Кесте 2 – «ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойлары» арнайы курсының тақырыптық жоспары

Кесте 2 – «ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойлары» арнайы курсының тақырыптық жоспары

Сонымен қатар, аталған зерттеу жұмысының қорытындылары негізінде Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарының педагогикалық мамадықтарында оқытылатын «Педагогика тарихы» пәніне осы кезеңге байланысты материалдар ұсынылады.

Осы айтылғандардың барлығы ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойларының қазіргі ұрпақ үшін өзінің құндылығының жоймағандығын, эстетикалық тәрбиенің қайнар көзі ақын-жыраулар қазынасында жатқандығын, әлі де болса өзінің тәрбиелік әлеуетін толық пайдалануды қажет ететінін дәлелдейді.
Қорытынды
Зерттеу жұмысы барысында қол жеткен нәтижелер төмендегідей қорытындылар жасауға мүмкіндік берді:

1 Қазіргі кездегі эстетикалық тәрбиенің басты мәселесі – жастардың эстетикалық талғамдарының қалыптасуына теріс әсерін тигізетін келеңсіздіктерді жойып, олардың санасына эстетика мен этика қағидаларына негізделген, адамдар арасындағы қарым-қатынастың көркем бейнесін орнықтыру. Бұл ретте балалар мен жастар арасында ХVІІІ – ХІХ ғасырдағы ақын-жыраулардың эстетикалық көзқарастарын эстетиканың санаттарымен ұштастыра отырып насихаттау, осыған орай, арнайы дәрістер мен тәрбиелік іс-шараларды жоспарлы, жүйелі түрде ұйымдастырудың ұтымды болатыны белгілі болды.

2 Зерттеу жұмысының мақсаты, міндеттері мен белгілеген болжамына қол жеткізу мақсатында, алдымен, ХVІІІ – ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар шығармаларында эстетикалық тәрбие беру туралы ойлардың қалыптасуының алғышарттары анықталды, олар: а) сол кезде қалыптасқан қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық жағдайлар; ә) оған дейінгі халық ауыз әдебиетінің ықпалы болып табылады.

3 ХVІІІ – ХІХ ғғ. ақын-жыраулар шығармалары арқылы эстетикалық тәрбие беру дегеніміз – ақын-жыраулардың шығармалары мен өміріндегі көркемдікті ұштастыра қабылдау, түсіну, сол арқылы қабілеттерінің дамуына шарт түзу, эстетикалық білім мен талғамдарын қалыптастырып, эстетикалық іс-әрекет нышандарына қозғау салып, түрткі беру.

4 ХVІІІ – ХІХ ғғ. ақын-жыраулар шығармаларындағы эстетикалық тәрбие туралы ойларды талдау олардың үлкен тәрбиелік әлеуетке ие екендігін көрсетті.

5 Зерттеліп отырған хронологиялық кезеңде өмір сүрген ақын-жыраулардың шығармашылығын әдеби-педагогикалық талдау олардың шығармаларын эстетикалық санаттар тұрғысынан былайша топтастыруға болатынын көрсетті: қасірет; махаббат сезімін дәріптеу; әсемдікті суреттеу; ұсқынсыздықты шенеу; асқақтықты марапаттау; төмендікті жерлеу; табиғат сұлулығын сипаттау; адамдардың мінез-құлқы мен қарым-қатынасы; үйлесім мәселесіне арналған туындылар.

6 Сөз болып отырған кезеңдегі жыраулар мен ақындардың шығармаларын олардың эстетикалық тәрбие берудегі әлеуетін басты критерий етіп ала отырып талдау осы кезеңдегі ақындар мен жыраулар шығармаларындағы эстетикалық тәрбиенің өзіндік жүйесінің қалыптасқандығын көрсетті.

7 ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың шығармаларының эстетикалық тәрбие берудегі әлеуетін талдай отырып, тарихи-педагогикалық зерттеулер логикасына сәйкес біз оларды тәрбие процесінде қолдану мүмкіндіктерін анықтадық. Бұл мүмкіндіктер біздің бірқатар әдістемелік ұсыныстарымызда өз көрінісін тапты.

Зерттеу жұмысы барысында алынған нәтижелер мен қорытындылар мынадай ұсыныстар беруге мүмкіндік туғызады:

1 XVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың шығармалары арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімділігін арттыру үшін алдымен ақын-жыраулар шығармашылығындағы эстетикалық санаттарды танып білу, содан соң ғана олардың мұрасындағы эстетикалық санаттар сипатын балалар мен жастарға жеткізу және оның болашақ мұғалімдердің мектеп практикасында пайдалану мүмкіндігін көрсету – мақсатқа жетудің басты жолдарының бірі болуы қажет.

2. ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойларының талдау барысында анықталғандай, мол тәрбиелік мүмкіндіктерін ескере отырып, оларды оқу-тәрбие процесі барысында қолданудың тиімділігі көрінеді. Бұл ұсынысты жүзеге асыру үшін оқытушыларға арналған «ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойларын тәрбие процесінде пайдалану» арнайы семинарын және орта және жоғары мектепте оқытылу үшін «ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулардың мұраларындағы эстетикалық тәрбие ойлары» атты арнайы курсты ұсынамыз.

3 Ұсынылған арнайы семинар мен арнайы курсты оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз ету үшін мазмұнында аталып отырған кезеңдегі ақындар мен жыраулардың эстетикалық тәрбиеге қатысты ойлары талданған «ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар және олардың эстетикалық тәрбие туралы ойлары» атты монографияны оқу-тәрбие процесінде қолдануды ұсынамыз.

4 Аталған зерттеу жұмысының қорытындылары негізінде Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарының педагогикалық мамандықтарында оқытылатын «Педагогика тарихы» пәніне осы кезеңге байланысты материалдар енгізілуі керек.

Біз өзіміздің зерттеу жұмысымыздың барысында ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар мұраларындағы эстетикалық тәрбие туралы ойларын талдадық, оны қазіргі оқу-тәрбие процесінде пайдалану мүмкіндігін қарастырдық. Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер оның мақсаты мен міндеттерінің орындалғанын, сондықтан қойылған проблеманың шешімін тапқанын көрсетеді. Дегенмен, мәселені оның басқа аспектілері тұрғысынан, мәселен, аталған кезеңдегі ақын-жыраулардың тәрбие теориясына қатысты, тәрбиенің түрлі бағыттарына қатысты ойларын, оларды оқу-тәрбие процесіне енгізу мүмкіндігін жан-жақты, толық зерттеу болашақтың ісі болып табылады.

1 Ақын-жыраулардың (XVIII-XIX ғ.ғ.) киім туралы ой-пікірлері // Қазақстан мектебі. – 2005. - №11-12. – Б.73-75.

2 Қарым-қатынас эстетикасы және тәрбие // Қазақстан мектебі. – 2006. - №12. – Б.67-70.

3 Сұлулық – эстетикалық тәрбиенің негізі // Мектепке дейінгі және бастауыш білім: қазіргі жағдайы, даму тенденциялары және мәселелері: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – ІІ том. – Алматы, 2007.– Б.300-305.

4 Ақын-жыраулар мұраларындағы эстетикалық тәрбие идеялары // Қазақстан мектебі. – 2007. - №1. – Б.57-60.

5 Отансүйгіштік (патриоттық) – адамның асқақ сезімі // 12 жылдық білім беруге өту жағдайында педагогтардың кәсіби біліктілігін қалыптастыру мәселелері: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – І том. – Семей, 2008.– Б.308-311.

6 Ақын-жыраулар шығармашылығын оқушыларға эстетикалық тәрбие беруде пайдалану // Қазақстанның ғылыми әлемі: Халықаралық ғылыми журнал. – 2008. – №2. Б. 224-227.

7 Ақын-жыраулар шығармашылығын эстетикалық тәрбие беруде пайдалану // Педагогикалық кадрларды даярлаудың сапасын арттырудағы инновациялық технология мәселелері және даму ерекшеліктері: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – І том. – Алматы, 2008.– Б.191-196.

8 ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы ақын-жыраулар және олардың эстетикалық тәрбие туралы ойлары: Монография. – Қарағанды, 2008.

Резюме
Тусупбаева Меруерт Балгабаевна
Мысли об эстетическом воспитании в наследии поэтов-жырау

(XVІІІ-ХІХ вв.)
13.00.01 – Общая педагогика, история педагогики и образования, этнопедагогика

Одним из универсальных направлений в развитии личности, обеспечивающей ее рост в соответствии с социальным и психофизическим становлением человека под влиянием искусства и многообразных эстетических объектов и явлений реальности, является эстетическое воспитание. Эстетическое воспитание развивает вкус, умение замечать прекрасное и безобразное; оно важно еще и потому, что связано со многими сторонами воспитания: нравственным воспитанием, которое развивает в ребенке чувство любви, гордости; с трудовым воспитанием, которое помогает ребенку с уважением относиться к труду людей, видеть красоту сделанного.

Основы эстетической культуры закладываются еще в младенческом возрасте, приобретая полноценность при дальнейшем самообразовании и саморазвитии личности, приводящих к осознанию себя участником и субъектом эстетической деятельности. В этой связи актуализируется поиск новых подходов к организации обучения и воспитания в школе, в частности, реализации воспитывающей функции обучения. При этом особое значение приобретает приобщение учащихся к богатейшим традициям мировой и отечественной культуры, постоянное использование в системе эстетического воспитания потенциала произведений народного фольклора. На наш взгляд, использование народного фольклора позволяет в определенной мере решить проблему обучения и воспитания.

Проблемы эстетического воспитания достаточно хорошо разработаны в педагогике и психологии. Так, имеются работы, посвященные общим вопросам эстетического воспитания, разработке его понятийно - терминологического аппарата, определению сущности и задач, психологических и аспектов эстетического воспитания.

Проведенный анализ литературы показал, что проблемы эстетического воспитания нашли отражение в исследованиях многих ученых. Однако воспитательный потенциал произведений поэтов-жырау XVІІІ-ХІХ вв. в эстетическом воспитании учащихся и студентов еще недостаточно исследован.
Недостаточная изученность возможностей использования воспитательный потенциал произведений поэтов-жырау XVІІІ-ХІХ вв. с учетом современных реалий определили выбор темы настоящего исследования.

Объект исследования: Педагогические мысли в наследии поэтов-жырау.

Цель исследования: Научно-теоретическое обоснование идей эстетического воспитания в наследии поэтов-жырау и определение возможности использования их воспитательного потенциала в практике.

Методологическую и теоретическую базу исследования составляют философские и психолого-педагогические концепции; положения о диалектике соотношения общего, особенного и единичного, рассматривающих общечеловеческое и национальное в их единстве и взаимосвязи; аксиологический подход, признающий человека высшей ценностью и самоцелью общественного развития; культурологический подход, рассматривающий казахский народный фоольклор как важный источник и средство духовной преемственности поколений.

Результаты исследования:

1) раскрыта сущность эстетического воспитания посредством литературы в педагогческой теории и практике и его исторический характер;

2) определены предпосылки и генезис формирования мыслей о эстетическом воспитании в творчестве поэтов-жырау ХVІІІ – ХІХ вв.;

3) проанализированы мысли о эстетическом воспитании в творчестве поэтов-жырау ХVІІІ – ХІХ вв. с литературно-педагогической позиции;

4) определены возможности использования мыслей о эстетическом воспитании в творчестве поэтов-жырау ХVІІІ – ХІХ вв. в современном учебно-воспитательном процессе.

В ходе проведения исследования подготовлены:

а) спецсеминар для учителей, преподавателей «Использование в воспитательном процессе педагогических мыслей о эстетическом воспитании в наследии поэтов-жырау ХVІІІ – ХІХ вв.»;

ә) спецкурс для учеников и студентов «Мысли о эстетическом воспитании в наследии поэтов-жырау ХVІІІ – ХІХ вв.»;

б) монография «Поэты-жырау ХVІІІ-ХІХ вв. и их мысли о эстетическом воспитании» (на казахском языке).

Апробация и внедрение результатов исследования осуществлялись путем их обсуждения на международных научно-практических конференциях ((Алматы – 2007; 2008; Семей – 2008), публикации в научных журналах «Қазақстан мектебі» (2005; 2006; 2007), «Қазақстанның ғылыми әлемі» (2008), изданием монографии «Поэты-жырау ХVІІІ-ХІХ вв. и их мысли о эстетическом воспитании» (Караганды, 2008).

Рекомендации по внедрению результатов научно-исследовательской работы:

- эстетическое воспитание в системе целостного учебно-воспитательного процесса должно опираться на опыт эстетического воспитания народа;

- как показали результаты анализа, наследие поэтов-жырау ХVІІІ-ХІХ вв. имеет большой воспитательный потенциал. Для эффективного использования этого потенциала, по нашему мнению, нужно внедрить в учебно-воспитательный процесс школ, средних и высших профессиональных учебных заведений, в системе повышения квалификации спецсеминар для преподавателей «Использование в процессе эстетического воспитания педагогических мыслей поэтов-жырау ХVІІІ-ХІХ вв.»; спецкурс «Мысли о эстетическом воспитании в наследии поэтов-жырау ХVІІІ-ХІХ вв.»;

- в качестве учебно-методического обеспечения предлагаемых курсов использовать в процессе обучения подготовленную нами монографию «Поэты-жырау ХVІІІ-ХІХ вв. и их мысли о эстетическом воспитании», где проанализированы и систематизированы мысли о эстетическом воспитании поэтов-жырау ХVІІІ-ХІХ вв.

- предлагаются дополнения к курсу «История педагогики», «История педагогической мысли Казахстана», которые отражают суть педагогических мыслей поэтов-жырау ХVІІІ-ХІХ вв.

Область использования результатов исследования: результаты исследования могут использованы в средних общеобразовательных, средних и высших профессиональных учебных заведениях и в системе повышения квалификации педагогических кадров.

Перспектива исследования заключается в дальнейшей комплексной разработке проблем отражения теории воспитания, других направлений воспитания в наследии поэтов-жырау и возможности внедрения их в учебно-воспитательный процесс.

One of universal tendencies in development of personality, providing her development in accordance with social and psychological-physiological development of a human-being under influence of art and a variety of aesthetic objects of reality, is aesthetic education. Aesthetic education develops taste, skill of noticing the beauty and ugliness; it is important because it connects with many areas of education: moral education, which develops a child a feeling of love and pride; with labor education, which helps a child treat respectfully to the labour of people, see the beauty of done .

The bases of aesthetic culture are put in junior ages, acquiring full value during further self-education and self-development of personality, bringing to the consciousness of himself as a participant and subject of aesthetic activity. In this way there is actualization of search of new approaches for organization of education at school, particularly, realization of brining-up function of education. By this the main meaning is joining learners in the richest traditions of world and our country culture, constant using in the system of aesthetic education of potential of works of folklore. To our mind, using of folklore allows to solve the problem of learning and education to some extend.

Problems of aesthetic education are enough worked out in pedagogy and psychology. So, there are works, devoted to general issues of aesthetic education, working out its notion – terminological apparatus, determination of essence and aims, psychological aspects of aesthetic education.

1. 
   revealed the essence of aesthetic education by means of literature in pedagogical theory and practice and its historical character;
   
2. 
   determined preconditions and genesis of formation of thoughts of aesthetic education in creative works of poet-zhyrau of XVIII-XIX centuries;
   
3. 
   analyzed thoughts of aesthetic education on creativity of poet-zhyrau of XVIII-XIX centuries form the literature-pedagogical position;
   
4. 
   determined the possibilities of using thoughts of aesthetic education in creativity of poet-zhyrau of XVIII-XIX centuries in the modern teaching and learning process.
   

• 
  specialized seminar for school and university teachers “The use of pedagogical thoughts of aesthetic education in heritage of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries in educational process”;
  
• 
  specialized course for learners “Thoughts of aesthetic education in heritage of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries”;
  
• 
  monograph “Poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries and their thoughts of aesthetic education (Kazakh language)”.
  

• 
  aesthetic education in the system of the whole learning-educational process must be based on experience of aesthetic education of nation;
  
• 
  as the results of the analysis has showed heritage of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries has a big educational potential. For effective use of this potential to our mind there need to implement specialized seminar for school and university teachers “The use of pedagogical thoughts of aesthetic education in heritage of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries in educational process” and specialized course for learners “Thoughts of aesthetic education in heritage of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries” in teaching and learning process of school, high and higher educational institutions, in the system of professional promotion of teaching staff;
  
• 
  as a teaching methods of proposed courses there need to use issued monograph “Poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries and their thoughts of aesthetic education (Kazakh language)”, where there have been analysed and systematized thoughts of aesthetic education of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries;
  
• 
  offered additions to the courses “History of pedagogy”, “History of pedagogical thoughts of Kazakhstan”, which reflect the core of pedagogical thoughts of poet- zhyrau of XVIII-XIX centuries.