Эпидемиологиялық процесске әсер ететін факторлар
Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы
жүктеу/скачать 170.3 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 41.Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы
| 41.Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы.
Көптеген инфекциялық ауруларды табиғатта, жануарлар арасында қоздырғыштары буынаяқтылар арқылы таралып отырады. Бұндай таралу жолы трансмиссивті деп аталады. Көптеген буынаяқтылар, жәндіктер адамға өте қауіпті әрі ағзаны уландырып, түрлі ауруларды тасымалдайды. Адамның әсерінсіз- ақ инфекциялық аурулардың ошағы пайда бола алады. Буынаяқтылар инфекциялық ауру қоздырғыштарын ауызмен, тұмсығымен, сыртқы қабаттарымен тасымалдайды. Бірақ ол қоздырғыш жәндік денесінде дамымайды және көбеймейді. Мысалы, шыбындардың өзі ішек инфекциясын таратуы мүмкін. Буынаяқтылардың жер бетінде 1,5 мл түрі бар. Инфекциялық ауруды тасымалдаушылар 2 –ге бөлінеді: Арнайы немесе биологиялық Арнайы емес механикалық таратушылар. Механикалық таратушыларға сона, таракан, шіркейлер, шыбын, құмырсқа жатады. Ал биологиялық таратушыларда қоздырғыштар белгілі бір даму кезеңін өткізеді. Қоздырғыштарды 2 тәсілмен жұқтырады. Инокуляция – қоздырғыштар қан сору кезінде жұғады. Жәндік шаққан кезде сілекейі арқылы қоздырғыш қанға түсіп, эрироциттерде көбейеді да, ауру басталады. Мысалы, анофелес масалары безгекті таратады. Контаминация – жәндік нәжісімен қоздырғыш адам терісіне түседі. Осы әдіс арқылы бүрге оба, бит болса бөртпе сүзегін тасымалдайды. Трансмиссивті инфекциялық аурулар жаз және күз айларында таралады, яғни таралу кезеңі олардың белсенді өмір сүру уақытымен байланысты. 41.Трансмиссивті зооноздардағы спецификалық және спецификалық емес тасымалдаушылардың маңызы. Зооноздар-бұл табиғи жағдайда адам мен жануарлар үшін ортақ инфекциялар (ДДҰ, 1991). Отандық медициналық әдебиетте зооноздар адамның жұқпалы және инвазивті ауруларының үлкен тобын (190 нозологиялық формадан астам) деп санайды, онда резервуары мен инфекция көзі үй, синантропты және жабайы сүтқоректілер мен құстардың әр түрлі түрлері болып табылады. Олар қоздырғыштың биологиялық түрі ретінде болуын қамтамасыз етеді. Адам ағзасы зооноздардың қоздырғыштарына тән емес қожайынға қызмет етеді,оны жұқтыру эпизодтық жүреді және әдетте адам олар үшін биологиялық тұйық болады. Кейде адам инфекция көзі болады, бірақ ешқашан зооноз қоздырғыштарының резервуары болмайды. Адамдардың жұқпалы ауруларының сериясы эпидемиялық процестің өздігінен өшуі кезінде қоздырғыштың қаза болуымен аяқталады. Этиологиясы бойынша зооноздар келесі инфекцияларға бөлінеді: бактериялық (бруцеллез, оба, туляремия, кампилобактериоз, лептоспироз, сальмонеллез, сібір жарасы, риккетсиоздар, хламидиоздар, боррелиоздар); вирустық (геморрагиялық қызба, құтыру); прионные (скрепи, кеуекті энцефалопатия). Эпидемиологиялық мақсатта зооноздарды қоздырғыштардың үй, сондай-ақ синантропты (бруцеллез, ку-қызба, орнитоз, трихофития және т.б.) және жабайы (туляремия, кене риккетсиоздары, кене боррелиоздары, арбовирустық инфекциялар, шешек маймылдары, құтыру, және т. б.) арасында циркуляциялау қабілеті бойынша бөлу орынды. Жабайы жануарлар қоздырғыштарының резервуары болып табылатын аурулар табиғи-ошақтық деп аталады. Үй жануарларына немесе синантропты кеміргіштерге байланысты ауру ошақтары антропургиялық деп аталады. Табиғи және антропургиялық ошақтар арасында абсолютті шек жоқ. Мысалы, үй жануарларын жеке арбовирустармен жұқтыру кезінде табиғи-ошақтық аурулардың уақытша антропургиялық ошақтары құрылады. Туляремияның антропургиялық ошақтары жұққан кеміргіштердің мекендеу орындарынан синантропты кеміргіштермен байланысатын елді мекендерге көшуі кезінде пайда болады. Бруцеллез қоздырғышы ауыл шаруашылығы малдарынан жабайы кеміргіштерге берілуі мүмкін. Бұл ретте бруцеллездің уақытша табиғи ошағы құрылады. Қазіргі жағдайда зооноздық аурулардың жаңа табиғи ошақтарын байқап қана қоймай, шаруашылықтың ұйымдастырылу жағдайлары мен адамдардың өмір сүру салты өзгергенде белгілі ошақтардың өзгеруін де атап өтеді. Зоонозды беру механизмі бойынша жануарлар арасында таралған кезде ғана жіктелуі мүмкін. Іс жүзінде, зооноздар кезінде эпидемиялық процесс – бұл осы аурулардың қоздырғыштарының айналымы саласында қалған адамдардың жұқтыруының механизмі. Зооноз қоздырғыштарында жекелеген органдар мен ұлпаларға тропикалық антропоноз қоздырғыштарына қарағанда әлсіз байқалады, бұл олардың саяси төзімділігі мен полипатогендігін анықтайды. Бұл қасиет қоздырғыштың табиғатта айналуының үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Бұл ретте әр түрлі жануарлардың инфекция резервуарлары ретіндегі рөлі бірдей емес-негізгі және екінші дәрежелі қожайындарды бөледі. Зооноздардың қоздырғышы жануарлардың қанында жиі кездеседі. Бұл қағидат бойынша облигациялық-трансмиссиялық аурулар бөлінеді, бұл кезде қоздырғышты беру тек қан сорғыш таратқыштар және факультативтік-трансмиссивті зооноздар арқылы жүзеге асырылады. Соңғылары қоздырғыштың бөлінуін ұрғашы сұйықтығымен және аналықтардың сүтімен ерекшеленеді. Адамдарды факультативтік-трансмиссивті және трансмиссивті емес зооноздардың қоздырғыштарымен жұқтыруы көбінесе әртүрлі берілу факторларының қатысуымен болады. Фекальды-оральды (урино-оральды) механизммен лептоспирозбен (су арқылы), сальмонеллезбен, трихинеллезбен, күйдіргімен және ботулизммен (жануар өмірінде жұқтырылған етпен), бруцеллезбен (сүтпен) және т. б. байланысты. Қоздырғыштардың ауа (аспирациялық, ингаляциялық) берілу механизмі қоздырғыштардың шектеулі мөлшеріне ғана тән- зоонозды инфекциялар денелері (пситтакоз, орнитоз, оба, пневмоцистоз, кокцидиоидомикоз). Сыртқы ортада жоғары төзімділігімен, шаң арқылы (туляремия, күйдіргі, ку-қызба) ерекшеленетін қоздырғыштардың қатарын берудің нақты мүмкіндігін ескеру қажет. Құтыру, сіреспе, аусыл, лейшманиозға және т. б. тән. Адамдардың эпизоотиялық ошақтармен байланыс қарқындылығы мен сипатын әлеуметтік жағдайлардың қандай да бір элементтері анықтайды. Әлеуметтік және табиғи жағдайлармен үй жануарлары мен синантропты кеміргіштер арасында қоздырғыштардың берілу механизмінің белсенділігі байланысты. Мысалы, туляремия адамның тұрмыстық және өндірістік қызметіне байланысты сыртқы жамылғылардың инфекциясы (кәсіптік өршулер), сондай-ақ тыныс алу жолдарының инфекциясы (астық бастырылғанда ауа-шаңды беру механизмі) немесе трансмиссивті инфекция (адам тістеген кезде масамен немесе кенемен жұқтыру) болуы мүмкін. Зооноздардың эпидемиялық процесі тәуелді. Ол эпизоотиялық үдерісті толық негіздейді. Бірқатар зооноздар үшін (негізінен трансмиссивті берілу механизмі бар) эндемиялық тән, яғни табиғатта инфекцияны сақтаушы – жануарлар тұрақты мекендейтін белгілі бір географиялық аудандарда таралуы. Аурудың көтерілуі олардың ең жоғары биологиялық белсенділік кезеңімен сәйкес келеді. Көптеген зооноздарды жұқтыру қаупі айқын әлеуметтік, тұрмыстық, кәсіби және өзге де ерекшелікке ие. Ауыл тұрғындарының аурушаңдығы әдетте қалалыққа қарағанда жоғары. Соңғы жылдары адамның шаруашылық қызметінің, өзгерген әлеуметтік және экономикалық жағдайлардың әсерінен бірқатар зооноздық инфекциялардың эпидемиологиялық көріністерінің өзгеруі орын алды. Бүгінгі күні қала жағдайында адам мен жануарларға ортақ кейбір инфекциялардың (құтыру, лептоспироз, эхинококкоз, токсоплазмоз, орнитоз, туляремия және т.б.) пайда болуы, таралуы және тамырлануы үшін қолайлы жағдай қалыптасты. Адамның жұғуы әртүрлі жолдармен жүреді: тістеу және жарақат арқылы; азық-түлік өнімдері; Жануарлар бөліністерімен ластанған сыртқы орта объектілері; қан сорғыш тасымалдаушылар немесе аэрозоль. жүктеу/скачать 170.3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|