География, 8-сынып. 3 тоқсан
|
Халық
|
Оқыту мақсаттары
|
Жетістік критерийі
|
Тапсырма
|
Демографиялықстатистикатұжырымдамасынбілу. Туу, өлім, табиғиөсім, фертильділік, өлімкоэффициенті, орташаөмірсүруұзақтығыұғымдарынбілу
|
Білу және түсіну: Демографияға қатысты алты терминнің ұғымын біледі
|
1. Мына терминдерге жауап беріңіз: демография, демографиялық саясат, демографиялық жарылыс, демографиялық дағдарыс, табиғи өсім, орташа өмір жас
2. Мына терминдерді сәйкестендіріңіз:
Терминдер
|
Жауаптары
|
Анықтамасы
|
Демографиялық саясат
|
1 -
|
А) Бір жыл ішіндегі туылған балалар саны мен өлген адамдар арақатынасы
|
Халық саны
|
2 -
|
Ә) Тұратын мекені ауысатын не ол, не бұл өңірлердің шекаралары арқылы адамдардың қозғалысы
|
Фертильділік коэффиценті
|
3 -
|
Б) Халықтың табиғи өсіміне мемлекеттік тұрғыдан бақылау жасау
|
Табиғи өсім
|
4 -
|
В) Демографиялық құбылыстар мен үдерістердің сандық заңдылықтары туралы ғылым
|
Демографиялық жарылыс
|
5 -
|
Г) Нақты мекендеген жеріне қарамастан мемлекеттің әкімшілік шекаралары ішінде тұратын адамдардың санын сипаттайтын демографиялық жағдайдың аса маңызды базистік көрсеткіш
|
Халықтың көші-қоны
|
6 -
|
Ғ) Халықтың белгілі бір аумақта қоныстану деңгейі, аумақ өлшеміне (әдетте 1 километр квадрат) шаққандағы тұрғылықты халық саны
|
Халық статистикасы
|
7 -
|
Д) Халық санының күрт өсуі
|
Халықтың тығыздығы
|
8 -
|
Е) Он бес жастан қырық бес жасқа дейінгі мың әйелге шаққандағы бала табу саны
|
|
Қолдану: Анықтама береді және географиялық терминдерді және оқиғаларды түсіндіреді
|
Мәтінмен жұмыс: Қазіргі кезде әлемде адамдар санының күрт өсуі негізгі ғаламдық проблемаға айналып отыр. Әсіресе даму деңгейі төмен Азия, Африка және Латын Америкасы елдерінде бұл құбылыс айқын байқалуды. Ал Ресей, Еуропа және Солтүстік Америка аймақтарында халық саны балалардың өмірге көп келуінен емес негізінен қоныс аударушылар арқасында жоғарылап отыр. Осыған байланысты әлемнің 100-ден астам елдері болып жатқан құбылыстарға байланысты халықтың табиғи өсуіне өзіндік іс-әрекеттер жасап отыр.
Сонымен қатар көптеген ғалымдар әлемдегі адам санына байланысты олардан туындайтын көптеген мәселелерді назарға ұсынуда. Әсересе балалар арасындағы шетінеулер мен денсаулыққа байланысты алдын-алу шаралары жасалуда.
Тапсырма: осы мәтінді оқи отырып қолдануға болатын демографиялық терминдерді жазыңыз (әр сөзге сілтеме жасай отырып): ______________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
|
Халық динамикасын болжай білу
|
Білу және түсіну: Демографиялық саясаттың жүргізу жолдарын біледі
|
1. Берілген кестені толтырыңыз: себебін, қажеттілігін және маңыздылығын жазыңыз.
  
 
 
|
Талдау: Халқы көп және аз елдердегі халықты сақтау жолдарын салыстырады
|
1. Халықтың тығыздығы жоғары және төмен елдер:
|
№
|
Тығыздығы жоғары
|
№
|
Тығыздығы төмен
|
елдер
|
Тығыздығы адам/км2
|
елдер
|
Тығыздығы адам/км2
|
1
|
Бангладеш
|
1120 адам/км2
|
1
|
Монғолия
|
1,6 адам/км2
|
2
|
Үндістан
|
380 адам/км2
|
2
|
Аустралия
|
3,2 адам/км2
|
3
|
Жапония
|
340 адам/км2
|
3
|
Канада
|
3,4 адам/км2
|
4
|
Қытай
|
140 адам/км2
|
4
|
Ресей
|
7,8 адам/км2
|
5
|
Нигерия
|
160 адам/км2
|
5
|
Қазақстан
|
6,2 адам/км2
|
Берілген кестедегі мәліметті пайдалана отырып:
- халықтың тығыздығы ең алдымен неге байланысты? _____________________
____________________________________________________________________
- халық тығыздығы ел экономикасына қаншалықты әсері бар? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________
- халық тығыздығының артықшылықтары мен кемшіліктері: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Халықтың үздіксіз өсіп-өну типтерін білу. Демографиялық жарылыс және дағдарыс
|
Білу: Халықтың үздіксіз өсу типтерін біледі
|
Халықтың үздіксіз өсу типтеріне сипаттама беріңдер!
Дәстүрлі тип
|
Өтпелі тип
|
Қазіргі тип
|
|
|
|
|
Түсіну: Демографиялық жарылыс және дағдарыс ұғымдарын түсіне алады
|
Демографиялық жарылыс және дағдарысқа салыстырмалы сипаттама беріңіздер!
|
Ерекшеліктері
|
Ел экономикасына әсері
|
Қандай елдерде көрініс табады
|
Демографиялық жарылыс
|
|
|
|
Демографиялық дағдарыс
|
|
|
|
|
Талдау: Халықтың үздіксіз өсу себептерін талдайды, қорытынды жасай алады
|
Суретке қарап отырып халықтың үздіксіз өсу себептерін талдаңыз!
Кеше (1000-1900жж)
|
Бүгін (2000-2015жж)
|
Ертең (2020-2100жж болжам)
|
|
|
|
1. 1000 – 1800 жж аралығында халықтың бірқалыпты өсу себебі _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. 2000 жылдан бастап халықтың қарқынды өсу себебі __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Жер беті халқының өсу қарқынына болжам жасап, себебін түсіндір __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Демографиялық саясат ұғымын білу
|
Білу және түсіну: Демографиялық саясат ұғымын біледі
|
Демографиялық саясатқа қатысты ұғымдарға сипаттама беріп, мағынасын жаз!
- Демографиялық саясат _______________________________________________________________________________________________________________________________.
- Демографиялық жарылыс- ______________________________________________________________________________________________________________________________
- Абсолютті демографиялық көрсеткіш- ________________________________________________________________________________________________________________________________
- Туу коэффиценті- ________________________________________________________________________________________________________________________________
- Өлу коэффиценті-________________________________________________________________________________________________________________________________
- Табиғи өсу коэффиценті-________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Талдау және зерттеушілік дағдылары: Демографиялық саясаттың себептерін түсінеді, жеке елдерді мысалға ала отырып, зерттеу жүргізе алады
|
Жер бетінде демографиялық саясатты ұстанатын елдердің себептерін түсіндіріңдер!
|
Себебі
|
Артықшылығы
|
Кемшілігі
|
Тұжырым жаса
|
20 дамыған ел
|
|
|
|
|
85 дамушы және артта қалған ел
|
|
|
|
|
Салыстырмалы сипаттама жасаңдар!
1-тип 2-тип
 
-
Бірінші суретте демографиялық саясаттың қандай типіне жатады?
-
Екінші суретте демографиялық саясаттың қандай типіне жатады?
-
Суреттерге қарап отырып демографиялық саясаттың қандай түрлерін ұстанады?
-
Суреттерді салыстыра отырып демографиялық саясаттың 1,2 типтерін ұстанатын елдерді дәлелдермен келтір!
-
|
Еңбек күшінің географиялық ерекшеліктері
|
Білу және түсіну: Халықтың қандай бөлігі (жастық-жыныстық құрамы бойынша) жұмыс күші болатынын біледі
|
Жеке елдердегі халықтың жастық құрамы бойынша шеңбер диаграмма сыз.
Мемлекеттер
|
0-14 жас (пайыз)
|
15-65 жас (пайыз)
|
65+ жас
|
Эфиопия
|
46
|
49
|
5
|
Италия
|
14
|
62
|
24
|
Қазақстан
|
30
|
54
|
16
|
-
Кестеге қарап отырып үш елге халықтың жастық құрамын салыстыр!
-
Кестеде берілген мәлімет бойынша еңбек күшін анықтаңдар!
|
Қолдану: Жұмыс күші аз немесе көп елдерді салыстырады
|
Елдер
|
0-14 жас (пайыз)
|
15-65 жас (пайыз)
|
65+ жас
|
Дамыған елдер
|
15
|
63
|
23
|
Дамушы және артта қалған елдер
|
45
|
48
|
7
|
-
Дамыған, дамушы және артта қалған елдердегі жұмыс күші
айырмашылықтарын салыстыр.
-
Кестеде берілген мәліметтерде жұмыс күші айырмасының себептері анықта.
|
Талдау: Әртүрлі географиялық аймақтардағы жұмыс күшіне байланысты мәселелерді түсініп, сипаттайды
|
Берілген формула бойынша еңбекке қабілетті адамдардың % үлесін есепте
Елдер
|
Жұмысқа жарамды халық млн
|
Елдің орташа халқы млн
|
Жұмыс күшінің % үлесі
|
Ресей
|
73,4
|
143,3
|
|
Қазақстан
|
8,4
|
17
|
|
Жапония
|
66,690000
|
127. 253 075
|
|
Ұлыбритания
|
30,870000
|
62. 698 362
|
|
Италия
|
24,740000
|
61. 482 297
|
|
Турция
|
23,530000
|
75. 762 621
|
|
Канада
|
17,950000
|
34. 568 211
|
|
1. Кестедегі елдердің жұмыс күші санының айырмасына талдау жаса ____________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Елдер бойынша жұмыс күші санының пайыздық күшінің әр түрлі болып келуінің себебін анықтаңдар. ___________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Азық-түлікпен қамтамасыз етілу мәселесінің себептерін білу
|
Қолдану: Дүние жүзі халқының аштықта өмір сүру көп аймақтарды және себептерін анықтайды
|
Кестедегі ашаршылықтың туындау себептері анықтап, толтырып шығыңдар.
Азық-түлік жетіспеушілік
|
|
Сауатсыздық
|
|
Саяси тұрақсыздық
|
|
Экономиканың төмендігі
|
|
Сыбайлас жемқорлық
|
|
Экология
|
|
|
Сыни ойлау, талдау: Суреттер мен карталарды пайдалана отырып, дүние жүзі халқының аштықтағы пайызын анықтап,тұжырым жасай алады
|
 
-
Картаға қарап отырып ашаршылық деңгейі жоғары елдерді кескін картаға түсіріңдер.
-
Картада берілген ашаршылық деңгейі жоғары елдерге салыстырмалы сипаттама беріңдер ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Сурет пен картаны салыстыра отырып тұжырым жасаңдар __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
-
Ашаршылық мәселесін шешуде 3-5 жолын ұсыныңдар.
№
|
Елдер
|
Аш адамдар саны.млн
|
Халық саны (жалпы)
|
Аш адамдардың пайыздық үлесі
|
1
|
Конго Днмократиялық Республикасы
|
39
|
|
|
2
|
Танзания
|
16,4
|
|
|
3
|
Эфиопия
|
32,7
|
|
|
4
|
Мозамбик
|
8,3
|
|
|
5
|
Зимбабве
|
6
|
|
|
6
|
Замбия
|
5
|
|
|
Кестедегі мәліметерге қарап бос ұяшықтарды толтырып шығып, мемлекеттер бойынша аш адамдардың үлес салмағын анықтаңдар.
|
Жинақтау: Халық санының өсуі әлемдік азық-түлік дағдарысының әсеріне өз ойын жүйелі аргументтермен жеткізеді
|
«Ашаршылық - ел тауқіметі» тақырыбына эссе жазыңдар.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Азық-түлік дағдарысының туындау себептерін аргументтер арқылы сипаттап жазыңыз.
Халық санының қарқындап өсуі
|
Шөлдер көлемінің ұлғаюы
|
Экология
|
Табиғи ресурс қорының азаюы
|
|
|
|
|
|
Дүние жүзі елдері (саяси карта)
|
Саяси картаның қалыптасу кезеңдері
|
Қолдану: Дүние жүзінің саяси картасындағы өзгерістерге әсер ететін 7 факторды анықтайды
|
Дүние жүзінің саяси картасындағы өзгерістерге әсер еткен факторлар жазылған кестені толтырыңдар
№
|
Саяси картаның өзгеруі
|
Сандық - сапалық
|
Себебі
|
Мысалы
|
1
|
Әртүрлі деңгейдегі соғыстар
|
Сандық
|
|
|
2
|
Елдің тәуелсіздігенен айырылуы, шекаралары мен аумағының өзгеруі
|
Сандық
|
|
|
3
|
Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасуы
|
Сандық
|
|
|
4
|
Ел аты мен астана атауының өзгеруі
|
Сапалық
|
|
|
5
|
Мемлекеттердің ыдырауы мен бірігуі
|
Сандық
|
|
|
6
|
Елдердің мемлекеттік құрылымы мен басқару жүйесінің өзгеруі
|
Сапалық
|
|
|
7
|
Елдер арасындағы және халықаралық келісімдер
|
Сапалық
|
|
|
8
|
Ел астанасының басқа қалаға көшірілуі
|
Сапалық
|
|
|
|
Талдау: Дүние жүзінің саяси картасындағы өзгерістер болған 4 елді картадан анықтап мысал келтіреді
|
-
Кескін картаға аты өзгерген 25 елді түсір.
-
Кескін картаға түсірілген елдер атының өзгеру себептерін анықтаңдар.
№
|
Атауын өзгерткен елдер
|
Елдердің бұрынғы атауы
|
Ел атауларының өзгеру себептері
|
1
|
Түркия
|
|
|
2
|
Шри-Ланка
|
|
|
3
|
Намибия
|
|
|
4
|
Мьянма
|
|
|
|
Саяси картадағы өзгеріс түрлері
|
Зерттеу: Әрбір материктердегі саяси картаның өзгерістердің тарихын зерттей алады.
|
Кезең атауы
|
Уақыты
|
Қалыптасу ерекшелігі
|
Ежелгі кезең
|
|
|
Орта ғасырлық кезең
|
|
|
Жаңа кезең
|
|
|
Ең жаңа кезең
|
|
|
1. Кестеге саяси картаның қалыптасу кезеңдеріндегі ірі өзгерістерді уақытымен жазып, талдаңдар.
2. Кезеңдерді басты ерекшеліктеріне байланысты салыстырыңдар.
|
Сыни ойлау және талдау:
Оқушылар саяси картадағы өзгерістің факторларына мысалдар келтіреді
|
Карталарды салыстыру
  
-
Карталарды салыстыра отырып қай кезеңге кіретінін анықтаңдар.
-
Карталарға қарап отырып, саяси картаның өзгеруіне әсер еткен факторды анықтаңдар.
-
Саяси картадағы өзгерістерді жазып, талдаңдар.
|
Келесі ұғымдарды білу: басқару формасы, әкімшілік-аумақтық құрылымы, тәуелсіз мемлекет, республика, монархия, конституциялық, абсолюттік, теократиялық монархия, конфедерация, унитарлы мемлекет, федерациялық мемлекет ұғымдарын білу
|
Білу және түсіну: Билік формасына байланысты ұғымның анықтамасын біледі
|
1. Мына терминдерге жауап беріңіз: басқару формасы, әкімшілік-аумақтық құрылымы, тәуелсіз мемлекет, республика, монархия, конституциялық, абсолюттік, теократиялық монархия, конфедерация, унитарлы мемлекет, федерациялық мемлекет
2.Мына терминдерді сәйкестендіріңіз:
Терминдер
|
Жауаптары
|
Анықтамасы
|
басқару формасы
|
1 -
|
жоғары мемлекеттік органдарды, олардың құрылу тәртібін, өз араларында және халық пен өзара байланысын білдіретін жоғары мемлекеттік билікті ұйымдастыру.
|
әкімшілік-аумақтық құрылым
|
2 -
|
мемлекеттің аумақтық ұйымдастыру жүйесі. Соның негізінде мемлекеттік билік пен басқару органдары құрылып, қызмет атқарады
|
тәуелсіз мемлекет
|
3 -
|
белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік ұйымы
|
республика
|
4 -
|
мемлекеттік басқару нысаны. Мұнда жоғары мемлекеттің билікті белгілі мерзімге сайланған органдар жүзеге асырады. Мемлекеттің биліктің барлық жоғары органдары не сайланады, не оларды жалпы ұлттық өкілдікті мекемелер.
|
монархия
|
5 -
|
Жоғарғы мемлекеттік билік бір ғана басшы – монархтың (патша, шаһ, сұлтан, хан, халиф, король, император, т.б.) қолында болатын және ұрпақтан ұрпаққа мұрагерлікпен берілетін басқару тұрпаты.
|
конституциялық
монархия
|
6 -
|
Атадан балаға мұра боп қалған билік иесінің мемлекеттің сайланып қойылатын басқару органдарымен біте қайнасып, демократиялық ұстанымдармен үйлесім тауып басқаруын айтады
|
теократиялық монархия
|
7 -
|
саяси билік шіркеу басшысының, дін басының қолында шоғырланатын басқару түрі.
|
конфедерация
|
8 -
|
мемлекеттік құрылым формасы, бұл ретте Конфедерация құрушы мемлекеттер өздерінің тәуелсіздігін толығымен сақтап қалады, әрқайсысының өзіндік мемлекеттік билік жүйесі және басқару органдары болады
|
унитарлы мемлекет
|
9 -
|
Мемлекеттік немесе ұлттық-мемлекеттік құрылыстың бір түрі. Оның территориясы әкімшілік-аумақтық бөліктерге (аймақтарға, облыстарға, округтерге, аудандарға, департаменттерге және т.б.) бөлінеді
|
федерациялық мемлекет
|
10 -
|
Мемлекеттік құрылым түрі. Федерация–заң жүзінде саяси дербестігі сақталатын бірнеше субъектінің біртұтас одақтық мемлекет құру формасы
|
|
Қолдану және талдау: Басқару формасына байланысты елдерді салыстырады, ерекшелігін анықтайды
|
 
1. Карталарды салыстыра отырып қай кезеңге кіретінін анықтаңдар.
2. Карталарды салыстыра отырып, ерекшеліктерін анықтаңдар.
|
