СЁЗЮНГ ДЖЫГЪЫЛГЪАНДАН ЭСЕ

«Сёзюнг джыгъылгъандан эсе — 

Джыгъылмаз сёз айталгъан

ата-бабала...

Джокъдула бюгюн арабызда ала,

Кёк, джер да  джаз ала джашнайла,

Акъ сёз а — къара кюн да джашнайды.

Кёк, джер, сёз да

ачылады джюрек, ачылады ёз.

Аллай кёзюуде туугъанма мен

бачхасында Кок-Сай совхозну.

Кёк. Джер. Сёз.

Къаллыкъма Кёкде, Джерде эмда Сёзде.

Джыгъылама джыгъылмаз ючюн сёзюм.

Тили ёлмесе — халкъ да ёллюк тюлдю.

Джашнайды Сёз,

Джыгъылмаз Сёзню айталгъан ата-бабала,

къарайла Кёкден, Джуртдан эмда Тилден.

 

14 ДЖЫЛНЫ ДОРБУНДА ДЖАШАДЫМ

40 джылыма дери тынгыладым адамлагъа.

меннге табигъат болгъанды джууукъ.

Чегет ичинде игиди меннге.

Къанатлыла бла этеме ушакъ.

Дарман хансланы чайнай да,

нечик ушайды мени кесиме.

Юренеме джашаргъа джангыдан — 

Чыгъама таугъа, энеме тюзге.

Акъ, къара эсе да, сууукъ, джылы эсе да — 

киреме тенгизге. Киреме Сёзге.

40 джылыма дери тынгыладым адамлагъа.

тынгыларгъа кереклисин ангыладым кеч.

Кючлюдюле дуния мал, зулму да.

берилмегенди меннге ангы, фахму да.

Мен 14 джылны джашадым тауда,

къазакъ бёрюню шох этиб кесиме.

14 джылны джуртну сакъладым,

14 джылны халкъны сакъладым — 

къайытырын джесирден-сюргюнден.

14 джылны сёлешдим мен

суула, ташла, терекле бла.

14 джылдан тюбешдим халкъым бла.

Энтда адамладан чыкъса кёлюм,

биягъы джуртум къутхарлыкъды мени.

Барды тауум, тауда — дорбунум да.

Акъ сёзле, мёлеклеге ушаш,

джокълагъанлай тургъанла анда.

Ол 14 джылгъа этген сагъышымы

Андача ташха салыб башымы,

юсюмю да салам бла джабаллыкъ тюлме.

Джулдузлу кёк джууургъаннга

джанымы да чырмаяллыкъ тюлме.

Мийик тау — джууукъду Кёкге.

Дуния малгъа табыннганла — 

малыгъыз, кесигиз да боллукъсуз думп.

Кёргенсиз, сынагъансыз аны —

Дуния малны сюрюб айланасыз — 

къачан, къачан джыярыкъсыз эс?

Кёрмеймисиз, тарихибиз — 

Неди бизни къутхарлыкъ, сакъларыкъ?

Белгилиди — Къалам бла Китаб.

Къара таныгъан халкъ эсек биз,

излей эсек джазаргъа кесибиз,

сора,

унутмайыкъ Темирни, Къурчну,

унутмайыкъ гюрге кюнню, 14 джылны.

Къайытханлыкъгъа туугъан джерге, джуртха,

къайытмасакъ Къаламгъа, Китабха.

40 джылыма дери тынгыладым адамлагъа.

тынгыларгъа кереклисин ангыладым кеч.

 

КЪЫЗ БЛА КЕТДИ ДЖЮРЕГИМ

Къыз бла кетди джюрегим,

Джансыз тёнгек керекди кимге?

Болушаллыкъ бармыды меннге?

 

ДЖЮЗЮНЧЮ КЕРЕ ДА БИР ЗАТНЫ АЙТАМА

Къадаргъа джокъду мадар — 

ажымсыз билгеним — олду джангыз.

Ёзге,

Халкъым, Джуртум болсала эсен,

Сын ташымдан да къарарла сизге.

Айталла меннге: «халкъ-джурт деген — 

Бютеу адам улуна сагъыш этген,

дуния адамы бол.

Ёзен тил бла узакъгъа бармазса.

дуния тиллени бирине кёч,

ма ингилиз тил бла джолда къалмазса».

«Динибиз — айырмайды миллет.

Бир Аллахха къуллукъ этиу — иннет,

миллетчиликден умметчиликге кёч».

Былай айтханла да бардыла меннге,

Аланы да джаратмай акъылларын,

Къарайма Кёкге.

Аллах тюлмюдю джаратхан бизни

«Халкъынгы, джуртунгу сакъла» деб,

салгъан да борч?

Къара таныгъан,

Аллах буюргъанча атлар:

тилин, халкъын, джуртун да сакълар.

Кюрешир ёсдюрюрге

Алай бла сакълар

кесини иманын да.

Ёсмей эсе уа халкъны ангысы, саны — 

Сакълаялмагъан халкъ джуртун, тилин — 

динин да тюлдю сакълаяллыкъ.

Тейри адамы болмагъан — 

Хакъ адамы болмагъан — 

Адам болаллыкъ тюлдю,

Аллахны да разы эталлыкъ тюлдю.

Тилин, халкъын, джуртун къутхармагъан,

Халкъы, джурту ючюн ёрге къобмагъан — 

«толу муслиманма» деб, алдамасын мени.

Айтмагъыз меннге:

Халкъыгъызны джакъламай, сакъламай,

тилигизни джакъламай, сакъламай,

джуртугъузну джакъламай, сакъламай, -

джандетге тюшерге этмегиз умут.

Къайры тюшерими билмейме кесими да.

мени джолум — башха.

Табынмайма Терекге, Ташха:

Алай а, дуниягъа, Аллахха да джол

башланады Ташдан, Терекден.

Кючлю болса иманыбыз-динибиз,

чачылыб бармаз эди Элибиз,

дуния мал болмаз эди Тейрибиз.

Джюзюнчю кере къайтарама Хакъ сёзню,

сакъламасакъ Аллах берген джерибизни, тилибизни — 

адамлыгъыбыз, халкълыгъыбыз да джокъду бизни.

 

АДАМ ЭСЕК, ХАЛКЪ ЭСЕК БИЗ

Амалы болмагъан — 

табаргъа, къайтартыргъа излейди хакъын:

къара кючлени барын хорлаб барыргъа,

кючю джетмейди — не этсин халкъым.

Сойкъырымдан да къутулду джаны,

Адамлыгъын, халкълыгъын да сакълаялды — 

кючлю эди руху къурчдан, темирден да.

Халкъым бюгюн да ташламаз эсин — 

Эмегенлени туудукъларына хорлатмаз кесин,

Аллах буюргъан хакъ джолда барыр.

Тууар энтда Къарча кибик бир улан,

Бурундан келген Тау Элни байрагъын

Минги Тауну тёппесине тагъарла.

Быллай бир къыйналабыз неге — 

«къайыкъ да минер кемеге,

кеме да минер къайыкъгъа».

Бу нарт сёз

айтылмагъанды субайлыкъгъа:

дуния кёзюудю, дуния былай турмаз.

Сюргюнде да сюрюу болмагъан халкъ,

Ана тилин къоюб, башха тилге кёчерми?

Алай этсек — Аллах бизге кечерми?

Джуртубузну, тилибизни, атыбызны да,

сыйырыб, кесибизни да — тутмакъ этиб, сюрюб,

джалгъан дау салыб гитчеге, уллугъа да,

чачмадыламы бузлагъа, къумлагъа да,

кюрешмедилеми этерге къул, манкъурт?

Кюрешдиле,  амма, эталмадыла — 

унутулмады не Тил, не Тарих, не Джурт.

Бюгюн джуртубузда джашаб тургъанлай,

Адамбызмы, Халкъбызмы биз?

Адам эдик, Халкъ эдик сюргюнде да.

«Къобанны ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да,

къайытырыкъбыз Ата джуртха» демезек.

Энди ол адамланы балалары — биз,

башха халкъны алсакъ адетин, тилин...

Огъай, андан эсе къурутсун бизни ёлюм.

Минг-минг джылны джашагъан халкъыбыз,

джашай барырла — биз адам болсакъ,

Аллахха таяныб, «Халкъ-Джурт» деб, турсакъ.

Джазыуубузну джазарча кесибиз,

Таныйбыз къара...

Хакъ джолда бара,

сакъланыр ёзюбюз, сёзюбюз...

Аллах бергенни айнытырбыз, сакъларбыз — 

Адам эсек, Халкъ эсек биз.

 

ДЖАНДЕТДЕН — АТА ДЖУРТХА

Джети джыл джашасам да джандетде,

Джандет да — джандет тюлдю поэтге,

Халкъы, Джурту болмасала аны бла.

Тыйыб къояргъа изледим Къобанны

Зем-зем суулагъа да ауушдурмам аны — 

ташын джалаб, сууун ичдим, чыдамай.

Юзюлген ташны да — ызына — къаясына

Унутулгъан сёзню да — ызына — анасына,

Ана тилге келди къайтарырым.

Учхан джулдузну да — ызына — Кёкге

Къанатла битгендиле джюрекге:

туугъан джерим мени — алгъынча — Юйюм.

Ол кесилген Джангыз Терекни да Джуртда — 

Къарачайны Къадау Ташын да джокълаб,

Къарча кибик къучакъладым, ба этдим.

Къанаты сыннган къуш баланы кёрюб,

Хакъ джолда муджура таягъым — Элиб,

аягъым тайса да, анга таяна, барама алгъа.

Къынгыр болургъа да къоймайды Элиб — 

Ол — джети къат Кёкден келгенди эниб,

 ара багъана болур ючюн юйге, элге да.

Джети джыл джашасам да джандетде,

Джандет да — джандет тюлдю поэтге,

Халкъы, Джурту болмасала аны бла.

 

ЮЧ КЕРАМАТ

Юч керамат:

Музыка-Джыр-Назму-Сурат,

эмда

Табигъат.

Арысанг, сууусанг джашаудан, адамладан — 

башха дуниягъа къачарча болсанг аладан,

тюшерча болсанг джашау атдан,

аласа кюч ол юч кераматдан.

Киресе

киресе чегетге, суугъа,

ёрлейсе къаягъа, таугъа...

ала къайтарадыла джашаугъа.

Ол юч керамат — ючюсю да

Джууукъ этедиле адамгъа

джерни эмда Кёкню.

Джаныгъыз къыйналса — 

келгенча къутхара,

къалюбаладан бери кёблени.

 

ТЮЗ СЁЗЛЕ

Табигъатха табыннган — бёрю,

Хакъгъа табыннган — Халкъ.

Хакъ джолда бармаса адам,

ол болмаса иннет — 

малгъа бурулады адам,

сюрюуге бурулады миллет.

Халкъдан къалмайды джукъ — 

Аллах айтханча джашамагъан халкъ — 

дуниядан болады талкъ.

Оноуун кеси этмеген халкъ,

дуниядан болады талкъ.

 

АНА ТИЛ

Суусаб, джууурт да — Ана тилди меннге.

Джер да, Кёк да — Ана тилди меннге.

Джилеги, джилиги да Джуртну,

тарихи, ёзю, сёзю да аны — 

Ана тилди.

Адам — анасына,

къарагъанларына кёреди

адамны адамлыгъы,

халкъны халкълыгъы.

Ана тилинде джазылыбды

Билирге излемеген аны — 

ол халкъ тюлдю — джазыкъды.

Ана тилим къуру да мени блады.

айырылмайма андан.

Халкъ да, джурт да — Ана тилди меннге.

Ана тилден айырылсам а — 

халкъ да, джурт да джокъдула меннге.

Ана тилинден айырылгъан халкъ — 

Тилин сакълаялмагъан халкъ — 

джугъун да сакълаяллыкъ тюлдю.

Ёлген халкълагъа къошуллукъду ол. 

 

ДЖАЗ КЕЛЕДИ

Джангур джауады тюзледе,

Барады кюн да тюзеле,

ёзге:

дерт кетмейди кетмей март.

Ёзге:

аман къышдан да кючлюдю.

Джаз деген аламатны

джолун кесалмаз киши да.

Тёппеледен келгенча къыш,

Кёк мийигине учуб къуш,

къарайды аны аллына.

Тёбенледен келеди джаз,

Къар тюбюнден чыгъыб джанкъоз,

къарайды аны аллына.

акъ джамчысын Гитче тау да

Джазгъа тюбеген — джаны саулай

тюшген кибикди джандетге.

Джангыз, ёхтем Минги Тау

Джети тюрлю джанкъылыч а

Кёкге джайыб къулачын,

ышарады сабийча.

Кёк кеси да къууанады,

Кёкню, джерни да тиллендире,

джаз келеди ма алай.

Джылны назмусуду джаз.

окъурукъ а — джерди джангыз.

Джазды назмусу джылны.

керамат кючюнден аны.

Джер да, Кёк да, джюрек да,

боладыла бирча разы.

Алай а эм насыблы да

биледи тыялмазлыгъын джазны.

Джаз келгенича кетерикди.

джорукъду ол тюрленмезлик.

Дунияда джокъду ёлмезлик.

Джазны ызындан кесибиз да,

атланныкъбыз.

Хар бир чакъдан къууанч таба,

Ёлюб къалгъынчы барлыкъбыз.

Джаз бла бирге болгъанны — 

Къышха сау джетгенлени — 

кёллери джаздан болур.

...Къуш сызгъырады Кёкден

Къар тюбюнден къарайды джанкъоз да — 

сезим кючю кючлюдю аны.

Мен да алачама. Ачыкъды

Джаз келеди — алай а, ашыкъмай — 

мен а сакъламай, чыдамай,

атлайма аны аллына. 

 

АЛА БЛА МЕН

Мен джазаргъа къоркъмагъанны,

Ёлюб джратылгъанла бла,

джанлары саудан ёлгенле бла

боллукъмуду джашаргъа?!

 

КЪУУАНЧЫМ, НАСЫБЫМ ДА МЕНИ

Джазыуун сюйгенича джазады хар ким.

джашаргъа, джазаргъа да керекди эркин,

зулму джорукъгъа бойсунмай.

Мени насыбым — джазама алай,

Мени насыбым — джашайма алай,

къулланы чёбге да санамай.

Къатхан джорукъгъа сыйынмай,

Олду мени намысым, сыйым да:

Ёзюм да — эркин, сёзюм да — эркин.

Къыйнарыкъларын билсем да,

«Къоркъмайма джукъдан» десем да,

Тутулургъа, ёлюрге да къоркъдум.

Алай а, аладан да — 

бегирек къоркъуталла мени.

Аны ючюн сермешеме

туудукълары бла эмегенлени.

Аны ючюн джазыууму,

Иннетине, сёзюне, ишине кёре

билинеди — болгъаны Эр ким.

Къатхан назму кебге джатдырмай,

Ибилис джорукъгъа, зулмугъа къул болмай,

джазыууму да  джазама кесим.

Ёзден адамма, эркин поэтме — 

Ёзден адамма, эркин поэтме —  

олду къууанчым, насыбым да мени.

 

БАШЫБЫЗГЪА КЕЛТИРЕБИЗ ПАЛАХ

Аллахдан башха джокъду илях.

ёрге тутуб адамны — 

бишыбызгъа келтиребиз палах.

 

ТЕРЕКГЕ УШАГЪАН ДЖЮРЕКГЕ

Терекге ушагъан джюрекге,

Алай болмаса, дунияда сеннге

боллукъ тюлдю джашау.

Майна — Джуртда Джангыз Терекни да

Къадау Таш а — тургъаныча турады,

турлукъ да болур, Аллах айтса.

Терекге уа ауруйду джаным —  

мюйюзю джокъ урургъа,

тиши джокъ къабаргъа,

аягъы джокъ къачаргъа,

къанаты джокъ учаргъа,

ууу джокъ къоркъутургъа...

Джаны болгъанны барына

аягъын марагъан болмаса,

аягъан джокъду аны.

Таш бла ургъанны да аш бла ургъан — 

Бютеу дуния къырылыр

къалгъан кюн ансыз.

Алай а, адам улу

кюрешеди Терек бла — 

къайда эс бла ангы?

Джаныуар джыйын да,

къанатлы къауум да — 

къаргъайла адамны.

Джангыз Терекден ишленнген юйню

тюшюндюрмейди адамны джукъгъа.

Терек а,

аны кесе тургъанлагъа

мийикден къарайды:

адам болалмагъан адам улуну,

бу джарым адамланы

джазыкъсынады,

кечмеклик тилейди алагъа Аллахдан.

Джоргъа керилген Исса файгъамбаргъа

Джангыз Терекге,

Джангыз Терекге ушайды джюрек.

Терекге ушагъан джюрекге,

Алай болмаса, дунияда сеннге

боллукъ тюлдю джашау.

Терекге ушагъан джюрек,

Анга джууукълашханды бек

джулдузу бла джангы Ай да.

Анга башха джашауну,

хазырлагъанды Кёк:

Джуртда Джангыз Терекни джазыуун

къайтарады джюрек.

Джуртда Джангы Терек болса да джюрек,

Алай буюргъан эсе Кёк — 

аны тюрлендирирге джокъду мадары.

Терекге ушагъан джюрекни

Алай эсе оноуу Кёкню,

не этерикди — къайытыр артха.

Къаны тёгюлюр джерге,

Терекге ушаш джюрекни

ахыры болурму къолай?

 

ИШ — СЁЗДЕДИ ЭМДА ДЖЮРЕКДЕДИ

Ёзю болмагъанны сёзю болурму?

СЁЗню ичиндеди ЁЗ.

Сёз тамадады бизден.

ЁЗ башланады СЁЗден.

Акъ сёзню къара таныгъан айталлыкъды джангыз.

Къара таныуну джоллары уа кёбдюле.

Алай а, къара танымаса джюрек,

джууукъ боллукъ тюлдю Кёк.

Билим, илхам толкъунла Кёкден

Джюрек болса сокъур, сангырау — 

къара таныргъа джокъду мадар.

Джюрегинг эшитмесе, кёрмесе — 

окъургъа, джазаргъа юреннгенликге — 

къара таныгъаннга саналлыкъ тюлсе,

Сёзню магъанасын биляллыкъ тюлсе.

Джюреги кёрген, эшитген — 

Ташаны да эталлыкъ туру — 

олду джангыз.

Къара таныгъаннга ачылады СЁЗ — 

АКЪ сёз ХАКЪ сёзденди.

ЁЗ да СЁЗдеди, СЁЗденди.

Джюрекди Сёзню ачхан.

Иш — Сёздеди

эмда

Джюрекдеди.

Къанаты сыннган бир къуш баланы,

Аш-суу кереклисине къарадым.

Умут этдим: «юренир да,

арбазгъа джарашыб, джашаб къалыр».

Алай а, ол, джангыз къанатын

«Джюреги джарылгъанды»,- деди дохтур.

 

КЪАРЫУСУЗДУ АДАМ...

Чёб чакълы бир къарыуу джокъду адамны.

Джангыз, гюнах эталмаз чекге джетсе — 

ол заманда бурады эсин Кёкге.

Къарыусузду адам — кетеди терсине да,

Къайдады аны ангысы, эси — 

гюнахдан, харамдан тыялмай эсе кесин?!

Адам дегенинг да — хайуан, джаныуар:

Ёмюрле бир кюнча ётдюле.

Файгъамбарла келдиле, кетдиле.

Алай а, тюрленмейди адам:

джашайла ичинде аны,

адамлыгъын къурута аны.

Кеси кесин къурутады адам — 

Джууукълашдыра эсе ахырын кеси — 

бармыды адамны ангысы-эси?

 

СЁЗДЮ ТЕЙРИСИ ШАЙЫРНЫ

Сёздю Тейриси шайырны.

Сёз адамы, Тейри адамы — поэт.

Назмусуду анга эм маджал джандет.

Ата джурт бла Ана тилден джаратылады шайыр.

аладанды, къайытыры да алагъады.

Аладыла ёлюмсюзлюгю да аны.

Аладан айырылгъан кюн ёледи поэт.

Ата джуртду саны шайырны.

Ана тилди джаны шайырны.

 

ХАКЪ СЁЗНЮ АКЪ СЁЗ БЛА ДА АЙТАЛГЪАН

Кязим хаджини ёлтюрдю сюргюн.

Аны джуртха къайтарды Абдуллах...

Разы болур алагъа Аллах.

Хакъ сёзню Акъ сёз бла да айталгъан

Адамын, Сёзюн да тюзде къоймагъан

Тау Элни ангысы-эсидиле ала. 

Миллет ёкюлюдю шайыр — 

Айтхан сёзю да, бармакъ ызлары да

бюгюн, тамбла да — анга шагъат.

Кетдиле Кязим да, Къайсын да. Ёзге,

джангыдан ачды Бегий улу.

Джокъду бюгюн ичибизде

Адабиятчыбыз андан уллу.

Бегий улу Абдуллахды бюгюн — 

Джаралы джугъутурну, Джаралы ташны да

ёлюмден сакълагъан дууасы-дарманы.

Хар бир назмусу, журналы, газети да

Тау Элни джашар Ёзю, Сёзю да — 

болгъанда аныча Поэт.

Джырчы Сымайылны, Махмуд Дуданы да

Къалам алгъан бюгюн къолуна — 

Бегийланы Абдуллахча бол.