Асанова с. С., Калманова н. М
жүктеу/скачать 1.93 Mb. Pdf көрінісі
|
|
3.4 ТІЗБЕКТІ АУЫСТЫРУ ТӘСІЛІ Жекелеген факторлардың нәтижелі көрсеткіштердің өсіміне әсер ету шамасын анықтау ШҚТ-ғы әдістемелік міндеттердің бірі. Детерминді талдауда бұл үшін келесідей тәсілдер қолданылады: тізбекті ауыстыру, абсалютті айырма, салыстырмалы айырма, (теңдей) парапарлы бөлу, интегралдау, логарифмдеу, теңгерімдік және т.б. Олардың ішіндегі неғұрылым әмбебап болып табылатын тәсіл тізбекті ауыстыру тәсілі болып табылады. Ол детерминді факторлы үлгілердің барлық түрлерінде: аддитивті, мультипликативті, еселі және аралас (біріккен) факторлар әсерін есептеу үшін қоданылады. Бұл тәсіл нәтижелі көрсеткіш өзгерісінің шамасына жекелеген факторлардың әсерін нақты есептеу кезеңіндегі нәтижелі көрсеткіш көлеміндегі әрбір факторлы көрсеткіштің базалы шамасын біртіндеп ауыстыру жолымен анықтауға мүмкіндік береді. Осы мақсатпен басқа факторлар тұрақты болады деп бір, сонан кейін екі, үш және келесі факторлардың өзгерісін білдіретін нәтижелі көрсеткіштің бірқатар шартты шамасын анықтайды. Нәтижелі көрсеткіш шамасын 40 қандайда бір фактордың деңгейінің өзгерісіне дейін және кейін салыстыру бір фактордан басқа барлық факторлардың әсерін жоюға мүмкіндік береді және соңғысының нәтижелі көрсеткіш өсіміне әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл тәсілдің қолданылу ретін 4.1-кестеде көрсетілген мысалда қарастырамыз. Өзімізге белгілі, жалпы өнім көлемі (ЖӨ) бірінші реттегі екі негізгі фактордан тәуелді болады: жұмысшылардың саны (ЖС) және орташа жылдық өнімділік (ЖӨн). Екі факторлы мультипикативті үлгі: ЖӨ = ЖС × ЖӨн. 3.5 АБСАЛЮТТІ АЙЫРМАШЫЛЫҚ ТӘСІЛІ Абсалютті айырмашылық тәсілі детерминді талдауда нәтижелі көрсеткіштің өсіміне факторлардың әсерін есептеу үшін қолданылады, бірақ тек мультипликативті үлгілерде (Ү = х 1 × х 2 × х 3 ... х n ) және мультипликативті-аддитивті түрдегі үлгілерде: Ү = (а - в)с және Ү = а(в - с) есептеледі. Бірақ оның пайдаланылуы шектеулі болғанымен, өзінің қарапайымдылығының арқасында ШҚТ-да ол кеңінен қолданылады. Оны қолдану кезінде факторлардың әсері зерттелетін фактордың абсалютті өсімінің мәнін оның оң жағында орналасқан факторлардың базалы шамасына және оның сол жағында орналасқан факторлардың нақты шамасына көбейту арқылы есептейді. Жалпы өнімнің мультипликативті төрт факторлы үлгісі үшін есептеу алгоритмі келесідей болып көрінеді: ЖӨ = ЖС × К × АҰ × СӨн. жүктеу/скачать 1.93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|