Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Синтаксистік тәсіл мен аралас тэсілдің ерекшеліктері
- Аралас тэсіл
| § 13. ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУ
Әдетте, иеленушІ үш жақтың біріне белгілі бір заттың меншікті екенін білдіретін 'грамматикалық категория тәуелдеу категориясы деп атаЛады. Қазақ тілінде тәуелдеу категориясы үш түрлі тәсіл ар-қылы жасалады: біріншісі — морфологиялық (я синтети-калық) тәсіл, екіншісі — синтаксистік (аналитикалық), үшіншісі.-^аралас (демек, морфологиялык тәсіл мен син-таксистІк тәсілдің тоқайласқан түрі) тәсіл. Осы тәсілдер-дің қай-қайсысы болса да, тек стилистикалық ерекшелік-тері ғана болмаса, сайып келгенде, бір түрлі жалпы ма-ғына білдіреді. Ол мағына, жоғарыда айтылғандай, бір затты екінші бір затқа тәуелдеу болады. Синтаксистік тәсіл мен аралас тэсілдің ерекшеліктері Қысқаша мынадай: Синтаксистік тэсіл біз, сіз есімдіктеріне ілік септік қосымшасын жалғап (мысалы, біздің, сіздің), оған анык,-талатын (иеленетін) заттың атын білдіретін сөзді еш-бір косымшасыз-ақ тіркестіру арқылы жасалады. Мыса-лы, біздің үй, біздің ел, біздің бала, біздің шелек, сіздің ауыл, сіздің мектеп, сіздің кітапхана, сіздіц аудан, сіздің некеме т. б. 46 47 Сөйтіп, тәуелдік үғымды компоненттерінің бірі (бұрын-ғысы) аиықтаушы, бірі (сонғысы) апықталушы мүшслер ретінде құрылу арқылы ғана білдіретіндіктен, бүл тіркес-ті сшггакскстік тәсілге жатқызамыз. Өйткені қазақ тілін-де осы екі сөзден (біз, сіз) басқа бірде-бір есімдік я олардын басқа формалары бүл тәсілге маңайласпайды. Тіпті осы сөздердіц өздерініц кептік формалары да бұл тәсілге көибейді (мысалы: бізОериің үшміз, сізОериің ба-лаңыз, бірақ біздердің үй, сіздердіц бала емес). Аралас тэсіл бұрынғы (анықтаушы) компоиентінің есімдіктер ғана емсс, басқа есімдерден де бола беретін-дігі жағынан және соцғы (аныкталушы) компонентінің үнемі тоуелдік жалғаулы сез болатындығы жағынан (мысалы, біздің үйіміз, олардың балалары, колхоздың есепшісі т. б.) таза синтаксистік тәсілден басқа-шалау бо-лады. Бүл тәсіл матасу категориясына негіз де, тірек те болумен қатар, стилистикалық ерісі мен ерекшеліктері жағынан таза синтаксистік тосілден олдеқайда кең де, ез-геше де болып келеді. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|