Адам организімінің өсуі мен дмуының негізгі заңдылықтары
жүктеу/скачать 16.56 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жүйке жүйесінің маңызы
- Нейронның құрлысы
|
Адам организімінің өсуі мен дмуының негізгі заңдылықтары Балалар мен жастардың организімі үнеі өсіп дамуда болады. Организімдегі клеткалардың саны мен салмағының ұлғаюына байланысты дене көрсеткіштерін өсу деп атайды. Организімнің негізгі үш дене көрсеткіші бар: бойы, салмағы, және кеуде шаңбері. Даму-сапалық көрсеткіш. Организімнің дам у дегеніміз ұлпалардың жекешеленіп белгілі бір қызмет атқаруға бейімделуі организім мен оның жеке мүшелерінің қызметінің артуы, баланың ақыл ой өрістерінің молаюы. Организімнің дамуы екі түрлі болады: физикалық жане функциялық. Физикалық дамудың көрсеткіштері барлық мүшелерге бірдей:мүшенің ұзыдығы,ені, тереңдігі , көлемі, аумағы, салаы. Функциялық дамудың көрсеткіштері мүшенің атқаратын қызметіне байланысты әр түрлі. Мысалы:жүректің функциялық дамуын анықтау үшін оның систолалық жане минуттық көлемін өлшейді. Өу мен дамудың барлы адамдарға ортақ бінеше заңдылықтары бар: Өсу мен даму гетерохондыолады, яғи үнемі біркелкі болмайды.Өсу мн даму адам өмірінде бірде жылдам, бірде байауланады.Тіпті бір жылдың ішіне бойдың өсуі бірдей емес: бала жазда тез,қыста нашар немесе тунде көбірек, күдіз аз өседі. Өсу қарқыны ада өмірінде үш рет кушейеді:1) туғаннан 3жасқа дейін 2) 3-7 жас аралығы 3) жынытық жетілу кезеңінде. Мушелер мен мушелер жүйесінің өсу мен даму қарқыны әртүрлі. Баланың алғашқы жылында миы тез өседі, 7 жасқа жеткенше оның миы ересек адамның миының 80-90% шамасында болады. Ал лимфа ұлпаларының өсіп дамуы 10-12 жаста күшейеді,ал жыныс мушелерінің өсіп жетілуі 12 жастан әрі қарай болады. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты. Жыныстық жетілу қыздарда 9-10жаста, ұлдарда 10-11жаста басталады да жынысына сай бойжеткендерде 16-18 жане жігіттерде 18-20 жаста толық жетіледі. Жыныстық жетілгенге дейін ер баланың антропометірлік көрсеткіштері қыздардан жоғары болса, жыныстық жетілу басталған кезде керісінше қыздардың салмағы, бойы, кеуде шеңбері анағұрлым жоғары болады. 15 жастан ары қарай ер баллар тез өсіп жетіледі де олардың көрсеткіштері қайтадан қыздардан жоғары болады. Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқы ортаның жағдайларына тәуелділігі. Организімнің өсу жане даму қарқыны жыныстық деморфизм жане жеке мушелер мен мушелер жүйесінің жетілуі тұқым қуалау қасиеттеріне байланысты. Дегенмен олар сыртқы ортаның жағдайына байланысты ауытқуы мүмкін. Өсу мен дамудың акселерациясы. Акселерация дегеніміз өсу мен дамудың қарқынды жүруі. Яғни, қазіргі баллар мен жастардың белгілі бір мерзімінде олардың ата-аналарының сол жасындағы денесінен ірі болып, ерте жетілуін айтады. Өсу мен дамудың акселерациясының бірнеше белгілері бар: Жаңа туған нарестенің ірі болуы; Белгілі бір жас мерзімінде балалар мен жастардың денесінің ірі болуы; Ерте жыныстық жетілу; Баланың сүйегінің ерте қатаюы; Бойдың өсуінің ерте тоқтауы. Жүйке жүйесінің құрылысы,қызметі мен дамуы Жүйке жүйесінің маңызы: Мүшелерді бір-бірімен байланыстырып, организімнің біртұтастығын іске асырады; Денедегі барлық мүшелердің жане мүшелер жүйелерінің қызметтерін реттейді; Организімді сыртқы ортамен байланыстырады; Сыртқы ортаның өзгермелі жағдайына организімді бейімдейді; Денедегі барлық жасушалардың, ұлпалардың, мүшелердің, бүкіл организмнің тірлігін қамтамасыз етеді. Нейронның құрлысы. Жүйке жүйесінің құрлысы мен функциялық негізі- жүйке жасушасы. Жүйке жасушасын нейрон деп атайды. Нейронның денесін сома деп атайды. Нейронның көптеген ұсақ өсінділерін – дендриттер, ал ұзын бір ғана өсіндісін – аксон деп атайды.Аксонның сыртын миелин қабығы қаптап тұрады. Орталық жүйке жүйесінде нейрондарды қосымша клеткалар – глиялар қоршаған. Нейрондар мен глиялар жүйке ұлпасын құрайды. Глиялар жүйке клеткаларының тірегі болып, оны қоректендіреді жане электр изоляторы қызметін атқарады. Нейрондар бір бірімен өсінділер арқылы байланысып, синапстарды түзеді. Синапса бір нейронның аксоны екінші нейронның дендритімен байланысады. Синапс екі бөлімен тұрады:пресинастық жане постсинапстық. Преснапстық бөлімнің пресинасптық мембранаы бар, о акснның жуадаған ұшы – синапс түймешесінің қабығы. Синапс түйешесінің іші синапстық көбікке толы блады. Бұл көбік медатор деп аалатын белседі химиялық заттан тұрады.Қозуды қабылдайтын дендриттің қабығын постсинапстық мембрана деп атайды.Пресинапстық жане постсинапстық мембаналардың арасында синапс аралығы болады. Ол – клеткааралық сұйыққа толы кеңістік щщщазъъъъъъэждз жүктеу/скачать 16.56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|