DjetiWord лайпанланы билал

Зулму юзген джилигими,

багъадыла юч керамат —

намаз, назму, табигъат.

Ала къайтаралла мени

Булутланы чача, боранлайды Минги,

бир-бирде кёлюм ушайды анга.

Нартны да эмеген анасындан,

къутхаргъан тауну этегинде,

этеме намаз, джазама назму — 

ауал, ахыр да кёрюне кёзге.

Къарашауайча,

кёреме: келеди кеме

эниб джети къат кёкден,

толтура джарыкъдан, нюрден

тёгерекни, джюрекни да...

Айтама: хош кел, сау кел.

анга миниб, кетерге Кёкге —

туугъан джер тартады кесине.

Былайда излейме тюберге

Дерт тутмай, излейме болушургъа

джюрек джаргъан адамлагъа да.

Кёлюмю этелле рахат

Ала джашаугъа къайтаралла мени...

къучакълайма Ташны, Терекни.

Къобанны

Адам этген неди адамны,

Халкъ этген неди халкъны? -

Къалам, Китаб эмда Джурт.

Дунияны къара кюнлери

Хакъ сёз, Акъ сёз, туугъан джер

Берелле джашаргъа къарыу.

Хакъ сёз бла Акъ сёз — 

Аладыла танытхан

бизлеге джети къат Кёкню.

Адамла кесген терегими,

сау этедиле юч керамат —

намаз, назму, табигъат.

 

КЪАЛАМНЫ, КИТАБНЫ КЪОЯРМА КИМГЕ?

Шайырны назмулары чыгъыб басмадан

Ой, бу джашау-ёлюм деген базманда

джашаугъа джан басхан болурму алача?!

Джашауну джанында болгъанлары ючюн,

Хакъ кертини айтханлары ючюн —

кёб къыйынлыкъ джетди назмулагъа да.

Шайыр кетди кёрмей китабларын.

Джюрегини джараларын, табларын

кёреме хар бир назмусунда, джырында.

Ит дууаны окъуб терсине,

ким бергенди сизге эркинлик

кераматлыланы, кераматсызланы да къыйнаргъа?

Сиз — 

Хакъ сёзню, Акъ сёзню джаулары,

Тейри адамлары бла — шайырла бла —

таша, туру да тохтамай, кюрешесиз,

сыйсыз бола джашайсыз эмда ёлесиз.

Хакъ сёз бла, Акъ сёз бла кюрешген къара кючле —

сиз, къалай хорларгъа умут этесиз

нюрден джаратылгъан назмуланы, джырланы?

Кетген ёмюрде ёлтюрдюгюз шайырны,

сёзюне, кесине да тыйыншлы багъа берилди...

заман тюзню-терсни, акъны-къараны айырды.

Огъай, сиз ёлтюралмадыгъыз аны —

Туугъан джер бла, Ана тил бла байланыбды шайырны ёзю.

Сёзю уа, Сёзю — 

Кёкге джете мийикди.

Бир къанаты Кёкге джете,

учады шайырны джаны.

Аны ёлтюрюр кюч джокъду —

Джаратхан кеси сакълайды аны.

Андан кёчгенди меннге

Хакъ сёзден, Акъ сёзден ишленнген

ёмюрлюкдю къала.

Мен да джууукълашама ахырыма.

Къарайма батыб баргъан кюннге:

къаламны, китабны къоярма кимге?

 

АЛЛАХДАН БАШХА ДЖОКЪДУ ИЛЯХ

Итле итлеге салалла эскертмеле — 

Амантишле амантишлеге берелле сый,

къулларын джакълайды, махтайды джорукъ да.

Халкъларын къраллыкъсыз къойгъанла, сатханла —

алтын тегенеге, кюмюш сынджыргъа табыннганла,

сизни багъагъыз, сыйыгъыз да — отуз кюмюш.

Къул къралны эм уллу джаулары —

Къул кърал бий этгенди къулланы —

къалмаз ючюн ёзден адам, ёзден адет, ёзден сёз.

Кърал бий этген къулну эм уллу борчу:

Бюгюлмегенни — къурутуу, тюб этиу.

Къул къралда

ёзден халкъгъа, ёзден адамгъа орун джокъ.

Къулла къуллагъа саладыла эскертмеле.

къул кърал  кесине къул этерге кюрешеди дунияны.

Ётюрюкдю ёзден болуру, эркин болуру аны.

Деб: «къулдан бий болмаз, къумдан юй болмаз»,-

Кишиге къул болургъа унамаз Кавказ — 

ол биледи: Аллахдан башха джокъду илях.  

 

КИМДИ, НЕДИ ЭМ ДЖУУУКЪ ШАЙЫРГЪА?

Мырды кёл кетиб баргъан суугъа

-«Къайры ашыгъаса, насыбсыз,

сени джутарыкъ тенгизгеми?

-«Огъай, тенгизге ашыкъмайма мен.

Сенича былай саудан ёлюб,

ичинден чирий тургъандан эсе,

игиди джюрюген, саркъгъан.

Алай а, тенгизге джетгинчи — ёлгюнчю —

джашаудан аллыкъма юлюшюмю».

Джуртда Джангыз Терек

даулашханларына да тынгылай,

туугъан джерге бегирек иеди тамыр,

Кёкню да бегирек къучакълайды бутакълары бла.

Джерге эмда Кёкге кетиб барады Терек.

Джерге, Кёкге да тюз турады ол.

Шайыргъа Терекден джууукъ

Кетиб баргъан суугъа ушаса да,

Джуртда Джангыз Терекди поэт.

 

ДЖУРТУМ

Сюеледиле агъарыб таула,

кёгериб, шууулдайды чегет.

Туугъан джерине къууанады миллет.

Ташын джалаб, ичерча сууун

Болмасала Таш бла Терек,

не этерелле баш бла джюрек?

Таш джазыула айталла хапар.

Мингджыллыкъ тауум — аты уа — Минги.

Тейри адамы — атым да мени.

Бурун заманда болгъанды адет:

бизни джуртну кёргюзтюб тургъанла...

Нарт тулпарла да бу джуртда туугъанла.

Джулдуз ташдан туугъанды Дебет,

Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб,

Кюч алгъанды Къарашауай да.

Бу джуртну къоругъанла ала

Бу джуртну аманат этгенле ала:

«Таулучукъла, кёзюу джетеди сизге...».

Сюеледиле агъарыб таула,

кёгериб, шууулдайды чегет.

Джурт турады, къайдады миллет?

 

КИТАБ ТАБХА

Китаб табхам. Китабла.

Къуран. Джангыз кеси.

Кязим бла Сымайыл.

Къайсын, Чингиз, Олжас.

Бабаланы Ибрахим, Батчаланы Мусса.

Абдуллах Бегий, Мурадин Ёлмез.

Лайпанланы Билал.

 

КЪАНАТЛА

Къанатлыланы къанатларыды сейирлик.

тенгизни унутуб, алагъа къараучанма.

Алгъын, тауда джашагъан сагъатымда,

къуш къанатлагъа къараучанем алай.

Сёзню уа — къанатлы этген,

Акъ сёз этген

несиди?

 

Назму тизгинле

Ёз кёлтюрюлюрмю ёрге,

поэзия кёгюне чыгъалырмы, 

учалырмы анда?

Сёзню джаныды Ёз.

Акъ сёз,

Къанатлы джанла бла байламлыды — 

 Къанатлы сёзле тууадыла, учадыла

джюреклеринден аланы.

 

КАВКАЗ

Келгенди джаз, къууанчым а — аз:

Тютюнлейди, булкъанча, Кавказ:

Чамлана болурму бизлеге Кёк?

Джашамагъаны ючюн да буюргъанча Аллах,

джетеди къыйынлыкъ  Кавказгъа...

Къарайма бачхагъа, арбазгъа.

Ёлюм келтиргенлеге этгенча айыб,

Къолчукъларын да эки джанына джайыб,

кюле, гёбелеккени сюреди сабий.

Табигъат, джашау кючлюлле бютюн.

Алай а, от бла тютюн

къоймайла джашаргъа рахат.

Ёзден халкълы джандет джурт Кавказ,

Окъ-тоб юсюнде къылама намаз,

къара кючлеге бермезме сени.

Болсам да дунияда, ахратда,

башха тюрлю болады халым:

Кавказды джюрегим, джаным.

Итни — иеси, бёрюню — Тейриси.

Биз бир Аллахха этебиз къуллукъ — 

Аллахдан башха джокъду илях.

Кавказдан башха джурт джокъду бизге,

Кёк-джер чегинде къылама намаз.

Бизни къаныбыз, джаныбыз да — Кавказ...

 

КЪУДЖУР СОРУУЛА

Кёкден келген джарыкъдан

Кеси къурагъан джорукъгъа,

бойсунамыды экен Тейри кеси?

Къой, тохтайым, кирмей тереннге,

заман да болгъанды джассы,

намаз къылыргъа керекди меннге.

Керексиз соруула бла аурутмай башны,

Къыямат кюн тюбесем Анга,

къызармазча, хазыр болайым.

Кеси къурагъан джорукъгъа

Тейри адамы Тейрисин

излегенча чамландырыргъа,

Бу сорууну къайтарама несин?

Адамларына къурагъан джорукъгъа

Адам — башха, Тейри уа — башха...

болса да алай,

соруугъа табхынчы джууаб,

Къуджур соруула тууадыла

Джетмесе керамат, билим.

 

ТАШ, ТЕРЕК ЭМДА ДЖЮРЕК

Джарылгъан джюрекден туугъанча назму,

Ушайдыла бир-бирине ала — 

таш, терек эмда джюрек.

Ташны джарылгъанын байлагъанды терек.

Назму да алай болады себеб,

джарылгъан, къыйналгъан, кюйген джюрекге.

Ташны къойнунда ёсгенди зыгыт.

Сакълайды ташны сууукъдан, иссиден да...

Алай сакълайды джюрекни да назму.

Ташны джаныча кёрюнеди терек.

Джашил тереги болмагъан таш,

кёрюнедиле

Кюню болмагъан Кёкча

неда юйча — чырагъы болмагъан, джанмагъан.

Назму китабына джюрек

Таш бла Терекге атагъанды

назму китабын джюрек.

Джурту бла Халкъына атагъанды

рух китабын джюрек.

 

КЮН ТАЯКЪДА КЪАНАТЛЫ

Кюн таякъгъа къонаргъа излеб,

Терек бутакълагъа къоннган чыпчыкъла,

телилигине сейирсинелле аны.

Мен а кесими кёреме да анда

 

АДАМ УЛУДАН БОЛУРМУ КЪЫЙЫНЛЫ?

Кёз алмай къарайма Кёкге.

-«Ётмесек а — къаллыкъбызмы сау?

кёрюрмю эдик ётюб чекден?».

-«Ётгенледен бармыды хапар?».

-«Джокъду. Аны ючюн огъуна,

аладан да хапарлы болур ючюн,

ол дуниядан да хапарлы болур ючюн — 

ётерге излейме чекден».

Тёнгек тартады джерге.

Джан айырылмай тёнгекден,

 мадар джокъду ётерге чекден.

Адам улудан болурму къыйынлы?

Кючюкчюк тынгы бузады, къансыб.

Анасы уа аш излей кетгенди —

къайытырмы, ким биледи, энди.

Калак итге джокъду къууанч.

илгиздик этелле — къоймайла джууукъ.

Тагъылгъан итле да къарайла сууукъ.

Адамлыгъы болмагъан бир тюрлю,

Итни джазыуу иесине да джетер — 

ол заманда ол сагъыш этер.

Зулму аны юйюнден къыстаса,

ол заманда ити тюшер эсине...

бюгюн а — базыбды кесине.

Эл бузады кючюкчюк, къансыб.

Сау болса, къайытыр ананг,

бир сюекни келтирир джазыкъ.

Ананг келсе, бир оноу этербиз,

Сойкъырымдан, сюргюнден биз да ётгенбиз,

сен да ёлмезсе, «хайт» дегенлей тур.

 

КЁКДЕБИЗ

Кёкню бир кесеги юзюлюб, джерге

Тансыкъ болса уа ызына, Кёкге,

тенгиз чайкъалады, узалады ёрге.

Кёк чууакъ болса, кёгереди тенгиз да,

Кёкдебиз — джер да, адам да, тенгиз да.

Джети къат Кёк бла байланыбды небиз да.

 

ХАЛКЪСЫЗ, ДЖУРТСУЗ ДЖОКЪДУ НАСЫБ

Тенгизни бу джанында къара таула.

Акъ таулагъа къараб къара тауладан,

тансыкъдан ёле, джашаб тургъан —

къалай болгъанын манга соругъуз.

Ёлсегиз, къалсагъыз да Джуртда болугъуз.

Сойкъырым, сюргюн дегенча палах

Айырылмагъыз Джуртдан, Элден.

Къарамагъыз алагъа кенгден.

Кесигизни этмегиз джазыкъ.

Кесимде сынагъанны айтама:

Халкъсыз, Джуртсуз джокъду насыб.

 

СЁЗГЕ ДЖАН САЛГЪАН

Сёзге джан салгъан адамгъа

 

ДЖАНЫ ДЖОКЪ ЭСЕ...

Назмунгу неси да барды,

Алай эсе уа — ол ёлюкдю,

къабырладады орну аны.

 

ЁЗ, СЁЗ, КЁЗ

ЁЗюн алсанг СЁЗню

Ёзю болмагъанны сёзю да болмайды.

КЁЗ да сокъурду, андан къарамаса ЁЗ.

Харибдиле, джазыкъдыла

 

ДЖАШАТХАН МЕНИ

Айырылгъанлыкъгъа джуртдан, халкъдан,

Айырылмагъанма Ана тилден.

Айырылмагъанма Хакъ сёзден, Акъ сёзден.

Аладыла джашатхан мени,

-Нёгеринг бармыды, келгенсе ким бла?

Ала бла тюлме джангыз.

Тюлме сансыз, тюлме джансыз.

Алай а, чыгъыб джагъагъа,

къараучуму джашыралмам.

Туугъан джер турады тартханлай, 

Джуртун унуталмайды адам.

 

ДЖУРТДА ДЖАНГЫЗ ТЕРЕКНИ ЮСЮНДЕН

 

2010 джыл, августну 12, «Къарачай» газет. Алим Шаманланы Ибрахимни "Н.С. Иваненковну "Къарачайлыларында" нени юсюнден айтылады?" деген макалеси-статьясы.

Джангыз Терек тамырлары бла

Джап-джашил бутакълары бла

булутланы чачады Кёкде.

Къанатлыладан толуду юсю,

Къача эсенг хакъсызлыкъдан —

джангыз Терекге джетерге ашыкъ.

Бийинден къачхан къарауаш да, къул да,

Джангыз Терекни къатында

болмайды этерге уруш, къазауат.

Не уллу аманлыкъ этген да,

анга тиерге болмайды,

оноу этгинчи джыйылыб Тёре.

Терекге къысылгъан бёрюню да

Джангыз Терекден кёргени кимни да —

Къуру Тюзлюк эмда Игилик.

Юйлери разы болмагъанлай,

насыбы тутуб, Терекге джетсе,

Той этгенле алагъа да.

Къаратонла да келиб Терекге,

алагъа сабий туууб тургъанды...

Ма аллай терек болгъанды Терек.

Джангыз Терекни кесиб юй ишлеген,

алай а, эсдеди, Кёк чамланыб, уруб,

Юйюн, кесин да этгени кюл.

Тарихин кесген — къалырмы къурумай?

аны уятыргъа излейди да Кёк,

халкъ тюшюнюрча береди дерс.

Джангыз Терекден айырылгъанча, алай

халкъны ахыры болурму къолай — 

Кёк чамланыр да аны этер талкъ.

«Джуртда Джангыз Терекни кючю

дегенлей, назму, китаб да джаздым,

эски айтыула джангыра эсимде.

Къыйналлыкъ, кесиллик эсе да,

Хакъгъа, Джашаугъа къуллукъ этмесе,

андан кишиге болурму хайыр?

 

ЁЛГЕН ИГИДИ АНЫЧА ДЖАШАГЪАНДАН

Ол кесин джашай билгеннге санайды:

кесин джазыкъсындырады, джылайды —

юйдегисин садакъа бла асрайды.

Онглуну къысылады арбазына,

Махтайды аны, билмей арый, талчыгъа...

санайды кесин дагъыда Джырчыгъа.

Онгсузну уа табалайды, талайды — 

Къахме къызгъа ушайды фахмусу,

кимге керекди аны джыры, назмусу?

Хакъгъа, халкъгъа этмейди къуллукъ.

Амантишлени аман тишлериди ол.

Амантишлени алтын тишлериди ол.

Кюрешеди халкъны, джуртну сатханланы махтаргъа,

аны ючюн алады аладан отуз кюмюш, чын, саугъа.

Уста болгъанды халкъны алдаргъа, кёзбаугъа.

Ол кесин джашай билгеннге санайды.

Джийиргенедиле тюз адамла андан.

Ёлген игиди аныча джашагъандан.

 

ДЖАНГЫ ДЖУРТДА

Шимал джуртну эркишилери

Къызларыу а — сау чабакълагъа:

джылтырайла, къалтырайла, ойнайла.

Бу джуртну хауасы да сейирди — 

Дуниягъа джангыдан туугъанча болгъанма,

Джангы джерде джангырыб кёлюм.

 

КЕТГЕН КЮНЮМ, КЕЛЛИК КЮНЮМ

Чакъырама — унамайды келирге.

Къоймайды джашаргъа не ёлюрге.

Кетген кюнюм, кетген кюнюм, кетген кюнюм...

Ма алай барабыз джашай,

Билмейме, болурму къолай

келлик кюнюм, келлик кюнюм, келлик кюнюм.

Узакъда агъарадыла таула.

андадыла бары.  Ала

тарталла мени, чакъыралла мени.

Бир-бирибизни кёргенликге биз,

Тенгизча чайкъалады кёлюм.

Чакъырады Джашау, чакъырады Ёлюм.

[...Халкъыбызны эте къайгъысын,

тынгысыздыла Сейит, Ибрахим, Мусса...

Алагъа не дерме, джол болуб, барсам.

Эки дунияны чегинде джашайды поэт.

сау-эсендиле — кёб джашасынла.

Аланы кючлеринден Акъ сёз да джашар.

Бир-бирибизни кёргенликге биз,

Тенгизча чайкъалады кёлюм.

Билмейме:

къайдады Джашау, къайдады Ёлюм?

Билеме:

Къайда да джашау, къайда да ёлюм...]

Джерде табарымдан тюнгюлюб,

энди интернетде излейме аны.

Соруула иелле манга джууабха.

Мен да тюзюн айтыргъа кюрешеме.

-Мен сюеме джазаргъа назму.

Сокъур сюйген — сау кёз:

Илхамча, энеди Кёкден,

ётюб келеди чекден.

Огъай, илхам тюлдю.

мууал болады гюл да.

Кече да

Кюн да къууандырмайды бизни.

Къайырылабыз. Айырылабыз.

Аны ызына ашырама...

Болгъанны тенгледен джашырама.

Джазыуум тюлдю къолай.

Бездим аладан, джанымдан да.

Соруулагъа этеме джууаб...

хар не башланады джангыдан.

 

АЛАДАДЫ ШАЙЫРНЫ ДЖАНЫ

Гаккыгъа ушаш, бир мазаллы таш

«Аны тешиб, бир нарат зыгыт

чыгъарыкъды»,- дерча болама.

Чыгъармы-чыкъмазмы — 

Азмыды

Ташны къатына орнатама терек.

Къууанама алагъа эртден-ингир.

Алай а, ёмюр —

адам ашаучу ёмюр эди...

Мени джуртдан сюрдюле халкъым бла бирге.

Анда онтёрт джыл турдум тутулуб.

Къара джин ёлдю да — келдим къутулуб.

Сау эдиле Ташым, Терегим.

Ташча къата, терекча чагъа, джашадым.

Къара ташха, джашил терекге да ушадым.

Зулму кёб терекни кесдирди Сибирде.

Мен а — саума, Терегим да — сау.

Джангыдан этеме джуртумда джашау.

Къучакълаб Таш бла Терекни,

Кечмеклик тилейме Терекден —

бир кёб агъач кесгенме Сибирде.

Энди ёлгюнчю терек орнатыб турсам да,

кесген тереклерим кетмезле эсден...

Терсме, терс тюл эсем да мен.

Мени тутханларында,

ызымдан къараб, этгенле тилек.

Ала къалдыргъандыла джанымы сау.

Ала къайтаргъандыла Джуртума сау.

Аны сезгенлей турады джюрек.

Сиз да болугъуз манга разы.

Къылгъандан сора манга джаназы,

Биз айырыллыкъ тюлбюз.

Мени джаным кёчерикди сизге.

Сиз дунияда болгъан къадарда

ёлюм  джокъду меннге да.

«Шайырны джаны аладады»,- деб,

алай къарагъыз Ташха, Терекге да.