DjetiWord лайпанланы билал

 

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ

 

DJETI

Бу китаб 2010 джыл, сентябрны 9-да, орта кюн, Ораза ачылгъан кюн, джазылыб башланнганды.

 

«Ja, vi elsker dette landet» (Да, мы любим этот край) - официальный гимн Норвегии.

 

ХОУ, СЮЕБИЗ БИЗ БУ ДЖУРТНУ 

1

Тюз ёрге баргъан.

Таб, аны кёлеккесин да

Чайкъала тургъан.

Биз сюебиз тютюнюн да,

Отну бир да джукълатмазбыз

Бабала джакъгъан.

2

Хокун да алай.

Ёз джерге къууат салгъанды,

Эйвин да джырлай.

Былайда къаны бла Олаф

Сверре да бек даулашханды

Римге болмай къор.

3

Къарт, джаш да бирден.

Къайыкъларын Торденсшольд да

Урушха тизгенд.

Бийчеле да сермешгенле

Джашауларын этгендиле

Ёз джуртха къурман.

4

Болса да алай –

Джурт ючюн ёрге тургъанны

Джау хорлар къалай.

Юйюбюзню кюйдюрюрбюз,

Фредриксхалгъа салайыкъчы,

Барыбыз махтау.

5

Турса уа айхай.

Эркинлик деген кёккёз а

Айтды ол кюн : Хай!

Аны ючюн хар неге да

Аны ючюн, аны бла

Джашадыкъ, ёлдюк. 

6

Баш ёзюр келди.

Къол берди бир сёз да айтмай,

Биз да къол бердик.

Дерт дегенни джууукъ иймей,

Энди ма биз юч къарнашбыз,

Ёмюрге бирге.

7

Этгенде тилек,

Ол кёкдеги эшитгенди,

Болушханды бек.

Джуртубузну къоругъанбыз

Хакъыбызны джакълагъанбыз –

Биз да – халкъ, инсан.

8

Тюз ёрге баргъан.

Таб, аны кёлеккесин да

Чайкъала тургъан.

Биз сюебиз тютюнюн да,

Отну бир да джукълатмазбыз

Бабала джакъгъан.

 

МИНГИ ТАУ

 

1

Джети къат Кёкню чегинде

Джашайды бизни халкъыбыз.

Тауубуз бизни Мингиди,

Минги таулула – атыбыз.

Ай бла Джулдуз нюр джая,
Джарыкъ джаналла башынгда.
Ас-Алан = Малкъар-Къарачай
Туугъанды сени Ташынгда.

Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
 
2

Билсек да тюзню, тенгизни,

Къылыч бла келген къылычдан ёлюр,

Халкъ кючлюд къурчдан, темирден.

Биз чыдагъанбыз, къайыталгъанбыз

Эки кере да сюргюнден.

Ислам динибиз, тюрк да тилибиз,

Бизни дуньягъа танытхан –

Сен бизни халкъны джаныса,

Тураса бирча ариулай.

Чабалла акъ барс, джанлы да

Сени душмандан къоруулай.

Сен Эуро́паны башыса,

Эркин Кафказны къадауу.

Сени бизге тыйыншлы кёрген

Аллахха болсун махтауунг.

Эжиу:
6

Минги Тауубуз, чыммакъ Тауубуз

Азан тауушха ушагъан.

Къаллай насыбды, къаллай къууанчды

Кёк тенглигинде джашагъан.

Нюр тауча, байлаб тураса

Сен Кёк бла Джерни арасын.

Кёб аты болгъан Минги Тауубуз –

Уллу Аллахны саугъасы.

Эжиу:
7

Кёкге чыгъыбмы бараса,

Келибми къалдынг кёкледен?!

Минги Тауубуз, Тейри Тауубуз

Джаратылгъанбыз биз Сенде(н).

Кёлтюрюледи кёлюбюз

Сен кёрюннгенлей къарамдан.

Алан халкъыбыз кюч алад

Зем-зем сууунгдан , хауангдан.

Эжиу:
8

Сен кёрюнесе къуру да

Джети къат Кёкден эннгенча.

Сеннге къараса джаяу да болад,

Ол Боракъ атха миннгенча.

Санга сый бере, кёргенлей,

Тюшгенди таулу атындан.

Джашаргъа да, ёлюрге да

Излегендиле къатынгда.

Эжиу:
9

Кёк мёлеги да, джер адамы да

Сеннге сюелле къараргъа.

Бизни бир-бирге тыйыншлы кёрген

Шукур этейик къадаргъа.

Сен Кёкге джууукъ этесе

Адам улуну дуньяда.

Сен чыммакъ Минги Тауубуз

Болгъанса бизге Орайда

Эжиу:
10

Нюр тауда келе тургъанды

Файгъамбаргъа да керамат.

Нюр тауну Кавказ къарнашы

Сенде болгъанбыз джамагъат.

Минги Тауубуз, чыммакъ тауубуз

Уллу Аллахны саугъасы.

Санга къараса шош болад

Кёлню-джюрекни къаугъасы.

Эжиу:
11

Сен ёхтем сюелген чакъда

Сен сыйыбызса, намысыбызса,

Кёлюбюзню этесе тау!

Биз къылычынгбыз, биз къалкъанынгбыз

Киши салмазча санга дау.

Нарт Минги Тау, сени бла

1

Джашаялмазса»,- дедиле хекимле.

Джер джашаудан арыса джюрек –

Болушурла, болушалырла кимле?

Ёрге къараб мен этдим тилек,

Ышаргъанча этди башымдан къараб Кёк –

Къутулгъанча болдум къайгъыдан, палахдан.

Джети джылгъа мен умут этдим

Джазаргъа аны кёлюн, джазыуун.

Къарыуу чексиз болушурму керти?

Мен бир бурху джан – къарыусуз, болумсуз,

Болгъан кибик аякъсыз, къолсуз,

Джюрексиндим, кёлсюз болуб, джангыдан.

Юч джыл кетди – ёлмедим мен,

Аллахха болсун шукурла, махтау,

Алай а, муратыма джетмедим мен.

Кёлде-джюрекде кёбдю джара, таб:

Ол затны тутарча кёзге,  

Умут этгенимча джазалмадым китаб.

Халкъны къутхарлыкъ айталмадым Сёз.

Биягъы мен тиледим Аллахдан:

«Файгъамбарыбызгъа чакълы бир ёмюр бер.

Ол заманнга да джазалмасам джукъ...».

Тохтайым, айтмайым джукъ.

Болайым таукел, болайым сабыр.

Джанымы алыргъа ашыкъмагъан Аллах,

Айтыр сёзюмю ауузума салыр.

2

Ненча тилегими къабыл этди Аллах.

Мен а палахдан къутулгъан сайын

Анга берген сёзюмю унута келдим.

Гитче палахла бла тюшюндюрюб Аллах,

Мен а аны ангылаб къоялмай,

Дау айтыргъа да турмадым артха.

«Биз кёлтюралмазлыкъ джюк тюлдю джашау,

Дедим да, Аллахха салдым махтау,

Иймандан толса, джарыйды кёлюнг да.

Дагъыда бираздан хакъ джолдан джанладым.

Кёб тилегими къабыл этген Аллах,

Болушмады бу джол. Ангыладым.

Алай а, энди тюзелирге

Сейир тюлмюдю: Аллах джаратхан адам

Былай ёч болгъаны терсейирге.

3

Эки кере къайтарды сюргюнден.

Тюшюнмеген, хакъ джолгъа тюзелмеген халкъ,

Башхалыгъынг бармыды сени сюрюуден?

Ислам динине тюл эсе бек,

Ата джуртуна да тюл эсе сакъ,-

Къалай сакъланыр тюб болмайын халкъ?

Къара таныгъанын да унутса,

Къайры барлыгъын да унутса –

Къалай къалыр тас болмайын халкъ?

Бирикдиреди халкъны иннет.

Къалады ол чыракъсыз, джолсуз,

Джокъду анга Ай бла джулдуз.

Дин-тил болмаса керек,

Ала ючюн турмаса ёрге,

Халкъ ёледи, киреди кёрге.

Башханы алады динин,

Адетин, къылыгъын алады,

Башханы къанын джангыртады,

Кеси уа болады тюб.

Бу кертини  англамаса халкъ,

Узаймайын боллукъду талкъ.

Тамблагъа къарайма къоркъуб.

Халкъыма, джуртума келгенме къайытыб:

Гюнахдан чыгъаргъа — англатыб, айтыб.

Тауланы басыб турады тубан.

Тубан ачылса не кёрюр кёзюм?

Аллах, бер сабырлыкъ, тёзюм.

 

ЭТЕЙИК САГЪЫШ, ОНОУ

Ким джашауун, ким саулугъун,

Тас этгенле сюргюнде.

14-джыллыкъ зулму кёпюр,

14-джыллыкъ сыйрат кёпюр

Сынау эди хар кимге.

Сталинни, Берияны

Къаргъайелле хар кюнде.

Болалмаелле сарыджилик — 

Туугъанла да сюргюнде.

Сибирияны бузларында,

Къалды джарымы халкъны.

Адам тюлбюз, халкъ да тюлбюз –

Унутхан кюн биз аны.

Джыйырма эки минг сабий

Аллай бир да къарт-къарыусуз...

Да не хайыр сёзледен.

Халкъны джарымы ёлдю,

Джуртха къайытханла́ да,

Джашаялмайла рахат.

Къыйынлыкъ кетмей эсден,

Бурунча джюз джыл болгъан

Кёрмезсиз таулуланы.

Буруннгу Къарачайдан,

Къалмагъанды бир джукъ да.

Рахатлыкъ да, саулукъ да

Кетгенле  халкъыбыздан.

Болмаса къраллыгъы,

Ол джыялмайды эсин,

Сакълаялмайды кесин.

Къабарты-Малкъар деген,

Не джумхуриетди бу?

Халкъланы къатышдырыб,

Джокъ этиу иннетди бу.

Бир халкъны эки бёлюб,

Бирин да Къабартыгъа –

Барадыла джангызгъа.

Бёрюле бла итлени

Орман аю харс урады

Кесин обургъа санаб.

Обур огъуна болур –

Алады джаныбызны...

Кеси тюл эсе да,

Оноучусуду обур.

Оноучула, ёзюрле

Чачханла́ СССР-ни,

Чачарла Эресейни.

Биз хазырбызмы анга?

Огъай, минг кере огъай.

Бизге сормазла, айхай.

Оноуу тоноу болгъан,

Тынглаб турмайыкъ ёзге,

Оноу керекди бизге.

Халкъны, Джуртну да къоркъуу,

Тил ёлсе, халкъ да ёлдю.

Тёрт джары чачылгъанбыз.

Керекди джыйылыргъа,

Къутхарыргъа керекди

Ана тилни ёлюмден.

Уятыргъа керекди

Кетерикди чынгылдан

Ол эскермесе кесин.

Итге бурула барады

Джашайбыз джуртубузда

Джюз халкъны бири болуб.

Келеди къоркъуу къайдан?

Этейик халкъгъа сагъыш.

Тау джуртну басхынчы къыш.

 

ТАУЛА ТАБА БАРАДЫЛА ДЖЕЛПЕКЛЕ

Акъ джелпекле тизилгенле тенгизде.

Акъ сёзге да ушайдыла ала.

Барадыла тюшдеча, тенгизде.

Акъ джелпек – ючкюл къанаты къайыкъны.

Къалтырайды, титирейди, джанланады:

Учуб кетерге уа джетмейди къарыуу,

Алай болса да, учханчады барыуу.

Учханлача джаякъла бла тауладан,

Акъ назмуда тизгинлеча кёрюне,

Акъ джелпекле – акъ умутла – баралла.

Ашыгъалла ала къайры – билмейме,

Халым тюрлюдю – джашамайма, ёлмейме –

Ол джанында кёреме да тауланы.

Акъ джелпекле таула таба баралла –

Акъ джелпекле чыгъыб мени кёлюмден

Башлагъанла кърал чекден ётерге.

Тенгиз чек да тыялырмы аланы –

Къарауул кемеден юредиле кёпекле.

Таула таба барадыла джелпекле.

 

БАТЫБ БАРГЪАН КЮН БЛА АТЫБ КЕЛГЕН ТАНГ

«Батыб баргъан Кюн бла

Адамла бизге къарайла алай.

Къачхы шылпы бла

Джазгъы джабалакъ

Бир-бирине тюбегенле къалай?

Кесим да сейирсинеме анга:

Алай а, зарланнган бизге,

Джылкъыбыздан тай тутсун барсын да.

Батыб баргъан Кюнме, билеме.

Къаллыкъдыла Сеннге, Сенде,

Ала бла бирге Акъ сёзюм, джаным да.

Ким джазына-джазыууна бек эртде тюбейди,

Кюнча къарайма бирлеге,

Башхалагъа кёрюне менгирча.

Кертисинде уа ким болгъанымы

Джокъду чеги къуанчымы:

Меннге

Бир кёргенинг бла багъа кесгенсе.

Батыб баргъан Кюнню таякълары

Къыздыралла сени – кюйдюрмей, джумшакъ.

Менден айырылмаз ючюн,

Мийикден мийикге бараса чыгъа.

Алай эте келиб, чыгъарыкъса Кёкге –

Аны ючюн барды рахатлыкъ джюрекде,

Кете барама джазыугъа къайырылмай.

Къыйналса да – рахатды джан:

Батыб баргъан Кюн бла

Атыб келген Танг.

Тюбешгенбиз айырылмазгъа –

Батыб баргъан Кюн бла

Атыб келген Танг.

Сюймеклик – дууабыз бизни:

Джокъду насыблы дунияда бизден:

Биз экибиз – тёнгек бла джан.

Мен кетеме Кёкге, сен къаласа Джерде.

Сен Джерден кетерге ашыкъма –

Джарты къалгъан ишлерибизни тындыр.

Мен кёрюб турлукъма сени

Узакъдан да турлукъма джараб –

Сен Джерде тур – берекетисе Джерни.

«Батыб баргъан Кюн бла атыб келген Танг».

Зауаллыла, билмейле ала

Болгъаныбызны тёнгек бла джан.

Наратла баралла ёрлеб къабыргъагъа,

Ала кёкге чыгъаргъа излейле –

Мен махтау салама алагъа.

Къаяда наратча кёрюнсенг кёзюме,

Алай а, сен эс бурма мени сёзюме,

Къайыкъгъа къайгъырады тенгизде кеме да.

Билмейди бир джан

Батыб баргъан Кюн бла

Атыб келген Танг.

 

СЕРМЕШЕ ТУРГЪАНЛАЙ ЁЛ

- Тыш къралгъа, тынч джашаугъа келгенсе,

Джюрегинги барды мадар багъаргъа.

Палахладан, къайгъыладан кенгдесе –  

Разымыса джашауунга, къадаргъа?

- Ата джуртум тюшеди да эсиме,

Ана тилим тюшеди да эсиме,

Къыйынлы халкъым тюшеди да эсиме —

Разы болалмайма джашауума, кесиме.

Не этерикме мен бу дунияда джашаб,

Ёле тургъанын кёре эсем тилими,

Ёле тургъанын кёре эсем элими,

Башхала кючлей эселе джерими...

Халкъым кетсе, мен къалгъандан не хайыр?

Назму джазама – джокъду адам окъургъа.

Джюреги сангыраугъа, сокъургъа,

Баш ургъаннга дуния малгъа, къуллукъгъа –

Манкъуртлагъа неда къуллагъа

Ёзден сёз, эркин назму керекмиди?

Алай а, Кёкден келеди ауаз:

Сен сёлешиб турма да, сермеш.

Сермеше тургъанлай ёл.

Сени борчунг олду.

Хакъны, халкъны да алларында

Хар бир эркишини олду борчу».

«Къошда джокъгъа — юлюш джокъ» дейдиле.

Алай а джюрекде барды сабырлыкъ.

Не джетмесе да Ата джуртда меннге,

Джетерик болур бир кёр юлюш – къабырлыкъ.

ШАЙЫРНЫ ДЖЮРЕГИ

Назму бёркю, башлыгъы, джамчысы

Халкъын-Джуртун кюрешелле сакъларгъа.

Шайыр а –

Ачыкълай къалады джелге, бораннга да.

Бёркюмю кийдиреме тау джуртуму башына,

Джамчымы къаблайма юсюне –

Нарт джашлыгъымы кёргенча болама,

Тамбламы да кёргенча болама –

Кёргенча болама къадарымы.

Акъ башлыкълы, къара джамчылы деу –

Къара кюннге, акъ кюннге да ушайса.

Ой акъ башлыкълы, къара джамчылы джазыу.

Назму бёркю, башлыгъы, джамчысы

Халкъына-Джуртуна болалла ышыкъ.

Шайыр джан а къалады джаланлай, ачыкълай.

Шайыр джюрегинден этген

Къутхаралла Халкъны-Джуртну,

Шайырны уа тауусулады джюреги...

Шайырны алайды джазыуу, джашауу.

Джазгъы кёкню, джерни да тюшюрелле эсге.

Джашнайды джер, джашнайды Кёк.

Алагъа ушайды джюрек.

Алада джашайды джюрек.

Алгъын ала джашай эдиле джюрекде,

Энди алада джашайды джюрек.

 

МИНГИ ДЖУРТУМ

Джурт!

Хауанг да – суусаб.

Джуртум – Джыртум.

Тум ала, тум къара

Алан Джуртум, Къарачай джуртум!

Акъ кечем, къара кюнюм да,

Акъ бёркюм, къара чебгеним да –

Ислам динли, тюрк тилли Кавказ джуртум.

Ит-тил-чапырагъынг да бола,

Бёрю ауузун байлагъан сёзюнг да бола,

Хазырларынгда бир огъунг да бола,

Джашайма.

Джуртум – джырым, тилегим, дууам да мени.

Кёз байлай, келсе уа ингир –

Айырылмаздан къучакъларыкъма сени,

Минги джуртум, джандет джуртум мени.

 

КЕРАМАТЛЫ                                            

Таша, тамаша тауушланы эшитген къулагъы,

Джанында хамайылы, къолунда мынчагъы –

Хакъ сёзню, Акъ сёзню да айталгъан Джырчы Сымайыл.

 

КЪАЧ БЛА ДЖАЗ

1

 

Бишген кёгетлени джыяды бир къыз.

Джюрек бачхада бишген сезимлени уа

Ол къызгъа узатама кесим.

2

 

Алай кёрюнеди ол къыз.

Къачхы джюрегим ачылыбды джазгъа –

Аккыллы бола, къарайды къыз.

Сора, ышарды да – кёрюндю

Кече арасында тийгенча Кюн.

Бир Кёк адамы бола,

Бир джер адамы бола –

Кёк-джер адамы бола,

Тейри адамы бола,

Джашайма алай.

Джер аягъымдан,

Кёк тамагъымдан

Алгъан кёзюуле да болалла.

Ол заманда

Къутхарады мени

Не Хакъ сёз,

Не Акъ сёз.

Ёле, тириле,

Джер бла Кёкде

Джашайма алай.

Назмула, аятлача,

Келелле эниб.

Ала джашарыкъла

Мен къалсам да ёлюб.

Ала къутхарлыкъла

Ёлюмден мени.

Алай а, тилни

Къут-ха-ра-лыр-ла-мы?

Тил ёлсе –

Ёллюкме мен да,

Ёллюкле ала да.

Ана тил ючюн

Сермешеме мен,

Сермешеди назмум да.

Дин къазауатда ёлген

Болады шейит.

Джурт къазауатда ёлген

Болады джигит.

Тил къазауатда ёлген а?

Иманы-дини кючлю болса,

Халкъ сакълар джуртун, тилин да.

Бурулады Кёкге джюрегим, Сёзюм да:

Бизни джаратхан

Тюб этиб къоймаз бизни.

Келеди Кёкден ауаз:

Этсегиз мадар – этерме къадар.

Дин-тил-джурт къазауатха киребиз

Назмум, кесим да.

Халкъны ёлюмден къутхарыуду

Ангым, эсим да.

Бизни Адам этген, Халкъ этген –

Дин-Тил-Джурт.

Аланы къорууларбыз, сакъларбыз –

Тюл эсек манкъурт.

Келген сагъатда джарыкъ танг атыб,

Харам джукъугъа турма батыб:

Тур сен да танг бла бирге.

Кюнюнгю башла

Къуллукъ этиуден Аллахха-Тейриге –

Тейри адамыса сен.

Абдез ал да, ую намазгъа.

Тиле рахатлыкъ элинге, Кавказгъа.

Джууукъгъа, узакъгъа – бютеу дуниягъа

Тынчлыкъ-рахатлыкъ тиле Аллахдан.

Тиле Джерни халкълары ючюн.

Инсан, миллет хакълары ючюн

Кюреширге иннет эт, ант эт:

Алайсыз –

Болаллыкъ тюлсе Адам не Поэт.

Къуран тилинде – сурала, аятла.

Ана тилингде – хапарла, назмула.

Хакъ сёзге да, Акъ сёзге да болайыкъ сакъ:

Аласыз – джокъду не Адам, не Халкъ.

Танг келеди джарыб, атыб.

Джанынгы терезелерин – кёзлеринги ач:

Табигъатда барды къууанч –

Джангы танг келеди атыб.

Джангы кюн келеди Джерге.

Тангны, Кюнню ал да нёгерге,

Атлан джолгъа – болурса джетерге

Муратха. Бар. Хакъ джолда бар.

Аллаху акбар.

ТЮРЛЮДЮ АДАМ

Бек тюрлю джанды адам.

Башына этмез да мадар,

Ауур, ачы кёрюнюр къадар.

Башын кеси сугъар палахха,

Дагъыда дау салыр Аллахха.

Хакъ джолда барыргъа унамаз.

Терс джолда абынса, джыгъылса уа,

Аллахдан болушлукъ тилерге уялмаз.

Бек къуджур джанды адам.

Къара таныгъан, къара джайгъан

Бир адам бар эсе халкъда,

Ол халкъ Хакъ джолгъа къайытыр деб,

Барды умут.

Инсан, миллет хакълары ючюн

Кюрешген бир адам бар эсе халкъда,

Ол халкъ хакъын табар-къайтарыр деб,

Барды умут.

Хакъ сёз бла халкъны нюрлендирген

Бир имам бар эсе халкъда,

Хакъсызлыкъгъа, намыссызлыкъгъа

Хорлатмаз кесин халкъ.

Акъ сёз бла джюреклени игилендирген

Бир Джырчы, Назмучу бар эсе халкъда,

Ол халкъ Ана тилин унутмаз, тас этмез деб,

Барды ышаныу.

Тарих эсни, миллет ангыны

Къозгъаб тургъан бир тарихчи бар эсе халкъда,

Ол халкъ кесин, джуртун да

Сакълар деб, барды умут.

Бир адам

Бир адамны къой, бютеу халкъны да

Къутхарыргъа боллукъду –

Бащда болса билим,

Джюрекде болса иман.

Халкъыбызгъа джетгенди заран.

Кимден, неден, къачан, къайда?

Турмайыкъ да тарыгъыб, джылаб,

Соруулагъа табайыкъ джууаб.

Хорлагъан эсе миллетни заран,

Сора азды ол халкъда иман.

Джашамагъаннга буюргъанча Аллах,

Джетеди кёб тюрлю палах.

Ёсмейди аны ангысы, саны да,

Бузулады джашауу, къаны да –

Сюрюуге бурулады ол,

Итлеге аш болады ол.

Тас эте джуртун эм тилин,

Тас эте намысын, бетин,

Джоюлады, чачылады халкъ,

Ахыры – болады талкъ.

Тюб болгъан халкълагъа къарай,

Думп болгъан тиллеге къарай,

Халкъыма этеме сагъыш –

Джашарыкъмыды Малкъар-Къарачай?

Халкъыбызгъа джетгенди заран.

Кимден, неден, къачан, къайда?

Турмайыкъ да тарыгъыб, джылаб,

Халкъны къутхарлыкъ табайыкъ дууа.

ПОЭТНИ ДЖУРТУ

Юйюм-кюнюм джокъ деб,

Шайыргъа боламыды тарыгъыргъа?

Адамгъа дуния малгъа табыныргъа

Джарамайды, шайыргъа уа – артыкъсыз да.

Поэт эсе адамны ёзю,

Сора, аны юйю-кюню да,

Къабыры, кебини да –

Сёзюдю, Сёзю.

Ана тилиди, Акъ сёзюдю

Джан джурту шайырны.

Поэт иманындан чыгъады

Унутхан кюн аны.

БУСАГЪАТДА ЭМ КЕРЕК МЕННГЕ

Бусагъатда эм керек меннге –

Къалам бла къагъыт.

Буруб кечеми да кюннге

Кюрешеме джазыб.

Къара къайгъыдан Акъ сёз

Къутхарады мени.

Сабырлыкъ, таукеллик да бериб,

Джашаугъа къайтарады мени.

ТАШ, ТЕРЕК, ДЖЮРЕК

«Кёб джат да, бек чаб».

Кюндюз бош ийген заманымы

Артха къайтарама деб,

Кече узуну джазама тохтамай.

Алай а, би́р халгъа

Эки кере кирмезсе.

Кетген заманны да

Ызындан джетмезсе.

Энди сёз да – башха,

Заман да башха.

Не болгъан болур

Терек бла Ташха?

Терекни кесгенле. Ансыз –

Таш да кёрюнеди джансыз.

Кюйген джулдуз – Таш,

Терексиз къалай болур баш?

Джулдуз Джангыз Терекни кёрюб,

Джети къат Кёкден эниб

Келген эди. Энди джокъду Терек.

Кюйген Ташха ушайды джюрек.

НЕ КЕРЕКДИ КЪАРАЧАЙГЪА?

Джети къат кёкден тюшген эсе да,

Джети къат джерден чыкъгъан эсе да,

Бу ташха –

«Къарачайны Къадау Ташы» дейдиле.

Джети къат кёкден тюшген Сёзюм,

Джети къат джюрекден чыкъгъан Сёзюм –

Хакъ Сёзюм, Акъ Сёзюм –

Къарачайгъа Къадау Сёз болалмазмы?

Анга

Джуртда Джангыз Терекге тенг боллукъ,

Къарачайны Къадау Ташына тенг боллукъ,

Бир Джангы Сёзню, Джангыз Сёзню табалсам,

Аны Къарачайгъа Къадау Сёз эталсам –

Санарем адамлыкъ, шайырлыкъ борчумдан да чыкъгъаннга.

Уллу Аллах, аллай фахму, аллай насыб бер манга.

Азды дунияда иман, билим, окъуу:

Джангыз Терекни кесгендиле, билебиз,

Къадау Ташыбызгъа да барды къоркъуу.

Джангыдан чыгъар ючюн Терек да,

Джангыз Терекден болур ючюн Чегет да,

Сакъланыр ючюн Къадау Таш да, Терек да –

керекди Къадау Сёз Къарачайгъа.

Агъыб баргъан къуу чапракъларына къарай,

Терен бушууда сын къатханла терекле.

Озуб баргъан заманына алай

Къыйналады адамны да джюреги.

Джюрекни да болады заманы.

Аманы – бошалады ол да.

Чапракъладан толуду джол да,

Теблеген да гюнахды аланы.

Джангыз Терек – ол бютюн да мыдахды,

Нёгери да джокъду таяныргъа.

Не этейик, оноу этген – Аллахды:

Керек болур бойсунургъа къадаргъа.

Да алайды: оноу этген – Аллахды.

Ол джорукъгъа бойсунмагъан джюрек а,

Къарт болургъа унамагъан джюрек а –

Башхалагъа, кесине да – палахды.

Къаядан нарат терек къарайды:

Кёгергенлей кетеди ёмюрю.

Шайыр джюрек да туура ма алайды –

Тюрленмейди, билсе да ёлюрюн.

Нарт къолума джаш джюрегими алыб,

Билгич джюрегими къол аязыма алыб,

Къачны ичи бла мен Джаз таба барама.

Къыбыламалыкъ этеди джюрегим,

Джолну уа хорлайды джюрюген –

Сакъла мени. Кюн аманнга къарама.

Джетерикме айдан, джылдан болса да,

Къач да, къыш да – недиле поэтге?

Мен къартлыкъдан, ёлюмден да къутулуб,

Джаным саулай къайытырыкъма джандетге.

НАМАЗ БЛА БАШЛАНМАСА, БОШАЛМАСА КЮНЮНГ...

Намаз бла бошалмаса кюнюнг,

Къалай джукъларса рахат болуб кёлюнг?

Намаз бла башланмаса эртденинг –

Къабыл болурму этеригинг, этгенинг?

КЪАРАЙМА ДЖАГЪАДАН

Кеси кесин джарлы этген бир адам,

Мен къарайма таула таба джагъадан.

Ата джуртха тансыкъ болсам да кемсиз,

Арабызда – мен ёталмаз бир тенгиз.

Джюрегими къайыкъ этиб ётерге,

Хаджи болсам да, Кязим хаджи тюлме мен.

Назму джазсам да, Джырчы Сымайыл тюлме мен,

Къанатлы сёзюм бла кёктюн учуб кетерге.

Берилмегенди алагъача керамат.

Шыйыхлыгъым джокъду мени, не этейим.

Джюрегимде барады къазауат –

Тынгы-тынчлыкъ табалмайма, не этейим.

Ана тилди анасы поэтни,

Ол саулукъда поэтни да кёлю токъ.

Ол ёлмесе, поэтге да ёлюм джокъ.

Ана тилди къаны-джаны да аны.

Ата джуртду атасы шайырны.

Джангыз Тереги, Къадау Ташы да Джуртну –

Шайырды, ана тилде дуа этген, джыр этген.

Тилге-Джуртха джарлы джанын къор этген.

Джангыз Тереги, Къадау Ташы да Тилни –

Шайыр деген, Поэт деген Олду.

Шайыр джюреги –  чегиди Джер бла Кёкню:

Нюр джарыкъны тиллендирген олду,

Кюн таякъны сёлешдирген да олду.

Джуртсуз, тилсиз – джокъду джашау шайыргъа.

Поэтни ол экисинден айырсанг –

Джашауу бурулады азабха. Насыбха,

Джуртсуз къалса да, тилсиз къалмайды поэт.

Алагъа къуллукъ эте джашайды, ёледи поэт.

Ёлюую да аланы джашарларына болады себеб.

Барадыла таула таба кемеле.

Къыйналама айырылалмай аладан.

Ташаялла кёз туурадан кемеле...

Менгир кибик сын болгъанма джагъада.

Джигитле къайыталла Джуртха –

Джазгъы хауа айланады бери.

Мен да минеме атха

Болалсам деб, аладан бири.

Тизилге́нле ызындан Къарчаны

Адурхай, Будуян, Науруз , Трам.

Къылычларында аланы

Джылтырайды атыб келген Танг.

Джарытады аланы джолларын

Нюр джарыгъы джулдуз бла Айны.

Эслейме ол джолда баргъан

Татаркъанны, Умарны, Джаттайны...

Мен джырлайма аланы джырларын –

Заман къайытады артха.

Биз а барабыз алгъа,

Ат ёшюнле бла чача джылланы.

Къазакъ бёрюле да къайытыб Джуртха,

Къурайла кърал, болалла джыйын.

Халкъ-Джурт ючюн киреллле отха,

Бёрю къауумну кёлтюре сыйын.

Насыбы тутхан муратха джетерикди,

Кёбле, ой кёбле къаллыкъбыз джолда.

Ёзге Халкъыбыз – джашау этерикди,

Эркинлик сакълайды алда.

НЕ ЭТСИН ДЖЮРЕК ДА ДЖАРЫЛМАЙ

Джокъду дауум адамгъа, ёмюрге да:

Джазыуун хар ким джазады кеси.

Турдум къоркъуб джашаргъа, ёлюрге да...

Энди аны айтама несин?

Тарпан джюрекге салдым ауузлукъ,

Сезимле къалдыла сёзлеге бурулмай.

Энди бары къыйнайла мени –

Не этсин джюрек да джарылмай?

ТЕЙРИ АДАМЫМА МЕН

Бир джанлыгъа́, бир ба́рсха бурулады джаным:

Джокъду ишек – тюрк къанды къаным.

Джаратыб мени Минги Тауну ташындан,

Тейри къараб турады башымдан.

Тейри адамыма мен.

Дарман излей джюрегиме,

Айландым Джерни тёгерегине.

Тенгизлени, тюзлени да кёрдюм.

Джуртума тансыкъдан да ёлдюм.

Излесем да – табмадым дарман.

Халым мени – амандан аман.

Тюнгюлдюм да, болдум рахат.

Кёрюндю кёзюме ахрат.

Кетгенлени кёрдюм да анда,

Басдым кёлюмю:

Заманында келе-келиб,

Эшик ача эсе алагъа,

Сора,

Саламын алайым ёлюмню.

1

Болса да туугъан джурту мийик,

Бек болса да къаясы-тауу,

Кёбдю аны душманы-джауу.

Кийик кюрешеди сакъларгъа джанын.

Бёрю да, уучу да марайла аны.

Кийик къаргъамайды джанлыны –

Бёрюден къутхарлыкъды къаясы аны.

Къаргъайды кийик, джангыз, адамны –

Кёбле ачыгъанла къолундан аны.

«Тынчлыкъ-рахатлыкъ унутсун сени,

Илинмек аджал къурутсун сени.

Сен айланнганча бизни ызлай, марай,

Ёлюм да ызынгдан айлансын алай.

Джан къайгъыда айланнгын ёмюрюнг.

Калак итлеге аш болсун ёлюгюнг.

Саулугъунгда адам улу сени этсин харам.

Ёлсенг – къабыр юлюш табылмасын джерде...»

Былай къаргъады уучуну кийик.

Ол а тура эди къара шкогун джерлеб.

Уучуну огъу тийди кийикге.

Кийикни къаргъышы джетмеди уучугъа.

Алай а не бек келди айтырым

«Кийикни къаргъышы джетди,- деб,- уучугъа».

2

Джанлы, джансыз табигъатха да

Кертибиз дуниягъа, ахратха да,

Адамыракъбыз къалгъанладан.

Джашасакъ да сёз таулада, мийикде,

Джюрегибиз, джазыуубуз да ушайды кийикге.

Марагъанла бизни – марайла Сёзню.

Марагъанла бизни – марайла шийирни.

Ана тилге атылгъан окъну

Кёкюреклери бла, джюреклери бла тыялла шайырла.

Ана тилни ахыр поэти ёлген кюн,

Ёлюмге ачылады джол:

Джакъсыз къалгъан тилге джууукълашады ол.

Импер уучула амантиш итлерин да юсдюрюб,

Ана тиллеге, миллет тиллеге чыкъсала да уугъа,

Хакъ поэтлени бошагъынчы ёлтюрюб,

Ана тиллени къуруталлыкъ тюлдюле ала.

Дин-Тил-Джурт къазауат барады:

Кийик джюреги шайырны

Къазакъ бёрюге бурулады.

КЪАЧХЫ ТЕРЕКНИ ТЮБЮНДЕ ДЖАЗ

Къачхы терекни тюбюнде,

Аны чапракълары да юслерине агъа,

Сиреледиле къучакълаб бир-бирин

Джаш бла къыз.

ДЖАНЫМ КЪУРМАН АТА ДЖУРТУМ КАВКАЗГЪА

Ким биледи не боллугъун тамбла?

Ант этейик атыб келген танг бла

Хакъ буюргъан хакъ джолдан таймазгъа.

Къара кючле бий болмазла Кавказгъа.

Эркинликни, ёзденликни белгиси,

Джигитликни, ётгюрлюкню юлгюсю,

Тау адетни, намысны да кюзгюсю –

Джаным къурман Ата джуртум Кавказгъа.

ТЮЗМЮДЮ АДАМ БАРГЪАН ДЖОЛ?

Тюшюмде кёргеними излей тюнюмде,

Тёрт дунияны къыдырыб чыкъдым.

Табмадым, алай а умут кёлюмде

Къалмады джукъланыб.

Барады заман. Барады адам

Тенгизден-теркден да ётюб.

Къайда эсе да барды насыб...

Джокъ эсе уа?!

Къалюбаладан Ахырзаманнга

Элте эсе джолу адамны,

Сора,

Ол дуниядамы?

Хакъ кёлю бла ийнаннганлагъа,

Мен сукъланама алагъа.

Ийнанмагъанла да

Насыблыдыла кеслерича.

Чайкъалгъанладыла эм къыйынлы.

Барады заман. Барады адам.

Ёлюммю, ёлюмсюзлюкмю –

Не сакълайды аны алда?

Сокъур сау болуб,

Дагъыда ызына айланыб болгъанча сокъур,

Джокъдан бар болуб, дагъыда джокъ болуб кетген,

Аны да биле джашау этген...

Ой не къыйынды къадары адамны.

Алай а, сорсала адамгъа:

«Джашауунг ёлюм бла бошаллыкъды,

Излеймисе келирге джашаугъа?»,-

Не айтыр эди, билмейме, адам.

Келирге, келмезге –

Аны оноуу да джетмейди адамгъа.

Кетерге, кетмезге –

Аны оноуу да джетмейди адамгъа.

Барады заман. Барады адам

Тенгизден-теркден да ётюб.

Къайда эсе да барды насыб...

Джокъ эсе уа?!

Джокъ эсе да, барады адам.

Саудан ёлюб къалмайды ол.

Алай а, ёлюмге элте эсе,

Тюзмюдю адам баргъан джол?

КЮН ТАЯКЪДЫ МЕНИ КЪАЛАМЫМ

Кюн таякъды мени къаламым.

Кёлге тийириб, аны бла джазама

Сюймекликни дуниягъа саламын.

Онг джанына салам берсе –

Къалюбаладан келе джууаб,

Сол джанына салам берсе,

Ахырзамандан келе джууаб,

Олтурады ныгъышда къарт,

Эски тоннга чырмалыб.

Не аман къартды джаным.

Нарт сёзлеге чырмалыб,

Эки дунияны арасында,

Теке къалкъыу этеди.

АДАМЛАЧАЛЛА ТЕРЕКЛЕ ДА

Чегетде терекле да болмайла бирча:

Кими – узун, кими къысха;

Кими субай, кими базыкъ;

Кими тюз, кими къынгыр.

Кими нарат, кими бусакъ;

Кими эмен, кими тал;

Кими кёгетли, кими кёгетсиз...

Элде адамлачалла

Чегетде терекле да.

Джаныуарлыкъ да, хайуанлыкъ да,

Шайтанлыкъ да, адамлыкъ да,

Билимлилик, джахиллик да

Алашалыкъ, мийиклик да –

Адам джюрегинде джашайла бары,

Бир-бири бла сермешелле бары.

Джети къатлыды джюреги адамны.

Бирер тюрлюдю хар къаты аны.

Бир къаты – кир, бир къаты – нюр...

Адам къайсы бла бола билир?

Сынаудан сора, Соруу кюн келир.

Адам улугъа къарасам,

Сууабын-гюнахын санасам,

Болама учарча Кёкге,

Болама кирирча джерге.

Келгенлей джашарым, ёлюрюм,

Барады кетиб ёмюрюм.

Джууукъ болгъанлы дуниядан ахратха,

Башха тюрлю къарайма табигъатха.

Къач алады. Саргъалгъанды болгъан.

Терекле сюелеле джалан.

Таукеллик, сабырлыкъ да барды алада,

Къышхы тылпыу сезилсе да хауада.

Мен разыма къачан да Терекге,

Тюз тургъаны ючюн джер бла Кёкге.

Солургъа хауа бергени ючюн,

Таш башында да джашау этгени ючюн,

Ёлюмге да аякъ юсде тюбегени ючюн,

Ол артыкъ да джууукъду джюрекге.

Къарасам Къобан джагъада Таш бла Терекге,

Джуртум бла Халкъымы кёргенча болама.

Сууун ичиб, ташын джалаб турурча болама –

Махтау Суугъа, Ташха, Терекге.

Сёзю алача джараргъа миллетге,

Аллах болушсун шайыргъа-поэтге.

Джууукъ болгъанлы дуниядан ахратха,

Башха тюрлю къарайма табигъатха.

ДЖУЛДУЗЛА БЛА АЙРЫМКАНЛА

Къара халкъ – тенгизди,

Адам – айрымкан.

Алай а,

Айырылгъанны андан

Сюймейди.

«Бир адамым болду деб Адам»,-

Къууана билмейди.

Айрымканны ангылагъан,

Анга къууаннган –

Башха айрымканды джангыз.

Къарангы́ да – джаннган джулдузну,

Аны джылытхан, джарытхан джулдузну

Махтар орнуна, къол аязында тутар орнуна,

Излейди джутаргъа, джукълатыргъа.

Джулдузну ангылагъан,

Анга къууаннган –

Башха джулдузду джангыз.

Айрымканла тенгизде, джулдузла Кёкде –

Къарнаш-эгеч сизсиз джюрекге.

Сизден узакъ, сизден да джууукъ

Дунияда манга джокъду бир джукъ.

ЮЙЮМДЕ-КЁЛЮМДЕ ДЖАНАДЫ ЧЫРАКЪ

Биз отну ёлтюрмейбиз, ёчюлтмейбиз –

Джукълатхан этебиз джангыз.

Арыгъаны кетсе, къарыу алса,-

Уятабыз джангыдан.

Ол бизни бирибизди,

Джашайды бизни бла.

Джукъласакъ – аны да джукълатабыз,

Уянсакъ, аны да уятабыз.

От – бизни бирибизди.

Чыракъ да алай.

От бла, чыракъ бла –

Джылыу бла, джарыкъ бла

Барабыз джашай.

Оту, чырагъы болмагъан юй –

Юймюдю ол?

Ышара-кюле, юйюмде-кёлюмде

Джанады чыракъ, джанады от.

Джюрегим джана, бурулгъанды

Отха, чыракъгъа.

Алай а, кимди (бармыды!)

Аны джукълатырыкъ, уятырыкъ?

Джюрегими уятады азан –

Харам джукъу мени хорламаз.

Тёнгегими тазалайды абдез,

Джюрегими тазалайды намаз.

Аллахха къуллукъдан башланады кюнюм.

Аллахха къуллукъда тауусулур ол.

Хакъ джолду мен баргъан джол.

Иманы толугъа джокъду ёлюм.

Шыйыхлагъа, шейитлеге ачыкъды джандет.

Ол къауумданды Хакъ Джырчы-Поэт.

Адамны, халкъны джууукълашдыра Хакъгъа,

Къарагъа къара дейди, акъ дейди акъгъа.

Къара халкъгъа таныта къара,

Акъ сёзю бла джарыта аны,

Джашайды, ёледи поэт.

Къалады сёзю – чырагъы дунияны.

Хакъ сёз бла Акъ сёзню салыб базманнга,

Къайсы дженгер деб къарагъанла,

Джангыладыла, не ючюн десенг,

Аланы бир-биринден айырыргъа,

Джокъду мадар:

Бирдиле ала, биргедиле ала.

ХАКЪ сёздеди АКЪ сёз.

ХАКЪ сёзденди АКЪ сёз.

Хакъгъа къуллукъ этеди Акъ сёзю бла шайыр –

Алай бла келтиреди халкъына хайыр,

Алай бла келтиреди адам улуна хайыр.

Аллай келгенди заман:

Хакъ дин ючюн хар бир адам

Къобмасакъ, турмасакъ ёрге –

Джахиллик ётерикди тёрге.

Аллай келгенди заман:

Ана тил ючюн хар бир адам,

Къуугъун этиб, турмасакъ ёрге –

Тилсизлик джетерикди бизге.

Аллай келгенди заман:

Ата джурт ючюн хар бир адам,

Биригиб турмасакъ ёрге –

Джуртсузлукъ джетерикди бизге.

Кеси джазмаса джазыуун халкъ,

Башхала джазалла аны.

Кеси джазмаса тарихин халкъ,

Башхала джазалла аны.

Дин-тил-джурт ючюн къазауат

Бютеу дунияда барады.

Хакъы ючюн кюрешмеген халкъ

Аякъ тюбде къалады.

Аллай келгенди заман:

Сыналады –

Хакъ джолну барамыды халкъ?

Тыйыншлымыды

Аллах берген динине-тилине-джуртуна?

Аллай келгенди заман:

Сыналады –

Адамммыды адам,

Халкъмыды халкъ?

Огъесе,

Бурулуб манкъуртха, сюрюуге,

Дин-тил-джурт деб, билмей бириге,

Бир-бирине болуб юрюучю,

Ит къауумну да этиб кесине сюрюучю,

Кесин кесдире, ашата,

Башхаланы айныта, джашата,

Дуниядан боллукъмуду талкъ?

Къыямат кюннге ушаш келгенди заман –

Джууабха тартыллыкъды хар бир адам.

Соруллукъду: халкъынгы сакълар ючюн –

Дининги-тилинги-джуртунгу сакълар ючюн –

Не этдинг? Этдингми мадар,

Уллу Аллах этерча къадар?!

Болгъан эди аллай бир ёмюр:

Къартла Къураннга, дууагъа,

Джашла сауутха-сабагъа

Таяннган эдиле –

Тургъанелле зулмугъа къаршчы.

Шамил шыйых болгъанед башчы.

Джашай эдиле Къуран бла Шериат бла.

Къылаелле бары намаз.

Душманнга, дуния малгъа тюл, –

Аллахха табынаед Кавказ.

Бюгюн а табынабыз кимге, неге?

Тюзюн айтыргъа бурулмайд тилим.

Алай а, Кёкден келеди ауаз:

«Дженгиллик этерге джарамаз.

Сизни къутхарлыкъ – Иман бла Билим».

Ол аятны къайтарады джюрек.

Хакъ бла болгъаннга джокъду ёлюм.

Таукеллик, сабырлыкъ да береди Кёк:

Халкъны сакъларыкъ – Иман бла Билим.

Минги Тау кёрюннгенликге акъ,

Ичи отду – турады къайнай.

Аны этегине къысылыб халкъ,

Къоркъмай да джашайды къалай.

Тышы кёрюнсе да рахат,

Ичи турады къайнай:

Бир бетде дуния бла ахрат –

Минги Тау кёрюнеди алай.

Суула саркъгъанча бюгюн андан,

Тамбла от ырхыла болурла келирге.

Алай а, багъалы не барды Джуртдан –

Излейбиз Джуртда джашаргъа, ёлюрге.

Минги Тауну этегинде суула –

Агъы, къарасы, ачысы, джылысы –

Бары джарайла ауругъаннга, саугъа...

Минги Тауубуз, тюрленмей джаша!

Сен тазалайса джерни, хауаны, сууну да,

Кёзню, джюрекни да тазалайса сен.

Байрагъыча кёрюнесе джашауну да,

Ахырзаманнга дери тур былай эсен.

Сенден айырылыб кёб инджилди халкъ –

Эски джарала туралла ашлана, къыйнай.

Бизни этерге излейле бюгюн да талкъ –

Джюреги́м, тау ёзекча, турады къайнай.

Тынч болмады къадарыбыз бизни,

Энтда тёрт джаныбыздан марайды палах.

Минги Тау бла Минги таулу, сизни

Энди бир-бирингден айырмасын Аллах.

Бютеу джерге ахырзаман келиб,

Башха дуниягъа кёчген тёребиз болса,

Анда да Минги Тауну излеб,

Тёрт джаныбызгъа болурбуз къарарыкъ.

Не бу дунияда Минги Тау бла къалыргъа,

Не ол дуниягъа Минги Тауну да алыргъа –

Тилерик болур уллу Аллахдан халкъым.

Тауундан айырылса къалай болур халкъым?!

Айырылыб, онтёрт джылны тузакъда,

Минги Тауну тюшде кёре, узакъда

Джашагъанбыз, термилгенбиз, ёлгенбиз.

«Ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да,

Ата джуртха къайытырыкъбыз»,- дегенбиз.

Къыямат кюн да мен тилерме, айтырма:

«Аллах, бизни Минги Таудан айырма».

Поэт Сёзден джаратылгъаны кертиди, тюздю.

Поэтни эки дуниясы да — Сёзюдю.

Сёз – поэтни къаны-джаныды, ёзюдю.

Поэтге дуния намыс, ахырат азаб да – Сёзюдю.

Джети къат Кёкню, джерни, джюрекни да кёрген

Ючюнчю кёзюдю поэтни Сёз.

Сёз – Кёз. Сёз – Ёз.

Ёзню кёзюдю Сёз.

Ёзню кесиди Сёз.

Сёз джашаууду поэтни.

Поэт джашаууду Сёзню.

Поэт ашаууду Сёзню.

Шайыр джанладан къуралгъан,

Шайыр джанла джашагъан дунияды Акъ Сёз.

Поэт ёлсе,

Саны Ата джуртуна кёчеди,

Джаны уа – Ана тилине.

Джангыз Терекни джаны

Къадау Ташда джашайды.

Хар кетген поэт

Джанын Ана тилине къоюб кетеди –

Ёлюую бла да

Ана тилини джашарына бола себеб.

Сёзюм:

Акъ сууда Къара таш.

Къара сууда Акъ таш.

Къобан бойнунда Къадау таш.

(Каабаны къара ташыча болургъа уа къайда:

Хакъ сёзюм ушайды Каабаны Къара Ташына,

Акъ сёзюм а – Къарачайны Къадау Ташына).

Сёзюм:

Акъ булут, къара булут.

Акъ башлыкъ, къара джамчы.

Сёзюм джерденди – къараякъды.

Сёзюм кёкденди – акъсюекди.

Сёзюм бурундан келген узун хапарны къысхасыды –

Нарт сёздю.

Сёзюм джангы туугъан джулдузду –

Джарыгъы энди джетерикди сизге.

(джарыгъы джетмей къалыргъа да болур.

(джарыгъы джетерге ол кеси ёлюрге да болур.

джарыгъы джетерге, Джерде джашау болмазгъа да болур.

Бир башха айтыу да тюшеди эсиме:

«...къалюбалада туугъан бир джулдузну

ахырзаман бола джетгенди Джерге джарыгъы...».

Не этгин: сёзню да, джулдузнуча, тюрлюдю къадары).

Сёзюмде – ёзюм.

Келсе да ёлюм,

Тас болсам да кесим,

Сёзюмде къаллыкъды ёзюм.

Сёзю керти болса,

Сёзюне керти болса,

Дохтур антынача,

Поэт да борчуна тюз болса,

Дохтур – адамныча,

Поэт да ана тилин

Кюреширикди сакъларгъа, айнытыргъа.

Бир Хакъ сёз бла,

Бир Акъ сёз бла

Халкъны, тилни, джуртну да

Боллукъду къорургъа, сакъларгъа.

Хакъ сёзюм, Акъ сёзюм –

Ёлюмню аллына бол буруу.

Джел бургъан, эл бургъан Элбурусча –

Минги Тауча –

Агъаргъанлай, джарагъанлай тур.

Алгъын бишген кёгетле эдиле

Джаным-тиним.

Энди уа джашиллеге

Къарайды кёзюм.

Мен билмейме, некди алай,

Некди алай.

Огъесе, не къадар

Бата барсанг джерге,

Ол къадар бегирекми

Къарайса Кёкге?

Не татымлы, ариу

Болса да бичен,

Ол джашил кырдыкга

Къалай болур тенг?

Къач ала артыкъсыз да

Тансыкълайма джазны.

Джюрек сезеди – э́нди

Кёрмезме аны.

Кёрмезме аны,

Тюбемезме анга.

Кетгенден, келликден да

Хайыр джокъду манга.

Кетген да, келлик да

Менден бирча узакъ.

Къаяда Терекге

Къалгъанма ушаб.

ДЖАНГЫЛМА

«Джерден игиди,- дейсе,-

Кёкде хал...».

Алай эсе, нек тураса,-

Ёл да къал.

МИНГИ ТАУДА ТАБАРЫКЪСЫЗ МЕНИ

Джаз ала келдим дуниягъа,

Къач ала уа башлагъанма кетиб.

Энди къышны сакълайма джангыз,

Къалгъан чакъладан алдым юлюшюмю.

Джаз ала джалан аякъ чабдым

Кесиме ушаш гяхиникде.

Джай ала керилиб чалкъы чалдым

Гелеу кырдыклы биченликде.

Кюз бола бир къызгъа тюбедим –

Сюйген, кюйген да этдим.

Халкъгъа, Джуртха да борчуму тёледим,

Энди башлагъанма кетиб.

Батыб баргъан кюнюме къарай,

Минги Таугъа ёрлеб чыкъдым.

Къышха тюбедим аны башында,

Бораны, къары бла къучакълайды къышым.

Шыйыхла, шайырла да бек сюйген

Минги Таугъа орналды джаным.

Кязимни, Сымайылны, Къайсынны да

Рухларына тюбедим былайда.

Зикир да, джыр да, назму да

Къыйынлы джаныма бола себеб,

Минги джанланы арасында

Минги Тауда табдым рахатлыкъ.

Кязим – Налчыкъда́, Къайсын – Чегемде,

Джырчы Сымайыл да – Терезеде.

Алай а, аланы джанларына

Къууандым тюбеб Мингиде.

Мени къабырымы уа табмазсыз

Не Хурзукда, не Учкуланда.

Не Къызыл-Къалада, не Акъ-Къалада,

Не Шимал Джолда, неда къыбылада...

Мен Минги Тауну чыгъыб башына,

Кеси кесими асрагъанма анда.

Азан къычыргъанлай турлукъду джаным

Чыммакъ къарладан, борандан.

Къарашауай буз сюммеклерин эмиб ёсген,

Къарачай ташын джалаб, сууун ичген,

Анга атаб, Сымайыл джыр, Къайсын назму этген

Минги Тауда табарыкъсыз мени.

Тюбер ючюн хаджиге, джырчыгъа, назмучугъа

«Кёкге джетген мийикге» чыгъаргъа керекди.

Азан да, джыр да, назму да тарталла ёрге –

Тохтаусуз алгъа, ёрге къараргъа, барыргъа керекди.

Минги Тауда тюбедим къышыма

Мен нисанда туугъан бир инсан.

Энди Минги Таудан къарагъанлай турлукъма сизге,

Айта назму, къычыра азан.

ХАЛКЪ АУРУЙДУ — КЕРЕКДИ ДАРМАН

Халкъыбызгъа джетгенди заран.

Анга джарарыкъ бир дуа, дарман

Алайыкъ кимден, табайыкъ къайдан?

Таула гюрюлдейле къуугъундан-хахайдан.

Башлагъанбыз кетерге джардан-къаядан:

Къул болургъа тебрегенди ёзден халкъ,

Ит болургъа башлагъанды бёрю халкъ –

Дуния малгъа табынады Тейри халкъ.

Харамдан-гюнахдан тыйыб кесибизни,

Биз бюгюн джыймасакъ эсибизни,

Ахыр ёмюр боллукъду бу́ ёмюр бизге –

Джуртсуз, тилсиз къалыб, джайыллыкъбыз тюзге.

Динин-тилин-джуртун сакълаялмагъан халкъ,

Дуниядан болады талкъ.

Ол джокъ болгъан халкъланы санына

Къошулургъамы башлагъанбыз биз?

Кёрмейме Адам къараб Элиме.

Джууукълашханбыз чынгылны эрнине.

Халкъ ауруйду – джетгенди заран.

Анга джарарыкъ къайдады дарман?

«Итни къаргъышы бёрюге джетмез».

Сора, кимни къаргъышы джетгенди да бизге?

Къайдады да бизни бёрюлюгюбюз,

Кесибизни хорлата эсек итлеге?

Дуния малмы, огъесе, Тейрими –

Кимди бизни Аллахыбыз?

Дуния намысдан, ахрат азабдан да къоркъмай эсек,-

Къайдады со́ра, адамлыгъыбыз, муслиманлыгъыбыз?!.

Алай болса да, этеме умут:

Кюнню былай джабыб турмаз булут.

Харам джукъудан уяныр халкъ,

Нарт ата-бабадан уялыр халкъ.

Уянсын деб, Малкъар-Къарачай,

Аны ючюн этеме хахай.

Къоркъууум-къайгъым а кетмейди кёлюмден:

Джууукълашханды халкъ чынгылны эрнине.

ДЖАНГЫЗ ТЕРЕКНИ КЮЙЮУЮ, КЮУЮ

Джангы́з Терек эдим Джуртда да.

Кимге́ керек эдим анда да?

Къоймай эдиле айныргъа, ёсерге –

Кюреше эдиле бюгерге, кесерге.

Чегетден айырылгъаным ючюн да,

Иймансыз джорукъгъа къайырылгъаным ючюн да,

Кёк бла байламлы болгъаным ючюн да,

Халкъгъа джарагъаным ючюн да –

Кёрюб болмай эдиле мени.

Элбузар джарым башчыла,

Динбузар джарым моллала,

Тилбузар джарым шайырла,-

Мычхы тишли, балта ауузлу

Ит, харам, джарым адамла

Тюшген эдиле мени ызымдан.

Эркин джырчыла – къанатлыла –

Бутакъларымда джашагъанлары ючюн,

Къанатлы джырларын джырлагъанлары ючюн,

Кёрюб болмай эдиле мени, аланы да

Сюркелиб джюрюген къанатсыз джанла.

Темиркъазакъ джулдуз джана эди башымда,

Къазакъ бёрю улуй эди къатымда,

Къадау Таш да эте эди кёл –

Джангыз Терек болсам да, джангыз тюл эдим мен.

Къарангыны чача эди джулдузум,

Къазакъ бёрюм ит джыйынны чача эди,

Къадау Ташым а Кяба ташха ушай эди –

Ю́чюсюнден ала эдим къарыу.

Алай а, джарым моллала бла джахил адамла

Меннге – Тейри терекге=адамгъа – кёлтюрдюле къол.

Бир малкёз насыбсыз а менден юй ишледи да,

Кёкню бютюн чамландырды ол.

Элия уруб кюйдюрдю юйню-мени –

Ол аман адам менде джашамазча этди.

Джаным а мени юлешиниб ючге –

Кёкге, Ташха, Бёрюге кёчдю.

Ба́рдыла Джуртда кёкенле, чегетле да,

Джангыз Терек а джокъду энди.

К.Т.Б. (Кёк, Таш, Бёрю) – Алиф, Лам, Мим дегенча, -

Таша магъана кёбдю алада.

Джуртда Джангыз Терек кесилген кюнден

Башлагъанды артха кетиб халкъ.

Къадау Ташын къурутхан кюн а –

Халкъ толусу бла боллукъду талкъ.

Къазакъ бёрю айтады муну,

Темиркъазакъ джулдуз айтады муну.

Кёкден келген джарыкъгъа къарамайды халкъ.

Къазакъ бёрюню улуууна тынгыламайды халкъ.

Джуртда Джангыз Терекни джаны

Кёк чыракъча, тенгиз чыракъча, джукъланыб, джаныб,

Бир къуугъун этиб, бёрюча улуб,

Палахдан тыяргъа кюрешеди халкъны.

Бизден сора бармыды халкъ

Джангыз Терегин кеси кесген?

Бизден сора бармыды халкъ

Къадау Ташы бла кеси кюрешген?

Къурутхан халкъ Ташын, Терегин –

Кесини тюненесин, тамбласын да къурутады.

Джуртда Джангыз Терекни джаны

Ангылатыргъа кюрешеди аны.

Аны кесген халкъын дагъыда

Къутхарыргъа кюрешеди ол.

Джанады джулдузча, улуйду бёрюча:

Бюгюнлюкде халкъ баргъан джол –

Хакъ джол тюлдю ол.

Тынгылаймыды, ангылаймыды халкъ?

Джукълана, джана, титирейди чыракъ.

Къадау Ташдан улуйду Бёрю.

Мийик Кёкден къарайды Тейри.

Тейри адамы, Тейри халкъы къайда?

Малкёз адамла, мал адамла кёбден кёб.

Не этерикди чамланмайын Кёк?

Джокъду тынгы Джангыз Терекни джанына.

Къалай джашаса да адам,

Келликди ахырзаман.

Келликди деб ахырзаман,

Шашаргъамы керекди адам?

Огъай!

Келмез кибик ахырзаман.

Къалай джашаргъа керекди адам

Келмез ючюн ахырзаман?

Не эсе да бу къара къайгъыла

Къалгъандыла меннге ёчюгюб.

Келедиле акъ къайыкъла,

Ашыкъмай, рахат, кечигиб.

Мени бата тургъанымы

Ким айтсын джетиб алагъа?

Ауур къара толкъунла

Джунчуталла кириб арагъа.

Тенгиз къушла къычырыкъ этиб,

Башым бла ётелле ары-бери.

Кёзюме кёрюнеди: къайыкъла таба

Учханча аладан бири.

Къалгъанла уа тёгерек айланыб,

Этелле тохтаусуз къуугъун-хахай.

«Ненге базыб, кимге ышаныб,

Киргененг тенгизге, бир айт?».

«Къайыгъынг джокъ, къанатынг джокъ,

Ачыкъ тенгизге чыкъгъанса не деб?».

Тынгылайма, айталмай бир джукъ:

Къайда да меннге болады не да.

Мен джерде джашаялмай киргенем суугъа,

Сууда да джашау болмады меннге.

Тауда, тюзде, тенгизде да джокъ меннге тынгы,

Себеб излеб, къарайма Кёкге.

Кеси къайгъылыды Кёк да, айхай –

Турады басыныб, къаралыб.

Кёрюнмейди не джулдуз, не Ай –

Айырмазса акъдан къараны.

Кесине алыргъа мени

Талпыгъанча кёрюнмейди Кёк да.

Ангылаялмай тёгерекде халны,

Джарсыйла ангы да, джюрек да.

Не суугъа, не джерге, не Кёкге болмай керек

Къалгъан эсем, не этейим энди?

Акъ къайыкъла джетдиле да къутхардыла мени –

Къайры барыргъа да билмейме энди.

Джашауда кёрмейме магъана,

Ёлюмде да табмайма аны.

Нюрденмиди, отданмыды, билмейме,

Шайыр адамны джаны.

Джаныма сууда, джерде, кёкде да табмай ышыкъ,

Джашауда, ёлюмде да табмай магъана,

Шашаргъа джетиб тургъанлайыма,

Малаикча, Акъ Сёз, кёрюндю манга.

Ма меннге – тау да, тюз да, тенгиз да.

Ма меннге – джер да, джети къат кёк да.

Джашау, ёлюм, магъана, ышыкъ да,

Дуния, ахырат да – Акъ Сёздю манга.

Ангыладым да аны – басдым кёлюмю.

Кимге, неге тюл – Акъ Сёзге керекме мен.

Акъ Сёз керекди меннге да.

Шайырны келгени да Акъ Сёзденди,

Джашауу да Акъ Сёздю,

Кетери да Акъ Сёзгеди.

Къаллыгъы да Акъ Сёздеди.

Къара толкъунладан, къара къайгъыладан

Мени къутхаргъан акъ къайыкъ тюл, Акъ Сёз болду.

Дунияда да акъ къая, акъ къала болуб тюл,

Къаллыкъма бир чыммакъ Акъ Сёз болуб.

Акъ Сёз бла джашайма – рахатды кёлюм.

Акъ Сёзге джокъду ёлюм.

Акъ сёз бла джаны бир болгъан шайыргъа да –

Анга да – джокъду ёлюм.

Чапракъ арыта тургъан къазакъ терекге таяныб,

Бир къыз турады джылай.

Заманы кетгенине къалалмай ийнаныб,

Сюеледи. Бошалгъанды джай.

Турнала барадыла Кёкде,

Юзюлген чапракъланы джанларыча.

Сары чапракъла терекде, хауада, тёгерекде –

Джокъду бир зат къыз къууанырча.

Мыдах турна таууш келеди кёкден.

Бир къууанч ауаз чыкъса уа – джангылыб да.

Алай а, ангылайма мен:

Къызны джылатхан – къач тюлдю – джангызлыкъды.

Джангыз Терекге къысылгъанды къыз.

Къадау Ташча бир джаш керек эди анга.

Табигъат да, джан аурутханча, болгъанды къымсыз.

Къызда уа даулаша болурла джюрек бла ангы.

Ангы айтханны этиб, чыкъмады тилегеннге.

Джюрек сюйгенни сакълай ётдю джазы, джайы.

Насыбын сакълаб турду, умут этиб хар кюнден.

Аны орнуна къач келди – сууукъ къучагъын джайыб...

...Джазыны, джайыны къараб ызларындан,

Къач ала бир къыз турады джылай.

Чапракъла терекден, турна таууш кёкден,

Юзюлюб, къучакълайдыла аны.

Къачхы чапракъладан ариулайма къызны юсюн:

Къач ала да тюберге боллугъун джазгъа

Ангылатыргъа излейме къызгъа –

Ол а джылайды джюрексиниб бютюн.

Къач къуру юзюлген чапракъла тюлдюле –

Бир бишген алманы узатама къызгъа.

Къачхы хауа (Хауа!) бурулады джазгъы хауагъа (Хауагъа!) –

Джангы джашау, Поэзия да башланалла былайда.

ТЁНГЕГИМИ САУ ДЖЫРТАДЫ ДЖАНЫМ

Насыблы кийимин сау джыртханча,

Тёнгегими джыртады джаным.

Джыртады да, кетеди Кёкге,

Джер тёбеде къалады къабы.

Эски джуртдан къачалла саула,

Джангы джуртда уа боладыла тас.

От къуса, тебренелле таула,

Бютеу дунияны басады чарс.

Адамны джаны тёнгегинден

Айырылыр ючюн кюрешеди кёб.

Сан джаннга этеди тарлыкъ,

Джаннга чексиз джуртду Кёк.

Эски джуртуна къайытады джан,

Ол анга кёрюнсе да джангы.

Къарайды мийикден, узакъдан

Тёнгексиз джаны адамны.

Адам дегенинг – ол –

Бирлиги эсе тёнгек бла джанны,

Аланы керекбиз сакъларгъа,

Сакълар ючюн адамны.

Ёлюмсюз джанны ёллюк санда

Тутуб турургъа уа джокъду мадар.

Ёлюмсюз джанны ёллюк къабха

Нек джыйгъанын билмейме къадар.

Джаны кетерик мийикге

Термиле, джашайды, ёледи тёнгек.

Къараб къыйынлы адамгъа джерде,

Кюкюрейди, джашнайды Кёк.

ДЖЕТИ КЪАТЫ БАРДЫ СЁЗНЮ ДА

Кёкнюча, джернича, джюрекнича,

Джети къаты барды Сёзню да.

Джети джылымда аны сездим да,

Джетинчи къатын кёрюрге изледим.

Бюгюн джылым – джети кере джети.

Сёзню къайсы къатына джетдим –

Билмейме. Алкъын кёрмейме

Сёзню таша къатын, тамаша къатын.

Джети къатлы, джети къанатлы Акъ Сёзюм мени!

Сен ушайса малаикге.

Джети къат кёкден келесе эниб –

Тартаса, чыгъараса мени да мийикге.

Алай а, ачылмайды ёзюнг.

Джетинчи къатынгы кёралмайды кёзюм.

Ачылгъан кюн джетинчи къатынг,

Тюрленник болур джазыучу хатым.

Ары дери уа – джокъду тохтау.

Санга салама, Акъ Сёз, махтау.

Сени бла ашырама кечени-кюнню,

Сени бла кёлтюреме джюрекни-кёлню.

Айтама сени дууача, тилекча.

Дунияча, ахыратча, ачыласа манга.

Джети къатлыса – Кёкча, джюрекча,

Къууанчда, бушууда да таянама санга.

Джетинчи къатынгды – иннетим, Акъ Сёз.

Аны сакълайды миллетим да, Акъ сёз.

Джетинчи къатынг ачылгъан кюн,

Болургъа боллукъду меннге ахыр кюн.

Кёкню, Сёзню да джетинчи къатына

Джетгенле къайытмайла артха.

Тынч тюлдю

Акъ Сёзню кёрюнюую халкъгъа.

ТЕЙРИ АДАМЫ БОЛ

Дейсе: «Мен ит тюлме – Поэтме».

- Алай эсе,

Тюз адамны кёлюн такъыр* этме:

Итлеге джыр-назму этме,

Аланы арбаларына минме,

Джырларын да джырлама –

Имандан чыкъма, поэзиядан кетме.

Дейсе: «Мен къул тюлме – Ёзденме».

- Сора,

Байлыкъ ючюн нек боласа къул?

Дейсе: «Мен мал тюлме – Адамма».

- Сора,

Нек баш ураса да алагъа,

Нек тёртаякъланаса алача,

Нек тюз турмайса адамча?

Мал тюл эсенг – Адам эсенг,

Дуния малгъа нек ураса баш?

Нек боласа къул-къарауаш?

Къайдады ёзденлигинг-адамлыгъынг?

«Алхамдулилля, муслиманма»,- дейсе.

- Сора нек джашамайса буюргъанча Аллах?

Нек къорумайса, сакъламайса Ол берген затланы?

Дин, Тил, Джурт ючюн нек этмейсе къазауат?

Тюзлюк, Эркинлик ючюн нек этмейсе къазауат?

Инсан, Халкъ хакълары ючюн нек этмейсе къазауат?

(Сауут-саба бла тюл. Башха мадар къалмаса – аны бла да).

Керти шайыр, керти адам, иманы болгъан —

Дуния малгъа урмайды баш,

Болмайды анга къул-къарауаш.

Къуллукъ этеди джангыз Хакъгъа –

Алай бла джарайды адамгъа, халкъгъа.

Ай марджа,

Кесинги адамгъа, муслиманнга санай эсенг –

Къул адам болма, ёзден адам бол!

Мал адамы болма, Тейри адамы бол!

Мен тынч адамма, джашайма джорукъгъа сыйыныб.

Ёзге, джорукъ – диними, тилими, джуртуму да сыйырыб,

Тарихими, адетими, атымы да къурутуб,

Башсыз къул этерге кюреше эсе мени,-

Сора,

Ол имансыз ибилис джорукъ бла

Мен ёлгюнчю этерикме къазауат.

АКЪ РАСА

Дуния барады къарала, саргъала.

Акъ раса уа – чегет расагъа ушайды.

Эски тарихини кёлеккесинден чыгъалмай,

Бюгюнлюкде бек тюрлениб джашайды.

Бузулгъанды акъ расаны къаны,

Ёсмей тебрегенди ангысы, саны.

Къуугъун этгенле бар эселе да эслеб аны –

Чапракъдан ётмейди сёзлери аланы.

Батыб баргъан Кюннге ушайды Европа,

Азия уа – атыб келген тангнга.

Къатышханды Европа, къатышханды –

Кёб да къалгъан болмаз джашаргъа анга.

Къуюлалла Европагъа къауумла –

Азиядан, Африкадан – хар къайдан.

Акъ расагъа уллу къоркъуу тюшгенди –

Сакъланырмы, эриб кетмейин, къайдам.

Мен айырмайма тукъум не миллет.

Барына да бирчады менде иннет.

Алай а ичимде бир къоркъуу-къайгъы джашайды –

Акъ раса тас болуб кетерге ушайды.

АКЪСАКЪАЛЛА

Турмайын артха, болмайын тохтау,

Налчыкъда́ Бахаутдин, Москвада Бахау

Инсан, миллет хакълары ючюн

Кюрешедиле – салайыкъ махтау.

Олтуруб турмай элде ныгъыщда,

Нек кюрешедиле акъсакъалла?

Халкъгъа, Джуртха къайгъыдан-сагъышдан

Нартлача сюелгендиле ала.

Сюргюнню-джуртсузлукъну сынагъан къауум,

Аны ючюн бюгюлмеген, сынмагъан къауум,

Джуртда джуртсуз къалыргъа унармы?

Джаш тёлюню хакъсыз, джерсиз къоярмы?

Огъай, огъай, минг кере огъай!

Зулмугъа бойсунмаз Малкъар-Къарачай.

Терсликге тёзмез Малкъар-Къарачай!

Бахаутдинчала, Бахаучала ётерле тёрге.

Халкъ, Джурт ючюн джаш тёлю къобар ёрге.

Джерибизге, джазыуубузгъа болурбуз ие.

Рахат болурла Бахаутдин, Бахау...

Биз умут этгенча тюзелир джашау.

Тарих эс, миллет ангы джукъланмаз.

Минги Тауну булут басыб турмаз.

Тау джуртда таулу байракъ чайкъалыр.

Тейри адамы, Тейри халкъы къууаныр.

Таулучукъла, алгъышдача, ёсюб джетерле,

Халкъгъа, Джуртха ала да къуллукъ этерле.

Алда баргъан тамадала бардыла,

Артха турмаз джигит джашла бардыла.

Ант этеме Китаб бла, Къалам бла:

Кюрешибиз бошаллыкъды Хорлам бла!

ХХХ

Кёкге кёре тюрленеди тенгизни бети:

Кёк басыныб эсе, ол да – къара.

Кёк чууакъ эсе, ол да аныча кёк.

Кёкге кёре тюрленеди кёлюм да мени.

Джер кеси да байламлыды Кёк бла.

Джер бла бирге джердегиле да –

Барыбыз да бурулабыз Кёкде.

Джерге, джердегилеге оноу этерге кюрешебиз.

Барыбызгъа да оноу этген а – Кёкдю.

Джети къат Кёкде джаратылабыз, джашайбыз, ёлебиз.

Кёк инсанлары, Тейри адамларыбыз биз.

Махтау Тейриге.