Дәріс Кіріспе. «Ветеринариядағы диагностикалық және емдеу техникалары» пәнінің мақсаты мен міндеттері

Өте жоғарғы жиіліктегі (200-300 кГц), жоғарғы кернеулі (жүз мыңдаған в.) және күші (ондықтың жүзден бір бөлігіндей) әлсіз тоқпен мал организміне әсер ету арқылы емдеу.

Электр тоғы жүретін, оң және сол зарядтарға қосылған, конденсатор тектес металлдарды белгілі бір қашықтыққа жақындатқанда олардың арасында от ұшқыны пайда болады. Осы ұшқынның секундтық жиілігін белгілі бір мөлшерге дейін жеткізуге болады. Осындай жоғарғы жиіліктегі тоқты алу үшін электронды лампалар қолданылады.

Малдәрігерлік тәжірибеде Дарсонваль тоғын ауырған жерге тікелей бағыттау арқылы немесе мал организміне жалпы әсер ету арқылы қолданады. Бірінші әдісте вакуумды электродтар, ал екінші әдісте соленоидтан жасалған торшалар пайдаланылады.

Вакуумды электродтар әртүрлі пішінді, ішіндегі ауа 0,1-0,5 мм сынап бағынасына сиретілген, бір жақ басында металл қосқышы бар шыны түтікшелер. Осындай электродты малдың денесіне белгілі бір қашықтыққа жақындатқанда конденсаторда жүретін тоқ тәрізді онда от ұшқыны пайда болады. Мұнда конденсатордың бір бетін малдың денесі атқарса, екінші бетін ауасы сиретілген, иондалған заряды бар түтікшенің қуысы атқарады. Ал диэлектриктің рөлін түтікшенің шыны қабырғасы атқарады.

Тоқтың электродын ауырған жерге тікелей бағыттау арқылы емдегенде оны 3 түрлі әдіспен қолданады:

1. 
   Электродты мал денесіне тигізу, жабыстыру арқылы қолданғанда электрод тиген жерде бастапқыда жылулық, артынан жансыздану пайда болады.
   
2. 
   Электродты 2-3 мм қашықтықта ұстағанда нәзік тітіркендіру және қызару пайда болады.
   
3. 
   Бір нүктеге бағыттағанда күйдіру әсері байқалады.
   

Тоқтың физиологиялық әсерлері:

• 
  жүйке жүйесінің қозу процесін төмендетеді;
  
• 
  жергілікті ауырсынғандықты басады;
  
• 
  терінің сезгіштігін төмендетеді, көбірек әсер еткенде анестезия байқалады;
  
• 
  бастапқыда қан тамырларының өзегі тарылады, артынан ол кеңейіп, қан айналысы жақсарады, ұзақ уақыт қызару пайда болады, зат алмасу процесі жақсарады;
  
• 
  от ұшқындары ауаны иондайды, озон түзіледі де, тотығу-тотықсыздану процесі жақсарады;
  
• 
  организмге жылулық әсер етеді.
  

• 
  аурудың жағдайына байланысты тиісті электродты таңдап алады;
  
• 
  электродты орналастыратын жерді мұқият тазалайды;
  
• 
  Электродты жәйлап жылжыта отырып, одан шығатын от ұшқынының интенсивтігі арқылы, ең жақсы әсер ететін қашықтықты анықтайды;
  
• 
  Организмге жалпы әсер еткенде малдың торшаның неғұрлым ортасында тұруын қамтамасыз етеді.
  

Залалды ісіктерді емдеуге және қан аққан жағдайларда қолдануға болмайды.

Тоқтың жиілігі 0,5-1 млн. герц; күші 3 а; кернеуі – 200-250 в.

Айнымалы тоқ белгілі бір жиілікке дейін организмді тітіркендіреді. Себебі ондай жиіліктегі тоқ тіндердің иондық және коллоидты құрылыстарын бүлдіреді.

Жоғарғы жиіліктегі тоқта иондар, басқа да зарятталған бөлшектер бағытты қозғалысқа келіп үлгермейді, олар бір орында теңселіп қана тұрады. Сондықтан да тіндердің иондық құрылысы бұзылмайды, бөлшектердің кинетикалық энергиясы артады, жылу бөлінеді. Тітіркену болмайды.

Мұндай жағдайда падйа болтан энергия сырттан келмейді, ағзалар мен тіндердің өзінен бөлініп шығады. Оның мөлшері Джоуль-Ленц заңына байланысты.

Малдардың организміндегі тіндері бірыңғай емес. Олардың меншікті кедергілері мен қызуы әртүрлі болып келеді.

Диатермия тоғының физиологиялық әсері:

1. 
   Жылулық әсері. Жылу тіндердің өз ішінде түзіледі. 20-30 минутта ішкі ағзаларда температура 5-7º-қа дейін көтеріледі. Осымен байланысты жалпы организмнің де қызуы көтеріледі.
   
2. 
   Жоғарғы жиіліктегі тоқтың электр өрісі әсер етеді.
   
3. 
   Лимфа, қан тамырларының өзектері кеңейеді, организмдегі зат алмасу процесі жақсарады, ферменттердің әсері реттеледі, ақ қан түйіршіктері көбеіп, фагоцитоз жақсарады.
   
4. 
   Ауырсынғандықты басады, спазмалар болмайды.
   
5. 
   Ас қорыту жүйесінің ағзаларының тазалануын жылдамдатады.
   
6. 
   Жүрек пен қан атмырларының ритмі реттеледі.
   

Диатермия тоғының аппаратуралары: УДЛ-350, ДКВ-1, ДКВ-2. Бұл аппараттар жоғарғы жиіліктегі лампалы генератордан тұрады және электр көзіне арнайы дайындалған фильтр арқылы қосылады.

Процедураны жүргізу үшін алдымен элетродтарды орналастыратын жерлерді мұқият дайындайды. Теріні күйгізіп алмас үшін дене қуыстарын ватамен толтырады. Дозасын белсенді электродтың 1 см² көлеміне 5-10 ma мөлшерінде анықтайды. Малдың жағдайын үнемі қадағалап отыру керек.

Диатермия тоғын тахия қарыншақтың жарақатты қабынуын анықтау үшін қолданатын әдіс бар. Ол үшін 500 см² көлемді электродтарды тақия және кітапша қарыншақтардың тұсына малдың денесінің екі жағынан орналастырып барып тоқ жібереді. Егерде тақия қарыншақта металл бөгде заты болса, онда тоқтың күші 0,2-1,5 а болғанда мал 10-15 минутқа шыдамай ауырсынған, тынышсызданған күйге келеді. Ал сау малда 3 амперге дейінгі тоқ күші ешқандай реакция тудырмайды.

Диатермия тоғын ас қорыту жүйесінің созылмалы ауруларында; тыныс алу, зәр шығару, жүйке жүйелерінің ауруларында; шаншу құбылысымен сипатталатын ауруларда қолдануға болады.

Жедел іріңді процестерде, залалды ісіктерде, геморрагиялық диатез ауруларында қолдануға болмайды.

Малдәрігерлік тәжірибеде диатермия тоғының хирургиялық түрі жиі қолданылады. Ондай тоқ тіндерді құрғату (электродессикация) үшін, тіндерді кесіп бөлу (электротомия) үшін және сүйелдерді кесіп ыдырату (электрокоагуляция) үшін қолданылады.
Ультражоғарғы жиіліктегі (УЖЖ) тоқпен емдеу техникасы. Ауру малдардың организміне ультражоғарғы жиіліктегі тоқтың электромагниттік өрісімен әсер ету.

Тоқтың жиілігі 30-300 мгц; ұзындығы 10-1 µ. Ондай тоқты алу үшін стационарлық УЖЖ-300, ықшамды УЖЖ – 4 және УЖЖ – 66 аппараттары бар.

Емдеу процедурасын жүргізгенде аппараттың электродтары малдың денесіне тимейді, денемен арадағы ара қашықтығы 2 см-дей болады. Осындай жағдайда организмге толық электромагниттік өріс әсер етеді.

Процедураны жүргізі техникасы: алдымен электродты таңдап алып, оны аппаратқа бекітеді. Электромагниттік өрісті неон лампасы арқылы реттейді. Малды мүмкіншілігінше ағаш станокқа бекітеді де, тоқты қосады.

УЖЖ тоғының биологиялық әсері тоқтың жиілігіне және кернеуіне, дене мен электродтың ара қашықтығына, әсер ету көлеміне және ұзақтығына, малдардың жеке ерекшеліктеріне байланысты болады.

УЖЖ тоғының таңдамалы – селективті әсері бар. Әрбір тіннің, әрбір заттың өзіне тән диэлектриктік тұрақтылығы болады. УЖЖ тоғының өткізгіштігі тіндердің сол көрсеткіштеріне тура пропорционал болады. Сондықтан, тіндердің УЖЖ тоғын өткізгіштігі төменгі формуламен анықталады:

2δ = V x E, ондағы δ – тіндердің өткізгіштігі, V – толықсу жиілігі, E – диэлектриктік тұрақтылық.

Мысалы, осы заңға сәйкес, судың ішіндегі май су қайнамай тұрып одан бұрын қайнайды. Мұздың ішіне орналастырылған жұмыртқаның белогі мұз ерімей тұрып ұйып қалады.

УЖЖ тоғы сүйек пен буын аппараттарының ауруларында жиі қолданылады.

Жүрек пен қан тамырларының қызметтеріне әртүрлі әсер етеді: аз уақыт әсер еткенде жүректің соғысы бәсеңдейді, ал көбірек әсер еткенде – жиілейді. Жылулықтың әсерінен қан тамырларының өзегі кеңейеді.

Қан элементері, ондағы қант, альбуминдер көбейеді.

Иммунитет, бактериялар мен уларға әсері:

• 
  қояндардың қандарында агглютиндер көбейеді;
  
• 
  улы заттар усызданады, улылығы әлсірейді;
  
• 
  әлсіз әсер еткенде микробтардың өсуіне жақсы жағдай туындайды, күштірек әсер еткенде керісінше.
  
• 
  Үлкен дозамен әсер еткенде лабораториялық жануарларды, микробтар мен паразиттерді, уақ саңырауқұлақтарды өлтіреді.
  

УЖЖ тоғы қабыну процесінің жазылуына оң әсер етеді. Қан мен лимфа, фагоцитоз жақсарады. Жарақаттанған жер тез жазылады. Жабық іріңді процестерді ашу үшін қолданылады.

УЖЖ тоғы мен диатермия тоғының арасында айырмашылық бар: олардың толқу ұзындықтары әртүрлі, диатермиядағы сіңірілетін энергия эндогенді энергия, тіндердің меншікті кедергісіне байланысты. УЖЖ тоғы тіндердің меншікті кедергісіне байланысты емес. Ол тоқ өзінің бағытындағы барлық қабаттарға бірдей әсер етеді. Ешқандай заңдылыққа бағынбайды. Электрод денеден белгілі бір қашықтықта орналастырылады.

УЖЖ тоғын диатермиятоғымен емдеуге болатын барлық ауруларда қолдануға болады. Бірақ ол тоқтың ерекше көрсеткіштері бар:

• 
  жедел іріңдеген сыздауық, шихан, жараларды емдеуге болады;
  
• 
  күйіктерде, үсікте қолданылады;
  
• 
  бас сүйек қуыстарының, қан тамырларының ауруларында қолданылады;
  

• 
  таз қарын, іш қуысы, жүрек қабы темір заттарымен жарақаттанғанда;
  
• 
  залалды ісіктерде;
  
• 
  геморрагиялық диатезде; орны толмайтын жүрек ақауларында;
  
• 
  бас ми, өкпе ісігіктерінде, сепсисте.
  

Адамның құлағы 16-20 000 гц жиіліктегі дыбыстарды қабылдайды. Одан жоғары, не төмен болса қабылдамайды. 15-герцтен төменгі жиіліктегі дыбыстар инфрадыбыстар, ал 20 000 герцтен жоғарғы жиіліктегі дыбыстар ультрадыбыстар деп аталады.

Жарқанаттар, киттер, дельфиндер және кейбір жәндіктер ультрадыбыс шығарады және оны қабылдай алады.

УД арқылы сүтті қайнатпай-ақ залалсыздандыруға болады.

УД арқылы мұқиттардың, теңіздердің тереңдігін өлшейді. Металлдардың саңылауын анықтауға болады.

Ультрадыбыс энергиясы тіндерде жылуға айналады да, организмге жылулық әсер етеді. Сонымен қатар рефлекторлың, физика-химиялық әсерлері бар. УД тиген жерде қысымның бірде азайып, бірде көбейіп отыруы салдарынан микромассаж ретінде механикалық әсер етеді.

УД-ты алу үшін пайдаланылатын аппараттардың жұмысының негізінде кері пъезоэлектрлік эффект (КПЭЭ) құбылысы жатыр. Оның негізі неде ?

Кейбір кристаллдар (кварц, титанат, барий) оларға механикалық деформация тудырғанда олардың үстіңгі беттерінде электр заряды мен потенциалдық айырмашылық пайда болады. Электр өрісі мен потенциалдық айырмашылығының кристаллдардың үстіңгі бетіне тигізген әсерінен онда бірде қысылу, бірде босаңсу процесі алма кезек болып тұрады.

Ультрадыбыстың организмге әсері төменгі көрсеткіштерге байланысты:

• 
  толықсу жиілігіне;
  
• 
  қолдану әдісіне – импульсті ме, үздіксіз бе. Көбінесе секундына 50-100 импульсті қолданады;
  
• 
  қосқыш затқа – су, вазелин, май, глицерин;
  
• 
  вибратордың қосылу кезіндегі қойылуына;
  
• 
  процедураның ұзақтығына.
  

Дозасы: ақырын денемен қозғап отырғанда 2 вт/см² - қа дейін; ал денеге тұрақты түрде қойып қойғанда 0,6 вт/см² - қа дейін. Ұзақтығы 10 минут, күніне 1 рет немесе күн аралатып 10-15 процедураға дейін.

Ультрадыбысты буындар, сүйектер, қан тамырлары ауырғанда; соққыдан пайда болған ет ауруларында; лимфоденит ауруында; алдыңғы қарыншақтардың жирылуы нашарлағанда қолданады.

Бас сүйек ауруларында, әсіресе көздің тұсына; жыныс бездерінің ауруларында; буаз малдардың жатырының тұсына; жүректің толтырылмайтын ауруларында; залалды ісіктерде қолдануға болмайды.

1. 
   Шарабрин И.Г. Терапевтическая техника в ветеринарии. – М., 1975. -102 с.
   
2. 
   Медведев И.Д. Физические методы лечения животных. – Колос, 1964.
   
3. 
   Меликсетян С.Г. Профилактика травматического ретикулита крупного рогатого скота. – М., 1968.
   
4. 
   Хохлов А.Л. Диагностика и лечение закупорки пищевода у животных. – Колос, 1972.
   
5. 
   Квятковский В.Н., Тупий Л.А. Внутрибрюшной метод введения кислорода //Тр. СЗВИ. – Алма-Ата, 1972. – т.5. – с. 2-17.
   
6. 
   Квятковский В.Н. Применение оксигено- и аэрозолей для группового лечения животных, больных бронхопневмонией (рекомендации). – Алма-Ата, Кайнар, 1988. – 10 с.
   
7. 
   Квятковский В.Н. Применение внутрибрюшинного введения кислорода в комплексном лечении бронхопневмонии овец (рекомендации). Алма-Ата, Кайнар. – 1977. – 8 с.
   
8. 
   Қожанов К.Н. Бұзаулар организмінің жалпы резистенттік қабілетін арттырудың жолдары (ұсыныстар). Алматы, 1994. – 10 бет.
   
9. 
   Қожанов К.Н. Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары. – Алматы, 2005. – 176 бет.
   
10. 
    Қожанов К.Н., Қажиев Х.Ж. Мал ауруларын патогенездік емдеу. Монография. Алматы, 2010. – 164 бет.
    
11. 
    Қожанов К.Н. және т.б. Малдың ішкі жұқпалы емес ауруларының практикумы. – Астана, 2009. – 150 бет.
    
12. 
    Қожанов К.Н. Терапевтикалық техника малдәрігерлік тәжірибеде. Оқу құралы. Алматы. 2013. - 150 бет.