Басќару есебі туралы жалпы т‰сінік
Тақырып 2. Баскару есебіндегі шьғындардың
жүктеу/скачать 0.81 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шығындар және олардың жіктелуінің жалпы түсінігі.
| Тақырып 2. Баскару есебіндегі шьғындардың жіктелуі
Шығындар және олардың жіктелуінің жалпы түсінігі. Шығындарды жіктеудің негізгі бағыттары. Калькуляциялау баптары және олардың сипаттамасы. Шығындар және олардың жіктелуінің жалпы түсінігі. Шығандарды жіктеудің осы немесе басқа жүйелерін таңдауда, алдымен „шығын" деген ұғымның өзін жете түсіну кажет, яғни оның терминологиялық мәнін, шығындарды топтастырудың қағидаларын кәне есебін түсіндіру керек. „Шығындар, деп жазады Лисович Г. М., Ткаченко И.Ю - бұл қолдағы бардын сатып алуға жүмсалғанын және- оны шаруашылық субъекгінің балансында актив ретінде көрсетілетін, келешекте табыс әкелуге кабілетгі қаражатгтар" . Бірақта, кәсіби әдебиеттерде осы үғымның баскалай да трактовкасы (немесе түсіндірулері) кездеседі. Мәселен, проф. Хорнгрен Ч. Т., Фостер Дж. оны келесідей түрде тұжырымдайды: „Әдетте, шығындар — тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын, тұтынатын ресурстар (ақшалар) деп түсіндіреді". Тура осындай мазмұндағы анықгаманы сәл кейінірек проф. Шеремет А. Д. және басқа да авторлар берді . Осы ұғымдардан „шығындар" тұжырымдамасының абстрактілі деңгейде екегіі көрініп тұр. Дәл сондықган, осы күнге дейін экономи-калық әдебиетгерде осы мәселе бойынша көзкарастардың біртүтастығы жоқ. Отандық тәжірибеде, „шығындар", „шығыстар", „жұмсалған кара-жат" үғымдары бірдей деп тендестіріледі немесе ұқсас болып келеді және „өндіріс шығындары", не „өндіріске жұмсалған шығын" термин-дері қолданылады. Біздің пікірімізше, „шығын" деген сөздің табиғаты, әр қилы ахуалға байланысты әр түрлі мәндерге ие болып келетін сияқгы. Басқару есебінде (БЕ) шығындар әр түрлі мақсаттар үшін әр түрлі әдістермен жіктеледі, яғни ол бір мағыналы емес. Шығың факторы - бұл шығындардың пайда болуына әкелетін кез келген оқиғалар немесе жағдайлар. Сондықтан, мұндағы шығындардын ой өзегі, „әр түрлі мақсаттағы шығындар әр түрлі топтастырылуы" мүмкін. „Шығындар" үғымына өндіріс шығындарының пайда болуымен байланысты активтердің азаюы (материалдар, ақшалай қаражаттар) немесе міндеттемелердің артуы (әсіресе, кредиторлық қарыз) енеді. Бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша „актив" келешекте одан табыс әкелінеді деп күтілетін және өткен оқиғалар нәтижесі ретінде, субъект бақылайтын ресурстар тұрғысынан карастырылады. „Шығын-дар" мен „шығыстар" үғымдарын толық деңгейде ұқсас деуге болмайды. „Шығыстар" — бұл ағымдағы есептік кезеңге жатқызылатын шығындар баптары. Шығыстар ағымдағы кезең бойында табыс табу үшін пайдаланылған ресурстарды көрсетеді. Бухгалтерік есептің стандарттары бойынша „Шығыстар" есепті кезеңде активтерді пайдалану немесе есептен шығару жағдайында табыстын азаюын, сондай-ақ капиталдың азаюына әкелетін және соған сәйкес міндеттемелердің пайда болуы мүмкін. Енді біз «шығындардың» мәнін түсіну үшін, оны үш жақты қарастыру керек. Біріншіден, шығындар ресурстарды пайдаланумен анықталады. Екіншіден, шығындар ақшалай өлшеммен көрсетілген пайдаланылған ресурстардың санын көрсетеді. Үшіншіден, шығындар кез келген бөлімшенің қызметі, өнімді өндіруді, яғни олардың іске асырылу жайын салыстырады. Осыдан келіп, шығындар өзіндік құнға қарағанда едәуір кең және бір мезгілде белгілі мақсаттарға ақшалай көріністе ресурстарды пайдалану деңгейін көрсетеді. Осыдан барып, есептің мақаты, атқаратын қыметі және мазмұндарды згерді. Осыдан «шығындарды» өздігінше есепте көрсету, оның соңғы өнім болып табылады, ал ол мақсатқа жетудің құралы ретінде көрінеді. Икемді шығындар әр түрлі өндіріс көлемінде әр түрлі «өздерін алып жүреді», ал жекелеген тұрғысынан қарасақ, ол: «Шығынның» мұндай әрекетін көре тұра, шетелдік әдебиеттерде, әсіресе бухгалтерлік есеп бойынша теориялық еңбектерінде «шығындардың әрекетті» деген терминді өте жиі қолданады. Қазақстандық тәжірибеде шығындар динамикасы туралы айту қабылданғанмен, бірақта «шығындардың әрекетті» термині, біздің пікірімізше, тек қарқынды ғана емес, сондай-ақ осы немесе бақса шығыстардың мүмкін болатын статистикалық жағдайын көрсететін, өте ауқымды ұғым болып көрінеді. Шешім қаьылдау үшін іскерлік белсенділік пен өндірітік қызметтің деңгейлерінен тәуелді «шығындардың әрекетті» қалай өзгеретінін көрсету өте маңызды роль атқарады. Сондықтан осыдан мынадай мәселелер туады: келесі жылға өндірістік қызметтің қандай көлемін жоспарлау қажет? сатылатын тауарлардың көлемі өсуіне байланысты сату бағасын азайту керек пе? өнімді атумен айналысатн қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу қандай нысанда болу керек: тек комиссиондық сыйақы, тек жалақы немесе олардың комбинациялары? өнім шығарудың мөлшерін арттыру үшін қосымша құрал-жабдықтар сатып алу керек пе? Бұндай құбылыстарды ұғыну үшін осы немесе басқа белгілері бойнша шығындарды топтастыру жүргізіледі. Объектілерді жіктеу белгілері көп болған сайын, оның зерттеліну деңгейі де жоғары болады,. Бұл, з кезегінде объектінің бақарушылық деңгейін арттырады. Одан бақа, бақылау және реттеу функцияларын жүзеге асыру үшін басқарушы есебінде реттелетін және реттелмейтін шығындар тобы да ажыратылып көрсетіледі. Демек, бідің пікірімізше, шығындардың жітемісі басқару мәселелерінің шешу үшін құал ретінде, яғни шешімді қабылдайтын және оның зардаптарын анықтайтын процесіне қатысды. Дұрыс шешім қабылдау үшін оның қандай шығындар мен олжаға жетелейтінін білуі керек. Релевантты шығындар деп тек шешімді қабылдау барысында ғана өзгеретін, болашақ шығындарды еептеуге болады. жүктеу/скачать 0.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|