, эмоциялар, жеке тұлға кітабы. Л.: 1978
    
52. 
    Столяренко Л.Д. Психология негіздері. – Ростов Н/Д.: «Феникс» баспасы. 1997 736 б.
    
53. 
    Спорттағы стресс және үрей: Халықаралық ғылыми статьялардың жиынтығы. Ю.Л. Ханин құрастырған. – М.: Физкультура және спорт, 1983 288 б.
    
54. 
    Үрей және қобалжушылық. В.М. Астапов. – СПБ.: Питер. 2001 – 256 б.
    
55. 
    Фрейд З. Психоанализге кіріспе. Фрейд туралы очерктер авторлары Ф.Биссин және М.Арошевский. – М.: Ғылым, 1989 250 – 263 б.
    
56. 
    Фрейд З. Қорқыныш.- М.: 1927
    
57. 
    Хекхаузен Х. Мотивация және әрекет. Неміс ауудармасы В.М. Величковский аудармасы. – М.: Педагогика, 1986 244 – 250 б.
    
58. 
    Эксперементальды психология. Поль Фресс және Жан Пиаже құрастырған. – М.: Прогресс 1957 64 – 70 б.
    
59. 
    Тереңдетілген психологияның энциклопедиясы. 1 том: З.Ферейд өмірі, жұмысы, мұрасы. А. Боговиков ред. – М.: ЗАОМГ Менеджмет, 1988 520 – 532 б.
    
60. 
    Психологиялық тестер энциклопедиясы, жеке тұлға, мотивация, қажеттілік. – М.: ООО «АСТ баспасы», 1997 300 б.
    
61. 
    Якобсон М.П. Оқушының эмоционалды өмірі. – М.: Просвещение, 1966 – 291 б.
    

(Ч.Д. Спилбергер мен Ю.Л. Ханиннің сауалнамасы)

Фамилиясы__________________ Күні____________________

Ситуативті қобалжу шкаласы (СҚ)

Нұсқау. «Төмендегі келтірілген әр сөйлемді зейін қойып оқып шығыңыз және өзіңізді қазір сезініп отырғаныңызға сай келетін жауаптың біреуін белгілеңіз». Сұрақтар бойынша ұзақ ойланудың қажеті жоқ, өткені дұрыс және дұрыс емес деген сұрақтар жоқ.