Физиотерапия


VII. СУМЕН, ЖЫЛУМЕН ЕМДЕУ



жүктеу/скачать 1.22 Mb.
бет5/6
Дата09.06.2016
өлшемі1.22 Mb.
#124639
1   2   3   4   5   6

VII. СУМЕН, ЖЫЛУМЕН ЕМДЕУ


Сумен емдеу дегеніміз – б±л суды арнай єдістемелер бойынша емдік, профилактика жєне медициналыќ реабилитация маќсаттармен ќолдану.

Сумен емдеу - екі тєсілге бµлінеді гидротерапия мен бальнеотерапия.

Гидротерапия - бұл т±шы суды сыртќы ќолдану (ќ±быры су, µзеннін, ќµлдін, ќ±дыќтыњ жєне жамбырдыњ суын) ванна, душтар, ‰стіне ќ‰ю, с‰рту, ылѓалды орау т‰рінде. Т±шы суды гидротерапияда таза т‰рде жєне єр т‰рлі заттарды ќосумен (ќалќан жапыраќтыњ экстракты, скипидар, мускат жалбыздыњ конденсатыњ ) ќолданады, олар судыњ єсерін аѓзаѓа к‰шейтеді.

Гидротерапияны емдік профилактика практикасында кењінен ќолданады: аѓзаны сауыќтыру ‰шін, сыртќы ортаныњ жаѓымсыз жаѓдайларѓа резистенттігін жоѓарлату ‰шін, шыныќтыру жєне шыныѓу ќ±рал т‰рінде.

Бальнеотерапия – б±л табиѓи минералды жєне жасанды минералды мен газды суларды емдік, профилактика жєне реабилитация маќсаттармен ќолдану.

Гидротерапия мен бальнеотерапияныњ негізінде т±шы жєне минеральды суларды сыртќы ќолдану єдістемелеріне жатады: жалпы мен жергілікті ванналар, суда омыртќаларды созу, басты буландыру, шомылу, бассейінде ж‰зу жєне т.б.

Адам аѓзасына минеральды суларды сыртќы жєне ішке ќолданудын емдік єсерін механизмдері бірдей болѓаннан жєне аѓзаныњ жауапты реакциясына ќараѓанда минералды суларды ішке де ќолдануѓа болады (ішу, асќазанды шайу, дуоденальды дренаж жєне єр т‰рлі шайу єдістемелері шектерді суландыру, ќызыл иекті суландыру, клизмалар, ингаляциялар жєне т.б.)

Суды ертеден µмірдін кµзі деп санайды жєне аѓзаны сауыќтыру маќсатпен ќолданады. Бірінші аныќтамасы Риг-Веда ±нді кітабында бар (біздін эраѓа дейін 1500 жыл). Ењ бірінші емдік маќсатпен суды ассириялыќтар, вавилондар жєне иудейлер ќолданѓан. Грецияда сумен емдеуді бірінші Пифагор (582-507 жыл біздін эраѓа дейін), сосын Гиппократ (460-337 жыл б.ѓ.д.) ќолданды. Римда Асклепиад (114-59 жыл б.э.д.) кењінен ќолданады. "Канонда" айтылѓан Авиценна 1 ѓасыр біздін эрада емдік тєсіл ретінде суды денсаулыќты саќтау ‰шін ќолданды.

Сумен емдеу процедуралар аѓзаѓа єр т‰рлі єсер етеді, негізгі єсер ету факторлар - б±л температуралыќ, механикалыќ жєне химиялыќ.

Гидротерапия процедуралардыњ негізгі єсерінде єр т‰рлі к‰шті температуралыќ жєне механикалыќ тітіркендіргіштер ‰йлесімі жатыр.

Минералды суларды ќолдануда температуралыќ пен механикалыќ тітіркендіргіштерге химиялыќ ќосылады, олар к‰рделі гаммалыќ єр т‰рлі минеральды т±здармен, газдармен микроэлементтермен, органикалыќ ќөсылыстармен, радиоактивті заттармен, ортаныњ єр т‰рлі активтілігімен (р.h) жєне т.б. дєлелденген.

Температуралыќ тітіркендіргіштер ќан тамырлардыњ сањылауына єсер етуге болады, соњымен ќатар аѓзада ќанныњ тарауына єсер етеді, ќолѓа істеген ванна, µкпе, ж‰рек тамырларын кењейуіне єкеледі. Отырып ванна ќабылдауы кіші жамбас м‰шелерін ќан айналуын жаќсартады.

Криотерапияда – суыќпен єсер ету; онда судыњ температура +2о С тµмен.

Сумен емдеуде єр т‰рлі температуралыќ суды ќолданады.

Суыќ су - +3о С тµмен, салќын судыњ температурасы +23-24оС, индифференттік -+35-36оС, жылы -+37-39о С, ыстыќ судыњ температурасы +40о С жоѓары болу м‰мкін. ‡лкен массалыќ сумен адам аѓзасына єсер етуінде, кµп мањызы механикалыќ тітіркіндігішке беріледі (жалпы ванна, ж‰зу, душтар). Механикалыќ єсері атмосфера бірлігімен мµлшерлінеді. Ол кµп сорѓалау душта (2-3 атм). ¤зіне тєн ќысымы вибрационды, кұйында ваннада, бассейінде шомылуда болады.

Гидротерапия - т±шы суды сыртќы ќолдану: ќ±бырлы су, µзенніњ, ќ±дыќтыњ суларын с‰ртіну, ќ±ю, компресс, орау, шомылу, душ, ванна, суыќты жергілікті ќолдану, монша т‰рінде.

Жылыту компресс - жергілікті еру, ауырсынуды тµмендету, ќабынұѓа ќарсы єсер етеді Компресстін єсерін к‰шейту ‰шін суѓа спирт, ќальций хлор ерітіндісің, мускат жалбыздыњ конденсатыњ косады.



Душтар - ен кµп тараларѓан су процедурасы, онда адамныњ денесіне су сорѓалау немесе бірнеше сорѓалау аныќты ќысымымен, температурасымен єсер етеді. Оларды гигиеналыќ, профилактика мен емдік маќсатымен ќолданады. Емдік душтардын бір неше т‰рлі бар, олар:

  • тµмен аѓу – жамбырлы, инелеу, шањды;

- жоѓары аѓу - шектерді суландыру, сорѓылау душтар: Шарко, Шотландыќ, желпеуіш, циркулярды.

Душтар жергілікті жєне жалпы єсер етунен айырлады. Душта ќысым 30 дан -200 кПа дейін (0,3-2 атм) болу м‰мкін.

Кµрсеткіштері: ќан айналу ж‰йесін б±зылысы, єр жастаѓы функциональдыќ аурулар, семіздік, геморрой, простатит, импотенция.

Ќарсы кµрсеткіштері: б‰кіл ќозу жаѓдайлар, эпилепсия, III дєріжелі ќанайналу жеткіліксіздігі.



Жамбырлы душ -±зынды 2 м трубка тєрізді кронштейін, бос жаѓында 40о б±рышта сетка- тірек ќойылды. Сетканыњ тесіктерінен майда сорѓылау шашырыњќы аѓымда су беріледі.

Инелеу душ - жамбырлы душтаѓы ‰ќсас сеткаѓа металды трубканыњ ±шын енгізеді. Жіњішке сорѓылау су осы душтын инелеу сезім шаќырады. Судыњ температурасына ќарай душ - тонизирівті (25-30о) жєне седативті (36-38о) болады.

Жабырлы мен инелеу душтарды µз бетімен ќолдануѓа болады жєне ваннадан, ораудан кейін ќорытынды ретінде ќолдануѓа да болады. Суыќ жєне салќын душтыњ ±заќтыѓы -1-2 мин., жылы душтыњ - 2-3-4 мин. Душты к‰нде ќабылдайды.



Жоѓарлау душ немесе аралық – б±л шашылѓан сорѓылауды тµменнен жоѓарѓа жібереді. Жылы жоѓарлау душтыњ ±заќтыѓы 3-5 мин, оны парапроктитта, кіші жамбас м‰шелерін ќабыну процесінде ќолданады; ал салќын душты-геморройда; суыќ жоѓарлау душты -жыныстыќ єлсіздіктіњ бірнеше т‰рінде ќолданады. Душтардыњ ±заќтыѓы 2-3 мин., процедураларды к‰нде µткізеді.Курсына 6-8 процедура.

Циркулярды душ - б±л трубкалардыњ асты мен ‰стінде шыѓыршыќ арќылы ќосылѓан ќ±ралы. Трубкаларда майда тесіктер бар, олар арќылы науќастыњ денесіне жіњішке сорѓылау 1-1,5 атм. ќысыммен жіберіледі, олар жан - жаќтан єсер етеді. Циркулярды душ - ќозу жєне тежеу єсер етеді. Осы процедураѓа кµрсеткіштері: нерв процесстердіњ єлсіздену (астения жаѓдайы, реконвалесценттік). Процедураны судын 34-35оС температурасымен бастайды, емдік курсы бойы біртіндеп судыњ температурасын тµмендетеді 30-24оС дейін. Жылы душтыњ ±заќтыѓы 3-5 мин, салќын жєне суыќ душтыњ ±заќтыѓы 2-3 мин, к‰нде немесе к‰н ара ќабылдайды. Курсына 10-12 процедура.

Сорѓылау душ (Шарко) - б‰л жергілік сумен емдеу процедура. Онда к‰шті ќысыммен судыњ температурасыњ ‰йлесімді механикалыќ єсері (судыњ сорѓылау 2-3 атм ќысыммен ауыспалы б‰кіл денеге массаж істейді жєне температуралыќ факторын 30о С бастап, бірте-бірте тµмендетіп 20-18о дейін жеткізеді). Процедураныњ ±заќтыѓы 3-5 мин, курсына 12-15 процедура, к‰нде µткізеді. Душтан кейін демалуды таѓайындамайды.

Желпеуіш душ - сорѓылау душтыњ ұшынан шыѓатыњ суды саусаќпен жабса, оѓан желпеуіш т‰рін келтіруге болады. Судыњ температурасын 32-34о бірте-бірте 20о дейін тµмендетеді. Процедураныњ ±заќтыѓы 1,5-2 мин, к‰нде ќабылдайды. Денеде керекті реакция болу ‰шін, душтан кейін денені жаќсылап ќ±рѓаќ жаймамен с‰рту керек.

Шотландыќ душ - судыњ єр т‰рлі температурасымен екі сорѓылау душтар. Екі шлангты ќолданады - біреу ыстыќ 40о С сумен, екіншісі суыќ сумен 20о С. Ыстыќ пен суыќ судыњ єсерін алмастырып отырады. Екі суды бірдей ќысыммен береді. Ењ бірінші ыстыќ сумен ( 38-45оС) 30-40 сек. єсер етеді, сосын осы жерге суыќ сумен (25-20оС) 15-20 сек єсер етеді. Осындай алмастыруды 4-5 рет істейді. Душтыњ жалпы ±заќтыѓы 3-4 мин. Процедураны к‰н ара ќабылдайды, курсына 12-15 процедура. Осы процедурада терініњ реакциясы жаќсы айќын болады.

Аталѓан душтар ќан жєне лимфа айналуыњ жаќсартады, зат алмасуын стимульдейді, ќабыну ошаќты еруіне єкеледі, ауырсынуды жою єсер етеді.



Ішектік (ректальды) душ- 15-20 л. су сыйымды резервуарѓа, ыстыќ жєне суыќ су шланѓа арќылы жеткізіледі, унитаздын ‰стінен 120-150 см ќашыќтыѓымен орналастырады. Науќас унитаздыњ ‰стіне отрырып, тік шекке резинкалы ±шты 10-12 см терендікке енгізеді, ол Г-тєрізді трубкаѓа ќосылѓан. Резервуардан су порциялап (1,5-2 л) кіруін, науќас ‰лкен дєретке бару сезіммен реттейді. Процедураныњ 10-15 минут уаќытында науќасќа судыњ 5-6 порциясын енгізеді жєне осындай-аќ ‰лкен дєретке отарѓанда резинкалы ±шты алмайды. Судыњ температурасы - 38оС, курсына 6-8 процедура (аптада 2 процедура). Процедурадан кейін демалу ќажет 15-20 минут. Емдік курсты 4-8 аптадан кейін ќайталауѓа болады. Процедураныњ алдында клизма істеуге ќажет емес. Судын орнына табиѓат минеральды суды, т±зды ерітіндісін (0,1-0,2%), т‰йемедаќтыњ, емен ќабыѓынан настойкасын ќолдануѓа болады. Шектерге енгізген су (минеральды немесе т±зшы, єр т‰рлі т±здарды, дєрі-дєрмектерді ќосып) шырышты ќабатына температуралыќ, механикалыќ жєне химиялыќ тітіркену єсер етеді, ќанайналуын жаќсартады, шырышты ќабатын шек эпителиядан, кілегейден, бактериядан, экскреттен тазарлтады, аутотоксикациясын тµмендетеді. Осы шектін функциясын жєне аѓзаныњ жалпы жаѓдайын жаќсартады. Кµрсеткіштері: созылмалы колиттер, зат алмасу аурулары (подагра, диабет, диатездер, I-II-III дєрежелі семіздік). Шектін жуудын алдында ректороманоскопияны істейді.

Ванналар - б‰лда ењ кµп ќолданатын сумен емдеу процедурасы. Оларды гигиеналыќ, емдік жєне профилактика маќсатымен ќолданады.

Айырып танады: жалпы ванна - онда дене толыќ суда, жартылай ванналар - онда дене жартылай суѓа тиеді (поясты ванналар); отырып ќабылдайтыњ ванна-онда суѓа жамбас, ќарынныњ тµменгі жаѓы, сандар тиеді; жергілікті ванна - суѓа дененіњ бір жері тиеді, мысалы: ќолы, аяќтары. Ќысќа уаќытќа 1-5 мин ыстыќ немесе суыќ сумен ванналарды жергілікті сияќты таѓайындайды, индифферентты немесе жылу сумен ванналарды - 10-20 минут ќабылдайды.

Жалпы ваннадаѓы т±шы судыњ температурасы 36-37оС болады. Науќас ваннада жартылай жатады, су дененіњ иыѓына дейін жабады, алдынѓы жаќта ж‰рек аймаѓы ашыќ болу керек. Науќас ваннада ыңѓайлы жату ‰шін, аяќ астына арнай тіреу орналастырады. Жалпы ваннаныњ ±заќтыѓы 10-20 минут, к‰н ара немесе екі к‰н ќатарынан ‰шінші к‰н демалыс, барлыѓы 10-20 процедура.

Жалпы ванналар тыныштану, сергектік єсер етеді, сондыќтан оларды нерв ж‰йеніњ функциональдыќ б±зылыстарда, вегетативті невроз, кардионеврозда, нейроциркуляторлыќ дистонияда таѓайындайды.



Жылы ванналар спазмолитикалыќ жєне тыныштану єсер етеді, полиартритта, созылмалы бронхит пен пневмонияда, бронхиальды демікпеде, µкпе эмфиземасында таѓайындайды.

Ыстыќ ванналар б±лшыќ еттердіњ спазмдарын жояды. Кµрсеткіштері: б‰йректіњ, µттін тас ауруларында, ќыстырып алѓан жараќќатта, б±лшыќ еттердіњ спазмалыќ жаѓдайда.

Салќын ванналар б±лшыќ еттердіњ тонусын жоѓарлатады, сондыќтан шектердіњ, ќуыќтыњ атониясында, геморройда таѓайындайды.

Ванналардыњ т‰рлері: арнай бассейн-ванналар, контрасты, Гауффе ваннасы, вибрационды, ќ±йынды, маржанды, кµбікті, ароматты, т±зды, газды, иод-бромды, кµміртегі-ќышќыл, азотты, сероводородты, родонды ванналар.



Арнай бассейн-ванна - гидрокинезотерапияда ќолданады. Осындай ваннада тірек-кимыл аппараттыњ дµрекі б±зылыстарды емдейді. Жылу суда ќозѓалыстар жењілдейді, лимфа-, -ќан айналуы жаќсарады, аурысыну сезім тµмендейді.

Контрасты ванналар - онда екі ваннада су айќын айырмалы температурада. Бірінші ваннада жылу су, екіншіде- суыќ су. Температураныњ айырмасы 5-10оС болу керек, сосын бірте-бірте осы айырмасы 20-30о С дейін µзгереді. Ең біріншіде - науќас жылу сумен ваннаѓа жатады 2-3 мин., сосын суыќ сумен ваннаѓа µтеді 1-2 мин, осы ваннада ќозѓалыстарды жасауѓа ќажетті. Бір ваннадан екінші ваннаѓа µтуін 2-5 рет ќайталуѓа болады. Контрасты ванналарда негізгі ережесі - ең бірінші жылу сумен ваннаѓа бату керек, ал процедураны салќын ваннаѓа батумен аяќтайды. Осы ванналарды к‰нде немесе к‰н ара ќабылдайды, курсына 10-15 процедура.

Осы ванналар терінің тамырларын ауыспалы кеңею мен тартылуѓа єкеледі, тыныс алу жиіліктігі, тамыр соѓу жиіліктігі, ќан ќысымы µзгереді, ж‰рек -тамыр, нерв ж‰йелерге айќын шыныќтыру єсер етеді. Кµрсеткіштері: шыныѓу ретінде, атеросклероздыњ бастапќы кезені, вегетативті-тамыр дисфункциялар, невроздар, ж‰рек-ќантамыр ж‰йеніњ б±зылыстары.



Гауффе ваннасы - жалпы єдісті сумен емдеу процедурасы, онда екі-немесе тµрт камералыќ ваннаѓа науќастыњ ќол-аяќтарын салады. Осы ванналарѓа индефферентты температуралыќ су ќ±яды, сосын бірте-бірте 10-12 мин ішінде ыстыќ су ќосады, ваннадаѓы су 30оС тан 42-45оС дейін жоѓарлайды. Осыдан кейін процедураны таѓы 10-15 мин. ±зартады. Процедурадан кейін ќ±рѓаќ жаймамен орап 30-40 мин. демалу керек. Осы ваннаның ерекшілігі - ж±мсаќ єсер ету, себебі процедураныњ басында терініњ аз кµлеміне єсер етіледі єлсіз температурамен, сосын температура бірте-бірте жоѓарлайды, біраќ дененіњ тері мен судыњ температуралыќ айырмасы аз. Айќын тамырлыќ реакция болмайды, тамырлар біртіндеп кеңейеді, тіндердіњ ќан жабдыќтауы жаќсарады, зат алмасу к‰шейеді. Таѓайындалады: гипертония ауруларында, атеросклероздыњ бастапќы кезенінде, нерв ж‰йесініњ функциональдыќ б±зылыстарда.

Вибрационды ванна – б±л жылу су ќабаттар арќылы "Волна" аппараттан механикалыќ вибрациямен єсер ету. Мµлшерген механикалыќ тербелістердің тµмен дыбыс жиліктігі анальгезивті, десенсибилизивті, ќабынуѓа ќарсы жєне тіндердін трофикасын µзгеруіне ќамтамасыз етеді, сонымен ќатар ќан-, лимфа айналуы жаќсарады, тіндерде зат алмасу процестері жоѓарлайды, ауырсынуды жою жєне ќабынуѓа ќарсы єсер де пайда болады.

Кµрсеткіштер: бел-сегізкµз, мойын радикулиті, ревматоидты полиартрит, асќазан- шек трактыњ созылмалы ќабыну аурулары (гастрит, холецистит), жатырдыњ ќосалќы м‰шесін созылма ќабыну аурулары. Вибрационды ванналарды - 36-38оС судын температурасымен µткізеді, ±заќтыѓы 3-10 мин., к‰нде немесе к‰н ара. Курсына 10-15 ванна таѓайындайды.



Ќұйынды ванна - онда ыстыќ пен суыќ су алдын ала араластырып, ваннаѓа ќысыммен кµп сорѓалау арќылы аѓады, сосын одан тесік арќылы ќарама-ќарсы ќабырѓаѓа аѓады, ќ±йынды ваннаның єсерінен теріде микроќанайналмасы жаќсарады. Кµрсеткіштері: вегетативті полиневриттер, ауырсыну синдромы, вегето-тамырлыќ б±зыллыстары, жараќаттар, к‰йік, ‰су, ампутацияларда. Процедураныњ ±заќтыѓы 10-15 мин, судыњ температурасы 24-42оС, курсына 10-15 ванна, к‰н ара.

Маржанды ванна - ваннаныњ т‰бінде орналыстырѓан арнай торы арќылы 1-2 атм ќысыммен ауаны жібереді. Резинкалы трубка ж‰йесі торымен ќосылѓан, оѓан компрессордан ауа жіберіледі, торыда ±саќ, єр т‰рлі диаметрлі тескерден ќысыммен берілген ауа б±рѓылап шыѓып кµпіршіктер пайда болады, оларды "маржан" деп атайды. Суда жатќан науќас теріде жаѓымды тітіркенуді сезеді, су мен ауа кµпіршіктердіњ єр т‰рлі температуралардан пайда болаудан, кµпіршіктердін механикалыќ єсері пайда болады. Осы ванна тыныштану єсер етеді, сондыќтан оны орталыќ нерв ж‰йесініњ функциональдыќ б±зылыстарда ќолданады. Судын температурасы 35-37оС болу керек, ±заќтыѓы 10-15 минут, курсына 15-20 ванна, процедураны к‰нде немесе к‰н ара µткізеді.

Көбікті ванна - кµбікті калийды сабыннын ерітінін, пастадан арнай ќ±рам арќылы істейді. Ен жаќсы "маржанды" ваннада ќолданатын торы. Торы арќылы ќысыммен берілетін ауа, сабыннын с±йыќтыѓын тез кµпіртеуден кµбік ваннаны толтырады. Механикалыќ єсері - теріде кµбікті кµпіршектердін жарылудан болады. Терапевтикалыќ эффектілері: -зат алмасуы жоѓарлайды, тер шыѓу к‰шейеді, ж‰рек пен тамырларѓа ќорѓау єсері, нерв ж‰йесін тыныштану, тер ауруларында ќабынуѓа ќарсы єсері. Кµрсеткіштері: семіздік П-Ш дєрежесі, невралгиялар, тері ќышымада, климактериялыќ синдромы. Процедураныњ ±зактыѓы 15-20 мин., к‰нде немесе к‰н ара таѓайындайды, курсына 10 ванна, процедураны ќабылдаѓаннан кейін денеге су ќ±ю керек.

Ароматтыќ ванналар. Осы ванналардын теріге, иіс сезімі анализаторларѓа эфирды майлардың, скипидардың, ќышаның тітіркену єсерінен емдік єсер негізделген. Иістіњ немесе ароматтыњ т‰рлі адам аѓзасына єр т‰рлі єсер етеді




51 сурет. Науќас толыќ ваннада жату жобасы

52 сурет . Контрастты ванна, ыстыќ судан суыќ суѓа ауысу кезі.




53 сурет. Жамбасќа дейін ваннаны ќабылдау аппараты.

54 сурет. Гауффе ваннасы


55 сурет. Бассейнде ж‰зу



56 сурет. Душ-массаж процедурасын єдістемесі



57 сурет. Душ Шарко процедурасы.


Жылумен емдеу


Адам аѓзасына жылулыќ єсер етуіне кеннен лайды, торфты, парафин мен озокеритты ќолданады.

Лаймен емдеуді кµбінесе курорттарда, бальнеологиялыќ емханаларда, жергілікті санаториялар, аурухана мен емхананыњ балшыќпен емдеу бµлімдері ќолданады. Лайлар болады: трофтыќ, сапропелдыќ, сульфидты, илдыќ, таулыќ. Емдік лайлар дегеніміз-б±л табиѓат µнімі, онын ќ±рамында су, минеральды немесе органикалыќ заттар, олар бірќалыпты жіњішке дисперстыќ пластикалыќ масса, жылулыќ ќасиетімен сипатталанады, сондыќтан оны емдік маќсатында жылтып ќолданады. Лайдын емдік ќасиетінен жєне ќ±рамыныњ ерекшілігінен оларды алты генетикалыќ т‰ріне бµледі:

  1. Т±зды су ќоймасын илдыќ µнімі, ќара сульфидтыќ балшыќ.

  2. Т±шы су ќоймасын илдыќ µнімі -сапропелдер.

  3. Батпаќтыњ торфтыќ µнімі - торфтыќ лайы.

  4. Балшыќты ил.

  5. Таулы жердегі лай.

  6. Гидротермальдыќ лай.

Ең кеңнен емдік маќсатпен ќолданатыњ бірінші ‰ш т‰рі: ќара сульфидты илдыќ, торфтыќ лайлар. Т‰зды су ќоймасын т‰бінде пайда болады - теніздіњ лиманында, шыѓанаќта жєне ќ±рлыќтыњ т‰зды µзенінде. Осындай µзендер Ќазаќстанда "сексенкµл" аймаѓында. Б±лаќтыњ илдыќ сульфидты ылайлар- б±лаќтыњ шыѓу жерінде пайда болады. Мысалы: Сары-Аѓаш, Моялды. Т±шы илдар (сапропели) пайда болатын жер Ќарасор µзеніњ аймаѓы, Сасыќ-кµл (Сексекµлде). Илдыќ лайлардын, сапрапелдердіњ жєне торфтыњ пайда болуы- микроаѓзалардыњ µмірімен байланысты, осыдан биологиялыќ активті заттардыњ жиналуы (ферменттер, гормондар), коллоидтар (гидротроилит жєне т.б.) жєне газ пайда болуы (СН, Нє SО,Нє, СО 2, Nє) байланысты.

Сульфатредукциялыќ биохимиялыќ процестер анаэробты жаѓдайда өтеді жєне илды сульфит лайлар пайда болуына ќатысады.

Барлыќ емдік лайлардыњ ќ±рамы к±рделі физико-химиялыќ ж‰йе, оѓан ‰ш µзара байланыс бµлімдер кіреді: лайлы ерітінді, лайдын керегесі (остов) жєне коллоидты комплекс. Емдік лайдын ерітіндісіне кіреді: су, онда еріген т‰здар, ќатаң-ірі дисперсті бµліктер, коллоидты негіз, т±здыњ кристалдары, єр т‰рлі силикатты бµлшектер, ракушкалардыњ сыныќтары, µсімдектердіњ, жєндіктердіњ. шірімеген ќалдыќтары.

Аталѓан лайды типтері кеңнен емдік, профилактика практикасында ќолданады жєне айтарлыќтай пайда болу жаѓдайымен, негізделген материалымен, химиялыќ ќ±рамымен жєне физика-химиялыќ ќасиеттерімен, жылусиымдылыѓымен айырады.

Жылусиымдылыќ 0,4 тан 0,9 дейін µзгереді, реакцияныњ активтілігі 1,3-1,5 тан, 9,5-10 дейін µзгереді. Минеральды илдыќ, тµбенің балшыќтарын емдік маќсатпен µзінін табиѓи жаѓдайында ќолданады. Торфты лайларды ќолданудын алдында сумен езеде, сапропелдыќ лайларды алдымен тыѓыздайды. Сонымен ќатар, б‰кіл лайлардыњ жалпы ќасиеттері бар, олар: жоѓары ылѓалды сыйымдылыќтыќ, себебі гидрофильды коллоидтар оларда жоќ, жоѓары жылу сыйымдылыќтыќ жєне аз жылу µткізгіштік, жоѓары адсорбциондыќ ќасиеті, сумен араластырѓанда біртектілікті пластикалыќ масса болу ќасиеті. Коллоидтыќ ќ±рамы емдік лайдын консистенциясын аңыќтайды жєне оѓан жоѓары т±тќырлыќ пен пластикалыќ ќасиет береді, осыѓан ќарай емдік лай жаќсы теріге жабысады жєне жењіл жуылады. Осымен ќатар емдік лайлар ќоллоидты болѓаннан жылуны саќтау ќасиеті бар жєне конвекция (жылуны тасу) ќасиеті жоќ. Осы ќасиеттерімен емдік лайлар судан айырлады.

Емдік єсерлері: Аз мµлшерді торф пен илдыќ лайлармен емдеу процедуралары жоѓары саногендік эффектісін ќамтамасыз етеді (керекті температурасымен, ќысќа уаќыты ќолдануы). Осы кµрінеді: нейроэндокриндік реттеу механизмдерін функциясын жаќсарумен жєне ќалпына келуімен метаболизмніі денгейі µзгереді, ферментативті ж‰йелерін активтілігі, б‰кіл ж‰йелердіі активтілігі µзгереді. Тіндердіњ µткізгіштігі жаќсарѓаннан, онда трофикасы жаќсарады, тотыѓу-ќалпына келтіру процестердіњ денгейі µзгереді, гормональды мен витаминдік алмасуы стимульдейді.

Лайлы процедуралардын жергілікті єдістемесін созылма ќабыну ошаќќа колданѓанда, ауырсынуы жойылады, ќабынуѓа ќарсы, еріту, регенеративті процестерді стимульдейді, с‰йек с‰йел пайда болуын тездетеді, б±лшыќ еттің тонусын жаќсартады, буындардыњ ќозѓалысын жоѓартады. Лаймен емдеу процедуралар б‰кіл физикалыќ емдеу єдістер тєрізді, кейін єсер етуі ќасиетіне ие болады.

Ќолдану єдістері: Жалпы лайлы ванна. Кµбінесе "болтушкаларды" ќолданады, ол - минеральды сумен ваннаѓа кµп емес мµлшерді емдік лайды ќосады. Єдістін артыќшылыѓы : лай терімен жаќсы контакта болады, лайдын температурасы біркелкі тарайды.



Лайлы аппликация: осы єдісі жалпы жєне жергілікті болады. Жалпы єдісітемесінде - ќою консистенциялыќ лайды б‰кіл денеге жаѓады, тек басты, мойынды жєне ж‰рек аймаѓын бос ќалдырады. Жергілікті єдістемесінде -- емдік лай дененін бірѓана жеріне орналыстырады: ќолдарѓа (перчатки), білек пен ќолѓа, (жоѓары перчатка), ќарын мен аяќтарѓа – шалбар, "ќысќа шалбар", жартылай шалбар "трусик". Лайды ќолдану температурасы 38-48о С. Осы емдеу єдістемесін жасау ‰шін науќас жататыњ кушеткаѓа кµрпе, оныњ ‰стіне клеенка мен жайма тµселеді. Жайманыњ ‰стіне бір ќабат лай ќойылып, оныњ ‰стіне науќасты жатќызады да денесін ќажет жеріне лайды жаѓады. Кейін науќасты жаймамен, клеенкамен жєне кµрпемен орайды. Процедураныњ уаќыты 15-20 минут, кей кезде 30-40 минутќа дейін созылады. Процедура аяќтаѓан сон науќас жылы душ астында жуынып, киінеді де 30 минут кушеткаѓа жатып тыныѓады.

Жатыр ќуысына єсер ету. Осы єдістемесі кµбінесе гинекология практикасында ќолданады. Тампонмен енгізу лайды, су моншасында жылтып (38-44о С) ќолданады, к‰н ара немесе екі к‰н ‰шінші к‰н демалу, уаќыты 30-40 мин. Курсына 8 процедураѓа дейін.

Ректальды єдістемесі: лайды тік ішекке шприцпен тізе-шынтаќ нєтижесінде 30 минуттан 2 саѓатќа дейін енгізеді, температурасы 38-46о С, к‰н ара, курсына-15 процедура. Электропроцедураларда гидрофильды астарын орнына, лайды шелпек т‰рінде ќолданады: гальванолаймен емдеу, диадинамолаймен емдеу, амплипульсолаймен емдеу, лай ертіндісімен электрофорез, пиелоидоиндуктотермия, пелогальваноиндук-тотермия (т±раќты тоќ пен индуктотермия), пелофонотерапия (ультрадыбыспен). Б‰л электрикалыќ тоќтар лайдыњ химиялыќ єсерін к‰шейтеді, себебі еріген лай тері арќылы сіњірілуін ќамтамасыз етеді.



58 сурет. Жергілікті лайлы аппаликация: а- лайды дайындау, б-аппликация


ПАРАФИНОТЕРАПИЯСЫ


Парафинотерапиясы - медициналыќ парафинды емдік маќсатта ќолданылуы.

Парафин б±л - м±най айдау µнімі болып табылатын, метан ќатарындаѓы активтілігі аз кµмірсулардыњ ќосындысы. Ол жоѓарѓы жылу саќтаушы ќасиетке ие. Емдік маќсатта еру tо - 48-52о С болатын аќ, тазартылѓан медициналыќ парафин ќолдануы. Парафинніњ емдік негізінде оныњ жылу жєне механикалыќ факторы жатады. Ќыздырылѓан парафинніњ жапсырылѓан жерінде жылу беру жолы арќылы, жергілікті ±лпаныњ tо-сы жоѓарылайды. Микроциркуляторлы арналыќ тамырлары кеуіп, терініњ ќан аѓысы к‰шейеді. Тері гиперемиясы ±лпаныњ метоболизімін жаќсартып, инфильттраттыњ сіњірілуін тездетеді. Парафин жапсырылѓан жерде ќањќа б±лшыќ етініњ спазмы азайып, ауырсыну сезімі томенлдейді.

Емдік єсері: ќабынуѓа ќарсы, метоболикалыќ қоректік.

Көрсеткіші: тірек-ќимыл аппаратыныњ заќымыныњ асќынуы (с‰йек сынуы, буынныњ шыѓуы), артрит, периартрит, артроз, радикулит, невралгия, неврит, ішкі аѓзалардыњ аурулары, созылмалы бронхит, трахеит, пневмония, плеврит, гипертониялыќ ауру, созылмалы гастрит, ‰лтабар жєне асќазанныњ ойыќ жарасы, тері аурулары, к‰йік, үсу трофилкалыќ жаралар, Рейно ауру.

Ќарсы көрсеткіші: жедел ќабыну аурулары, атеросклероз, ИБС, стенокардия, ж‰йке ж‰йесініњ ауруы, лактация жєне ж‰ктілік кезењі, созылмалы гломерулонефрит.

Параметрлері. Процедура кезінде 60-90оС ќыздырылѓан с±йыќ парафин ќолданылады. Клиникада парафинмен бірге озокерит, емдік балшыќ ќолданады. Олар жылуды ±стап т±ру ќасиетіне ие жєне єр турлі минералды заттардан ќ±ралѓан. Парафинді ќыздыру - арнайы парафинќыздырѓыштарда, су монша, парафинді ваннада µткізіледі, Отандыќ парафин ќыздырушы электрикалыќ ПЭ аппаратан ќолданады. Парафинды ќыздыру жєне ерітуі уаќыты 1-2 саѓат. Єр т‰рлі жылумен емдеу єдістерінде, ерекші орын парафинмен емдеу алады. Ерітілген парафин теріге жаќќанда тез ќатады жєне жоѓары температуралыќ єсерін 40-60 минут саќтайды. Парафин ќатќанда астындаѓы тері ±заќ уаќытќа жоѓары температураѓа єсерілінеді. Аз жылу µткізу ќасиетінен парафинды науќасќа жаѓымды сезіммен жоѓары температурасымен (55-60оС, 70оС) ќолдануѓа болады. Парафинніњ физиологиялыќ єсерін негізінде жылу єсері жатыр жєне ќолдану температурасы 52о-55оС, еру температурасы 60-100оС.

Єдісі: Процедура алдында парафинді 110-140о С стерильдеп 10-15 мин ±стайды. Теріні вазелинмен с‰ртіп: 1 ќабаттап, 2 парафинді ванна, 3 аппликация т‰рінде ќолданады. К‰йіктер мен трофикалыќ жаралар кезінде жєне шырышты ќабыќќа парафинмен єсер еткенде балыќ майын, жєне маќта майын ќолданады. Емдік практикада вагинальды, ректальды тампондарды ќолданады. Еріген парафинді (55-65о С) денеге жалпаќ ќаламмен 1-2 см ќалыњдыќта жаѓады. Саусаќ пен табандарды 50-55оС еріген парафинды .жаќќан соњ, арнайы 60-65оС ќыздырылѓан парафинді ваннаѓа салады.

2 т‰рі: 1-2 ќабат парафин жаѓылѓан соњ, 65- 70о С парафинѓа батырылѓан салфеткамен аппликация жасайды. Бетіне клеенка жєне маќта немесе кµрпемен жауып тастайды. Процедура ±заќтыѓы 30-60 минут, емдік курсы 12-15 процедура. Парафинотерапиядан кейін 30-40 минут демалу керек. Ќайталау курсы 1-2 айдан. кейін.



59 сурет. Ќабаттау єдісі бойынша парафинмен емдеу: а-парафинды денеге майлау, б-клее нкамен орау, в-кµрпемен орау.



60 сурет. Парафинмен емдеудіњ салфетка-аппликациялыќ єдісі.



61 сурет. Парафиноемдеудіњ кюветтік-аппаликациялыќ єдісі



ОКЕРИТОТЕРАПИЯ

Медициналыќ озокеритті емдік маќсатта ќолдану. Озокериттіњ ќ±рамы термотоллерантты антибиотиктік ќасиетке ие, озокерит таяќшасы кіреді. Ол максимальды жылу ±стап т±рушы ќасиетке жєне минимальды жылу µткізіштік ќасиетке ие. Емдік маќсатта – тазартылѓан озокеритті ќолданылады. Емдік єсері парафиннын сияќты жылулыќ жєне механикалыќ факторѓа нейізделген. Парафиннен айырмашылыѓы - химиялыќ ќасиетке ие. Жылулыќ фактор – ќысќа мерзімде микроциркуляторлы тамырлалыњ спазмын жєне кенейуін тудырады, фолликулостимульдеуші биологиялыќ активті зат µндіруді к‰шейтеді. Венозды лимфа аѓысы к‰шейеді.

Кристализация кезінде озокериттін бастапќы кµлемі 10-15% азаяды, беткей ±лпалардыњ жаншылып терініњ механорецепторларыныњ ќозуына єкеледі. Озокериттіњ ќ±рамындаѓы химиялыќ заттар – тері, май бездері арќылы терініњ беткей ќабатына еніп, эпидермистің пролифирациясын жєне дифференцировкасын стимульдейді, эпидермальды макрофагатыњ белселділігін арттырып Т-хелперді активтендіреді.

Емдік єсері: ќабынуѓа ќарсы, метаболикалык, трофикалыќ, десенсибелизирлеуші, тамыр к‰шейткіш, спазмолитикалыќ.

Көрсеткіш: Созылмалы ќабыну аурулары, тірек-ќимыл аппаратыныњ жєне шеткері ж‰йке ж‰йесініњ заќымы, тері ауруы, лор аѓзаларын аурулары

Ќарсы көрсеткіштері: Жедел ќабыну процесстері, атеросклероз, ИБС, бауыр циррозы, ірінді процестері, ќатерлі ісіктері.

Параметрлері: Озокериттыњ еру tо 52-680 С, 60-1000 С ќыздырылѓан озокерит ±лпаларѓа жылу береді.

Єдістемесі: 100о С дейін стерильдейді 10-15 мин. Суыѓан 50о С озокеритті тері бетіне вазелин жаќќан соњ жаѓады. Парафин сияќты 3 єдісін ќолданады. Арасына 2 к‰н салып ќолданады. ¦заќтыѓы 30-60 мин, курсына 12-15 процедура. Процедурадан кейін 30-40 мин. демалуы керек, ќайталама курсы 1-2 айдан соњ.


VІІІ. КУРОРТОЛОГИЯ


Курортология дегеніміз - курорттыќ факторлардыњ емдік маќсатта ќолдануды ањыќтайтыњ ѓылымы. Д‰ниелік емдік заттары бар жєне ќолайлы климаттыњ жаѓдайы бар жерді - курорт деп атайды. Денсаулыќ саќтау ж‰йесінің құрамыњ бµлігі болып табылады, курорттарда емдік жєне профилактика маќсатымен табиѓи физикалыќ факторларды ќолданады. Негізгі емдік заттардан басќа, адам аѓзасына сыртќы орта ‰лкен єсер етеді жєне науќасќа курорттыњ тіршілік тєсілі єсер етеді.

Курорттыњ сыртќы орта-климат, географиялыќ ерекшілігі, єсемді пейзажі, куротпен мекемелердін архитектуралыќ кµркімдеуі, емдік жєне т±рмыс құрамдарын жабдыќтау, сонымен ќатар белгілі курорт режимі – басќа науќас болатын ортасынан кµрнекті ерекшеленеді. Науќастыњ физиологиялыќ процестеріњ аѓымын ќалпына келтіру ‰шін ќолайлы сыртќы ортаны емдік-профилактикалыќ тєсілдерімен науќас курортта жатќанда дєігер ќолданады. Єр т‰рлі патологиялық жағдайда, науқастыњ жеке ерекшіліктеріне қарай әр түрлі терапевтикалық шараларды сақтау- емдік режиміне сәйкес қолданады.

Курортография. ТДМ көпсанды және әр түрлі курорттық ресурстармен жайғастырады. Оныњ терреториясында минеральды су көздері бар, емдік лайлар, тұзды, тұсшы сулар, б±лақ лайлары, торфтар және т.б. Әсемді жерлер қолайлы климаттық жағдайлармен емдеуге және демалуға қолданады. Минеральды су көздерін, емдік лайларды және климатты үнемі ғылыми зерттеу жұргізуі - курорт және санатория құрлысын өркендеуіне көмектеседі тек Оңтұстұк аймақтарда, Қара, Каспий, Балтика теңіздердің бойында ғана емес, жәнеде Орал, Сібір, Орта Азия, Қазақстан, Қиыр Шығыс аймақтарында да. Қазіргі уақытта әр түрлі химиялық құрамды 4000 астам емдік лайлар жєне 500 артық климаттық аудандар. Минеральды су көздерін, лайлы жерлер жєне климаттық факторлардың көп бөлігі курорт өркендеуініњ базасы болып табылды. Курорттық факторлардын қай құрамы көбіне қарай бальнеотерапевтикалық курорттарды айрып таныды. Онда минеральды суларды ішуге, ванналар, ингаляция, орошение, бассейінде шомылу түрінде, сонымен қатар емдік лайларды, лимандарды, торфтарды, тењіздін, даланыњ, таудын, шөлдін климатыњ- климаттық курорт ретінде қолданады. Көп курорттар бірнеше курорттық факторларына ие болады және климатобальнеотерапевтикалық, климато- қымызтерапевтикалық болып келеді.

Курорттарды топтастыру

Маңыздылығына және жабдықтауына қарай курорттар - одақты, республикалық, жергілікті болып бµлінеді.



Одақты курортқа жатады: Кавказ минералды су курорттардын тобы: Пятигорск, Есентуки, Кисловодск, Железноводск, Қара теңіздің бойындағы курорттар: Сочи, Мацеста, Крым, Ялта, Мисхор, Евпатория, Одессанын лимандары; Грузиядағы-Боржоми, Цкалтуба; Прибалтикада: Кемери, Юрмала.

Республикалық курортқа жатады: Сергиев минеральды сулар (Ресейде),Славянская мен Трускавец (Украинада), Ахтала мен Менджи (Грузияда), Арзни мен Дилижан (Арменияда), Джеты-Огуз бен Бурабай (Қазақстанда ) жєне т.б.

Жергілікті курорттар жергілікті денсаулықсақтау органдардын басқаруына жатады, мысалы: Курьи курорты - Екатеринбург оболысында, Солец-Илец- Тюмен облысында, ал өз республикамызына келсек-Жосалы мен Жартас- Қарағанды обл, Баян-Ауыл мен Жасыбай- Павлодар обл, Сары-Ағаш- Шымкентте, Щучье мен Оќжетпес-Көкшетауда жєне т.б.

Курорттар емдік құралдарын сипатына қарай бөлінеді:

  • Бальнеологиялық курорттар, негізгі емдік факторы-минеральды суы боп табылады, оны ішуге, ванна, ингаляция мен орошение түрінде қолданады.

  • Лайлы курорттар, онда негізгі емдік факторы - лай торфтік немесе илдық.

  • Климаттық курорттар, онда негізгі емдік факторы болып табылады - аэротерапия,гелиотерапия, гидротерапия, талассотерапия (тенізде шомылу).

Курорттарда негізгі емдік факторы минералды сулар немесе балшықтар болып табылатын, жалпы емдік шараларын комплексінде климат үлкен мән атқарады. Сондықтан науқасқа бағыттама беру кезінде, бүкіл курорттардың ішінен климаттық жағдайлары қолайлысын таңдайды.

Курорттарды топтастыру және санатория-курорттық емдеуді үйымдастыру принципі, санатори-курорттық мекемелердің түрлері және онда емдеуді үйымдастыру.

Бүкіл курорттар үш негізгі топқа бөлінеді - климаттікық, бальнеологиялық және лайлы. Осылай бөлініуі шартты түрде, себебі бір курортта минералды сумен бірге емдік лайлар, қопайлы климат болуѓа мүмкін: бальнео-лайлы, бальнео-климаттық, климатты-лайлы, климатты- бальнеолайлық.

Табиғи ландшафтік-климаттық аймағына ќарай курорттар бөлінеді:


  • Тењіздіњ боймен далалық онда ортажерді тењіздік климаты көп ие болады, жылы климат, шөлдін климаты, орманның климаты, ылғалдыќ субтропикалық орманның климаты, нысапты кендік жєне муссондық климаттар.

  • Далалық континеттік курорттар, оларға кіреді: тоғай, ортақ орманды поясы, нысапты кендік орманды мен мусонны климаты, дала мен ормандалалық, субтропикалық және жартылай шөлді климаттар.

  • Таулы курорттар оған таудың жаны, аласа таулар (500 м дан 1000 м дейін теңіздің денгейінен жоғары), төмен белдік орташа таулар (1000 м Д дан 1500 м дейін), жоғарғы белдік орташа таулар (1500 м дан 2000 м дейін), биік таулар (2000м жоғары).

Таулы жерлер орманның нысапты және субтропикалық аймақтарда, дала, шөл, теңіздің жанында жєне басқа ландшафты-климатикалық жерлерде орналасады. Осы бәрі курорттың сипаттамасына кіреді.

Курорттар мен курорттық жерлердің сипаттамасына маңызды көрсеткіші болатын климат. Климаттын түріне - қатал Артиканың, шөлдін, жартылай шөлдін және комфортты субтропикалық климаты жатады.



  1. Континеттіқ климаты – жазықтар, орман және орманды дала аймақтары. Жазды айларда жылы температурасы, салыстырмалы ылғалымен, жеткілікті радиациямен сипатталады. Осы кезде құрғақшылық пен ылғалдылықтық, суық пен ыстықтық тітіршіліктің кері әсері болмайды. Ауа райының осындай ерекшіліктері жүйке жүйесіне және жүрек- қантамыр мен тыныс алу және т.б. мүшелерге қолайлы жағдай туғызады. Бұл климат әсіресе өкпе аурулары, невростения, атеросклероз сонымен бірге жоғарғы тыныс алу жолдарыныњ жедел аурулары, жүдеу, қажу және жүќпалы аурудан айығып келе жатқандарға жағымды әсер етеді.

  2. Кең даланын және шөлдін климат аймақтары - яғни оңтүстік аудандар күн радиациясының ұзақтығымен, тәуліктік температураның елеулі түрдегі өзгерістерімен, самал желімен ерекшеленеді. Жазда бұл аймақ ашық, ылғалы және құрғақ ауа райына негізделінген. Бұндай климатта өкпе мен тері аралық жылу алмасу реттелуі өте жеңіл түрде жүріп, денеден бөлінетін сұйықтық күшейеді, осыған сәйкес бүйрек арқылы бөлінулер азайып, қан құрамындағы гемоглобин мен эритроциттің саны артады. Климаттың осы жағдайында тыныс алу мүшелердін аурулары, оныњ ішінде туберкулездің кейбір түрлері, бүйрек ісіктері, анемия және жүйке жүйесінің функциональды бұзылыстары ауруларыныњ емдеуіне өте тиімді.

  3. Ормандық климаты - өсімдікке өте бай жазықтың климаты. Осы климат науқасқа тыныштану әсер етеді, олардың күй-қуатының тез қайта қалыптасуына бірден-бір себеп болады.

  4. Кен даланың климаттың - айырмашылығы жаз мезгілі айқын ыстық болуында, бұл зат алмасуды жақсартып, бүйрек жұмысын жеңілдетеді. Бұндай климат негізінен созылма нефритпен ауратын науқастардыњ емделуіне өте қолайлы. Шефранов курортының климаты осындай сипатқа ие.

  5. Таулы климаты - мұнда барометриялық қысымы төмен, ауадағы оттегі құрамы аз, ультракүлгін сәулесінің молдығымен күн радиациясының жоғарғы интенсивтілігі, жазда тұрақты салқын ауа, тазалық пен мөлдірлік тән екендігі мєлім. Климаттың осы жағдайында тыныс алу мүшелерініњ функциясы жақсарып (тыныс алу тереңдігі, өкпе сыйымдылығының артуы), жүректің қозғышты азаяды. Негізінен таулы климат адам ағзасыныњ шынығуына, күшеюіне зор ықпал етеді. Таулы курорттарда өкпе аурумен (туберкулездің бастапқы стадиясы), созылмалы өкпе аурумен, бронхиальді демікпе, бронхитпен, бірнеше жүрек қантамыр аурулары (коронарды тамырлардын атеросклерозы, стенокардия үстамасы, миокардиодистрофия, қан айналуы бұзылыстары айқын болмауында, ремиссия кезењіндегі ревматизм), анемия, терінің күйектердің және буындардыњ туберкулезы активті емес кезењіндегі. Ағзаға таулы климаттың әсерінің ерекшіліктері теңізге қарағанда жердіњ биіктігімен анықталады. Таулы климатты курорттардың орналасуы әр түрлі биікте, мысалы: Абастумани – 1300 м биікте, ал Кисловодск – 850 м биіктігінде.

  6. Теңіз маңы климаты – жаз мезгілінде салыстырмалы жоғары барометриялық қысыммен, бір қалыпты ауа температурасымен ауаныњ тазалығымен, оның ішіндегі оттегі мен теңіз тұздарының мол көлемімен, жоғарғы ылғалдылық пен желдерімен, күн радиациясыныњ интенсивтілігімен сипатталады. Теңіз маңайында емделу зат алмасуды жоғартады, шырышты қабаттың эпитейлердің секрециясы күшейтеді, жылу алмасуын жаөсартады, өан құрамы жақсарады. Курортта нерв жүйесің фунциясы қалпына келеді, ағзанын шынығуы жақсарады. Осы курортта өкпе, бездер тйіндердін, сүйектердіњ туберкулезымен, рахитпен және осы себебті дұрыс өсумен балаларды емдеу ен қажетті мен жақсы. Бір неше анемиянын түрлері, өкпе аурулары, аурудан кейінгі салмағын азаюы теәіз маәайындағы курорттар жағымды әсер етеді.

  7. Шµлдің климаты - сипатталынады: ауасы құрғақ, ауа температурасы жоғарғы санда, желдері кұө, күн радиациясы интенсивті. Осы климаттын айќын мысалында Байрам-Али курорты. Осында жоғары тиімділігімен бүйрек аурулары емдейді.

Климатикалық факторлар - бұл күрделі физикохимиялық құрлысы бар қасиет, бұғанк іреді: ауа температурасы мен қысымы, ылғалдығ, ауа қозғалысы, электр жєне магнит өрісі, сәулелі энергиясы, өсімдіктермен бөлінетіњ химиялық заттар және т.б. Бұл климатикалық факторлардын күрделі құрылымы адам ағзасында барлық рецепторлы құралдарға әсер етеді. Осы арқылы оныњ кењдігі мен генерализациялық қасиетті әсері анықталады. Реакцияға әр түрлі дењгейді құрамдық-функциональдық ұйымдар үлпа молекулардан бүкіл ағзанын жүйесіне дейін - перефериялық жүйесінен психоэмоциональды саласына дейін қатысады. Ењ мањызды ағзанын реакциясы ауа райы әсерінен боп саналатын термобейімделу механизмдердіњ өзгеруі, оның негізіне жататын шынықтыру процестер. Термоадаптация механизмі күрделі боп көрінеді, яғни ол ағзанын температурасын бір қалыпта және зат алмасу процестеріне оптимальды жағдайын қамтамасу етеді: сыртқы орта жәағдайына байланысты ағзанын әр түрлі механизмдері рефлекторлы жұмыс істеу басталады. Яғни осы қабылдау приборлардыњ жағдайына қарай, олар тез жєне адекватты сыртқы орта өзгерістеріне әсер етеді. Климатоемдеу сыртқы ортамен биологиялық байланысын қалпына келтуруге ықтимал береді. Климаттық емдеудің әсерінен ақуыз жєне липидтік алмасулар жақсарады. Бауыр функциясымен байланысты зат алмасу процестер қалпына келеді және онын қорғаныс күшін жоғарумен ағзадағы бүзылған функциялар қалпына келеді. Сыртқы тыныс алу аппараттын функциональды зорлануы төмендейді. Қан айналу аппаратында да компенсаторлық реакциясында өзгеріс пайда болады. Физиологиялық ауытқу жиынтықтары бұкіл өан айналу жүйеніњ функциональдық дәріжесі жоғартады. Климатпен емдеу әсерінен жүрек-тамыр жүенін реакциясы көрсетіледі: а) науқастын клиникалық жағдайы жақсарады, шағымдарын азайтады немесе жоюлады, б) тамыр соғу, артериялық қан қысымы қалпына келеді (86-96% науқастарда), жүректіњ функциясы жаұсарады, миокардта зат алмасу және жүрек бүлшық етінде қан айналуы жақсарады – осы электрокардиограммада он динамикасымен сипатталады.

Осымен қатар климаттық емдеуден орталық нерв жүйсін функциональдық жағдайы жаұсарады. 80-90% науқастарда бас мидын биоэлектрикалық активтілігі бұзылыстары, климатоемдеуден кейін жаќсаруына әкеледі. Осыларға қортынды жасауға болады: климатоемдеудіњ әсерінен тыныс алу және қан айналу функциялары қалпына келеді, компенсацияныњ жетілген механизмдерң стимульдеу арқылы. Осы климатпен емдеуді қалпына келтіру терапиянын бөлігі деп қарауға болады. Ағзанын фунциональдық қалпына келуін реабилитацияныњ негізі деп санауға болады.

Климаттық курортта болуы табиғи-климаттық факторын жеткіліксіздігіњ толықтыруға єкеледі, сонымен осыған байланысты патологиялық жағдайды алдына алуға, төмендетуге жєне жоюға мүмкін берді.

Курортта кеннењ емдік табиғи факторларды, диетотерапияны, электро-, жарықпен емдеуді, ЕДШ, белгілеген режимді қолданатын емдік-профилактикалық мекеменің түрі боп есептелетін – санаторий.

Санаториялық жағдайда, көп түрлі емдік комплексінде науқасқа қатал жеке емдеуді тағайындайды, ағзанын жалпы жағдайына, әр түрлі функциональдық жүйенің реактивтілігне және аурунын кезеніне қарай.

Санаторияларда қозғалу режимі болінеді: сақтау немесе шынықтыру. Екеуіндеде физикалық және психоэмоциональдық күш түсіруі жүрек-тамыр, нерв және т.б. жүйелердің физиологиялық жағдайына адекватты болу керек, сонымен қатар денсаулығымен жұмыс қабілеттілігін қалпына келтіруге және күшейтуге жолдамалы болу қажет:

А) сақтау режимі - курорттық факторларды қолдануды шектеуді ескертеді: тењізде шомылуды шектелуі, оған қарағанда ылғалы сұртунуді көбірек қолдану; пляжда болу уақытын шектелуі (тым ыстық уақытында мен күндерде), серуендеу уақытын азайту мен қозғалыс ойындар болмау керек.

Б) шынықтыру режимі - физикалық күшті қолдануды мөлшеру. Ағзанын осы күшке бейімдеуден кейін күш мөлшерін жоғартуға болады. Осы режимінде науқастар активті өмір бейнесін өткізеді: спорттық ойындар, серуендну, жүзу, экскурсиялар.

Пансионаттар - ауру және сау адамдардын және олардын отбасы мүшелеріне арналған емдік-профилактика мекемелердіњ бір түрі. Онда науқастар мен демалушылар жабдықты тұрғын үймен, тамақтанумен, емделумен қамтамасыз етіледі. Емдік әдістері мен мерзімдері курортта емдеуімен бірдей, бірақ зерттеу көлемі және терапевтикалық емдеу комплексін күші бір талай төмен болады, санаториямен салыстырғанда жєне дәрігерлік бақылауда аз. Бір неше курортта саторлық типті пансионаттар үйымдастырлыған, онда науқастар тұрғын үй мен тамақтанумен қатар санаториядағы дай емдеуді да қабылдайды. Емдік шараларын көлемі қарапайым пансионатқа қарағанда жоғары болады.

Демалыс үйлер - осы үйлерді енбекшілердіњ түратын жерлерге жақындату мақсатымен оларды қала мањындағы ауылдық жерде үйымдастырады, орманныњ арасында, өзендердіњ жағасында, сонымен қатар тењіз мањайында үйымдастырады. Демалушуларға тұрғын үй, тамақтану жєне бір саран профилактикалық емдеудіњ түрлері беріледі (физиотерапия мен гидротерапия процедуралар, стоматологиялық көмек). Демалу мерзімі осында 12 немесе 24 күн.

Санатория-курорттық емдеуге науқастарды іріктеу ќарсы көрсеткіштері. Ќарсы кµрсеткіштер абсолютті жєне жалпы деп бөлінеді.



Санатория-курорттық емдеуге науқастарды іріктеу абсолютті ќарсы көрсеткіштері:

  1. Бұкіл ауруларын жедел және жеделдеу кезеніндері. Ерекшілік ретінде: өкпе туберкулезі мен остеомиелиттер.

  2. Қатерлі ісіктер, қаннын қатерлі аурулары.

  3. Қатерсіз ісіктер, қайта тууға мүмкін білдіретің.

  4. Психикалық аурулар.

  5. Венерологиялық аурулар.

  6. Тек қана хирургиялық жолымен емделетің аурулар (эхиноккоз).

  7. Жүктеліктіњ 26 аптадан өтпелік мерзімі (ылаймен, родонмен емдеуге болмайды).

  8. Метеотроптык сезімі.

Науқастарды курортка жолдаудын жалпы ќарсы кµрсеткіштері:

  1. Қаннын қатерлі аурулары: анемия, полуглобулия, лейкоздар, әр түрлік кахексия.

  2. Қатерлік жаңа құрумдар.

  3. Патологиялық және қалыпты жүктеліктіњ мерзімі 5 айдан бастап.

  4. Жүрек қантамыр жүйесініњ аурулары: а) қан айналудың жеткіліксіздігін тіреу ісіктерімен, тоқырау бауырмен, жеңіл инфарктпен, жүрек астманын ұстамасы мен аритмиясы; б) коронардық жеткіліксіздік стенокардия немесе аритмия ұстамасымен болатын, немесе анамнезінде инфаркт миокардысы болуы; в) ми тамырларын склерозы (ми қан айналуы бұзылыстарына бейімділік); г) жүректің, аортанын және тағы басқа ірі тамырлардын аневризмасы; д) гангрена құбылысымен облитеривті тромбангеиті.

  5. Тыныс алу мүшелеріњ аурулары:

А) бронхоэктазиялар, пневмоклероздар, плевропневмониянын қалдық құбылыстарымен бірге жүретің: қан айналу жеткіліксіздігімен, айқын жүдеу мен молшылықты ірінді қақырық;

Б) өкпе абсцессі;

В) ауыр түрдегі бронхиальды демікпе;

Г) көмей мен өкпенің туберкулездары жабық активті емес кезендері, бірақ туберкулездық санаторияға жедел және тез ағымды өкпе мен көмей туберкулезы, алыстап кеткен созылма туберкулезы, плеврит пен пневмосклероз жиі қанқақырықпен еру жүру.



  1. Асқазан - ішек жолдын аурулары: а) жұтқыншақ, ішек тіртікті тарылуы, айқын өткіздігіштігің бұзылуы; б) үлтабар мен асқазаннын ойық жарасын асқыну кезені.

  2. Зат алмасудын айқын бұзылыстары, инкреттік аппараттын зақыммен көркейу;

  3. Бүйрек және зар шығару жолдарын аурулары: а) нефросклероз, гидронефроз, пиелонефроз, бүйректіњ амилоидозы; б) бүйректіњ жедел аурулары айқын бүйрек жеткіліксіздік қүбылысарымен; в) бүйрек, зар шығару жолдарын, жыныс мүшелеріњ туберкулезы; г) әр түрлі гематурия.

  4. Отра нерв жүйесініњ аурулары: а) бас ми, жүлыннын ісіктері; б) қозғалу сферасы, жамбас мүшелерің функциясын және ми қан айналуын бұзылыстарымен орта нерв жүйесінің аурулары; в) эппилепсия, прогресивті паралич, наркомания, психикалық аурулар, ауыр невроздар, психопатиялар.

  5. Сүйектер мен буындардын зілдей зақымдары.

  6. Тер аурулары: пемфигут, жедел дерматоздар, пиодермиялар, қырқу теміреткі, парша, актиномикоз, соротрихоз, қышыну, кемтарлық дерматиттер, проказа, жаңа құрамдық қатерлі ісіктер.

  7. Жүқпалы кезенднгі венерологиялық аурулар.

1. ЌОСЫМША


Физиотерапия пєнніњ таќырыптарына арналѓан логико-дидактикалыќ ќ±рамдар

Жоѓардан тыс жиілікті токтар таќырпќа логико-дидактикалыќ ќұрамы

ТОКТЫН СИПАТТАМАСЫ: жоѓардан тыс жиілікті электромагниттік тербелестер -300-300000мГц, толќынныњ ±зындыѓы 1м дан 1мм дейін.

МЕТОДТАРЫ: дистанты жєне контакты, лабильды, жєне стабильды.

ЄСЕР ЕТУ ФАКТОРЫ: жоѓардын тыс жиілікті электромагниттік тербелестер.

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: нейро – рефлекторлы, гуморальды, арнайы.

НЕГІЗГІ ЭФФЕКТІ: Жылулыќ, осциляторлыќ физиологиялыќ єсері: аурсынуды тµмендету, баќтериостатикалыќ, трофикалыќ, регенерацияны жаќсарту, тамыр кенейту жєне ќабынуѓа ќарсы єсерін жоѓартады.

К¤РСЕТКІШТЕРІ: Омыртќа жєне буындардын дегенеративті-дистрофиялыќ аурулар, ±лтабар жєне асќазан ойыќ жарасы облитерді єндоартериит жеделдеу жєне созылма ќабыну процестері ќ±лаќ, м±рын невриттар.

ЌАРСЫ Ќ¤РСЕТКІШТЕРІ: арнай:тиреотоксикоз, ісіктер, ќанайналу б±зылыстар, тіндердегі металдыќ заттар. Процедураны бас ми жєне с‰йектердін µсу эпифиздерге µткізуге болмайды.

Барлыќ физиопроцедуралѓа жалпы кері кµрсеткйштер

М¤ЛШЕРІ: Аз 40-Вт дейін, орташа- 40-60 Вт, к‰шті – 60-100 Вт 10-12 минуттан, к‰нде немесе ќ‰нсайын, курсына 3-20 процедура контакті єдісі.


Ультра жоѓарѓы жиілікті токтар


ТОКТЫН СИПАТТАМАСЫ: Ультра жоѓарѓы жиілікті (30-30О мГц) ауыспалы электр -µріс толќынныњ ±зындыѓы 10 мм-1м дейін.

АППАРАТТАР: УВЧ-4, 30,62,66, 300, Экран-1-2

Ж¦МЫС ТЄРТІБІ: ‰здіксіз жєне импульстік

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: Осциляторлыќ, жылылыќ.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Тамыр кењейту, ретикулоэдотелиальды ж‰йесін стимульдеу, ќан ќысымын тµмендетеді, тегіс б±лшыќ еттеріге антиспастикалыќ єсер, регенерацияны жаќсартады, бауырдын ќан ж‰руін жаќсартады, фагоцитарлыќ активтігін жоѓартады, бактериостатикалыќ, ќабыну ќарсы єсері жоѓарлайды.

Ќ¤РСЕТКІШТЕРІ: Жедел ќабыну процестер, ж±лын жєне перефериялыќ невртін заќымдары, неврология, облитерді єндоартерит, Рейно ауруы, полиартрит, полиомиелит, энцефалит, жедел созылма миелит.

ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕР: Арнай: гипотония, аортанын аневризмасы, лейкопения.

Жалпы: ќатерлі ісіктер, ж±рек жеткіліксіздігі 1-П дєрежесі, ќан кету, миокардтін инфарктісі, µкпе туберкулезін активті кезені.

М¤ЛШЕРІ: Бетке-20-40 Вт. Дейін, тулѓаѓа-70-100 Вт дейін, ±саќ, орта буындарѓа-30-40 Вт дейін, ірі буындарѓа –70-100 Вт, к‰нде немесе к‰н сайын, 5-15 процедура.

Портативтік аппаратында сањылауы 6 см артыќ болмау керек

Гальванизация


таќырыптын логико-дидактикалыќ к±рамы

ТОКТЫН СИПАТЫ: т±раќты, к‰ші аз, кернеу тµмен.

АППАРАТЫ: Поток-1

ЄДІСТЕМЕСІ: ¦зыннањ, кµлделен. Веремель бойынша жалпы гальванизация, Бургиньон бойынша кµз-ќараќ±с єдісі, Щербактын гальваникалыќ жаѓа, Щербаќ бойынша трусик аймаѓын гальванизациясы, Бергоньсныњ жартылай маскасы, Кассилоныњ биназальдыќ гальванизациясы, Кедлат бойынша бет-мойын аймаѓын гальванизациясы, тµрт камерлалыќ ванналар.

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: Нейрорефлекторлы, гуморальды.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Трофиканы, зат алмасу процесстерін жаќсартады, седативті, ќабынуѓа ќарсы єсері, тамырларды кеніту, регенерацияны жаќсартады, ауырсынуыны тµмендетеді.

К¤РСЕТКІШТЕРІ: Астеникалыќ синдромы, невроз, неврит, гипертониялыќ ауру, ойыќ жара, б±лшыќ ет атрофиясы.

ЖАЛПЫ ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕР: Тоќќа сезімталы, ж‰рек-тамыр жеткіліксіздігі Ш дєрежесі. Декомпенсациялыќ жаѓдай, ж±ќпалы аурулар, жедел стадидаѓы аурулар, ќанныњ системдік аурулар, ж‰ктеліктін 1 кезењі, ќатердік ісіктер, жедел ќабынуы, ќан кетуі.

АРНАЙ ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕР: Жаралар, экзема, дерматит.

М¤ЛШЕРІ: Токтын максимальды к‰ші: денеге-20 мА дейін, басќа-5мА дейін, 5-20 мин, к‰нде немесе к‰нєра.

ПРОЦЕДУРАНЫ ТАЃАЙЫНДАУ МЫСАЛДАРЫ:

ГАЛЬВАНИЗАЦИЯ: Асќазан аймаѓына, кµлделен к‰ші 3-4 мА, уаќыты-15-20 мин, к‰нєра, курсына 12 процедура.

ЭЛЕКТРОФОРЕЗ: Асќазан аймаѓына 1 новокаиндіњ растворімен, кµлделен- + электродта новокаин, асќазан аймаѓынан енгізіледі, екінші теріс электрод арќа жаѓынан бел аймаѓына ќойылады. Тоќтын к‰ші 10-20мА, к‰нде немесе к‰нара, курсына 14-15 процедура.

Ультрадыбыс


таќырыптын логико-дидактикалыќ к±ралы

ФИЗИКАЛЫЌ СИПАТТАМАСЫ: Жиілікті – 30кГц- 3мГц дейін, механикалыќ тербілістер.

АППАРАТТАР: УТП, УТС-1, УТ П-3, УТ-5, ЛОР-1, Мµлшері –0,2-0,4-0,6 Вт/см2

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: Рефлекторлы гуморальдыќ

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Ауырсынуды ќайту, тамырларды кењейту, ќабынуѓа ќарсы, спазмалитикалыќ, сіњіруші, десенсибилизивті репаративті, сипато-адреналды жуйесін, глюко кортикоидтік функциясын стимуляциялыќ єсері.

К¤РСЕТКІШТЕРІ: Тірек-ќимыл аппараттын, зат алмасу-дистрофикалыќ процесстері, асќазан, ±лтабардын ойык-жарасы, нервтін жедел жєне созылма ќабыну аурулар, спайкалар, аллергиялыќ аурулар.

ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕР: Жалпы: -барлыќ физиофакторларѓа сияќты.

Арнай : Ж‰ктелі кезені, гипертония, кахексия, психоневроздар.

ТАЃАЙЫНДАУ МЫСАЛДАРЫ: Ультрадыбыс. Бел-сегізкµз аймаѓына жєне он аяѓына ультрадыбысты лабильді єдістемесімен паравертебральды µткізу. Интенсивтігі 0,2-0,3 вт\смє, уаќыты –5-7 мин., ‰зілісіз режимі, к‰нде немесе к‰нєра. Курсына 6-10 процедура.

Анальгимен ультрафонофрез, єдістемесі- лабильды. Интенсивтігі 0,2-0,4 Вт.\ см2 ‰здіксіз, контатты. Уаќыты 5-8 мин, к‰нара, курсына 6-10 процедура.

Франклинизация


таќырыптын логико-дидактикалыќ ќ±рамы

ТОКТЫН СИПАТТАМАСЫ: Жоѓарѓы ќернеу (50кВ), аз к‰шті (0,5мА) электр µрісі.

АППАРАТТАР: АФ-2, АФ-3

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ Арнайы жєне нейрорефлекторлы.

ЄСЕРІ ФАКТОРЫ: электр µріс, аэроиондар, химилыќ-озон, азоттын тотыќтары.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Орта жєне вегетатикалыќ нерв ж‰йесін функциональдыќ жаѓдайын µзгерту, тежеу процестерін жоѓарту, ±йќыны ќалпына келтіру, жараќаттардыњ жаќсарту, рецептордын сезімін тµмендету, ауырсынуын азайту, заталмасуын к‰шейту, мыйдын ќањ айналасуын жаќсарту, бактериоцидтыќ єсері, ќан жасауын жаќсарту.

К¤РСЕТКІШТЕР: Нерв ж±йесін функциональдыќ аурулар, бас-саќинасы, ±йќы б±зулуы, астеникалыќ жаѓдай, ќышыну, трофикалыќ ойыќ жара инфекциялыќ жаралар.

ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕРІ: Арнай:-орта нерв жуйесін органикалыќ аурулар.



Жалпы: Дєл барлыќ физиотерапия процедуралардаѓы

М¤ЛШЕРІ: Жалпы єсері кезінде – ќернеу 40-50 кВ. барлыѓы 10-12 процедура. Электрод пен бастын аралары 12-15 см. 10-20 мин. Арнай єсер кезінде- кернеу 10-20 кВ. ,10-15 мин, 10-12 процедура, к‰нде немесе к‰нєра.

ЖАЛПЫ ФРАНКЛИНИЗАЦИЯ: Бас электрод «шок» сањылау (зазор) бастан 10-15 см., µрістін кернеу 40-50 кВ. Курсына 10-15 процедура.

Дарсонвализация

таќырыптын логико-дидактикалыќ к±рамы

ТОКТЫН СИПАТТАМАСЫ: Ауыспалы, импульстік, жоѓарѓы жиілікті (100-150 кГц), аз к‰шті (0,015-0,02 мА), кернеуі жоѓарѓы (20 нВ дейін).

АППАРАТТАР: Искра –2

ЄДІСТЕМЕСІ: Т‰раќты жєне лабильді.

М¤ЛШЕРІ: 5-10 минуттан, 10-15 процедура, к‰нде немесе к‰нара.

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: Арнайлы жєне нейрорефлекторлы.

ЄСЕРІ ФАКТОРЫ: Жоѓарѓы жиілікті электр толќындар.

НЕГІЗГІ ЭФФЕКТІСІ: Осциляторлыќ.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Нерв ќозуын тµмендетеді, аурсынуын басады, ќышынуды басады, вазомоторлыќ, антиспастикалыќ, тканьдын тыныс алуын, зат алмасуыњ. Трофикасын жаќсартады, ќалпына келу процестерді жиелдетеді, тамыр тонусына єсер етеді, артерияларѓа антиспастикалыќ, веналарѓа тонизирдыќ єсері.

К¤РСЕТКІШТЕРІ: Ангиосразм, облитердік эндоартериит, 1-П дєрежесі Рейно ауруы, варикоз, вазомоторлыќ ренит, тер ќышыуы, неврит, кµпке дейін жазылмайтын жараќаттар, жаралар, шєш т‰суі, фурункулдар, угри, генгивит, пародонтоз.

ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕРІ: Жалпы: -физиофакторѓа сезімталдыќ, арнай-истерия.

ТАЃАЙЫНДАУ МЫСАЛДАРЫ: Бастын дарсонвализациясы. Вакуумді тараќ тєрізді электрод, контактты, ќуаты аз, уаќыты 3-5 мин, к‰нде немесе к‰нара, курсына 15-20 процедура.

Тондын ‰стіндегі жиілікті тоќтар.

Тараќ тєрізді электрод. Лабильді-т‰раќты єдісі. Кернеуі-аз, уаќыты 10-12, 20 мин. дейін, к‰нде. Курсына 10-15 процедура


Диадинамотерапия


таќырыптыњ логико-дидактикалыќ ќ±рамы

ТОКТЫН Т‡РІ: Т‰раќты, тµмен жиілікті, кернеуі тµмен, аз к‰шті, жартылай синустыќ импульс, ‰зілсіз бір такты (50 Гц),‰зілсіз екі такты (100Гц)

МОДУЛЯЦИЯЛАРДЫН Т‡РІ: ќысќа кезењ (Кк), ‰зын кезен (‡к), синкоп ритмі, бір такты толќын (Вт), екі такты толќын (Етт)

АППАРАТТАР: СНИМ-1, диодинамик, импульсатор, Тонус-1, Тонус-2.

МЕХАНИЗМНІЊ ЄСЕРІ: Нейрорефлекторлыќ, блокада тєрізді паробиоз, доминанттыќ, тітіркіндеушті, арнайлы, аурсынуыны басады.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: Тежеу, трофикалыќ, б±лшыќ еттерге стимуляция жасайды, ќан айналуын жаќсартады.

К¤РСЕТКІШТЕРІ: Неврология, неврит, нерв ќабыну процесстері, заќыдар, жараќаттар, сіњір созулуы, кезендегі ауырсынулар, дистрофиялыќзат алмасу процесстер (артроз, спондилез), бас саќинасы, ангиоспазмдар, Рейно ауруы, асќазан-ішек трактысін дискинезиясы, тромбофлебит,

Арнай: буын шыѓуында, сыныќтарды ауырсыну синдромы, бауыр-µт- тас аурулары.

Жалпы-барлыќ физиопроцедуралѓа секілді.

М¤ЛШЕРІ: Курсына 3-10 процедура, 6-10 минуттан, ќарама-ќарсылыѓын µзгертіп.

ТАЃАЙЫНДАУ МЫСАЛДАРЫ:

ДДТ сол аяќтын тізе буына, пластикалыќ, аумаѓы 100-150 см2.электродтар. Кµлденењ, катодты ауратын жерге, токтардын т‰рі Етт\дтв\ уаќыты 2-3 мин, Ќк жєне ЕТТ –3 минуттан,-ќарсылыѓын єр 1,5 мин. кейін µзгертеді, токтын к‰ші –вибрация сезімге дейін, к‰нде, курсына 3-10 процедура.

П.БЕРНАРД БОЙЫНША ДИАДИНАМИКАЛЫЌ ТОКТАРДЫ ЕМДІК МАЌСАТТА ЌОЛДАНУ

Диадинамикалыќ токтар гальваникалыќ токтардыњ бір т‰рі болып табылады. Б±л екі т‰раќты, тµмен жиілікті, аз к‰шті импульстік токтар. Оныњ 2 негізгі жиілігі бар –50 жєне 100 Гц. Диадинамикалыќ токтарды тікелей, адамдыњ денесіне, электрод арќылы беріледі. Олар арнайы аппаратпен жалѓастырылырѓан.

Диадинамикалыќ токтардыњ колдануы:

А. ЌИМЫЛ –ЄРЕКЕТ Ж‡ЙЕСІ:

Буындар шыѓып кеткенде, жараќаттан соњѓы ісіктер мен ќанауы.Б±лшыќ еттердіњ жыртылуы. Кµп уаќыттан соњѓы ќимылсыздыќтан кейінгі, буындардыњ ќимылыныњ азаюы, ±стама (судорги), буын маныныњ кабынуы, Зудек ауруы, б±лшыќ еттіњ атрофиясы.

В. ЌАН АЙНАЛУ Ж‡ЙЕСІ:

Рейно ауруы, алѓашќы кезендегі ќантамырдыњ ќабыну процесстері, бас саќинасы, кµк тамырдыњ кењеюі, акроционоз.

С. ТЕРІНІЊ ‡СУІ МЕН К‡ЮІ

Д. ШЕКТЕРІ Ж‡ЙКЕ Ж‡ЙЕСІ

Невралгия, ж‰йкеніњ ќабынуы, акропарастезия.

Е.ТАЃЫ ДА БАСЌА Ж‡ЙЕЛЕРІ:

Іштіњ ќатуы, ішектердіњ тµмен т‰с‰і, µт жолдардыњ дискинезиясы, спортивті жєне косметикалыќ массаж, электростимуляция жєне электрогимнастикалыќ.

Диадинамикалыќ токтардыњ єсер ету.

Механизмі єлі к‰нге дейін толыѓымен зерттелмесе де, олардыњ емдік єсерін жергілікті ќанайналымныњ жаќсаруымен т‰сіндіріледі, энергилікті вегетативті ж‰йке ж‰йесін жєне жіндердіњ ќоректенуіне жаќсы єсер кµрсетеді. Б±ныњ бєрі диадинамикалыќ тоќтардыњ типіне байланысты болады. Келесі типтерін айырады:

1. БТ‡ -бір такты ‰зіліссіз жарты синусты, жиіліктігі 50 Гц ток. К‰ю, т‰йеру, вибрация сезім жайда пайда болады.

2. ЕТ‡ -Екі такты ‰зіліс, жиіліктігі 100 Гц. Жайылѓан вибрация пайда болады.

3. РС – синкоп ритмі –‰зілетін ритмикалыќ ток, жиіліктігі 50 Гц. Электростимуляция ретінде ќолданылады. Б±лшыќ етті ќоздыру жєне тірек- ќимыл аппаратты зерттеу ‰шін ќолданылады.

4. КЌ – б±л жарты кезенді ‰зіліссіз жєне екі жарты кезенді ‰зіліссіз тоќтарды ‰йлесіміз. Кую, т‰йеру, єрт‰рлі жергілікті микроциркуляцияны зат алмасу процесстерді жаќсартады. Ќан айналу жаќсарту єсер білдіреді.

5. ‡К- екі жарты кезенді ‰зіліссіз жєне бір жарты ‰зіліссіз токтарды ‰йлесімі. Ќабыну процесстерді тµмендетеді, ќан айнылуын жаќсарады.

6. БЖКТ –бір жарты кезінді толќын ‰зіліссіз импульстік ток, жиликтігі 50 Гц. Максимумге кµтеріліп т±рып, паузамен т‰седі. Ырѓаќ сезім пайда болады. Стимуляция ретінде ќолданылады.

7. ЕЖКТ – екі жарты кезенді толќын немесе екі жарты модульдеген ‰зіліссіз импульстік тоќ, жиіліктігі 100Гц. Тоќ кµтеріліп максимумде т±рып біраз, т‰серде нольге дейін. Симптоматикалыќ єсері, микроциркуляцияны жаќсартады.

Электродтарды тандау

Ќолдану орындарына байланысты электродтар єрт‰рлі пішінді жєне єрт‰рлі кµлемді болады. Электродтар тек ќана теріге мєрлі, маќта жєне губка арќылы ‰стіне ќойылады. Б‰л амстарды физиологиялыќ ерітінділермен ќаныќќан. Электродты науќастыњ денесіне резиналыќ белбеумен бекітіледі. Аппаратты ќоюдан б±рын олардыњ регуляторлары «н» (ноль) немесе «р»т±руы керек. Процедурадан кейін теріні сумен жуу кажет. Ал астарларды жуып, сыѓып, ќайнатып, кептіріп ќою керек.

ТОЌТЫ ЌОЛДАНУ ЖЕРЛЕРІ:

Тоќты ќолдану жерлері мен жаѓдайлары клиникалыќ кµрсеткіштеріне байлынысты.

А). Ауру сезіну орнынына. Кіші н‰ктелі электрод, теріс зарядталѓан, ауру сезілген жеріне ќойылады. Екіншісін н‰ктелі электродтан 2-3 см. ќашыќтыќта ќояды.

б). Шеткері нервтердіњ мањайында екі электродты периферияда шеткері жатќан нервтерге ќояды.

в). Нервті т‰йіндердіњ аймаѓына ќояды. Кіші цилиндр тєрізді электродтар арќылы. Біреуін вегетативті т‰йін ‰стіне, екіншісін 2-3 см ќашыќтыќта.

Г). Ќантамырлардыњ аймаѓына ќантамырлар бойымен.

Д). Диадинамикалыќ тоќтар б±лшыќ етке ќойлылады, б±лшыќ ет бекітілген жерге.

Е). Диадинамикалыќ тоќтар ‰лкен кµлемді. Мысал ретінде буындардыњ емдеуіне, жалпаќ электродтар ќолданылады.



Токтыњ интенсивтігі

Физиологиялыќ жєне терапиялыќ єсері тоќтыњ к‰шіне байланысты. Ќажетті єсер болу ‰шін тоќтын к‰ші єр науќасќа µзінше тєн болу керек. Ол ‰шін «Базис» деген жазуы бар ручканы «нольден» бастап, ар ќарай науќаста аќырын ќозѓалыс сезгімге дейін б±рау керек. Процедураныњ ‰заќтыѓы уаќытына байланысты. Ем жаќсы болу ‰шін, ќысќа уаќыт тоќ берілу керек, болмаса, єсері кері болу м‰мкін. Бір процедуранын уаќыты 10-12 минуттан аспау керек.

Процедуранын саны.

Екі процедура арасы 48 саѓаттан кµп болмауы ќажет. ¤те кажетті кезде уаќытты, к‰нделікте ќолдану керек. 6-8 процедурадан кейін бір апта ‰зілсіз болуы керек.

Диадинамикалыќ тоќ ќолдану мысалы: Ќозѓалыс-єрекет ж‰йесі, жараќаттар осы ќолданудыњ, нєтижесінде жаќсарады, жараќаттан кейінгі жаѓдайлар. Сонымен ќатар, кеуде ќуысы жараќаттар кезінде цилиндр пішінде электродтар колданылады. Буындарѓа кµбіне жалпаќ электродтарды ќолданылады.

Электро±йќы терапия


таќырыбына логика-дидактикалыќ ќ±рамы

ТОЌТЫЊ СИПАТТАМАСЫ: импульсты, к‰ші аз, кернеуі тµмен, импульстар тµрт б‰рышты

АППАРАТТАРЫ: ЭС-1а, ЭС-2а, Электросон-3, Электросон-4

ЄДІСТЕМЕСІ: кµз-ќара к‰с, активті электродтар кµздерге, пассивті электродтар еміздік µскінге.

ЄСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ: нейрорефлекторлы, гуморальды, аранйы.

ФИЗИОЛОГИЯЛЫЌ ЄСЕРІ: бас ми ќабыѓын тежеу, ќабыќ асты ќ±рамдарын ќызметін к‰шейту, тыныс алу кµлемін жоѓарлату, ќанды оттегімен ќаныѓу, аурсыну синдромын тµмендету, кµз іші ќысымын тµмендету, негізгі зат алмасуды ќалыптасу, ќанд ќант мµлшерін тµмендеті, ќан ќысымын ќалыптасу, ваѓус ќ‰былыстарын к‰шейтпейді.

К¤РСЕТКІШТЕР: невроз, невростения, гипертония ауруныњ 1-2 дєріжесі, асќазан мен шектін ойыќ жарасы, бронхиалды демікпе, экзема, дерматиттер, фантомды ауырсыну, ж‰ктелікті токсикоздар, облетеривті эндоартерит.

ЌАРСЫ К¤РСЕТКІШТЕРІ: гиперкинездар, кµздін ќабыну аурулары, беттін ылѓалды дерматиттер, истерия жєне б‰кіл физиопроцедуруларѓа жалпы ќарсы кµрсеткіштері.

М¤ЛШЕРУ: нерв ж‰йеніњ функциональды жаѓдайына ќарай импульстін жиілігі єр науќасќа жеке болады 50 Гц тен 125 Гц дейін. Тоќтыњ к‰ші-жаѓымды сезімге дейін, жењіл вибрация пайда болѓанша. ‡заќтыѓы 30-60 минут.

Синусты модульды тоќтар


таќырыбына логика-дидактикалыќ ќ±рамы


жүктеу/скачать 1.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет