Бағдарламасы «Салыстырмалы психология»

ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Семей

2012

Алғысөз

1.ЖАСАЛЫНДЫ

Құрастырушы Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің

“ Психология” кафедрасының аға оқытушысы Абдуллина Г.К.

Хаттама № 1 “___28___” ____08______ 2012ж
2.ҚАРАЛДЫ

1. 
   Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің “Психология” кафедрасының отырысында
   

Хаттама №__1____”_05_»____09____ 2012 жыл

3.1.Университеттің оқу-әдістемелік бюросының отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды

1. 
   Глоссарий
   
2. 
   Дәрістер
   
3. 
   Практикалық және лабораториялық сабақтар
   
4. 
   Курстық және бітірушілердің кәсіби жұмыстарын дайындау
   
5. 
   Студенттің өздік жұмысы
   

Даму - анатомиялық, физиологиялық, әлеуметтік, рухани аспектілердің бір қарқынмен сандық және сапалық жағынан өзгеруі.

Жоспар

2.Салыстырмалы психологияның пайда болуын онто және филогенезде даму жолдарын, олардың заңдылықтарын, көріністерін эволюциялық даму тұрғысын зерттеу.

2.1.Философия

2.2.Биология

2.3.Психология

3.Психикалық бағыттарды жүргізілген салыстырмалы психологияны зерттеу.

Ч.Дарвин жұмыстарында филогенез психикада жалпы заңды эволюция әрекеті негізделді.(салыстырмалы жоспарда инстинктивті регуляция анализ даму іс-әрекет, эмоция және т.б.).Бұл периодтан кейін адам мен жануарлардың психикасы жалғастырушылық идеясы жалпылай мойындалды,бірақ әліде айтыс- тартыс болып жатыр, 2 шеткі жақындық бар және оларды осылай сипаттауға болады.

1.адам мен басқа жануарлар психикаларының арасындағы шектеулердің жоғалуы.

2.адам мен басқа жануарлар психикасының арасындағы алшақтығының тереңдеуі.

Бұл жақындықтардың ішінен біріншіден міндеттерін айырады, яғни зерттеу алдында қойылатын адам мен жануарлардың психикасырда жалпы ерекшеліктерін анықтайды және олардың сапалық айырмашылықтарын корсету.

19ғасыр аяғы мен 20ғасыр салыстырмалы психология теория дамуы 3 бағыт көрсетеді. Жалпы психикалық эволюцмя психика теориясы мен адам санасының пайда болуы, психологиялық зерттеу жүргізеді, психологиялық құрылым бөлімінің дамуына қатысты теорияны ұсынады.

2.Эволюциялық психика мен адам санасының пайда болу туралы теория ұсынғанда таңдаған сипаттамалар болады.Зерттеуде бұл мәселеге байланысты.Толық білімі сияқты психика қарастырды. Жалпы мына зерттеу үшін психика анализне бүтін жақындық және эволюцияда оның дамуы,психика функциясын ерекшелену, эволюциялық процес фактор сияқты бүтінде психика функциясы регуляциясында субъективті объективті өзара әрекет. Бұл жақындықтарға үнемі психика анықтамасы табылады,яғни ол жалпы қасиетін, сапалық ерекшеліктерімен анықтайды.

Адам психикасының пайда болуын психика даму заңды процесс ретінде қарастырады. Адам психика өзі сапалы жаңа филогенетикалық деңгей дамуын көрсетеді.Келесі бағыттарды көрсетуге болады. Адам санасының пайда болуына байланысты.

Философия. Ежелгі дәуірде адам мен жануарлардың айырмашылығы жанында болады. Ең анық көрсеткен Аристотель, жануарлар жаны материалды және де жануарлар тек сезе алатын ағзаларда болды. Кейін стоиктердің зерттеуі бойынша туа(инстинктивті) қабілеттер жануарлар мен адам әрекетінде және өмір барысында әрекеттік формалары реттелінеді.

Биология. Биологияда психиканы эволюциялық процесс фактор ретінде қарастырылады. Бұл идеяларға пікірлерін ұсынғандардың ішінде Ч.Дарвин өз пікірін жеткізе алды. Бұл зерттеу адам пайда болуы ұсынады. 19ғ.ғ басында психика эволюция фактор ретінде қарастырған. А.Н.Северцов, В.А.Вагнер, кейінірек жалпы биологиялық аспектілерде бұл идеяларды Б.П.Мантаейфель, С.И.Левушкин және т.б.дамытты.

Психология. Психологияда теориялық жақындықтар психика дамуы адам санасының пайда болу анализдері көптеген болды. Зерттеулердің көбісі психика анықтамасына, оның функциясына, құрылымына және даңгейін қарап зерттейді.

Эволюция психика мен адам санасының пайда болуы және де жалпы заңдық және механизмдік процестерді өзінді теориялық міндеттер ретірде А.С.Выготский, Н.Н.Ладыгина-Котс т.б.жұмыстарында көрсетілді.

3.Әрбір теориялық бағыттарда және психологияда анықталған ой пікірлер болды, яғни адам мен жануар психикасының айырмашылығы туралы негізгі бағыттар жалпы методикалар, міндеттер, мақсаттарына тәуелді болды. Биховиоризмге адам мен жануар психикасының айырмашылығы сапасынан қарағанда санның сапасы туралы көп. Бұл санның сапасының айырмашылығы (шындық, күш, жылдамдық т.б.) кеңейеді және қиындатады. Субъект ортамен байланысын,адам психика айырмашылығын сипаттайды. Салыстырмалы зерттеуде бөлек психикалық процесстер мен механизмдер оның реттеулерге және т.б үлкен орын алады. Психоанализда биологиялық тамырына қатыстылығы әдеп- мен қабілеті. Классикалық жұмыстарда Фрейд инстикт түсінігін антикалық философияға өте жақын. Жалпы адам мен жануарлар үшін тума қызығушылық қанағаттанушылыққа қанағаттану болып табылады. Гештальт психологияда 20ғ. басында адам мен жануарлар қабылдау мен саналы тапсырманы орындауын салыстырып зерттеген. Бұл зерттеулер салыстырмалы психологиялық бағытқа антогенез адам интелект дамуы мен жануарлар интелект зерттеу қарастырды. В.Келердің экспериментті шимпанземен, тауықтармен, иттермен және балалармен вербалды даму деңгейіне дейін оған негігі теориялық қалыптастыруын көмектесті.

Зоопсихилогияда салыстырмалы зерттеу басты орын алады. Классикалық американдық зоопсихологиялық мектепті адам мен жоғарғы және төменгі деңгейдегі жануарлардың айырмашылық зерттейді. Қазіргі уақытта басқа елдерде психология бағыты жоғарғы психикалық қабілетті жануарлардың және адам психикасын салыстырып зерттеу жүргізілді. Психологиялық құрылым дамуы теориялық ұсыныстарға байланысты. Салыстырмалы психологияда көбінесе психика механизмдері мен функциялары зерттелінді. Эксперименталды зерттеуді теориялық концепция анықтамасымен бірге келесі бағыттарды қарастыруға болады.

*эволюция дамуында психикалық процесстерді әртүрлі деңгейде салыстырмалы зерттеу.

*антогенезді адам мен жоғарғы жануарлар салыстырмаларын зерттеу.

*әртүрлі эволюциялық деңгейде антропогенетикалық белгілер әсіресе психиканы салыстырмаларын зерттеу(жануарлар психикасы мен адам психикасы)

*полеопсихология (антропогенезде психика дамуын зерттеу)

Салыстырмалы жалпы психологияның бір бөлімі. Зоопсихология-ға дейінгі қызығушылықтың өсуі әсіресе соңғы кезінде жан-жануарлар-ға экспериментік тәжірибенде мен зерттеу жұмыстары мен творчестволық ойлаудың дамуына байланысты. Зерттеушілер жан-жануарлардың тәртібін зерттеумен қоса зоологиялық таксондарды амеба мен шемпонзені жатқызды.

Салыстырмалы психологияның міндеті адамның санасын қалыптасуын түсіну үші сол сананың қайдан бастаудан белгілеу. Оны білу үшін жануар-лардың әр кезіндегі психикасының қалыптасуын оқу керек, оның эволюциясын тегін т.б. білу керек.

Салыстырмалы адам психикасына қалыптасуын дамуына негіз болды. Психикалық процестің эволюциялық дамуын ғылыми түрде айтылып көрсетіледі. Жетілу кезеңдері бір клеткалы жабайын организм көп жасушыға дейін олардың ерекшелітері қарастырылады.Нерв жануар адам жүйесінде орналасу ерекшеліктері қызметі. Жануарлар психикасының дамуы онтегенздеген.

1. Малдың тіршілігін мінез-құлқын бақылау табиғат пен қарым-қатынас.

2. Бақылау әдісі арқылы малдың әрекетін білу ортаға бейімдең түрі.

3.Тәжірибелік эксперимент жасау, жай құрылдан кибернетикалық.

4. Қосалқы әдістер (әңгіме т.б.)

5. Практикалық проблемаларды зерттеу.

1. Адам кез-келген қоғамда жан-жануарлар кезденді.

2. Homo sapiens деген мен қарым-қатынас жасаймыз, яғни поза ( ишира, инт) ым-шара. Hоmо taber (іс әрекет үстімдегі адам) Ноmo ludens ( ойнайтын адам) Ноmo loguens ( сөйлейтін адам)

Салыстырмалы психологияның даму тарихы:

Эпикур, Лукреций жан-жандар «жанның бастауы» бар деді. Жанның бастауы материалитсік деді.

Сократ жан-жануарлар мен адамның универсалды «ақыл парасат» бар. Жан тән мен қосылып сезімдікке әсер етеді де өздерінің қимыл әрекеттерінде еліктеумен құмырлыққа бағыттанған.

Платон жан-жануарлар тәртібімен қымил қозғалысы еліктеумен анықталады. Бұл инстингке анықтамаған алғаш қадам.

Аристотель өлмейтің «ақыл парасат» жаны дегенді енгізді. Ерекше құдай тәріздсе жанға енеді. Аристотель жан-жануарларды бақылау арқылы қорытынды жасайды. Мысалы: құмырсқалардың белсенділігі сыртқы факторларға байланыстылығын анықтайды. Жан-жануарлар дыбыстың байланысын әсіресе көбею кезеңі. Аристотель тұңғыш рет жан-жануарлар тәртібін де мінез-құлқы туралы нұсқаулар кезделді. Мысалы: жаңа туған баланы анадан айыруы олардың өнең айтуы бөлек. Содан шыққан қорытынды өнең айтуға деген қабілеттілік табиғат сиы емес пе. Бұл жаңағы түрін индивидуадық үйретумен еске сақтаумен байланысты.

Стоиктар мектебі ең алғаш рет инстингтуралы түсінікті қарас-тырды .

«Хризипп» инстингті мақсат түрде туа біткен жан-жануарлар қимыл қозғалысына зиянды және қалыпты әс-әрекеттерден аулақтыратын тәртіпті айтады. Осыған байланысты хризипп былай дейді: «Егерде үйректің балапандарың тауқ басып шықса, оларды су тартып кетеді. себебі: одан тамақ алады. Аралардың сотылардың салуы инстингті тәртіпке жатады». Хризипп бойынша жан-жануарлар осындай іс-әрекеттерді жасайды ондаақыл парасат болады. Ол өзінің іс-әрекеттерін түсінбей жасайды таза біткен білімнің арқасында.

Сенека кіші жан-жануарлар туа біткен білім зиянды. Мысалы: жыртқыш аңдар. Сенека жан-жануарларды ақыл парасат ойлау қабілеті бар дегенге қарсы шығады.

ХVІІІ ғ. жан-жақты дамуына көзқарас.

Ж.О.Ламеттри жан-жануарлар инстингісі қимыл-қозғалыстарды өзінің тәжірибесінде ойлауына байлыныссыз қолданды.
№2. Салыстырмалы психологияның даму тарихы.

Жоспар:

1. 
   Жануарлар психикасы мен адам психикасының пайда болуы жөніндегі біілімдердің даму тарихы
   
2. 
   Психика эволюциясының теориялық негіздерін қалау.
   

Жануарлар психикасы мен адам психикасының пайда болуы жөніндегі біілімдердің даму тарихы барлық психологиялық ғылыммен тығыз байланысты, өйткені салыстырмалы психология іргелі психологиялық мәселелерді шешеді: психиканың анықтамасын, оның туындауы және эволюциядағы дамуын, адамның сана-сезімінің пайда болуын. Әлем туралы басқа да білімдер сияқты жануарлар психикасы жөніндегі білімдер екі негізгі көзден тарайды: ол тұрмыс тәжірибесі (ғылыми емес білімдер) және арнайы ұйымдастырылған ғылыми зерттеулер. Білімдердің екі түрінің де өз ерекшеліктері бар, олар бір-бірін толықтырып, әртүрлі кезеңде әртүрлі қатынас пен байланыста болуы мүмкін. Бір жағынан, адамның шаруашылық өмірінде әлемнің қасиеттері туралы әртүрлі сұрақтар туындап, ғылыми білімдердің дамуын ынталандырады. Екінші жағынан, адамның тұрмыстық сана-сезімі ескішіл және шектеулі болады, кейбір жағдайларда ғылыми жаңалықтарды бірден қабылдауға дайын болмауы мүмкін. Қазіргі заманда білімтанудың екі жолының да дамуы байқалады: ғылым тарапынан адамзаттың практикалық тәжірибесіне сыйластық көрсетіліп дұрыс көңіл аударылуда, ал жалпы білім деңгейінің жоғарлауы және адам тәжірибесінің кез келген саласында арнайы білім болуының қажеттілігі ғылыми білімдерге ынталандырады.

Бұл кезеңде психология әлі де философия құрамында дамып, жаратылыстану Орта ғасырлар қараңғы заманынан кейін жаңа ғана ояна бастады. Философтар алдына ең басты адамның сана-сезімі мен адам тұрмысы проблемалары тұрды; психиканың пайда болуы мен дамуын олар осы позициядан қарады. Философтар адам психикасын әлем құрылысының жалпы жүйесінде зерттеді, психикалық құбылыстардың туындауын материяның жалпы заңдылықтары негізінде зерттеді. Психика эволюциясын талдау мақсатында ең маңызды ұғымдар Р.Декарт (Франция, 17 ғ.), Б.Спиноза (Голландия, 17ғ.) және Г.В.Ф. Гегельдің (Германия, 18-19ғ.ғ.) еңбектерінде берілген.

Адамның жаны мен тәнінің бірлігі жөніндегі тезисті Б.Спиноза ұсынды. Спиноза ұсынған ойлаудың ұғымы психиканың қазіргі ұғымымен түйіседі: жанды тән ойланатын тән болып табылады, адамның сана-сезімі тәннің іс-қимылдарын бағыттап отырады. Адамның ойлауға қабілеті түрлі үш тұрпатта дамиды: сезімталдық, интеллект және интуиция. Спинозаның философиясы мен психологиясы адам психикасы білімдері дамуына және сонымен қатар бірдей заңдылықтарға бағынатын психика механизмдері жөніндегі білімдердің дамуына зор әсерін тигізді.

Психиканың туындауы мен эволюциясы жөніндегі аса маңызды философиялық ұғымдар Г.В.Ф.Гегельдің еңбектерінде көрсетілген. ХХ ғасырдың ортасында марксистік-лениндік философия Гегель ілімінің дамуына кедергі келтіріп, Гегель философиясы Ресейде қабылданбады. «Қызмет» ұғымын негізгі орталық ұғым ретінде пайдаланып, Гегель психика дамуының философиялық және онтогенетикалық заңдылықтарының бірлігін көрсетті.

ІІІ. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда жаратылыстану

ғылымындағы жануарлар және адам психикасы туралы түсінік.

ХVІІІ-ХІХ ғасырларда жаратылыстануда эволюциялық идеялардың дамуы жануарлардың психикалық ерекшеліктері талдауында негізделді. Француз және ағылшын ғалымдары орталық ұғым ретінде жануарлардың бейімделу тәртібінің пайда болуын қарастырды. ХVІІІ ғ. Ж.Ламетри әртүрлі жануарларды зерттеп, олардың инстинктті іс-әрекеттерінің биологиялық бейімделуі жөнінде және жабайы жануардан адамға дейін күрделі дамуы жөнінде пікірін білдірген. Э.Кондильяк инстинкт пен машықтарды салыстырап, инстинкттер уақыт өткен сайын дағдыға айналуын көрсетті. Ш.Леруа қарама-қарсы көзқарасын білдірді: қайталанатын қимылдар нәтижесінде туындаған инстинкттен адамның ойлау қабілеті аса түседі. Леруа адамның машықтары тұқым қуалау нәтижесінде дағдыланады деген пікірді білдірді.

Ең көп таласпікірлер жануарлардың ойшыл қабілеттері мәселесі бойынша қаралды. Ж.Бюффон жануарларда ойлау қабілеті жоқ, ойлау қабілеті тек қана адамда болуы мүмкін деп санаған. Бюффон еңбектерінде жануарлар психикасын объективті зерттеу негіздері салынған.

18 ғ. аяғы - 19 ғ. басында жануарлардың ойшыл тәртібі мәселесі бойынша эксперимент зерттеулері өткізілді. Бұл мәселе бойынша ғалымдар Ф.Кювье, Ж.Б.Ламарк, Мәскеу университетінің профессоры К.Рулье еңбектенді. К.Рулье инстинкттерді сыртқы орта әсерінен пайда болатын бейімделген реакциясы деп санаған. Инстинкттер жануарлардың алған тәжірибесі нәтижесінде өзгеруі мүмкін және бұл құбылыстар кейінгі тұқымға тапсырылады.

Салыстырмалы психологияның дамуына Ч.Дарвиннің еңбектері көп үлес қосты. Ғалым салыстырмалы-психологиялық зерттеулердің ғылыми нұсқасын «Адамдар мен жануарлардың сезімдері жөнінде», «Инстинкт» және тағы басқа еңбектерінде ұсынды. Бұл еңбектер осы күнге дейін пайдалануда. Дарвин ілімінде инстинкттер мен ойлау қабілеттері адамдарда да , жануарларда да бар, бірақ адамда олар жоғары деңгейде болады – бұл адамның жануарлармен салыстырғанда айрықша қасиеті.

ХІХ ғасырдың ортасынан бастап психология бөлек ғылым ретінде ресімделіп, ең басынан жануарлар психикасы жөніндегі және салыстырмалы-психологиялық зерттеулерге айрықша орын бөлініп, психологиялық ғылымның іргелі бағыттары негізінде қаралатын болды.