Э.ғ. д., профессор Байдильдина А. М
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
жүктеу/скачать 260.9 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8-дәріс. ІШІНАРА БАҚЫЛАУ
| Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.Статистикалық өзгерме дегеніміз не? 2.Өзгерменің қандай көрсеткіштері бар? 3.Шашыранды деген не, оны қалай есептеуге болады? 4.Статистикалық қатысты шамалар дегеніміз не? 5.Статистикалық нақты шамалар деген не? 6.Нақты шамаларды есептеуде қандай өлшем бірліктері қолданылады? 8-дәріс. ІШІНАРА БАҚЫЛАУ Ішінара бақылау әдісі қазіргі кезде мемлекеттік статистикалық органдарда, ғылыми-зерттеу мекемелерінде және басқа да кәсіпорындарында кеңінен қолданылатын жетілдірілген, ғылыми түрде негізделінген әдіс болып саналады. Ішінара бақылау әдісін қолданудың мақсаттары: Жұмыс көлемінің азаюына сәйкес жұмыс уақытын және қаржы ресурстарын үнемдеу; Ішінара бақылауды міндетті түрде ғылыми принциптерге сәйкес ұйымдастыру; Бақылауды қысқа мерзім ішінде кең көлемде жүргізу, қорытынды көрсеткіштерін жедел алу. Ішінара бақылу әдісін қолданудың міндеттері: Ішінара бақылау кезіндегі қолданылатын іріктеудің түрлерін дұрыс пайдалану; Ішінара бақылауға алынатын бірліктің санын анықтау; Ішінара бақылауда жіберілетін қателерді есептеу. Құбылыстар мен процестерді, статистикалық зерттеуде тексерілуге алынатын жиынтық бірліктері қамту дәрежесіне қарай, жаппай және жартылай бақылау болып екіге бөлінеді. Соңғы жылдары статистикалық зерттеу жұмыстарында жартылай бақылау әдісі жиі қолданылады және оның өзі зерттеу әдістеріне қарай ішінара, жеке ауқымды және жиынтықтың негізгі бөлігі сияқты үш түрге бөлінеді. Ішінара бақылау әдісі статистикалық тәжірибеде ең көп тараған, жетілдірілген түрі болып саналады. Қазіргі кезде ішінара бақылау әдісі халық шаруашылығы салаларының барлығында кеңінен қолданылады. Мысалы: жұмыс уақытын дұрыс пайдалануды анықтау үшін, саудада халықты керекті тұрмыстық тауарлармен қамтамасыз ету және тағы басқалары. Статистикалық ішінара бақылау әдісі деп жалпы жиынтық бірліктерінен зерттеуге кездейсоқ немесе белгілі бір тәртіппен ғылыми негізге алдын-ала іріктеліп алынған кейбір бөліктерін айтады. Ал одан шыққан қорытынды көрсеткіштерді жалпы жиынтық көрсеткіштеріне толығымен таратуға, қолдануғы болады. Мысалы: зауыт 500 деталь өндірді, осы деталдардың сапасын анықтау үшін барлығын бірдей тексеріп шығуғаешқандай мүмкіншілік болмайды. Сондықтан оның ішінен белгілі бір бөлігін ғана тексеріп, соның қортынды көрсеткіші арқылы барлық өнімдердің қаншасы сапалы, қаншасы сапасыз екендігі туралы мәлімет алуға болады. Егер бақылаудың қорытындысын барлық жиынтық бірліктеріне таратуға болмайтын болса, онда ол ішінара бақылау тәсіліне жатқызылмайды және оны жай зерттеу деп атайды. Жаппай бақылаумен салыстырғанда ішінара бақылаудың өзіне тән ерекшеліктері бар: а) бақылауды жүргізу кезінде мәліметтерді жинау, өңдеу және қортындылау сияқты жұмыс көлемінің азаюына байланысты жұмыс күші мен материалдық және қаржы ресурстары үнемделеді. б) бақылау қысқа мерзім ішінде кең көлемде жүргізілсе, қорытынды көрсеткіштер жедел алынады. в) жаппай бақылау жүргізу мүмкін болмаған жағдайда, яғни өнімдер сапасын тексер\у кезінде олардың бүлініп немесе пайдаға аспай қалуына байланысты қолданылады. г) ішінара бақылау кезінде қате барынша аз кетеді және есептелінген қортынды көрсеткіштер дәлме-дәл келеді. д) ішінара бақылау әдісін қолдана отырып жаппай бақылаудың көрвсеткіштерін тексеруге болады. Зерттеуге алынатын қоғамдық құбылыстар, процестер, заттар жиынтықтарының барлығын жалпы жиынтық деп, ал жалпы жиынтықтың ішінен тексеруге іріктеліп алынған бөлігін ішінара жиынтық бірліктері деп атайды. Ішінара бақылауды жүргізу кезінде келесі негізгі сипаттамалар мен белгілер қолданылады: N – зерттеуге жататын барлық жиынтық бірліктерінің саны (жалпы жиынтық); n – ішінара бақылауға алынған жиынтық бірліктерінің саны (ішінара жиынтық); – жалпы жиынтықтың орташа шамасы (жалпы орташа); – ішінара жиынтықтың орташа шамасы (ішінара орташа); – жалпы жиынтықтың шашырандылығы (жалпы шашыранды, дисперсия); - ішінара жиынтықтың шашырандылығы (ішінара шашыранды, дисперсия); М – жалпы жиынтықтың ішінде өзіне тән белгісі бар бірліктер саны; m – ішінара жиынтықтың ішінде өзіне тін белгісі бар бірліктер саны; Р – жалпы жиынтықтың ішінде өзіне тән белгісі бар бірліктердің үлесі: W – ішінара жиынтықтың ішінде өзіне тән белгісі бар бірліктердің үлесі: Δ (дельта) – ішінара бақылаудағы қатенің шегі; μ (мю) – ішінара бақылаудағы орташа қате; Ғ – ықтималдылық; t – ықтималдылық сенім коэффиценті. Осы сипаттамалар мен белгілерді қолдану арқылы ішінара бақылаудың қажетті көрсеткіштерін есептеп және жалпы жиынтық көрсеткіштерімен салыстыруға болады. Егер ішінара бақылауға алынған бірліктердің саны неғұрлым көп болса, одан шыққан көрсеткіштер жүйесі соғұрлым жалпы жиынтық көрсеткіштеріне жақын болады немесе оны келесі формула ретінде жазуға болады: = ; ≈ ; W ≈ P. Статистикада жалпы жиынтықтан ішінара бақылау бірліктерін іріктеп алу әртүрлі әдістермен жүргізіледі. Соның ішінде жиі қолданылатын түрлері: жай кездейсоқ іріктеу; механикалық, типтік және сериялы іріктеу. жүктеу/скачать 260.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|