Бағдарламасы Халықаралық дербес құқығы Заңтану мамандығына 050301 Семей 2012ж Мазмұны 1

Есеп айырысудың мұндай тәсілі аккредитивтерді пайдалануды көздейді. 25 сәуір 2000 жылы «Қазакстап Республикасының банктермен қүжаттамалық аккредитивтермен операциялар жүргізу» Ережелерінің 1-тармағына сәйкес: «Құжаттамалық аккредитив» (одан әрі аккредитив) арыз бойынша және клиенттің нұсқауларына сәйкес немесе банкпен өз бетінше қабылданған, көрсетілген бенефициарға немесе оның бұйрығы бойынша төлем жүргізу туралы немесе бенефициармен шығарылған аудармалы вексельдерді акцептеу және оларға төлем жүргізу туралы немесе аккредитивтің барлық шарттары сақталса, белгіленген мерзімге аккредитивпен көзделген құжаттарға карсы негоциация жасау туралы банк міндеттемесін көздейтін кұжаттамалық ессп айырысулар нысаны».

Аккредитив сатып алу-сату шартынан немесе өзі негізделуі мүмкін өзге де шарттан бөлектенген өз алдына жеке мәміле болып табылады.

Аккредитивтің бір түрі кері шақырылмайтын аккредитив. Ол эмитент банктің, растаушы банктің және бенефициардың келісімінсіз өзгертіле алмайды немесе күші жойыла алмайды. Оған қарағанда кері шақырылатын аккредитив бенефициарды алдын ала ескертпестен эмитент-банкпен өзгертілуі немесе күші жойылуы мүмкін.

Аккредитив шартын сипаттауды бастамас бұрын жоғарыда аталған нормативтік актіде келтірілген негізгі түсініктердің мазмұнын ашып көрсетейік. Мұндай қажеттілік онда мәселен сақтандыру қатынастарын реттейтін заңнамада сияқты, күрделі әрі өзіне ғана тән терминология қолданылатындықтан туындап отыр.

Авизирлеуші банк - бенефициарға оның тарапынан ешқандай міндеттемелерсіз, аккредитивті және (немесе) оған өзгерістерді беруге эмитент-банкпен уәкілденген банк.

Трассат банк - аудармалы вексельде төлеуші ретінде көрсетілген банк.

Эмитент банк - аккредитив бұйрық берушісінің арызымен аккредитив ашатын және оның шарттарына сәйкес аккредитивті орындау бойынша міндеттеме жүктелетін банк.

Бенефициар- пайдасына аккредитив ашылатын заңды нсмесе жеке тұлға.

Атқарушы банк - аккредитивті, оның шарттарына сәйкес қабылдауға, құжаттарды тексеруге және атқаруға эмитент банкпен уәкілденген банк.

Коммерциялық шот - аккредитив бұйрық берушісінің атына бенефициармен жазылып берілген және тауарлардың түрін, олардың сипаттамасын, санын, құнын және жалпы сомасын көрсететін құжат.

Негоциация – вексельдер бойынша төлем мерзімі босатылғанға дейін оларды есепке алу (сатып алу).

Растаушы банк - аккредитивті оның шарттарына сәйкес, орындау бойынша эмитент банктің міндеттемесіне қосымша өзіне міндеттеме қабылдайтын банк.

Расталған аккредитив - эмитент банк болып табылмайтын, басқа банк тарапынан оның орындалуының косымша кепілдіктері туралы белгісі бар аккредитив.

Өтелген акредетив - ашылуы кезінде эмитент атқарушы банктің иелігіне аккредитив сомасына тең ақша сомасын (өтеу) өз міндеттемелерінің әрекет ету мерзіміне, осы ақшаны аккредитив бойынша төлем үшін пайдалану мүмкіндігі шартымен берілетін аккредитив.

Аккредитивтің бұйрық берушісі (бұйрық беруші) - өзіне қызмет көрсететін банкке (эмитент-банк) аккредитив ашуға арыз беретін тұлға.

Рамбурсалаушы банк - атқарушы банкке аккредитив бойынша төлем жасағаны үшін ақшалай өтем беретін банк.

Трансферабельді (аудармалы) аккредитив - оны бенефициардың өзінен басқа (екінші бенефициармен) бір немесе бірнеше тұлғалармен, толығымен немесе ішінара пайдалану мүмкіндігін көздейтін аккредитив.

Аккредитив шартының тарабы болып бір жағынан тауарларға, жұмыстар мен қызмет көрсетулерге есеп айырысуға тиіс болатын бұйрық беруші шаруашылық жүргізуші субъект шығады, екінші жағынан Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің кепілді операцияларды жүзеге асыруға лицензиясы болған кезде ғана аккредитив аша алатын эмитент банк шығады.

Қолма-қол ақшасыз есеп айырысу туралы бұрын әрекет еткен уақытша ережеде аккредитив мазмұнына (мәнді жағдайларына) қойылатын талаптар тікелей анықталатын. Енді (құжаттамалық аккредитивтермен операциялар жүргізудің аталған ережелерінде) олар аккредитив ашу туралы арыз мазмұнына сәйкес аккредитив шарттары да анықталатыны сөзсіз. Бұл, әрине, олардың өзара келісімділігін де жоққа шығармайды.

Бұйрық берушінің арызында мыналар көрсетілуге тиіс:

- Бұйрық берушінің атауы (аты-жөні) мен орналасқан жері;

-бенефициардың атауы мен орналасқан жері, оның банктік реквизиттері;

- эмитент банктің атауы;

- аккредитивтің түрі;

- аккредитив сомасы;

- аккредстивті орындау шарттары (жағдайлары);

- соларға қарсы аккредитивтің орындалуы жүргізілуге тиіс құжаттар
тізімі;

- аккредитивтің әрекет ету мерзімдері, түсіру мерзімдері, құжаттарды ұсыну мерзімдері;

- аккредитив бойынша шығындарды өтейтін тараптың атауы.

Ол екі данада берілуге тиіс. Біріншісі аккредитив ашу үшін банкте қалады, екіншісі қабылдау туралы белгімен (акцепт нысаны) банкпен белгілеген мерзімдерде клиентке қайтарылады.

Егер кызмет көрсетуші банк пен клиент арасында электронды хабарлармен алмасу туралы шарт болса, онда аккредитив ашуға деген арыз бұйрық берушімен эмитент банкке электронды тәсілмен оны қағаз бетінде растаусыз берілуі мүмкін.

Аккредитивті ашумен байланысты туындайтын құқықтық қатынастарға эмитент банктен басқа эмитент банкпен, бенефициармен, ал кейбір жағдайларда бұйрық берушінің өзімен де бекітілген шарттарға сүйене отырып бұйрық беруші мен бенефициардың мүдделері үшін әрекет ететін басқа да банктер қатысады.

Банктер алынған арыз негізінде аккредитивті рәсімдейді. Аккредитивте арыздың нөмірі, күні және орны, сондай-ақ оның ашуға деген арыздың реквизиттері көрсетіледі. Онда міндетті түрде оның кері шақырылатынын немесе кері шақырыллмайтындығын көрсеткен жөн. Егер бұған қатысты нұсқау болмаса, онда аккредитив кері шақырылмаған деп есептеледі. Аккредитивтік мәнді жағдайларына оны орындау тәсілі жатады. Олар: ұсынып көрсету бойынша төлем, бөліп бөліп төлеу, вексельдерді акцептеу немесе негоциация.

Есеп айырысу катынастарының субъектілік құрамы валюталық реттеу туралы әрекет етуші заңнамаға сәйкес аккредитив сомасы қазақстандық теңгемен немесе шетел валютасымен көрсетілуге тиіс.

Аккредитив шарттары оның эмитент банкпен орындалатындығын көздемегенде онда аталған тәсілдердің бірімен төлем жүргізуге уәкілетті аткарушы банк көрсетілуге тиіс. Әдетте аккредитив бойынша бенефициардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру мақсаттары үшін ол оны бенефициардың банкіне береді.

Аккредитив шарттарына сәйкес не эмитент банк не атрқарушы банк аккредитивте көзделген барлық кұжаттарды бергеннен кейін және оның барлық шарттарын сактағаннан кейін аккредитив бойынша төлем жүргізуге қатысты сөзсіз міндеттерге айналады. Осыған орай олар егер аккредитив ұсынып көрсетушіге төлем жүргізуді көздесе, төлемді ұсынып көрсету бойынша жасауға міндеттенеді. Егер төлемдердің белгілі бір мерзімдері көзделетін болса, аккредитив бойынша төлем жасауға міндетті банк төлем мерзімдерінің сақталуын қамтамасыз етеді.

Аккредитивті ашу вексельдер арқылы есеп айырысуды көздесе, онда егер акцептантпен эмитент банк көрсетілсе, онда ол өзі не бенефециармен берілген аудармалы вексельдерді акцептеуге және оларға төлем мерзімі басталғанда төлеу жасауға тиіс.

Төлем бойынша эмитент банктің міндеттемесі трассат банктің міндеттемесіне қатысты субсидиарлық сипатқа ие. Осының салдарынан тек егер соңғысымен вексельдер акцептелмесе және олар бенефициармен эмитент банкке ұсынылса, оған оларды акцептеу немесе мерзімінде төлем жүргізу міндеті жүктеледі. Аккредитивте негоциацияны көздеген кезде эмитент банк аудармалы вексельдерді және (немесе) аккредитив бойынша айналымсыз трасанттарға және (немесе) заңды ұстаушыларға ұсынылған құжаттарды төлеуге тиіс.

Егер, сонымен бірге, аккредитив аудармалы вексельдерді бұйрық берушілерге ұсынуды көздесе, онда банктер осы аудармалы вексельдерді қосымша құжаттар ретінде қарастыруға тиіс.

Рәсімделген аккредитив кері шақырылатын болғанда және эмитент банкпен өзгертілсе немесе жойылса, онда ол:

1) кері шақырылмалы аккредитив бойынша акцепті немесе негоцияцияны ұсынып көрсету бойынша төлемді жүзеге асыруға өзімен уәкілденген банкке, ол өзгеріс немесе жою туралы хабарламаны алғанға дсйін осы банкпеп жасалған кез келген төлем, акцепт немесе негоциация үшін ақшалай өтем беруге міндетті;

2) кері шақырылмалы аккредитив бойынша бөліп бөліп төлеумен төлем жасауға өзімен уәкілденген басқа банкке ақшалай өтем беруге міндетті, егер бұл банк аккредитивті өзгерту немесе жою туралы хабарламаны алғанға дейін сыртқы белгілері бойынша аккредитив шарттарына сай келетін құжаттарды қабылдаса.

Эмитент банк уәкілеттіктерді берген немесе кері шақырылмайтын аккредитивті растау үшін оның басқа банкке жүгінуі және соңғысының оны растауы кезінде онда эмитент банктің міндеттемесіне қатысты субсидиарлық міндеттеме пайда болады. Мүндай міндеттеменің мазмұны әртүрлі болуы мүмкін және ол аккредитив шарттарына байланысты болады. Егер аккредитив төлемді ұсынып көрсету бойынша көздесе, онда растаушы банктің міндеттемесі, эмитент банк төлемеген жағдайда ұсынып көрсету бойынша төлем жүргізуден көрінеді және т.б.

Аккредитивті растауға эмитент банкпен уәкілденген банк осы аккредитивті растаудан бас тартқан жағдайда, онда ол келесі жұмыс күнінен кешіктірмей бұл туралы эмитент банкті хабардар етуге тиіс. Аккредитив шарттарына өзгерістер енгізген кезде растаушы банктің міндеттемелері осы өзгерістерге ол оларды авизирленген сәттен бастап таралады.

Кейде эмитент банк те араларындағы белгілі бір қатынастарға байланысты төлем жүргізу уәкілеттігін басқа (растамайтын) банке беруі мүмкін. Мұндай банк сыртқы белгілері бойынша аккредитив шарттарына сай келетін құжаттарға қарсы, төлемді бөліп бөліп жүргізуге, аудармалы вексельді акцептеуге немесе негоциациялауға міндеттене алады. Сонымен бірге эмитент банк немесе егер ол болса растаушы банк, өзіне жоғарыда аталған міндеттемелердің бірін қабылдаған банкке ақшалай өтем беруге және аккредитивте көрсетілген құжаттарды қабылдауға тиіс. Бұл айтылған сөз мұндай банктің төлем бойынша өз міндеттемесін эмитент банк немесе растаушы банк алдындағы борышы есебіне орындайтынын жоққа шығармайды.

Аккредитив бенефициарға кез келген басқа банк аркылы беріп жіберілуі мүмкін. Ол банк бұл жағдайда авизирлеуші банк болып табылады. Оның кұқықтық жағдайының ерекшелігі оның осы аккредитивті орындау бойынша өзіне міндеттеме алмайтындығында.

Авизирлеуші банк сыртқы белгілер бойынша аккредитивтің шынайылығын тексеруге міндетті. Егер ол аккредитивті авизирлемеу туралы шешім қабылдаса, онда ол осы шешімді қабылдаған күннен кейінгі шешім кабылдаса, онда ол осы шешімді қабылдаған күннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірілмей бұл туралы эмитент банкті хабардар етуге және аккредитивті қайтаруға тиіс. Егер авизирлеуші банк аккредитивтің шынайлығын айқындай алмаса, онда ол бұл туралы да келесі жұмыс күннінен кешіктірмей эмитент банкке хабарлауға тиіс. Эмитент банктен аккредитивтің шынайылығын растау алынған жағдайда ол аккредитивті авизирлейді және бұл туралы бенефициарға хабарлайды. Эмитент банктен аккредитивтің шынайылығын растау алынбаған жағдайда авизилеуші банк оган аккредитивті қайтаруға тиіс.

Есеп айырысудың аккредитивтік нысаны бойынша банкгермен құжаттарды тексерудің күрделі тәртібі көзделген. Ол «Құжаттамалық аккредитивтермен операциялар жүргізу» Ережелерінің 31-63 тармақтарымен реттеледі. Оның мәнісі мынада: тауар мен ере жүретін кұжаттарды алған кезде эмитент банк, растаушы банк немесе атқарушы банк кұжаттарды алған күннен кейінгі жеті жұмыс күнінен аспайтын мерзім ішінде олардың аталған тізімге сәйкестігін, сондай-ақ сыртқы белгілері бойннша аккредитив шарттарына сәйкестігін тексеруге тиіс. Бұл келісім-шарт құжаттарының реквизиттері (нөмірлері) түсіру күндері, тауар жөнелтілім орындары, оны түсіру орындары, тауарды жеткізу шарттары және басқа да реквизиттер аккредитивте көрсетілгендерге сәйкес болуға тиіс дегенді білдіреді.

Сыртқы белгілері бойынша бір-біріне қайшы келетін құжаттар банктермен сыртқы белгілері бойынша аккредитив шарттарына сай келмейтіндер ретінде қарастырылуға тиіс. Құжаттар сыртқы белгілері бойынша аккредитив шарттарына сай келмегенде банк құжаттарды қабылдаудан бас тартуға құқылы болады. Аккредитивте көрсетілмеген құжаттар банкпен тексерілуге тиіс емес.

Эмитент банк құжаттардың сыртқы белгілері бойынша аккредитив шарттарына сай келмейтіндігін анықтаған жағдайда ол өз дегені бойынша, жеті жұмыс күні ішінде айырмашылықтарды жою жөнінде аккредитивтік бұйрық берушімен байланыса алады.

Егер сол бір немесе өзге банк (эмитент, растайтын немесе атқарушы банк) қүжаттарды қабылдаудан бас тартса, онда бас тарту білдіріген банк телекоммуникациялық немесе егер бұл мүмкін болмаса, басқа жолмен құжаттарды алған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірмей, осы туралы қүжаттарды жіберген банкті, не бенефициарды, егер құжаттарды сол жіберсе, хабардар етуге тиіс.

Хабарлама қағазында кұжаттарды қабылдаудан бас тартудың себептері және оның осы құжаттарды өз иелігінде қалдыратындығы не қайтаратындығы туралы көрсетілуге тиіс.

Аккредитивтер белгілі бір жағдайларда үшінші тұлға пайдасына аударыла алады. Бұл үшін аккредитив тек егер эмитент банкпен «аудармалы», «трансфертабельді» ретінде тікелей белгіленуге ғана аударыла алады. Оны «бөлінетін», «бөлшектенетін», «берілетін» және «беріліп жіберілетін» сияқты басқа терминдермен ауыстыруға болмайды, олар назарға ілікпеуге тиіс.

Аккредитивті аударуға уәкілденген банк оны өзі алдын ала келісім берген шектер мен тәртіппен басқа түрде орындауға міндетті емес.

Аккредитивті аударғанға дейін бірінші бенефициар аударушы банкке кері шақырылмайтын нұсқау беруге тиіс. Ол нұсқау аударушы банкке екінші бенефициар(лар) үшін түзетуді авизирлеуге рұқсат беруден бас тарту құқығын өзіне қалдыратындығы немесе қалдырмайтындығы туралы болады. Егер аударушы банк аккредитивті бенефициар ұсынған шарттармен аударуға келіссе, онда ол аудару уақытында жаңа бенефициарға бірінші бенефициардың түзетулерге қатысты нұсқаулары туралы хабарлауға тиіс.

Аккредитив бірнеше бенефициардың пайдасына аударылғанда, егер олардың кайсыбіреуімен түзетулерді қабылдамауы, оларды қалған бснефициарлармен қабылдаудың жарамсыздығына әкелмейді. Қабылдамаған бснефициар үшін аккредитив бұрынғы жағдайлармен күшінде болады.

Аударушы банкпен аккредитивті аудару, егер эмитент банкпен өзгеше ескертілмесе, бірінші бенефициармен төленуге жатады. Аударушы банкке аккредитивті аудару бойынша қандай да бір міндеттер жүктелмейді және ол бенефициардың қайсыбірі төлем жасағанға дейін аударуды жүзеге асырмайды.

Егер аккредитивтің шарттарымен өзгеше көзделмесе, трансфертабельді аккредитив бір рет қана аударыла алады. Аккредитив екінші бенефициардың нұсқауы бойынша келесі үшінші бенефициарга аударыла алмайды.

Трансфертабельді аккредитивтің бөліктері (жиынтығында аккредитив сомасынан аспайтын) егер аккредитив бойынша ішінара түсірулерге тыйым салынбаса. Бөлек аударыла алады және осындай барлық аударулардың жалпы сомасы жиынтығында тек аккредитивтің бір аударымын құрайтындай қарастырылуға тиіс.

Аккредитив өзінің түп нұсқасында аталған шарттармен ғана аударылуы мүмкін. Бүл ереже аккредитив сомасының тиісті азайтылуына немесе қысқартылуына, тиісінше азайтылуы немесе қысқартылуына мүмкін тауардың бір данасына белгіленген бағаға, аккредитивтің әрекет ету мерзіміне, құжаттарды беру үшін белгіленген соңғы күнге және түсіру кезеңіне таралмайды.

Сақтандыру өтеміне талап етілетін пайыз аккредитивтің тұпнұсқасында ескертілген өтем сомасын қамтамасыз ете алатындай мөлшерге ұлғайтылуы мүмкін. Сондай-ақ, аудару кезінде аккредитив бұйрық берушісінің атауы бенефициардың атауымен алмастырылуы мүмкін. Аккредитивтің тұпнұсқасын да аккредитив бұйрық берушісінің атауы шот-фактурадан басқа барлық кұжаттарда көрсетілуге тиіс деген арнайы талап болуы мүмкін. Мұндай талаптың болуы бұйрық беруші атауының өзгертілмейтіндігін ескертеді.

Бірінші бенефициар өзінің шот-фактурасымен (немесе аудармалы вексельдермен) аккредитивте және егер олар аккредитивте ескертілсе тауардың бір данасына бастапқы бағалар бойынша көрсетілген бастапқы сомадан аспайтын сомаға бұйрық берушіге шығарылған екінші бенефициар шотын (аудармалы вексельдерін) ауыстыруға құқылы.

Шоттарды (аудармалы вексельдерді) осылай ауыстырудан кейін бірінші бенефициар аккредитивтен өз шоттары мен екінші бенефициар шоттары сомасының мүмкін болатын айырмасын ала алады.

Аккредитивті аударғаннан кейін, егер бірінші бенефициар өз шоттарын (аудармалы вексельдерін) екінші бенефициардың шоттарының (аудармалы вексельдерінің) орнына беруге тиіс болып, оны бірінші талап бойынша жасамаса, онда аударушы банк аудармалы аккредитив бойынша алынған құжаттарды, соның ішінде екінші бенефициардың шоттарын (аудармалы вексельдерін) қоса, эмитент банкке (төлем жасайтын банкке) жіберуге құқылы. Мұндай жағдайда бірінші бенефициар алдындағы жауапкершілік тоқтатылады.

Бірінші бенефициарға екінші бенефициардың пайдасына жасалатын төлем немесе негоциация аккредитив аударылған жерде жүргізуді талап ету құқығы беріледі. Бірақ аккредитивтің тұпнұсқасында төлем немесе негоциация аккредитивте көрсетілгеннен басқа жерде жасала алатындығы туралы арнайы ескертілуі мүмкін.

Егер алынған көлік және сақтандыру құжаттары аккредитивтің талаптарына немесе оған жасалған өзгерістерге сәйкес келсе, эмитент банк не атқарушы банк бенефициардың пайдасына жасалатын төлемді, оның вексельдерін акцептеуді немесе негоциациялауды аккредитивте көзделген жағдайларға байланысты жүзеге асырады.

Аккредитивтер бойынша төлемдер тек қана қолма-қол ақшасыз тәртіпте жасалады. Бенефициардың пайдасына төлем жасағанда эмитент банк (атқарушы банк) аккредитив сомасына төлем тапсырыстарын орындау үшін көзделген жалпы тәртіпте орындалатын төлем тапсырысын рәсімдейді.

Бенефициардың аудармалы вексельдерін акцептеу немесе негоциациялау, аккредитив шарттарына сүйене отырып, Казақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы Заңына және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің тиісті нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырылады.

Аккредитивтермен есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде де банктің функцияларына тек төлемдерді тиісті түрде жүргізуді қамтамасыз ету және бснефициар алдында өзінің ақшалай міндеттемесін орындау бойынша төлеушінің жалтару мүмкіндігін ескерумен бснефициар мүдделерінің сақталуына кепілдік ету ғана кіреді. Сондықтан қызмет көрсетуші банктер аккредитив шарттарына сәйкес берілетін құжаттардың нысаны, толықтығы, дәлдігі, шынайылығы, қолдан жасалуы немесе заңдық мағынасы үшін, сондай-ақ кұжаттардағы немесе оларға қосымша енгізілген жалпы немесе ішінара шарттар үшін жауап бермейді.

Құжаттарда көрсетілген тауарлардың сипаттамасы, саны, салмағы, сапасы, буып-түйілуі, жеткізілуі, құндылығы немесе іс жүзінде болуы үшін, сондай-ақ жүк жөнелтушінің, тасымалдаушылардың, тауар сақтандырушыларының және басқа да тұлғалардың әрекеттері, төлем қабілеттілігі міндеттемелерді орындауы, коммерциялық беделі үшін банктің жауапкершілігі көзделмейді.

Егер олар кінәлі болмаса, жол бойында қандай да бір хабарламалардың, хаттар мен құжаттардың кідіртілу нсмесе жоғалу салдары үшін, телекоммуникациялық хабарларды беру кезінде туындайтын кедергілер, бұрмалаулар және басқа да қателіктер үшін банктер жауап бермейді.

Сондай-ақ банктер техникалық терминдерді аудару немесе түсіндіру кезінде жіберілген қателіктер үшін де жауап бермейді және олар құжаттың терминдерін аудармасыз беруге құқылы. Аккредитив бұйрық берушісінің нұскауларын орындау үшін басқа банктердің қызметтерін пайдаланған кезде, олар нұсқауларды осындай банктермен орындамау үшін жауапты болмайды. Егер аккредитивте өзгеше көзделмесе, өзге тараптын қызмет көрсетуін пайдаланатын тарап нұсқау беруші тараппен нұсқауларды орындауға байланысты көрген барлық шығындарды, соның ішінде комиссияны, төлемдер мен жұмсалған қаражаттарды көтеруге міндетті болады.

Біз Қазакстан Республикасының әрекет етуші заңнамасына сәйкес есеп айырысудың барлық негізгі тәсілдерін қарастырып өттік. Қорытындылай келгенде, қазіргі жағдайда олар жазбаша нысандағы төлем құжаттарын пайдаланумен де, кұжаттамасыз нысанда да жүзеге асырыла алатындығын атап өтейік. Суретін беріп жіберу жолымен құжаттарды немесе төлем құжатында хабарланатын ақпаратты электрондық тәсілмен ұсынып көрсету егер ұлттық банктің нормативті құқықтық актілерінен өзгеше көзделмесе, бенефициар мен оның банкі арасында, не осындай жолмен ұсынып көрсетуді көздейтін ақша жөнелтуші мен оның банкі арасындағы төлем құжаттарымен алмасудың электрондық жүйелерін пайдалану туралы және бағдарламалық-криптографиялық қорғау жүйесі мен электронды сандық қолтаңбаны пайдалану туралы шарт негізінде жүргізіледі.

Төлем құжаттарымен алмасудың электрондық жүйелерін пайдалану туралы щарт төлем құжатын төлеу, акцептеу, акцептеуден бас тарту, кері шақырып алу және төлем құжатын банктің өңдеумен байланысты басқа да мәселелер туралы арнайы ережелерді қамтуы мүмкін.

Қызметті несиелеуді көптеген дамыған мемлекеттердің фирмалары мен компаниялары пайдаланады. Ол салынған капиталдың тиімділігін жоғарлату үшін пайдаланылады. Экспортер несиені алу арқылы тауар мөлшерін ұлғайтады және кіріс алады.

Егер несиелерді мерзімі бойынша жіктесек, онда олар: а) қысқа мерзімді – 1 жылға дейін; б) орта мерзімді – 1-5 жылға дейін; в) ұзақ мерзімді – 5 жылдан жоғары деп бөлінеді. Көбінесе орта мерзімді, ұзақ мерзімді несиелер өндірісте қолданылады.

Несиелер ақша, валюта түрінде ғана емес, сондай-ақ, тауар түрінде де болады. Тауарлық несиелердің орнын толтыру тек ақша түрінде ғана болуы тиіс.

Халықаралық несиелеудің саласында несиені беруші субъектіге байланысты несиелер: а) фирмалық; б) банктік; в) үкіметтік; г) халықаралық қаржы мекемелерімен берілетін болып бөлінеді.

Фирмалық несиелер экспортер және импортер болып келетін кәсіпорындармен, шетелдік фирмалармен беріледі.

Банктік несиелер банктермен беріледі. Мәселен, 1994 жылдың 16 мамырында меморандум негізінде Иранның Орталық банкі несиелер берді.

Халықаралық несиелеу саласында пайыздар мөлшері 5-10% арасында болады.

Егер импортер тауар түскенге дейін, оның жарты сомасын төлеуге келіссе, онда экспортерды импортер несиелеген болады. Мұндай несиені сатып алу авансы дейміз. Кепілзаттың аванстан айырмашылығы, кепілзат сыртқы сауда мәмілесі орындалмағанда қайтарылмайды, ал аванс қайтарылады. Егер сыртқы сауда мәмілесі кепілзатты алған тараптың кінәсінен орындалмаса, онда ол кепілзатты екі есе мөлшерде төлейді. Кепілзаттан басқа залал мөлшері есептеледі.

2. Халықаралық тасымалдаудың жеке түрлерін ашу.

3. Жүкті тасымалдау шарты бойынша жауапкершілік және жолаушы мен теңдеме жүкті тасымалдау сұрағын сипаттау.

Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. 
   Лунц А.А. Курс международного частного права. Особенная часть. М., 1975.
   
2. 
   Садиков О.Н. Правовое регулирование международных перевозок. М, 1981.
   
3. 
   Гуреев С.А. Коллизионные проблемы морского права. М., 1972.
   

Бұл нормалар мүліктік қатынастарды реттейді, сондықтан азаматтық құқыққа жатады. Ол өзбетінше ерекше қатынастар тобын құрайды және азаматтық құқықтың бір бөлігі болып келетін, халықаралық дербес құқықпен реттеледі.

Халықаралық дербес көлік құқығында ерекше бір сұрақ халықаралық көлік ұйымдары. Халықаралық құқық халықаралық ұйымды үш егеменді мемлекеттен тұратын, тұрақты органдары бар және өкілеттігі анықталған қызмет тәртібі бар түрінде сипаттайды. Бұл бірлестік, байланыстың мақсаттары мен қағидалары көзделген, бірлесіп әзірленген шартқа негізделеді.

Енді халықаралық дербес көлік құқығы нормаларының әзірленуіне табыс жасаған көлік ұйымдарын қарастырайық.

1. Теңіз көлігі саласында – халықаралық теңіз комитеті (ХТК) – 1897 жылы құрылған. Кемелердің соқтығысуы үшін жауапкершілік және кеме иелерінің жауапкершілігін шектеу сұрақтарымен айналысады. Бұл комитет 20 жуық конвенцияны әзірлеуге ат салысқан. ХТК-ның бастамасымен «Гаага ережелері» деген атпен белгілі 1924 жылғы коносамент жөнінде кейбір ережелерді унификациялау туралы Брюссель конвенциясы қабылданды.

Халықаралық теңіз ұйымы (ХТҰ) БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерінің бірі, 1958 жылы құрылған. ХТҰ халықаралық теңізде жүзу сұрақтары бойынша көпжақты келісімдердің жобаларын дайындаумен айналысады. Мәселен, келесі Конвенциялар қабылданды: 1969 ж. Мұнаймен қоршаған ортаны ластағаны үшін азаматтық жауапкершілік туралы Конвенция; 1974 ж. Жолаушылар мен теңдеме жүкті теңіз бойынша тасымалдау туралы Афиндік Конвенция және т.б.

Халықаралық сауда құқығы бойынша БҰҰ Комиссиясы (ЮНСИТРАЛ), БҰҰ арнайы органы 1966 жылы құрылған.

2. Әуе көлігі саласында – Азаматтық авиация халықаралық ұйымы (ИКАО), 1947 жылы құрылған. ИКАО «Халықаралық авиациялық регламенттер» деп аталатын халықаралық азаматтық авиация қызметіндегі сұрақтар бойынша халықаралық стандарттар мен практиканы әзірлейді.

ИКАО-дан басқа азаматтық авиация саласында аймақтық авиа ұйымдар халықаралық қатынастардың дамуына үлкен ықпал етеді – Азаматтық авиацияның Еуропалық конференциясы (ЕКАК), Қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша Еуропалық ұйым (Еуробақылау), Азаматтық авиацияның Африка комиссиясы (АФКАК), Аэронавигацияға қызмет көрсетудің Орталық америка ұйымы (КОКЕСНА), Азаматтық авиацияның Латынамерикандық комиссиясы (ЛАКАК) және Араб мемлекеттерінің азаматтық авиация кеңесі (КАКАС). Сонымен бірге, көптеген үкіметтік емес авиа ұйымдар бар. Мәселен, Әуе тасымалдаушыларының халықаралық қауымдастығы (ИАКА), Әуе чартерлі тасымалдаушыларының қауымдастығы (АККА) және т.б.

3. Теміржол көлігі саласында арнайы халықаралық ұйымдар белсенді қызмет атқарады: Теміржолдардың байланыс ұйымы (ТБҰ) және Жүк вагондарының жалпы паркі (ЖВП). ТБҰ-ның негізгі мақсаты – халықаралық жолаушылар мен жүк қатынастары туралы келісімдердің істерін жүргізу. ЖВП – қатысушылармен жалпы паркіге берілген, теміржол вагондарының бірлескен пайдаланылуын қамтамасыз ету үшін құрылған еуропалық мемлекеттердің арнайы халықаралық ұйымы.

Теміржол саласында тағы бір ұйым ретінде Бернде орналасқан Халықаралық теміржол қатынастарының орталық бюросы табылады. Бұл ұйымның мақсаты – халықаралық келісім-шарттар бойынша істерді жүргізу және әзірлеу мен қайта қарау табылады. Бұл ұйым құқықтық материалдар мен сот практикасын кешенді түрде жариялайды.

Үкіметтік емес ұйымдар да үлкен рөль атқарады - Берндегі Теміржолдар көлігінің халықаралық комитеті.

Еуропалық экономикалық комиссияның ішкі көлік бойынша комитеті 1947 жылы БҰҰ-ның Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің 4 сессиясындағы шешімімен құрылған. Бұл Комитет теміржол, автожол және су көлігі сұрақтары бойынша Еуропалық экономикалық комиссияның кеңесші органы және оның мақсаты – көлік саласындағы қатысушы-мемлекеттер арасында байланыстарды дамытуға көмек көрсету табылады.

Азия және Қиыр Шығыс мемлекеттерінің Экономикалық комиссиясының ішкі көлік бойынша комитеті 1951 жылы құрылған. Бұл ұйым Еуропадағы сияқты мақсаттарды аз дамыған және дамушы мемлекеттерде жүзеге асырады.

Теміржолдардың халықаралық одағы (ТХО) 1922 жылы құрылды. 1951 жылдың 1 қаңтарында ТХО-мен бір жағынан және Жолаушылар мен теңдеме жүк вагондары бойынша Халықаралық одақ, Жүк вагондары бойынша Халықаралық одақ, Жүк поездарының кестесі бойынша Еуропалық конференция, Теміржол көлігінің халықаралық комитеті және Еуропалық жолдарда автожол қызметін көрсету бойынша одақ екінші жағынан қызметтерді тығыз басқару және сұрақтарды шешуде келісімге келді.

4. Автокөлік саласында арнайы мамандандырылған халықаралық үкіметтік ұйымдар жоқ. Үкіметтік емес ұйымдар ішінде халықаралық автокөліктің дамуына үлкен үлесін қосып келе жатқан ұйым – Автокөліктің халықаралық одағы (АХО) табылады, ол 1948 жылы құрылған. Орналасу жері – Женева қаласы. Одақ мақсаты – барлық мемлекеттерде ұлттық және халықаралық автокөліктің дамуы, кәсіби тасымалдаушылардың мүдделерін қорғау және олардың еңбегін жеңілдету табылады. Негізгі міндеттер қатарына кедендік қиындықтарды жою табылады. Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін Еуропалық экономикалық комиссияның шегінде АХО-ның бастамасымен «ТИР Конвенциясы» қабылданды. Конвенциямен белгіленген МДП кітапшаларын қолдану жүктердің транзитті авто тасымалдауының дамуына әкеледі. 1955 жылы АХО-ның бастамасымен тез бұзылатын азық-түліктердің тасымалдауы бойынша халықаралық ұйым құрылған. Осындай тауарлардың ірі тасымалдаушылары осы ұйымның мүшелері.

Экспедициялық қауымдастықтардың халықаралық федерациясы (ФИАТА) 1926 жылы құрылған ұйым. Бұл ұйымның негізгі мақсаты – экспедициялық-көлік қызметтердің сапасын жоғарлату және кеңейту табылады. ФИАТА экспедиторлық фирмалардың мүдделерін БҰҰ-ның экономикалық және әлеуметтік ұйымдарында білдіреді.