Өнімдерді есептеу нәтижесі бойынша дипломдық жобада қабылданған технологиялық жабдықтармен автоматтандыру деңгейі техникалық-экономикалық көрсеткіштердің өсуіне ықпал етеді.
МАЗМҰНЫ
|
КIРIСПЕ
|
8-9
|
1.
|
ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ БӨЛIМI
|
10
|
1.1.
|
Шарап өндiрiсiнiң қазiргi жағдайына әдебиетке шолу
|
10
|
1.2.
|
Шарап өндiрiсiне патенттiк шолу
|
12
|
1.3.
|
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен мәселелерi
|
15
|
1.4.
|
Шараптың жаңа түрiн шығару бойынша
Ұсынылған рекомендациясын жасау
|
16
|
2.
|
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛIМ
|
17
|
2.1.
|
Шарап өндiрiсiнiң технологиялық құрылымын
Таңдау және оған тоқталу
|
17
|
2.2.
|
Қосымша материалдар мен шикiзатқа сипаттама
|
24
|
2.3.
|
Дайын өнiмге сипаттама
|
27
|
2.4.
|
Өндiрiстiң технохимиялық бақылауы
|
31
|
3.
|
ЕСЕПТІК – ГРАФИКАЛЫҚ БөЛІМ
|
36
|
3.1.
|
Өнімдік есептеме
|
36
|
3.2.
|
Технологиялық құрал-жабдықтарды сұрыптау мен есептеу
|
38
|
3.3.
|
Технологиялық желіні үйлестіру
|
40
|
3.4.
|
Өндірістік корпустың көлемін жоспарлау шешімі
|
42
|
3.5.
|
Энергетикалық есептеулер
|
43
|
4.
|
Тiршiлiк қауiпсiздiгi
|
47
|
5.
|
Қоршаған ортаны қорғау
|
61
|
6.
|
Экономикалық бөлiм
|
65
|
7.
|
Бизнес-жоспар
|
82
|
|
ҚОРЫТЫНДЫ
|
91
|
|
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
|
92
|
Кіріспе
XX ғасырдың соңғы он жылдарындағы әлемдік тарихқа қоғамдық әлем танудың терең спалы кезеңі жатады. Нарықтық экономикалық қатыныстар халықаралық дәрежесін нығайтуға өзінің өзінің моделдерін дамыған елдерге шығаруға демократиялық түрге өту үшін материалдық базасын құруға жағдай жасайды.
Экономиканы құру алдындағы негізгі тапсырмаға нарықтық негізді жетілдіру өзіндік қатынасты айналдыруға, нарықтық құрылымды түрлендіру, финанс және банк жүйелерін қайта құру, барлық деңгейде басқарудың принципиалды жүйесін туғызу жатады.
Барлық экономикалық реформалардың тармақтарына аграрлы аумақтар қатысады. Аграрлы аумақтың бір бөлігін жүзім өсіру және шарап жасау саласы республикамыздың экономикасында үлкен орынға ие. Жүзім өсіру және шарап жасау саласы Орта Азияда ертеден дамыған. XX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанның Оңтүстік аймақтарында тамақ өндірісінде қолданды, олар ректификатталған спирт шығарды.
Жүзімнен шарап жасау жылдан жалға өсті. Сонымен бірге жүзім алаңдары да үлкейді, құрғақ, күшті, десертті шарап түрлерін өндіруді және топ жинақты шараптарды шығарды.
Қазіргі уақытта осы өндірістерді отыз мың топ жинақты шөлмек түрлері бар.
-
Жылдары республикамызда 20-22 млн дал шарап материалдары өндірілді. Шарап материалдарының негізгі бөліктері шет елдеоге сатылуда, сөйтіп шараптарды 12-13 млн дал көлемге өсті.
Қазақстан республикасының алдына қойған комплексті бағдарламасы шарап жасау өндірісін әрі қарай дамыту керек.
Аурулар мен зақымданған жүзімдіктердің ауданын қайта қалпына келтіру. Асханалық сорттардың ауданын жоғарылату. Ерте, орташа, кеш пісетін жүзім сорттарының жетілу мерзімдерінің құрылысын жақсарту.
Жүзімдіктердің құрылысын өзгерту, асханалық жүзім сорттарының өндірісін жоғарылатумен есептеледі. Жаңа жүзімдіктерді қолдану жүзім сорттарының жоғары егінділігі мен сапасы мен төменгі температураға тұрақтылығы, ауруларға төзімділігі ескертіледі.
Жүзімдіктерді 5-6 ауға дейін жаңа күйінде сақталып тұруымен қамтамасыз етуі. Ұзақ мерзімге сақталатын жүзімдіктердің көлемін жоғарылату.
Салқындатқыш камераларды кеңейту. Темір жол мен автокөлік жолдарын көбейту. Технология мен механикаландыру деңгейін жоғарылату.
Қазіргі уақытта төмендегідей шарап өндірісінің саласы функцияланады.
Тағамдық спирт өндірісі бойынша: Жамбыл спирт зауыты, Қазақ химия өндірісі Шымкент АҚ «Химфарм».
2000 жылға дейін Қазақстанда шарап жасау өндірісінің комплексті дамуында төмендегідей бағдарламалар қарастырылған.
Техникалық спирттер мен жүзімдіктерді кеңейту, жоғары сапалы маркалы және коллекционды шарап өндірісін 250 мың тоннаға жеткізу. Өзінің шикізат алаңымен және 7-10 спирт зауытын құру мен өндіріс көлемін 7.2 млн далға көбейту.
2000 жылы шарап өндірісін 10 млн далға жеткізу, арақты 7.5 млн далға, коньякты 150 мың далға, шампан 10 млн дал жылына жеткізу керек.
Коньяк спиртінің көлемін көбейту. Шарап материалдарын 20 млн дал және коллекционды шарапты 40 млн шөлмекке сақтау, қуаттылығын көбейту керек.
Дайындау формасын мамандықтарды оқытуды шет ел қондырғылармен жабдықтау қажет.
Арнайы шаралармен шарап жарнамаларын көбейту.
Республикада полимер жәшік ыдыстарын және буып тию материалдарын қосымша материалдар мен әлемдік стандарт шарап өнімдерін шығару, сондай-ақ негізгі және жауапты шара мүмкіншіліктерінің дамуы Қазақстан республикасында туып отыр.
Жүзім өсіру Оңтүстік Қазақстан облысы халықтарының негізгі табысы болып табылады. Оңтүстік Қазақстан облысында алкогольді өнімдердің өндірісін және айналымын бақылайтын басқарманың жоспары бойынша алкогольді өнімдердің сапасын және санын көбейту, ең негізгі мәселе.
1. ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ БӨЛIМI
-
Шарап өндiрiсiнiң қазiргi жағдайына әдебиетке шолу
С.Ф.Родина. Табиғи қызыл шараптың экспертизасы және өндірістегі қажеттілігі.
Жүзімді болжарлы линияда қайта өңдеу кезінде, жемісінен сабағын ажырата отырып бөледі. Жүзімді қайта өңдегенде мезгаға езілгіш заттардан құралған толығымен пісіп жетілген сабақтарды қосады, осыдан кейін сульфиттерді және ферментті препараттарды қосады: ферменттер активті әсер ету үшін жылы мезгажылытқышта 40-600С –та мезганы тазалайды.
Қызылшарап өнімдерінің сапасын көтеру мақсатында оларды тазалап және ұзақ уақыт ұстайды, олардың интенсивті түсін сақтап қалу үшін және оның аққызғыштығын қамтамасыз етеді. Шараптың түсі жүзімнің сортынан оларды алу тәсіліне және қанша уақыт сақталғанына байланысты болады. Қызыл шараптың түсін сақтап қалу үшін арнайы қолданылатын технологиялық өңдеу әдістеріне байланысты.
Шараптың тұнық болмау себебі – химиялық немесе микробиологиялық заттардың көмегімен: микроағзалы ашытқылар; азоттан тұратын жоғары молекулалық қосылыстар, бояғыш заттар, ақуыз қосылыстары, майда дисперсті суспензалар немесе тұрақты коллоидты қоспалар жатады.
С.Ф. Родина. Россиядағы және ТМД елдеріндегі элиталық қызыл шараптар.
Россия шарабы. Краснодардағы Черномор жағалауындағы қызыл табиғи шараптың отаны болып табылады. Оның айырмашылығы анар түстес болып келеді. Хош иістілігі Каберн сияқты. Оны 3 жылға дейін сақтауға болады.
Украина шарабы. Одесса шарап зауытында Каберн Савиньон сортты жүзімді классикалық технологиямен өңдеу арқылы «Оксамит Украина» деген шарап ашады.
Молдова шарабы. Бұл ел жүзім шарабының қайнар көзі болып табылады және де молдовандардың ұлтымен байланысты. Бұл елді мекен Каберне сортынан құрғақ жоғары сапалы қызыл шарап әйгілі.
Грузия шарабы. Республика бұрынғы СССР – де бірінші болып қызыл түсті шараптан алған. Саперави сортынан өте күшті қызыл шарап алған. Жас шараптарға емді шөптердің дәнімен тұрақтылығы және де бөшкелерде сақталғандығы байқалады. Ұзақ сақталу барысында шараптың дәмінде жұмсақтық пен хош иістілік байқалады.
Армения шарабы. Өз уақытнда климатты – топырақты жағдайда өскен әртүрлі жүзімнің сорттары шарап өндірісінде көптеген сапалы өнім әкеліп жатты.
В.Г.Гержикова, В.А. Загоруйко. Шарап өнімдерінің сапалығын бақылау әдістері.
Бастапқы факторлардың бірі болып шарап өнімдерінің сапасы – қайта өңдеу өндірісіне келіп түскен шикізатты бақылау. Негізгі сапаның көрсеткіштері болып титрленген қышқыл немесе концентратты қалыптар болып табылады.
Қазіргі таңда жүзімді технологиялық негізде кешенді базаларда органалептикасын физика – химиялық және биохимиялық бағалығын, шарап – материалдары мен ашытқыларын зерттеді. Мықты шараптың сапасы органалептикалық негізделіп ферментативті қышқылдық процестер деп құралады, химиялық реакция немесе қатты кемістердің бір бөлігімен ашытқымен байланысып қалады, шарап материалдарын ашыту кезінде өтетін классикалық тоқтамы арнайы ыдыстар немесе жылулық өңдеу уақытымен бірге болады.
Осыдан келе, шарап өнімдерінің кешенді методологиялық бағалығы шикізат сапалығын қадағалап және идентифицирлейді.
А.Л.Панасюк, Е.И.Кузьмина, А.Е. Линецкая, О.С. Станкевич.
Десертті қызыл шарап эктрактісін жоғарылатуға арналған ферментті препараттарды қолдану.
Зерттейдің көрсеткіштері бойынша, ферментті препарат қосып қолдана отырып, олардың эктрактивті эоғары екендігіне және де құрамында фенолділігінің жоғарылауынан дәмнің жұмсақтылығы жақсарып боялған түстерінің анықтығы байланысты болып отыр.
Ең бастысы ол жүзім жемісі қабығының әсерінен, шараптың қызыл түсі антоциннің негізінен құралған. Оптимальді режимдерін анықтау кезеңдерінде мезганы міндетті түрде термоөңдеуден өткізу қажет.
Қызыл шарап жасайтын өндірістерде ферментті пренолин рун дор препаратын физика – химиялық құрамының позитивті түрде өзгеруіне әкеп соғады.
В.С.Иванов.,Л.В.Гуркова.,М.А.Денисов., Д.П.Качалай., П.Х.Люьенко., В.И.Токарева., Н.И.Якуба., Л.А. Иссакен., И.И.Хищенко., Л.М. Овсяникова., Л.Р. Тилипчук., Л.Н.Лугина. Экстрактты жартылай уытты алу тәсілі.
Бақылаудан айырмашылығы, экстрактта емдік – профилактикалық және органалептикалық құрамының жақсаруына байланысты, құрғақ заттар концентрациясы 65 мас % шамаға жеткенде, ашытқының қоймалжыңдану процесі жүреді де өсімдік өнімдерінен алынған сулы экстрактпен араластырады, құрғақ заттар 74 мас % мәніне жеткенде ғана оның қоймалжыңдығы тұрақталады, мұндай жағдайда өсімдік өнімдерінен алынған сулы экстракты алу үшін 1 кг экстрактқа 140 мл мөлшерде дәріханалық түймедақтың 2 %-ті сулы экстрактысын немесе 1 кг экстрактқа 190 мл мөлшерде календуланың 5 % -ті сулы ерітіндісін алады немесе 1 кг экстрактқа 70 мл мөлшерінде жапондық софордың 2 % -ті сулы экстрактысын немесе зверобойдың 1,6 % -ті сулы экстрактысын және де 1 кг экстрактқа 1410 мл мөлшерде 1: 8 : 2 : 1 : 2,5 байхы көк шайының араластырып алу болады [3].
Я.Д.Каданер, В.З.Вадачкорил., Я.М.Михалешвили., П.И. Маркевич. Өндірісте нан шикізатын ашыту арқылы сусындарды алу әдісі.
Дайын сусындардың салмағын көтеру мақсатында қолданады және олардың тұрақтылығының жоғарылығы, квасты ашытқыға өнеркәсіптік ашытқылар немесе экстракттарға араластырады және квасты есептегенде массаның бір бөлшегі 5 – 15 % және 1 -5 % сәйкестендірілген, осыған байланысты фильтрлемей тұрып ашытылу арқылы алынған сусынды ашытқыларын бөліп алу үшін сепараторда өңдейді, сусынды диатомитті сүзгіде кузелгураны қолдана отырып фильтрлейді, ал осыдан кейін ашытылу арқылы алынған сусынды 1 минут бойы 63-650С температураға жеткенше 10С жылдамдықпен қыздырып, пастерлейді, осы температурада 25-35 минут бойы ұстап, оны осындай жылдамдықпен салқындатады [5].
Э.И. Хорошая, Э.И.Бейненсон., Е.З.Секей., А.П.Рисин., Е.А.Ильин., В.И.Федосимов. Жартылай өнімді нан квасынан алу тәсілі.
Дайын өнімнің сапасын көтеру мақсатында, тығыздығы 600-800 кг/м3 –қа дейін 25-350С –та көбіршектену өткізіледі, 1-2 мм жуандық қабатында кептіру кондуктивті әдіспен іске асырылады және жоғарғы жағының температурасы 125-1350С –қа дейін қыздырылады да, ал салқындатуды 20-300С кондуктивті қолданады. [7].
П.И.Параско., В.М.Батанов., Ф.м:Цыган., В.А.Осовский., Р.П. Труфанова., Г.В.Иорозан., С.В. Чокля. Шарап өндірісінде қалдықтан шыққан жемді шарап ашытқысының құлмақты тәсілмен алу.
Жылышығымен төмендету және жемнің сапасын жақсарту мақсатында қолданылады, оның механикалық қоспаларынан тазартып барып құлмақты қоюландырады, крахмалды – болжыр өндірісінде қалдықтардан алынған құлмақты қоюландырады. Глютенді – сулы тұнба түзіледі, гемогенезацияны 20-300С іске асырады, ал кептіру 90-1100С аралығында өтеді [9].
-
Шарап өндірісіне патенттік шолу
Москаленко Р. Н., Макштям И. А., Макштялене З. Б. Жүзім сығындысынан немесе жеміс- жидектерден диффузиялық шырындарды шығару жолдары қарастырылған, мұның басқадан айырмашылығы, Дайын өнімнің сапалығына және шырынның тағамдық құндылығын көтеру мақсатында, шарап өндірісінде экстрагент ретінде винасс деген қалдықты қолданады. [2]
Мониава И. Ш., Ликашвили Э. И. Шарап өндірісіндегі қалдық ретінде жұзім тұқымдарын пайдалану тәсілін қарастырған мұның басқадан айырмашылығы, Жүзім тұқымын толығымен қолдана отырып, энотанин массасы мен май бөлініп шығады, осыдан кейін оны кептіріп, бейорганикалық тұздардың сулы ерітіндісімен экстрагирлеу арқылы ақуыз алынады, осыдан шыққан экстрактты фильтрлеп одан ақуызды сүзіп алады. [5]
Байдюк П. В., Юсупов А. М., Искандаров З. С., Жаникулов Ш. Және Рахматов О. Бір шоқ жүзімді кептіріп оны салуға арналған қондырғыны қарастыра отырып, мұның басқадан айырмашылығы, Бір шоқ жүзімнің ілініп тұрған кездегі жағдайын қамтамасыздандыру жолында жүзімнің кебу кезіндегі сапасы жақсарады, каркастың ішінде бір-біріне параллель орналасып керілген сымдардың көмегімен жүзім шоқтарын ыңғайлы етіп орналастырып, олардың бір бірімен орналасу қашықтығы 40-50 мм, ал жіптердің диаметрі 0.36-1.05 мм тең болады. [7]
Бирюков Ю. В., Думай Л. Б., Василенко П. И. Және Смеленский Н. Л. «Жүзім кесуге арналған қондырғыны» қарастыра отырып, мұның басқадан айырмашылығы, Қондырғыда арнайы вальцтер және олардың арасындағы құрамына картоп сабақшаларын кесетін орналасқан және де олар механизмді басқарумен тығыз байланысты болады, кіргізіп және жіберіп отыратын вальцтердің арасында жүзімнің басындағысын арнайы пышақтармен кесіп тұратын механизммен тығыз байланысқан. [9]
Рыцев Б. П., Григорьев В. Н., Рыцев В. Б. «Жүзім сабақтарын кесуге арналған қондырғыны» қарастырып, мұның басқадан айырмашылығы, Сабақ тасымалдағыштың тиімділігі бұл рамаға бекітілген қозғалмалы балканың жанында қосымша жалпақ көлденең серіппелі қондырғы орналасқан, бұлардың бұрылу секторының өсі сабақ тасымалдағыштың радиус ара қашықтығы жоғары болады. [11]
Сачаво М. С. «Алкогольді сусындардың пісіп жетілу тәсілін» қарастыра отырып, мұның басқалардан айырмашылығы, Процесстерді тездету арқылы өнімнің сапалығын арттыру мақсатында қолданып, герметизациядан кейін сусындардың газды ортада атмосфералық қысымы төмен болады. [13]
Рудольф В. В., Иванов В. С., Ермаков А. А., Якубович Ф. Ф. «Өндірісте нан квасынан концентратты сыра ашытқы квасын дайындау тәсілін» қарастыра отырып, мұның басқалардан айырмашылығы, Дайын өнімнің сапалығын көтеру және интенсификациялық процесс болып табылады, сыра ашытқысы концентрлі құрғақ заттар ашыған кезде 7.8-8.1 г/100г сыра ашытқысы 30-35°С кезінде 14-16 сағат аралығында біркелкі болады, ал ашытылған сыра ашытқысын купаждау кезінде қосымша сумен араластырады, 5-6°С алдын –ала суытып, осы ашыту процесінен шыққан 1:2 қатынасқа тең, ал 1 дал араласқан ашытқыны сүт қышқылды бактериясына диастикалық ұнтақталған қара бидай уытын 30-50 г суспензиясын ашатқымен және де қоспаны да қосып араластырады. [15]
Дерканосов Н. И., Маркина Н. С. «Өндірістегі нанды квасты дайындау тәсілі» қарастырылған, басқадан айырмашылығы, Квас сыра ашытқысының концентрациясында мальтоза ашытқысы қамтамасыздандырылған, дайын өнімнің сапасын жақсарту үшін қант шығынының төмендетілуі, су мен концентрлі квас сыра ашытқысын қосып, одан сыра ашытқысының дайындалуы бір уақытта жүзеге асуы қажет, оған қосымша мальтозаны және де басқа ашытқы заттарын қосады, ал α- глюкосидазды активті ашытқыларды наубайханаларда қолданады ол 120-150 мин тең, 100 дал сыра ашытқысына 0.10-0.20 кг мөлшерде болады, осыған орай концентрлі квас ашытқысының мөлшері — сыра ашытқысына және қанттың 100 дал сыра ашытқысында 37.5-40.0 немес 29.4-30.0 ашыған ашытқыны купаждау кезінде құралады. [17]
Кацева С. А., Аринкина А. И., Сачева Л. Ф., Химичев В. В. «Өндірісте концентратты квас сыра ашытқысын дайындау тәсілі» қарастырылған, басқадан айырмашылығы, Берілген бір мақсатқа сүйене отырып, сыра ашытқысының тұтқырлығының төмендеуінен, фильтрлеу жылдамдығы және шыққан өнімнің экстрактивті заттардың шығуы қарқынды көтерілді, қара бидай ұнын араластыра отырып, майдаланған арпа уытын және су қосып оған санына қарай ферментативті майдаланған уытты қосады да осыдан концентрат пайда болады, ал ферментті препарат ретінде ксилаваморин П10 мөлшерін 0.3-0.05 % шыққан өнімнің салмағына қарай болады. [19]
Кремнев О. А., Боровский В.Р., Мишнаевский Л. М., Грабов Л. Н., Поповский В. Г., Силич А. А., Д. А. Николаева «Жүзімді кептірудің конвективті тәсілі» қарастырылған, басқалардан айырмашылығы, Кептірудің интенсификациялық процесін қолдана отырып шыққан өнімнің сапалығы жоғарылайды, кептіру екі кезеңнен тұрады, біріншісінде жүзімді 85-90°С ауаны жібереді, ал оның ылғалдылығы 60-80 г/кг 3-4 сағ бойы құрғақ ауаны үздіксіз қолданады, негізінен жүзімнің абсолютті ылғалдылығы 20-30% дейін болады, ал екіншісі кезеңде 1-2 сағ аралығында ауаның температурасы 70-80°С, осыдан жүзімнің абсолютті ылғалдануы 10-12% болса, құрғақ ауаның ылғалдылығы 5-15 г/кг болады. [21]
Троицкий А. С., Разуваев Н. Н. «Шарап өндірісінде қалдықтан— жем өнімін алу әдісі» қарастырылған, басқадан айырмашылығы, Бұл алға қойған мақсаттың бірі шарап өндірісіндегі қалдықтарды толығымен қолдануға мүмкіншілік туындап отыр, шыққан өнімнің сапасы жақсы болу үшін қосымша жүзім сабақ ажыратқыштарды қолданады, осыған байланысты шарап өнеркәсібінде басқа бөлек шыққан езінділерді және қоспаларды гидролиздеу арқылы басқа да өнімдерді алуға болады. [23]
Бабаков Ф.П., Пухилевич Ф. М., Клименко Я. А. «Арақ және ацетонобутилді өндірісте қалдықтардан алынған ақуыз дәруменді қоспаларды алу тәсілі» қарастырылған, басқалардан айырмашылығы, мұны қарастырған себебіміз алынған қоспалардың сапасы мен өнім шығысының өсуі мақсатында болды, барданы екіншілей ферментацияламай тұрып алдын-ала оны деканттайды, алынған тұнбаны арнайы жемдік негіздермен бірге кептіреді, ал одан кейін соңынан ферменттерді жоғарыда атап өткендей оны кептіреді де оны арнайы жабдықта булағаннан кейін бражка ашытқысы түзіледі. [25]
1.3. Дипломдық жұмыстың мақсаты мен мәселелерi
Шарап жасау өнеркәсіптерінің дамуы бірнеше жаңа мәселелер қойып отыр. Ол технология және механикаландырудан басқа, өндірістік процестерді автоматтандырумен байланысқан. Осыған, қолданып жатқан жабдықтарды тавтоматтандыру, толық автоматтандырылған аппараттар мен машиналарды құрастыру, шикізаттың, жартылай өнімнің және дайын өнімнің сапасын технологиялық процесстің әр түрлі сатыларында, автоматты бақылаудың жаңа жүйелерін қолдану кіреді.
Қазіргі уақытта өнімді үнемді және тиімді пайдалану, сонымен қатар дайын өнімнің сапасын жоғарылату, экономикалық жақсы дамығанын көрсетеді. Бірақ шикізаттың және өнімнің сапасын жылдам және толық бақылау тек қана автоматтандырылған аспаптар мен құралдарды қолданумен мүмкін.