Автомобилларнинг электр ва электрон жихозлари



Pdf көрінісі
бет1/13
Дата25.01.2022
өлшемі0.78 Mb.
#454823
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
avtomobillarning elektr va elektron zhixozlari



 

 

- 1 - 



Автомобилларнинг электр ва электрон жихозлари 

Тузувчи доц.Худойкулов З. 

                                                               

МАЪРУЗА   № 1 

 

       §  КИРИШ.  Автомобилларнинг    электр    ва    электрон    жищозларини  



ишлатиш    сифатини      ошириш,  ёнилги    сарфини  ва  атроф  -  мухитни 

ифлосланишини 

камайтириш 

щамда 


щаракат 

 

хавфсизлигини 



таъминлашдаги  роли.  Келажакдаги    автомобилларнинг  электр  ва 

электрон 

жищозларини 

ривожлантириш 

 

исти=боллари 



ва  

мамлакатимиз  ва  чет  эл    техникасининг  бу  сохадаги  эришган  

юту=лари.  

Электр    жищозларининг    автомобилдаги    ишлаш    шароити,  уларга  

=уйиладиган  талаблар. Электр   ва  электрон  жищозларининг  умумий  

схемасини  айрим   функционал  схемаларга  былиниши.  

Автомобилсозликнинг  ривожланиш    исти=боллари    автомобилларда  

электр    ва  электрон    жищозларни    кенг    кыламда    ишлатилиши  билан 

бевосита    бо\ли=дир.  Щозирги  замон    автомобилларининг  электр 

жищозлари 

ишчи 

жараёнларни 



 

автоматлаштириш, 

щаракат 

хавфсизлигини 

ва 

хайдовчилар 



 

иш 


 

шароитини 

яхшилаш 

тадбирларини 

 

таъминловчи 



 

мураккаб 

 

система 


 

былиб, 


автомобилларни  самарали ишлатиш  даражаси  кып  жищатдан  айнан  

электр  жищозларининг  ишончлилигига  бо\ли=  былади. 

Электр    энергия    дастлаб    1860    йилда    ички    ёнув    двигателларида  

ёнил\и    аралашмасини    ыт    олдириш    учун    ишлатилган.  Ёнил\и  

аралашмасини    ю=ори    кучланишли    электр    уч=уни    ёрдамида    ыт  

олдирилиши,    ыт    олдириш  да=и=асини    ани=    ростлаш    ва    бу    ыз  

навбатида    ички    ёнув    двигателларининг    (  ИЁД)  кувватини    ва  

тежамлилигини    сезиларли    даражада    ошириш    имконини    берди. 

Шунинг    учун    ёнил\ини    электр    уч=ун    воситасида    ыт    олдириш  

бош=а  усулларни   си=иб   чи=арди  ва    щозирги   кунда    карбюраторли  

двигателлар учун  ягона  система  щисобланади. 

Электр  энергия  двигателини  ишга  тушириш, ёритиш ва  турли хил  

асбобларни    ток    билан    таъминлаш    учун    ишлатилиши  

автомобилларда    электр    таъминот,  ишга    тушириш    ва    ёритиш  

системаларини  вужудга  келтирди. 

        Электр   таъминот  системаси  аккумулятор  батареяси, генератор 

ва  реле-ростлагичлардан    иборат.  +арийб    50    йил    давомида  

автомобилларда    асосан    ызгармас    ток  генераторлари  ишлатилди. 

Электрон    саноатнинг    ривожланиши    ва    бу    сощада  эришилган  

муваффа=иятлар    автомобилларда  ярим    ытказгичли    тугрилагичларга 

эга  булган    ызгарувчан    ток    генераторларини    ишлатиш    имконини  

берди. Ызгарувчан  ток  генераторлари  узгармас ток   генераторларига  

нисбатан  бир    =атор  афзалликларга  эга  былиб,  хусусан    уларнинг 

ишлатиш    жараёнидаги    ишончлилик  ва    чидамлилик  даражаси  анча 




 

 

- 2 - 



юк=ри , ылчамлари  нисбатан кичик былган щолда  катта =увватга эга  , 

таннархи анча  паст ва  щоказо.              

         Автомобил 

двигателларин 

 

ишга 


тушириш 

системаси 

аккумулятор 

 

батареяси, 



стартёр, 

коммутация 

 

жищозлари, 



двигателларни    ишга    туширишни    енгиллатувчи    мосламалардан  

ташкил    топган.  Аккумулятор    батареяси    автомобил    электр  

жищозларининг  зарур  =исмларидан  бирига  айланди. Автомобилларда 

дизель    двигателлари    кулланилиши    ишга    тушириш    системасининг 

=уввати  анча  оширилишини талаб  =илди. Бу, уз  навбатида,     

Си\ими 


200-250 

А-соат 


булган, 

такомиллашган 

аккумулятор  

батареяларини, =уввати  10-15 кВт  гача  булган  стартёрларни  ишлаб  

чи=ишга олиб  келди.  

                  Щозирги    замон    автомобил    двигателларида    си=иш  

даражаси,  айланишлар    частотаси      ысиши    билан    бирга  

тежамкорликни    ошириш,  чикинди  газларнинг    захарлилигини  

камайтириш  масалаларига  былган  талабнинг  кучайиши  ыт  олдириш  

системаларидаги  ю=ори  кучланиш =ийматини  1,5-2 баравар  ошириш  

заруратини    ту\дирди.  Классик    ёки  контактли  ыт    олдириш  

системасининг  имконияти  чекланганлиги  сабабли  бу  муаммони  щал  

=илиш    учун    ыт    олдиришнинг    янги    системалари    ишлаб    чи=илди, 

хусусан 


контакт-транзисторли, 

контактсиз-транзисторли, 

микропроцессорли   ыт  олдириш  системалари  шулар  жумласидандир.  

                  Автомобилларнинг    ёритиш    системаси    бир    томондан  

щаракат    хавфсизлигини    таъминлашда    катта  ахамиятга    эга    былса, 

иккинчи  томондан  хайдовчи  ва  йуловчиларга  маълум  =улайликлар  

яратиш    вазифасини    щам    бажаради.  Автомобил    транспорти  

воситаларининг  сони  ортиб  бориши  ва  уларнинг  щаракати  тобора  

ти\изланиши    йул-транспорт    щодисалари    кескин    кыпайишига    олиб  

келди.  Давлат  автомобил    назорати  тыплаган    маълумотларга    кыра    бу  

нохуш  щодисаларнинг   60 % дан  орти=роги  кыриниш  яхши  былмаган  

шароитларда    (яъни    тун,  туман  )  содир    былади.  Бу,    автомобилларда  

тырт  фарали ва  ёритишни  автоматик  ростловчи  системалар, туманга  

=арши    фаралар,  галоген    лампалар,  =изил    линзали  лампалар    жорий  

=илинишига  олиб  келди. Якин  келажакда  автомобилларнинг  ёритиш  

системасида  ярим  ытказгичли  ёру\лик  чикарувчи  элементлар, суюк  

кристаллар  ва  бошка  турдаги  янги  ёру\лик  жищозларини  ишлатиш  

мылжалланмо=да. 

                     Автомобил    ва    унинг    асосий    =исмлари    ишончли  

ишлашини    таъминлашда      назорат    ылчов    асбоблари    алохида  

ахамиятга    эга.  Назорат    улчов    асбоблари    автомобилнинг    энг  

кимматбахо    ва    масъулиятли  агрегат    ва    =исмлари    (двигатель, 

генератор,  тормоз,  ёритиш  –  дарак    бериш  системалари    ва  щоказо  )  

щолатини  ва  меъёрида  ишлашини  назорат  =илиб  туриш  имконини  

беради.  Хозирги    ва=тда    щаракат    хавфсизлигини    таъминлаш    ва 

хайдовчининг    диккатини    былмаслик    ма=садида    назорат-улчов  




 

 

- 3 - 



асбобларнинг    кырсатувчи    турларини    камайтириб,  кыпро=    дарак  

берувчи турларини  ырнатиш  ма=садга  мувофи=  деб  щисобланмокда. 

               Автомобилларда    электр    ва    электрон    жихозлари 

ривожланишининг  кейинги    боскичлари    электрон    техникасининг  

тара==иёти  билан бевосита бо\ли=  былиб, у асосан  автомобилларнинг  

щаракат    хавфсизлигини    янада    тыларо=    таъминлашга,  двигателдаги  

ишчи    жараёнларни    самарадорлигини  ,  тормоз    системаси  

ишончлилигини    оширишга    йыналтирилмокда.  Масалан,  хайдовчи  

щолатини    узлуксиз    кузатиб,  зарурат    быйича    автоматик    равишда  

щаракат  хавфсизлигини   таъминловчи  чораларни  амалга  оширувчи  

диагностика    асбобини    яратиш    борасида    изчил    иш    олиб  

борилмо=да.  

              Электроника 

 

ва 



 

микропроцессор 

 

техникасининг  



=ылланилиши    двигатель    ва      трансмиссия    ишини    автоматик  

бош=ариш  системаларини  ишлаб  чи=иш  имконини  берди. Хусусан, 

щозирги 

 

замон 



 

автомобилларида 

 

ырнатилган 



 

электрон  

антиблокировка    тормоз    системалари,  двигателга    ёнил\и    ми=дори  

аник    меъёрда    узатилишини      таъминловчи    электрон    системаси  

шулар 

 

жумласидандир. 



Шундай 

 

=илиб, 



щозирги 

 

замон  



автомобилларининг 

 

электр 



жищозлари, 

малакали 

 

хизмат  


курсатилишини    талаб    ыилувчи,  доимо    ривожланувчи    мураккаб  

системага    айланди.  Автомобиллар    меъёрида    ва    даромадли    ( 

рентабелли  )      ишлатилиши    кып    жищатдан    электр    жихозлар 

шайлигига    боглик.  Хозирги    замон    автомобилларидаги      электр  

жищозларининг    нархи    анча    баланд  былиб,  автомобил    тыла  

=ийматини  

    25-30    %  ини      ташкил    килади.  Электр  жихозларини    таъмирлаш    ва  

уларга    хизмат    курсатишга  кетадиган    маблаг  хам    тахминан    шу  

курсаткич    доирасида    булади.  Демак,  автомобиллар  тугри    ва 

даромадли    ишлатилишини  таъминлаш    учун    уларнинг    электр    ва 

электрон 

 

жихозлари 



 

тузилишини 

ишлаш 


принципини, 

тавсифномаларини  ,  ишлатилишининг    узига    хос    томонларини  хар  

томонлама ва чукур  урганиш  жуда  мухимдир. 

 

                  Автомобилнинг    электр    жихозлари    электр    энергияси  



ишлаб    чикариш    ва    автомобилни    барча    ток    истеъмолчиларини  

электр  токи  билан  таъминлаб  туриш  учун  хизмат  килади. Электр  

токини    ишлаб    чикарадиган    ток    манба-лари,  электр    токини   

узгартириб    берадиган,  таксимлайдиган    ва      истеъмол    киладиган 

тузилмалар  йигиндиси  

автомобилнинг  электр жихозлари

   деб аталган  

мустакил  бир  кисмини  ташкил  этади.            

                  Автомобилларнинг    электр    жихозларига  кирувчи      электр  

асбоб-ускуналарнинг    умумий    схемаси    чизмаси    куйидаги    расмда  

тасвирланган.  

 

 




 

 

- 4 - 



 

1,1-расм. Автомобил  электр  жихозларининг  умумий  схемаси : 

1-стартёр; 2-аккумуляторлар батареяси; 3-амперметр; 4-генератор; 5-реле-ростлагич; 6-ут олдириш  

шамлари; 7-таксимлагич; 8-узгич; 9-ут  олдириш  галтаги; 10-назорат 





Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет