Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»

61 -63.

Диплом жұмысының көкейкестілігі қазақ елі өз алдына отау тігіп, іргелі мемлекеттердің біріне айнала бастағалы мектептерде қазақ тілін оқыту мэселесі күн тэртібіне қатаң түрде қойылып отыр.Оның себебі мемлекеттің мемлекеттік тілсіз өмір сүруі мүмкін емес. Міне сондықтан қазақ тілін оқыту эдістемесі ғылымының бар саласы бастауыш мектеп сқушыларының тілін дамыту, аса өзекті мэселелердің біріне айналды. Себебі тілі дамыма^ан баланың ойы дамымайды. Ал ойсыз шала баланың келешекте елін, жерін сүйетін адал азамат болып өсуі екіталай. Міне осы тұрғыдан келгенде тіл дамыту жүмысын неден?, қалай ? бастау керек дегенаса күрделі сүрақ туады. Мү_ны шешудің ең бірінші жолы бала тілін есім оәз меңгерту арқылы байыту.Дүние жүзі ғалымдары Каримов Рыбаков , Гоноболин , Лесбаең Битаев дэлелдегендей бала тілі алғаш рет есім сөздерді пайдалану арқылы шығады. Сол сөздер арқылы өзінің ойын білетін т.б. сөздерді жеткізеді. Олай болса , бастауыш мектепте балалардьң сөздік қорьш есім сөздерді жан-жақты меңгерту арқылы молайту ең өзекті мэселенің бірі.

Қойылған масатты шешу үшін :

65535. 
       есім сөздерді іріктеу;
       

65535. 
       есім сөздерді сабақ үстінде меңгерту эдіс тэсілін анықтау;
       

65535. 
       есім сөздерді анықталған эдіс-тэсілдер арқылы меңгерту.
       
65536. 
       Диплом жұмысының нәтижелерін теориялық тұрғыдан:
       

65535. 
       бастауыш мектепте оқыту әдістемесін зерттеуде;
       

65535. 
       есім сөздерді меңгертудің эдістемесін жасауда ;
       

65535. 
       бастауыш мектеп мұғалімдері.
       

65535. 
       жоғары оқу орнының студенттері сабақ өту барысында эдістемелік
       көмекші құрал ретінде пайдалана алады.
       

Лингвостатистикалық эдіс арқылы анықталған есім сөздерді біз ұсынған әдіс-тэсілдер арқылы меңгертсе балалардың қазақ тілінен алатын білімдерін тереңдетуге, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге болады.

Диплом жұмысының зерттеу әдістері.

Диплом жұмысын жазуда лингвостатистикалық талдау, жинактау, салыстыру жэне бақылау эдістерінен пайдаланылады..

Диплом жумысының құрылымы.

Диплом жұмысы кіріспеден екі тараудан, қорытындыдан жэне пайдаланылған эдебиеттер тізімінен тұрады.

Сөздер тілдік қарым-қатынаста түскен жағдайда ғана балалардың сөздік қорының құрылымын құрайды. Бұл үшін бастауыш мектеп оқушыларының оқулықтарын статистикалық әдіспен зертеу қажет.

"Если бы мне предложили сразу, без подготовки, перечислить
то, что характеризует современное языкознание, наверное, мое
перечисление оказалось бы неполным, я, наверное, опустил бы
одну или друтую тенденцию, типичную для языковедов нашего
времени — настолько современное состояние языкознание
Сложно, многочисленно, но, конечно, не опустил бы в качестве
характерной черты интереса к применению статического
метода" — деп, Н.В. Ставровский тіл зерттеуде статистикалық
әдістің ең бір оңтайлы, ұтымды екендігін атап көрсетсе /95.27/.
Қ. Бектаев пен А. Ахабаев сөздердің, сөздік құрамындағы
сөздердің мәнін, сырын ашу және олардың зандарын анықтау-
қазақ лингвистикасының алдында тұрған елеулі міндеттердің бірі.
Қазақ тілінің сөздік құрамындағы сөздерді зерттеп, олардың
стильдік айырмашылықтарын білу арқылы қазіргі қазақ тілі
лексикасын меңгеруте болады" — дей келсе, қазақ тілінің
сөздік құрамын статистикалық әдіспен зерттеу арқылы ғана
ондағы сөздердің қолданылуы, қазақ тілінің лексиканың
Құрамын толық ашуға болатындығын атап көрсетеді /96.25-300/.
Лингвистикада статистикалық әдісті жетілдіруде

Р.Пиотровский, П.М. Алексеев, А.В. Зубов, А.И. Цапля, Р.Фрумкина, М.Р. Львов, А.В. Малаховский, Г. Кенесбаев, Ғ.Мұсабаев, М. Балақаев, Т. Жанұзақов, Д. Есенғалиева, А.Хасенова, Ж. Аралбаев, Қ. Молдабеков, С. Мырзабеков,

А.Ахабаев, Д. Байтанаева секілді т.б. ғалымдар өз үлестерін қосқан және қосуда.

І.Кеңесбаев қазақ тіліндегі буындардың түрлері мен фонемаларды анықтау мақсатында қазақ тіліндегі дыбыстар мен буындарды санап, соның нәтижесі ретінде тіл білімінің "фонетика" саласын жазады /97./.

М. Балақаев әдеби тіл нормасын сақтау мақсатында қазақ тіліне орыс тіліне енген термин сөздерді санайды. М. Балақаев бұл үіпін баспасөзді алып қарастырады. Ғалым: "Осындай терминдердің саны үздіксіз көбейіп, қазақтың әдеби тілінің лексикалық құрамына қосылуда олардың жылдан-жылға көбею мөлшерінің қаншалықты екенін аңғару үшін 1924 жылы 5 майда, 1940 жылы және 7 ноябрьде шыққан "Социалистік Қазқстан" газетіндегі сөздерді, оның ішіндегі термин сөздерді, санағанымызда, мынаны көрдік:

1924. 
      жылы әр 1000 сөздің 14-і термин сөздер
      

1924. 
      жылы әр 1000 сөздің 25-і термин сөздер
      1934 жылы әр 1000 сөздің 68-і термин сөздер
      1949 жылы әр 1000 сөздің 80-і термин сөздер
      

барған сайын көбейіп келе жатқанын байқауға болады" —

дейді /98.20/.

X. Арғынов "Ер Тарғын" ертегісі мен "Қальң мал", "Бөтагөз"

романдарында сөйлемдерді санап, мынадай ерекшеліктерді

көреді.

Жай сөйлем 7820

Қүрмалас сөйлем 6806

салалас 1688

сабақтас 3587

аралас 1534

/100.9396/.

А. Хасенова - қазақ тіліндегі етістіктердің лексика-семантикалық сипатын анықтау мақсатында статистикалық әдісті қолданған. Ғалым: "Қазіргі қазақ тілінде қолданылып жүрген туынды түбір етістіктерді жинақтап, оларды жасайтын жұрнақтарды саралай келіп, барлық фонетикалық

7

Қ. Бектаев - қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркі _тіддерінде алғаш рет лингвистикалық статистика әдісінің негізін қалаған, ғылыми негіздемесін жасаған ғалым. Қ. Бектаевтың лингвистикадағы статистикалық әдіс жөнінде "Математические методы в языкознании", "Қазақ тілінің кері алфавитті сөздігі", "Статистика и лингвистика" т.б. еңбектері жарық көрді. Қ. Бектаев - қазақ тілінде статистикалық әдісті дамытуға үлкен үлес қосқан ғалым/102./.

С. Татубаев қазақ тілі ғылымында бірінші рет

"Статистический анализ спектров гласных" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап шығады. Бұл еңбегінде С. Татубаев қазақ тілінің дауысты дыбыстарының кездесу жиілігіне, дыбыстардың сазын қарастырады /103/. С. Мырзабеков "Статистико-лингвистический анализ структуры глагола современного казахского языка по роману М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым етістіктің жасалу жолдарын ғылыми түрде дәлелдеп саралады /104/.

А. Жұбанов "Статистическое исследование казахского текста с применением ЭВМ. На материале романа М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация Қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым мәтіндерді ЭЕМ салу жолдары мен мәтіндердегі сын-есімдердің олардың шырайларын анықтайды /105/.

Қ. Молдабеков "Лингвостатические исследования казахских текстов для младших школьников (на материале текстов Учебников начальных классов и литературы для детей)" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Ғалым

Қ. Бектаев - қазақ тілінде ғана емес, бүкіл түркі _тіддерінде алғаш рет лингвистикалық статистика әдісінің негізін қалаған, ғылыми негіздемесін жасаған ғалым. Қ. Бектаевтың лингвистикадағы статистикалық әдіс жөнінде "Математические методы в языкознании", "Қазақ тілінің кері алфавитті сөздігі", "Статистика и лингвистика" т.б. еңбектері жарық көрді. Қ. Бектаев - қазақ тілінде статистикалық әдісті дамытута үлкен үлес қосқан ғалым/102./.

С. Татубаев қазақ тілі ғылымында бірінші рет

"Статистический анализ спектров гласных" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап шығады. Бұл еңбегінде С. Татубаев қазақ тілінің дауысты дыбыстарының кездесу жиілігіне, дыбыстардың сазын қарастырады /103/. С. Мырзабеков "Статистико-лингвистический анализ структуры глагола современного казахского языка по роману М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым етістіктің жасалу жолдарын ғылыми түрде дәлелдеп саралады /104/.

А. Жұбанов "Статистическое исследование казахского текста с применением ЭВМ. На материале романа М.Ауэзова "Абай жолы"" тақырыбында кандидаттық диссертация Қорғайды. Бұл еңбегінде ғалым мәтіндерді ЭЕМ салу жолдары мен мәтіндердегі сын-есімдердің олардың шырайларын анықтайды /105/.

Қ- Молдабеков "Лингвостатические исследования казахских текстов для младших школьников (на материале текстов Учебников начальных классов и литературы для детей)" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Ғалым

"Употребительность слова измеряемая его частотой или рангом является одной из его важнейших языковых характеристик"-деп, тілді статистикалық әдіс арқылы зерттеу ең бір ұтымды әдіс екендігін көрсетеді /106.99-106/.

Сонымен лингво-статистикалық әдіс арқылы мәтін тілін зерттеу нэтижесінде мәтіндегі бүкіл сөздердің мағыналары мен қолд^анУ ерекшеліктері толық ашылады. Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын анықтау мақсатында, сөздердің мағына ерекшеліктерін айқындауда, біз бастауыш мектеп оқулықтарындағы мәтін тілін зерттеп, бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорына ыкдал ететін лексикалық минимумдары анықтау мақсатында статистикалық әдісті қолдандық.

Сондықтан бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайтуда оларға мағыналық мәндік құндылығы жоқ сөздерді бермей, арнайы іріктеуден өткен лексикалық тұлғаларды алу қажет. Лексикалық тұлға деп- сөздердің лексикалық-семантикалық жүйесін құрайтын, лингвостатистикалық және әдістемелік әдістер негізінде іріктелініп алынған сөздер аталынады.

Оқушылардың сөздік қорын молайтуға әсер ететін лексикалық тұлғалар төмендегідей белгілеріне қатысты іріктеліп йлынды:

1- Оқушылардың сөз байлығын кщейтуге ықпалы бар, оқулық мәтінінде сирек қодданылған сөздер;

2. 
   Мағыналық құндылығы маңызды сөздер;
   

2. 
   Сөзжасамдық қасиеттері өнімді сөздер;
   

2. 
   Тіркесу қабілеттері жоғары сөздер;
   
3. 
   
   

Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайту ^ұмыстарына ұсынылатын лексикалық минимумды анықтау принциптерінің ішіндегі ең негізгісі оқульқтарда сөздерді іріктеу болып табылады.

Орыс тілінде болсын немесе қазақ тілінде болсын тілді статистикалық әдіспен зерттеудің мақсаты — тілдің өзіндік ішкі ерекшеліктерін айқындау, сөздердің кездесу жиіліктеріне сәйкес тіл заңдылықтарын түсіндіру, баланың немесе белгілі бір автордың тіліндегі сөздерді анықтау, сол арқылы тілдік материалдарды іріктеу.

Аталған ғалымдардың еқбектерін негізге ала отырып, бастауыш мектеп оқулықтары мәтіндеріндегі жалпы сөз саны, жеке сөздердің қолданылу жиілігі ,оның ішінде сирек қолданылған сөздер анықталды. (кестелерге қараңыз). а) 1-сынып оқулықтарында қолданылган сөздердің салыстырмалы кестесі.

ю

"ОКУАЫКГ	N	1	5	о/ /0
і^азақтілГ	17738	1816	1128	62.14
~Аяа~тілі	39107	4819	2803	58.17
"^^тематика	21682	1409	815	57.89
"Дүниетану	16614	2886	1637	56.75
Барлығы	95141	4930	1481	30.04

б) 3-сынып оқулықтарында қолданылған сөздердің салыстырмалы кестесі.

Оқулық	N	1	3	%
Қазақ тілі	19633	2614	1598	61.16
Ана тілі	46725	8692	4871	56.05
Математика	25986	1384	802	58
Дүниетану	18415	2876	1748	60.8
Барлығы	110759	6566	1942	29.57

в) 4-сынып оқулықтарында қолданылған сөздердің салыстырмалы кестесі.

Оқулық	N	һ	5	%
Қазақ тілі	23612	3227	1797	55.7
Ана тілі	54283	9716	4721	48.6
Математика	22818	1762	806	45.8
Аүниетану	20916	3216	2087	64.9
Ьарлығы	121629	7862	2670	33.96

Мұндағы шартты белгілер: - оқулықтағы барлық сөз қолданыс. оқулықтағы түбір сөз (лексикалық единица). оқулықтағы сирек қолданылған сөздер.