Бағдарламасы 18. 09. 2013 Баспа №1 «Тасымалдауды ұйымдастыру және қозғалысты басқару»

5В090100 – «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»

мамандығына арналған


ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР


Семей

2013

Алғы сөз

1. Құрастырған

Құрастырған: ____________________ «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының аға оқытушысы Сарсембеков Е.А., Бакиева А.Б., оқытушы Сагатбекова А.Б.
2. Талқыланды

2.1. «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы отырысында қарастырылды.

Хаттама № 1 « 09 » 09 2013 ж.

Кафедра меңгерушісі __________ С.Смағұлов

2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.

Хаттама № 1 « 11 » 09 2013 ж.

Төрағасы __________ Бекбаева Р.С.
3. бекітілді

Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге ұсынылды және мақұлданды.

Хаттама № 1 « 18 » 09 2013 ж.

ОӘК төрағасы, бірінші проректор _______________ Искакова Г.К.

1. Глоссарий

2. 
   Дәрістер
   
3. 
   Практикалық сабақтар
   
4. 
   Студенттің өздік жұмысы
   

1. глоссарий

Жүктердi қабылдау-тапсыру, жолаушыларға қызмет көр­сету операциялары, пойыздарды қабылдау-жөнелту, тоғыс­тыру және басып озу операцияларын, ал тарам жолдары дамы­ған бөлiм бекеттерiнде – пойыздарды сұрыптау-құрастыру секiлдi маневр жұмыстарын, вагондар тобымен және жеке вагондармен техникалық операцияларды жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн құрылғылары бар тарам жолды бөлiм беке­тi темiржол станциясы деп аталады.

Арналуы мен жұмыс сипатына қарай станциялар аралық (оның iшiне айырықтар мен озба бекеттерi кіреді), телiмдiк, сұрыптау, жүк және жолаушылар станциялары деп бөлiнедi.

Станция жұмысын реттейтiн негiзгi құжаттарға:

Теміржол станциялары туралы ереже;

Станцияның техникалық-жарлық актiсi (ТЖА);

Станцияның технологиялық жұмыс үрдісі (ТЖҮ) жатады.

Аралық станциялардың жұмыс технологиясы

Темiржол желiлерiндегi станциялардың басым бөлiгiн аралық станциялар құрайды. Оларда мынадай операциялар атқарылады:

• 
  жолаушылар мен жүк пойыздарын қабылдау, жөнелту және тоқтаусыз өткiзу; пойыздарды айрылыстыру және басып озу; құрама пойыздарды күту (вагондарды тiркеу және ағыту);
  
• 
  жүктер мен теңдердi қабылдау, тиеу, сақтау және тапсыру (кейбiр станцияларда – өлшеу), жүк құжаттарын ресiмдеу, жолаушыларды отырғызу және түсiру, билет сату.
  

а – қатарлас; б – жартылай ығыспа; в – ығыспа жолды; I, I а, II – басты; 3, 4, 6 – қабылдау-жөнелту; 7, 8 – тартым (сақтандырғыш) жолдар; ЖҒ – жолаушылар ғимараты; ЖА – жүк ауласы; L_са – станция алаңының ұзындығы

Құрама пойызбен жүргiзiлетiн операцияларды атқарудың үлгi графигi 1.2 -су­ретте көрсетiлген.

Телiмдiк станцияларда олардан өңдеусiз және iшiнара өңдеу арқылы өтетiн пойыздармен (топтық пойыздар және массасы өзгертiлетiн пойыздар) өңдеу операцияларын жүргiзедi, телiм­дiк, құрама және жақынаралық пойыздарды құрастырады және сұрыптайды. Бұлардан басқа, жүк және жолаушыларға қызмет көрсету операциялары орындалады.

Телiмдiк станциялардың мынадай жол тарамдары болады: бiр немесе екi қабылдау-жөнелту паркi (ҚЖП), сұрыптау паркi (СП), вагондарды сұрыптауға арналған тартымдық жолдар (ТЖ) (кейбiр станцияларға қуаты шағын сұрыптау дөңестерi), жолаушылар пойыздарын өткiзуге және күтiп-баптауға, жергiлiктi жолаушылар пойыздарының тұруына арналған жолдар. Телiмдiк станцияларда жүк ауданы (ЖА), локомотив шаруашылығы (ЛШ), вагон шаруашылығы (ВШ) болады. Телiмдiк станцияға, әдетте, өнеркәсiптік кәсіпорындарының кiрме жол­дары енiп тұрады.

Локомотивтерi ауыстырылмайтын транзиттiк пойыздарды өңдеудiң үлгi графигi 1.4-суретте, ал локомотивтерi ауыс­тырылатын транзиттiк пойыздарды өңдеудің үлгi графигi – 1.5-суретте келтiрілген.

Сұрыптау станциялары әдетте вагон ағындары жаппай пайда болатын және таратылатын аудандарда, iрi темiржол торап­тары мен өнеркәсiп аудандарында орналасады.

Техникалық жарақтандырылуына қарай сұрыптау дөңестері механикалан­дырылмаған, механикаландырылған және авто­мат­тандырыл­ған сұрыптау дөңестері деп бөлінеді.

Теміржол торабы деп - бірнеше теміржол бағытының желілері түйіскен (қиысқан) немесе қосылған жерде станциялар мен басқа да айырым бекеттерін байланыстырушы жолдар арқылы біріктіретін пунктті айтамыз. Ол станциялар бір-бірімен басты жолдармен, қосымша жолдармен біріктірілген, тараптағы барлық станциялар бірыңғай технологиямен жұмыс істейді.

• 
  кішкентай не орташа қаланың жанында, көбінесе транзит жүк және жолаушы пойыздарды өңдейтін транзит тораптары. Мұндай тораптарда жергілікті өңдеу жұмыстары көп болмайды;
  
• 
  әр бағыттаманың транзит пойыздары мен сұрыптау жұмыстары көп - транзиттік торап. Мұндай тораптарда бірнеше сұрыптау станциялары болуы мүмкін.
  

• 
  жергілікті өңдеу жұмысы көп тораптар (250  500 мың адамнан тұратын қаланың жанында);
  
• 
  жергілікті өңдеу жұмысы аз тораптар (50  100 мың не 250 мыңға дейін адамнан тұратын қаланың жанында);
  
• 
  теңіз бен өзен порттарының жанында, көбінесе жүктерді қайыра тиеу жұмыстарын орындайтын порттың торабы болып бөлінеді;
  
• 
  үлкен қалалық торап (500 мыңнан көп адамдар тұратын қаланың жанында орналасқан) болып бөлінеді.
  

мұндағы – есептік бағыттағы жолай техникалық станция­­лардың саны;

Пойыздардың жүріс жылдамдығына қарай параллельді және параллельді емес (қалыпты) графиктер деп бөлінеді.

Әдеттегі пайдалану жағдайында жүріс қалыпты график­термен атқарылады (1.5.5- және 1.5.6-суреттер), өйткені жүк және жолаушылар пойыздары әр түрлі жылдамдықпен жүреді.

Аралықтардағы басты жолдардың санына қарай график­тер былайша бөлінеді:

• даражолды график (1.5.4 және 1.5.5-суреттер) – басты жол екі бағытта жүру үшін пайдаланылады және пойыздар станциялар мен айрылымдарда ғана кездесіп айырылыса алады;

• қосжолды график (1.5.5 және 1.5.7-суреттер) – әр түрлі бағыттың пойыздары мамандандырылған жолдармен бір-бірінен тәуелсіз жүреді, олар станциялар мен озба бекеттерде ғана емес, аралықтарда да кездесіп айырылыса алады;

• көпжолды график (басты жолдардың саны мен олар­дың мамандануына қарай) – басты жол үшеу болатын жағдайда даражолды және қосжолды графиктен (1.5.7, а-сурет) немесе басты жол төртеу болатын кезде – екі қос­жолды графиктен (1.5.7, б-сурет) тұрады;



1.5.11-сурет. Пойыздар жүрісінің пакеттік даражолды графигі

• даражолды-қосжолды график, яғни даражолды және қосжолды аралықтардан немесе қосжолды айырымдардан тұратын телімдегі график (1.5.8-сурет) – пойыздардың бір бөлігі қосжолды аралықтарда немесе қосжолды айырым­дарда тоқтамастан айырылысады, ал қалғандары – тарам жолды бекеттерде айрылысады.

Жолай жүру бағытындағы пойыздардың орналасуына қарай графиктер мынадай болуы мүмкін:

• әдеттегі (пакеттік емес) график – даражолды телімдегі пойыздар аралықтарда жүріс бағыты өзгертіліп алма-кезек салынады (1.5.4-сурет);

• топтама (пачкалы) график (1.5.10-сурет) – жолай бағыт­тағы пойыздар станциялық ара қашықтықпен бөлініп жүреді (пойыз жүрісінің аралықтағы уақыты мен жолай жүрісті станциялық интервалмен). Бұл бұрынырақ жөнел­тілген пойыз алда тұрған станцияға келмейінше, аралыққа пойыз жөнелтуге болмайды дегенді білдіреді, яғни аралықта бір уақытта бір ғана пойыз болуы тиіс. Бұл график жартылай автоблоки­ровкамен жабдықталған қосжол­ды телімде және даражолды телімде – тақ график­те қолданылады;

• пакеттік график (1.5.11-сурет) – мұнда жолай бағыт­тағы пойыздар автоблокировкада (диспетчерлік орталық­тан­дыруда) блок-аралықтармен шекте­леді, немесе блок-қосын­дары бар жартылай автоблокировкада – қосынаралық­­­тар­мен шектеледі. Бұл жағдайда станциялар арасында бір уақытта пакет түзетін бірнеше жолай пойыздар болуы мүмкін;

• ішінара-пакеттік график (1.5.12-сурет) – графикте пойыздардың бір бөлігі пакет тәртібімен, қалғандары – әдет­тегі тәртіппен салынған.
Пойыздардың жүріс графиктерін жасауға арналған бастапқы мағлұматтар мен нормативтер

Пойыздардың жүріс графигін жасау үшін графиктің мына­дай элементтері қажет болады:

• 
  пойыздардың аралықтар арқылы жүру уақыты, екпін­деу мен баяулауға жұмсалатын уақыт нормалары;
  
• 
  пойыздардың аралық және басқа станцияларда техни­калық және коммер­ция­лық операцияларды атқару үшін тоқтап тұру нормативтері;
  
• 
  локомjтивтердің негізгі және айналым деполарында тұруының және техникалық операцияларды атқаратын бригадалар ауысымының ұзақтығы нормативтері;
  
• 
  пойыздарды қабылдау, жөнелту және станциялар арқы­лы өткізу кезіндегі есептік минимум интервалдары (станция­лық интервалдары);
  
• 
  пакеттегі пойыздар арасындағы интервалдар (пойыз­аралық интервалдар).
  

Жасалған график бойынша оның көрсеткіштері есептеп шығарылады, олар сандық және сапалық көрсеткіштерге бөлінеді.

Желінің (телімнің) белгілі бір техникалық жабдықталуы және қабылданған жүрісті ұйымдастыру жүйесі (график түрі) жағдайында бір тәулік ішінде осы желі (телім) арқылы өткізіл­етін белгіленген массадағы пойыздардың немесе пар пойыздар­дың ең көп саны теміржол желісінің (телімінің) өткізу қабілеті деп аталады.

Бұдан әрi телiмнiң аралықтар арқылы өткiзу қабілетін есеп­теп шығару әдiстемесi баяндалады. Техникалық құрылғылар­дың өткiзу қабілетін басқа пәндер зерттейдi.

Телiм аралықтарының өткiзу қабілеті түрлiше болады, сондықтан телiмнiң аралықтар арқылы өткізу қабілетін анық­тау үшiн алдын ала өткiзу қабілеті өте аз аралықты табу қажет, оны шектегіш аралық деп атайды, оның өткізу қабіл­етін есептеп шығарып, осы арқылы, тұтас алғанда, телiмнiң өткiзу қабілетін анықтау керек.

Аралықтың өткiзу қабілеті графиктiң түрiне және оның элементтерiнiң мөл­ше­ріне, сондай-ақ бөлiм бекеттерiндегi жол тарамдарына байланысты. Аралық­тардың өткiзу қабілеті­нің жалпы түрі:

мұндағы – жолдарды, түйiспе желiлердi және басқа құрылғыларды күнде­лiктi күтiп-баптауға арналған графиктегi технологиялық «толас кездің» ұзақтығы; – техникалық құрал­дардың сенiмдi жұмыс iстеуiн ескеретiн коэффи­циент; – график периоды; – гра­фик периодындағы пойыздар (пар пойыздар) саны.

Жүрiстiң мөлшері әр бағытта (жұп және тақ) әркелкi болатын жағдайда телiмнiң өткiзу қабілетін әрбiр бағыт үшiн жеке есептеп шығарады. Мұндай графикте сыңарлық коэффи­циентi берiлген болады:

Басым бағыттың өткiзу қабілеті мынадай болады:

Керi бағыттың өткiзу қабілеті:

Қосжолды телімдердің пойыздарды өткізу қабілеті әрбір бағыт үшін жеке анықталады.

Автоблокировкамен жабдықталмаған қосжолды телімде топтама (пачкалы) графикті қолданады. Мұндай график периоды (1.6.2, а-сурет) және бұл бағытта пойыздарды өткізу қабілеті:

(1.6.6)


1.6.2-сурет. Қосжолды график периоды: а – пакеттік емес топтамалық; б – пакеттік
Автоблокировкамен немесе жол қосындары бар жартылай автоблокировка­мен жабдықталған қосжолды телімде пойыздың шектегіш аралықта болу уақы­ты (график периоды) пакеттегі интервалға I тең (1.6.2, б-сурет). Қарастырылатын бағыттың өткізу қабілеті:

(1.6.7)



1.6.3-сурет. Даражолды пакеттік график: а - к = 2, б - к = 3 болғанда

&&&

$$$002-002-000$3.2.4.2 Пакеттiк графикте даражолды аралықтардың өткiзу қабілеті

Пакетте болғанда өткізу қабілеті, пар пойыз:

Пакеттiк графикте өткiзу қабілеті өте жоғары болады.

Ішiнара-пакеттiк графиктің өткізу қабілеті, пар пойыз:

(1.6.10)



1.6.4-сурет. Ішiнара-пакеттiк жұп график периоды ()

Параллель емес графиктің өткiзу қабілеті

Графиктiң кез келген түрi үшiн кеміту коэффициентiн бiле отырып, қалыпты графикте телiм аралықтарының жүк пойыздарын өткiзу қабілетін, пар пойыздар, есептеп шығаруға болады:

мұндағы – параллельді графиктің өткiзу қабілеті;