I-дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық қатынастар
ж. Мюнхен конференциясының мақсаты, қорытындысы
жүктеу/скачать 0.5 Mb.
|
| 50. 1938 ж. Мюнхен конференциясының мақсаты, қорытындысы.
1938 жылғы Мюнхен келісімі («Мюнхен келісімі» деп те аталады) - 1938 жылы 30 қыркүйекте Германия, Италия, Ұлыбритания және Франция үкімет басшылары қол қойған келісім. Бұл Чехословакиядан келген немістер басым тұратын шекаралас Судетленланд аймағынан бас тартуды және оны Германияға беруді білдірді. Бұл Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына ықпал еткен маңызды оқиғалардың бірі болып саналады. Чехословакия. 1938 жылғы оқиғалар Бірінші дүниежүзілік соғыс нәтижелерінің салдары болды. Оның салдарының бірі Чехословакия Республикасының құрылуы болды, оның аумағында 1930 жылғы халық санағы бойынша 3,5 миллионнан астам немістер өмір сүрді. Чехияның Германиямен және Австриямен шектесетін, Судетланд деп аталатын бірқатар аудандарында немістер халықтың көп бөлігін құрады. Немістердің өз тілінде білім алуға құқығы болды және өздерінің саяси партиялары болды. Күшті армиясы бар Чехословакия Германиямен шекарада қуатты әскери бекіністер тұрғызды. 1935 жылы ол КСРО мен Франциядан қауіпсіздік кепілдіктерін алды. Олардың пікірінше, Чехословакия билігінің тиісті үндеуі кезінде Кеңес Одағы Франция жасаған жағдайда Чехословакияға көмекке келуі керек. 1938 жылы наурызда Гитлер Чехословакиямен соғыстың «жасыл» жоспарын жасады, ол орындалмады. Бірінші Судет дағдарысы. 1933 жылы Германияда билікке келгеннен кейін Чехословак немістерінің арасында сепаратистік көңіл-күй күшейе түсті. Оларды Судет-Германия партиясы (оның жетекшісі К. Хенлейннің атымен «Генлейн» деп те атайды) білдірді. Ол Судет жерін Чехословакиядан шығарып, оның Үшінші рейхке қосылуына ашық бағыт алды. Партия Германияның жетекшісі А.Гитлердің ашық қолдауына ие болды, ол 1938 жылы ақпанда Чехословакиядағы немістердің жан түршігерлік жағдайын жариялады. 1938 жылы наурызда Австрияның Аншлюсінен кейін Судет-Германия партиясы одан әрі қадамдар жасады. 24 сәуірде ол Карлсбад бағдарламасын қабылдады, ол Судет аралына кең автономия талап етті. Партия өкілдері Судетландияны Германияға қосу туралы референдумға дайындық туралы да хабарлады. 22 мамырда «генлеинистер» путч жоспарлап, неміс армиясы Чехословакия шекарасына тартылды. Бұл бірінші Судет дағдарысын тудырды. Бұған жауап ретінде Чехословакия үкіметі ішінара жұмылдыру туралы жариялады, Судет аралына әскерлерді тартты және путч ұйымдастыруға мүмкіндік бермеді. КСРО, Франция және Италия Германияның әрекеттеріне наразылық білдірді. Чехословакия президенті Э.Бенес бірқатар жеңілдіктерге дайын екенін, бірақ Судет аралынан Германияның пайдасына бас тартпауға дайын екендігін білдірді. Кеңес Одағы Чехословакияға әскери көмек көрсетуге ниет білдіргенін растады, бірақ мұны ортақ шекараның болмауына және Польшаның Қызыл Армияны өз аумағы арқылы өткізуден бас тартуына байланысты жасау қиынға соқты. Әйтпесе, поляк билігі КСРО-ны соғыспен қорқытты. Бірінші Судет дағдарысы аяқталғаннан кейін Чехословакия билігі мен Судет-Германия партиясы арасында Германия қолдаған келіссөздер басталды. Олардағы делдал рөлін Ұлыбритания қабылдады, ол өз миссиясын лорд В.Ренсиман бастаған Чехословакияға жіберді. Миссия 1938 жылдың 3 тамызынан 16 қыркүйегіне дейін созылды. Келіссөздер кезінде судет немістерінің өкілдері концессия мен кең автономия идеясын қабылдамады. Нәтижесінде Ренсиман Чехословакиядан неміс тұрғындарының басым болуымен аймақтарды иеліктен шығару идеясына бет бұрды. Екінші Судет дағдарысы. 1938 жылы қыркүйекте Екінші Судет дағдарысы басталды. Судет аралында жергілікті немістер мен Чехословакия армиясының бөлімдері арасында қақтығыстар қайта басталды. 7 қыркүйекте К.Хенлейн Чехословакия үкіметімен келіссөздерді тоқтатты. Сол күні Франция өз міндеттемелеріне сәйкес запастағы әскерилерге шақыру жариялады. Бірақ 11 қыркүйекте Франция Ұлыбританиямен бірге Чехословакияға соғыс жағдайында қолдау көрсететіндігін айқын көрсетті. Алайда, егер Германия соғыс бастамаса, оның талаптары орындалады. 12 қыркүйекте А.Гитлер Нюрнбергтегі NSDAP конгресінде Судет немістеріне Чехословакия билігі оларға қысым жасауды тоқтатпаса, әскери көмек көрсетуге дайын екенін мәлімдеді. Сол күні Судет аралында жаңа бүлік басталды, К.Хенлейн Чехословакия әскерлерінің кетуін және тәртіпті қорғауды жергілікті отрядтарға беруді талап етті. Чехословакия путчты 15 қыркүйекке дейін басады. 15 қыркүйекте А.Гитлер Германияға келген Ұлыбритания премьер-министрі Н.Чемберленге Судетландия үшін Чехословакиямен соғыс бастауға дайын екендігі туралы хабарлады. Бірақ ол Чехословакия билігі Судет жерін Германияға беруге келіссе, соғысты болдырмауға болатындығы туралы ескерту жасады. Н.Чемберлен келісімін берді. 18 қыркүйекте Лондондағы ағылшын-француз келіссөздері кезінде Франция Судет аралын басып алуға келісім берді. 1938 жылы 29 қыркүйекте Мюнхенде А.Гитлер, Н.Чемберлен, Франция үкіметінің басшысы Э.Даладье және Италия басшысы Б.Муссолини арасында кездесу өтті. Чехословакия өкілдеріне болашақ келісімді талқылауға тыйым салынды. КСРО да кездесуге қатысқан жоқ. Қорытынды құжатқа 30 қыркүйекке қараған түні сағат бірлерде қол қойылды, содан кейін Чехословакия делегациясы онымен танысу үшін залға жіберілді. Құжатқа сәйкес, Чехословакия 1 мен 10 қазан аралығында Германияға неміс тұрғындары басым аудандарды ауыстыруға міндеттеме алды. Келісімде екі ел арасында халық алмасу мүмкіндігі қарастырылды. Бірқатар даулы аймақтарда плебисциттер алты ай ішінде Германия, Ұлыбритания, Франция және Италия өкілдерінен тұратын халықаралық комиссияның бақылауымен өткізілуі керек еді. Ұлыбритания мен Франция Чехословакияның жаңа шекараларына кепілдіктерін жариялады. Германия мен Италия территориялардың бір бөлігін Польша мен Венгрияға беру мәселесі шешілгеннен кейін де өздерінің қауіпсіздік кепілдіктерін беруге дайын болды. Чехословакия үш айдың ішінде поляк және венгр азшылықтарымен мәселені шешуі керек еді - әйтпесе, мәселе сонымен бірге құжатқа қол қойған төрт державаның кездесуіне өтті. 30 қыркүйекте Чехословакия Президенті Э.Бенес ұсынылған келісіммен келіскен. 1 қазаннан бастап Германия мен Польша Судетленд және Цешин аймақтарына әскерлерін жіберді. Судет жерінде үшінші рейхтің әкімшілік бірлігі - Судетланд құрылды. 2 қарашада Венаның бірінші арбитражының шешімімен Венгрия Оңтүстік Словакияны басып алды. Чехословакия өз территориясының және тұрғындарының үштен бір бөлігінен, өзінің өндірістік әлеуетінің шамамен 40% -нан және Германия шекарасындағы қуатты әскери бекіністерінен айырылды. 51. ІІ-дүниежүзілік соғыстан кейінгі АҚШ -тың саяси – экономикалық жағдайы. АҚШ соғыстан экономикалық және әскери жағынан капиталистік дүниедегі ең қуатты мемлекет болып шықты. Мұнда капиталистік дүниедегі өнеркәсіп өнімдерінің жартысынан көбі өндірілді. Америка әскерлері Германияға, Жапонияға, Италияға және басқа да елдерге орналастырылды. Жер шарының түкпір-түкпірінде 500-ден аса американ соғыс базалары жасақталды. Америка флоты күндіз-түні мұхиттар мен теңіздерді жүзіп жүрді. АҚШ атомдық қаруға бірден-бір ие болды. Ф.Рузвельттің қайтыс болуына байланысты 1945 ж. 12 сәуірде қызметке кіріскен АҚШ Президенті Гарри Трумэн АҚШ өзіне дүниежүзі үшін жауапкершілікті алды деп мәлімдеді: «Бейтараптықтың», оның бергі жағына, 30-ж.ж. оқшауланудың күні артта қалды. Осыдан бастап АҚШ дүниежүзілік саясаттың орталығына айналды. Бейбір өмірге оралу реконверсия немесе кері қайта құру деп аталды және мемлекеттік саясат пен ондағы милион американдықтардың өмірінетүбегейлі өзгерістер енгізді. Милиондаған солдаттар отбасыларына бейбіт өмірге қайта оралды. 1947 ж. Армия қатарында 12 миллион солдаттың тек 1 миллионы ғана қалды. Армия қатарына оралған солдаттарды жұмысқа орналастыру соғыстан кейінгі қайта құрудың негізгі мәселелерінің бірі болды. Соғыстан кейінгі қайта құруда көп дау туғызған мәселелердің бірі соғыс кезіндегі салынған мемлекеттік зауыттардың келешегі туралы мәселе болды. Соғыстың 5 ж. Ішінде мемлекет өндіруші өндірістің зауыттарын салуға 17 млрд доллар жұмсап, 2800-нан аса кәсіпорынсалдырған болатын. Бір жылдан кейін олардың барлығы 250 корпорация жарты бағаларына сатып алды. Ірі бизнес АҚШ-тағы өндіріс капиталының басты өкілі болды, мұнда Еуропадан ерекшелігі бұл сасада мемлекеттік сектор жоқ еді. Дегенмен соғыстан кейінгі жылдарында мұнда ұсақ және орта кәсіп орындарының секторы да едәуір өріс алды. Елде 9 млн жеке меншік фирмалар жұмыс істеді. Г.Трумен әкімшілігінің ішкі саясаты қайшылықтарға тола болды. 1946 ж. Қосымша сайлаулар мен қайта сайлаулардың нәтижесіндедемократтардың реформистік саясаты мен рузвельттік реформалауға қарсы шыққан республикашылардың позициялары күшейе түсті. 1947 ж. Конгрес кәсіподақ қызметін және ұйымдар құру, ереуілдер ұйымдастыру құқын елеулі мөлшерде тежеген Тафт-Хартли заңын қабылдады. Бұл АҚш саяси өмірінің жалпы оңға бетбұрыс жасағандығының көріністері болды. Бұған кеңеске қарсы науқандары, көріністері болды. 1948ж. Президент сайлауында Г.Трумен «әділетті бағыт» бағдарламасын ұсынды. Сайлау алдында Трумен тафт-Хартли заңына тиям салып, оны жоюға, әлуметтік қамтамассыздандыруды кеңейтуге уәде берді. «Қырғи қабақ» соғыстың басталуы, КСРО мен теке тірес Еуропадағы капитализімнің іргетасын қайта қалпына келтіруге қамқорлық жасау елдің ішіндегі реформашылдық әрекеттердің қанат жаюына мүмкіндік бермеді. Ақырында, АҚШ 1950жылы маусымда басталған Корея соғысына араласты. 1952 жылы президент сайлауның қарсаңында демократиялық партия елге Рузвельт саясаты қалдырған реформашылдық мұраның көп бөлігінен айырылып қалған болатын. Көп жылдар бойына оппозицияда болып келген республикалық партияға үкімет басына келу мүмкіндігі туды. Республикашылар бұрын ешқандай патияға қатысы жоқ атақты генерал Д.Эйзенхауэрді кандидат болуға шақырды. Ол Кореяға барып, көпшілік қолдамайтын соғысты тоқтатуға уәде берді. Бұл сайлауда республикашыларғажеңіс әкелді. Д.Эйзенхауэр президенттікке 1956 ж. Қайта сайланды. Осы жылдары (1952-1960) республикашылар партиялардың арасында саяси бағыт саласында ешқандай елеулі айырмашылықтар байқалмады. 60-ж.ж. реформашылдық. Д.Эйзенхауэр әкімшілігі 50ж.ж. аяғында сенатор Маккартибасқарған сенаттың қосалқы комиссиясы тарапынан демократияшыл қайраткерлерді шектен тыс қалдыруға тиым салды. Аты дүние жүзіне соғыс қаупін төндірген дүдәмел тұжырымдары мен тығыз байланысты мемлекеттік департаменттің басшысы Даллес қызметінен кетті. Америкаға жаңару қажет болды. 1960ж. Президент сайлауы қарсаңында демократтар оысыны ұсынды. Олар Джон Кеннеди ұсынған – «жаңа шептерге» деген ұран мен жеңіске жетті. Кеннеди мемлекеттің экономикалық және әлуметтік қызметін белсендіру жөніндегі кейнсшілдік теорияны қолдады. Оның «жаңа шептер» жөніндегі әлуметтік –экономикалық бағдарламасы «тиімді сұраныс» туралы кейнсшілдік теорияныңарнасында болды және жаппай өндіріс пен жаппай тұтынудың тепе-теңдікте болуын көздеді. 1963 жылы 22 қарашасында Кеннедидің өлтірілуі Ақ үй басшысының ауысуына әкеп соқтырды. Ол вице-перзидент Линдон Джонсон еді. Ол өзінің алдыңғы президенттің саясатын жалғастырды. АҚШ-та аса маңызды әлуметтік реформалар жүйеге асырылды.«Кедейлікпен күрес» бағдарламасының негізінде табысы аз отбасыларына көмек көрсету туралы заң қабылданды, арзан үйлер салу, білім беру жүйесін дамыту бағдарламалары іске асырылды, жасы ұлғайған азаматтарға медициналық қауіпсіздендіру енгізілді, ал табысы кедейшілік деңгейінен төменотбасылар медициналық көмек көрсетуде жеңілдіктері мен пайдаланылатын болды. Нәсілшілдік кемсітуге шектеу қою жөнінде де маңызды дәне өмірге сай келетін заңдар қабылданды. 70 ж.ж. Америак, Бұл жылдары бүкіл дүние жүзі сияқты АҚШ-та ғылыми –техникалық революцияның жаңа кезеңінде экономикалық және әлуметтік саясаттың нәтижесінде пайда болған дүниежүзілік экономикалық және құрылымдық дағдарыстарға байланысты ірі құрылымдық өзгерістерді басына кешірді. Сонымен бірге осыкезде АҚШ-та саяси жанжалдар мен Ветнамдағы жеңілісі үшін күйзеліс (ветнам синдромы) орын алды. 1968 ж. Сайлауда республикашылар жеңіске жетті. Ричард Никсон президент болып сайланды. 1972ж . ол бұлорынға қайта сайланды, бірақ 1974 ж. Президент орнынан кетуге (демократтардың штаб-пәтеріне Никсонның адамдарының тыңдаушы қондырғылар орнатқандығына байланысты Уотергейт жанжалы) мәжбүр болды. 1976 жылы президент болып демократиялық паритияның кандидаты Джимми Картер сайланды. Американ үкіметтерінің экономикалық саяасатында кейнсілшіктен бастап, неоконсерватизмге дейін маңызды ауытқушылықтар орын алды. 70ж.ж. әртүрлі көмек көрсету жүйесі өріс алды: табыстары кедейліктің ресмидеңгейінен төмен отбасылар мемлекеттен арнайы көмек алып тұруға құқылы болды., бұл жәрдемақылар әлуметтік өауіпсыздандыру жүесін толықтырды. Одан басқа азық-тұлік тағамдарын үлестіру жүйесі жұмыс істеді. Биліктің әр-түрлі тармақтарынан көмек алушы адамдардың жалпы саны 70 ж.ж. ортасында 33 миллионға жетті. Дәл осы кезде Никсон әкімшілігі кәсіподақтарға қарсы қатаң саясат жүргізіп, олардың белсенділігін тежеуге арналған бінеше заңдар қабылданды. Р.Рейган үкіметі (1980-1988ж.ж.). Республикашылар партиясының жеңісі және президенттік қызметке Калифорнияның бұрынғы губернаторы және голливуд актері Р.Рейганның сайлануы ішкі және сыртқы саясат салаларында консерватизмге бұрынғыданда белсенді бетбұрыс жасаумен ерекшеленді. Рейган әкімшілігі шығындарды азайту мен бюджеттік пепе-теңдіктіңқатал монетарлық саясатын жүргізді. 1983 жылы американ экономикасы дағдарыстан шығып, оның жаңа технолгия мен ғылыми зерттеулерді өндіріске енгізу жолындағы жедел дамуы басталды. Рейган әкімшілігі кәсіподақтарға қарсы бағытталған қатаң саясат ұстады. Президент Рейганның сыртқы саясатында екі кезең анық байқалды. 80-ж.ж. бірінші жартысында АҚШ сыртқы саясатында теке-тірес процестері басым болды, КСРО-мен екі арадағы қарама –қарсы тұрушылық, әсіресе 1979 ж. Кеңес іскерлерінің Ауғанстанға енгізілуі, 1981ж. Польшада соғыс жағдайы жарияланғаннан соң, сонымен бірге Оңтүстк- Шығыс Еуропаның кейбір социалистік елдері мен КСРО-ның батыс аудандарында СС-20 ракеталарын жаңа кезеңі басталып, оның космосқа таралу қаупі тұрды. АҚШ Батыс Еуропаға қанатты ракеталар мен орта қашықтық ракеталарын орналастыра бастады. АҚШ пен КСРО басшыларының Рейкьявиктегі кездесуінен кейін өзгеріс басталды. 1986 ж. Желтоқсанда Вашингтонда КСРО мен АҚШ арасында орта және қысқақашықтық ракеталарын жою туралы шартқа қол қойылды. Содан соң 1991ж. Буш әкімшілігі кезінде Мәскеуде екі елдің стратегиялық шабуыл қаруларының үштен бірін қысқарту туралы шартқа қол қойылды. Бұл стартегиялық мақсаттарға қару-жарақтардың қысқартудың басталуы екі ел арасындағы қарама-қарсылықтан бейбітшілік пен ынтымақтастық жолдарын іздестіруге бетбұрыс болды. Бұған 1988 жылы ақпанда кеңес әскерлерін Ауғанстаннан әкету мен 1989-1991ж.ж. бұрынғы социалистік елдердегі демократиялық революциялар әсер етті, нәтижесінде жаңа геосаяси жағдай орнап, «қырғи қабақ» соғыс аяқталды. 1988 жылы президент сайлауында республикашылар тағы да жеңіске жетті. Рейганның саясатын оның кезінде елде вице-президент қызметін атқарған Дж.Буш жалғастырды. Президент Б.Клинтон және оның бағдарласасы. 1992ж. Президент сайлауында демократиялық партия мен оның кандидаты Билл Клинтон жеңіске жетті. Қолайсыз экономикалық жағдайларда билеуші партияның жеңліс табуы Америак үшін дағдылы жағдай. Билл Клинтон «рейганомиканы» қатты сынға алып, саясаттың «үшінші жолын» ұсынды. Мұнда Рузвельттің «жаңа бағытының» тәжірибесі мен 60-жж. Либерализм қоса, либералдық жолдардың ең таңдаулы дәстүрлері біріктірілген болатын. Клинтон жариялаған «үшінші жол», «рейганомиканы» қайта құруды және мемлекеттің неокейнсшілдік белсенді әлуметтік саясат бағытына оралуын ұсынды. 8жылдан астам уақыт бойына экономика тұрақты дамып (1998ж.- 3,6 %) отырды. Клинтон әкімшілігінің тұсында жекеменшік секторде 14 млн жаіа жұмыс орны құрылып, жұмыссыздық соңғы 25 жыл ішіндегі ең төмен көрсеткіш деңгейіне дейін азайды. 1996 жылдан соң АҚШ бюджетінің үштен екісі «адам ресурстарын» дамытуға жұмсалды. 1999 ж. Ақш-тың бюджет дефицитін жоюға қолы жетті. Мұндай экономикалық жағдай республикашыларға 1998 ж. Аралық сайлауда Клинтон президенттігінің дағдарысын және «лайықсыз мінез-құлқы» үшін импичмент құқығын жеңіске жетуге пйдалануға мүмкіндік бермеді. 1990ж.ж. АҚШ экономикалық және ғылыми-техникалық даму мен әлуметтік қамсыздандырудың тиімді механизмін жасай алды. Осы негізде демократиялық және республикалық партиялардың ұстанымдары жақындаса түсті. 52. ІІ-дүниежүзілік соғыстың қорытындылары. Екінші дүниежүзілік соғыс барысында 60 млн-ға таяу адам қаза болып, оның ішінде 27 млн-ға таяуы Кеңестер Одағының азаматтары және 6 млн адам Польша мемлекетінен еді. Ондаған миллион адамдар жараланды және мүгедек болды. I дүниежүзілік соғыспен салыстырғанда II дүниежүзілік соғыстағы адам шығыны 6 есеге, ал материалдық шығын 12 есеге көп болды. Германия мемлекетіне қолға түскен 4,5 млн кеңестік әскери қызметкерлердің тек 1,8 млн ғана үйіне оралған болатын. Арнайы құрылған неміс лагерьлерінде 11 млн-нан астам адамдар өлтірілді, оның ішінде 6 млн еврей халқы бар. Соғыстың аяқталу шағында Құрама Штаттары ең қауіпті жаппай қырып жоятын қару — атом бомбасын пайдаланды. 1945 жылдың жазында Жапонияға тасталған екі америкалық атом бомбасы толығымен Хиросима және Нагасаки қалаларын, оның ішінде бейбіт өмір сүріп жатқан халқымен қоса жойды. Барлық мұхиттар мен құрылықтарды (Антарктикадан басқа), жер шарының 4/5 бөлігін қамтыған екінші дүниежүзілік соғыс адамзат баласының тарихындағы өте өзгерісті кезеңнің бірі. Екінші дүниежүзілік соғыстың ең маңызды қорытындысы — фашизмді жеңу болды. Фашистік және соғысқұмар басқыншы-мемлекеттер -Германия, Италия, Жапония және олардың одақтастары толығымен талкандалды. Соғыстың ең бір маңызды қорытындыларының бірі — тұтастай бірқатар елдердің капиталистік емес даму жолына түсуі. Соғыс нәтижесінде Жапонияның тізе бүгуі және 1945-49 жж. азамат соғысының жеңісінен кейін Қытайда билік басына коммунистік жаңа жүйе келді. 1949 жылдың 1 қазан күні Қытай Халық Республикасы құрылды. Әлемде халықтық-демократиялық және социалистік елдер қауымдастығы пайда болды. Екінші дүниежүзілік соғыстың тағы бір маңызды нәтижесі — отарлық жүйенің жойылуының басталуы болды. Азаматтық мақсаттар және соғыстың антифашистік сипаты, фашистік баскыншылардың талқандалуы ұлт-азаттық козғалыстардың өрлеуіне мүмкіндік жасады. Жапонияның басып алған Азия және Тынық мұхит елдері (Үндікытай, Индонезия, Малайзия, Бирма, Филиппин) метрополия елінің карамағынан, бакылауынан шыкты. Жапонияның тізе бүгуінен кейін бұл елдер өз тәуелсіздігін жариялады. Ал баска отар елдерде, әсіресе Үндістан, Сирия, Ливан, Трансиордания, Палестинада соғыс халық бұкарасының саяси белсенділігін оятты, олар белсенді түрде тәуелсіздікті талап ете бастады. Отаршылар билігі шайқалды және отарлык жүйенің кайтымсыз күйреуі басталды. II дүниежүзілік соғыс салдарынан әлемдік аренадағы күштер салмағы да тез өзгеріске түсті. Германия, Италия, Жапония соғысқа дейін ұлы державалар катарында болса, жеңілгеннен кейін уақытша болса да тәуелді елдерге айналды. Олардын экономикасы соғыспен күйреген болатын және бірнеше жылдар бойы олар өздерінің бұрынғы бәсекелестерімен бәсекеге түсе алмады. Франция Германия соққысынан кейін, уакытша өзінін ұлы держава ретіндегі жағдайын жоғалтты. Ұлыбритания үш жеңімпаз — державалардың бірі ретінде соғысты табысты аяқтады, бірақ оның саяси-экономикалык ұстанымдары әлсіреген болатын. Экономикалық және әскери жағынан ол АҚШ-тан әлдеқайда артта қалып қойды және америкалық көмекке тәуелді жағдайына түсті. Жеңімпаз мемлекеттердің ішінде АҚШ соғыстан едәуір күшейіп шықты. Өз аумағында соғыс іс-кимылдардың болмауы, соғыс нәтижесіндегі киратулар мен тұрғындар шығындарына тап болмауы, олардың экономикалық және әскери жағынан барлық қалған елдермен салыстырғанда әлдеқайда қуатты елге айналуына қолайлы жағдай туғызды. Сол кезеңде тек Америка Құрама Штаттары ғана атом каруын иеленді, олардың флоты мен әуе күштері әлемдегі ең қуаттысы болды, олардын өнеркәсіп өндірісінің деңгейі қалған барлық елдерді косып алғаннан да артық болды. Қорыта айтканда, АҚШ «ұлы державаға», әлемдік үстемдікке ұмтылушы капиталистік әлемнің жетекші еліне айналды. Ал екінші «ұлы держава» Кеңестер Одағы болды. Ол капитализмге қарсы шыққан барлық қоғамдық күштерді шоғырландырды. Сонын нәтижесінде шартты түрде Шығыс пен Батыс деп аталған екі негізгі полюс, екі идеологиялық және әскери-саяси блок құрылды. Соғыстан кейінгі ұйымдастыру жоспарлары. Антифашистік коалицияның басты державалары соғыс барысында соғыстан кейінгі бейбіт реттеудің негізгі бағыттарын белгілеп қойған болатын. Тегеран, Ялта, Потсдам конференциясында КСРО, АҚШ, Ұлыбритания басшылары, сондай-ақ Каирдегі конференцияда АҚШ, Ұлыбритания және Қытай мемлекет басшылары аумақтық өзгертулер жөнінде, жеңіліс тапқан мемлекеттерге қатысты және әскери қылмыскерлерді жазалау жөніндегі мәселе, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдайтын халықаралық ұйым құру мәселесі жөнінде өзара келісілген болатын. Одақтас державалар фашизм мен милитаризмді түп-тамырымен құрту мақсатында Германия, Италия, Жапонияны басып алуды шешті. Олар басты әскери қылмыскерлерді Халықаралық трибунал сотына беруді шешті. Германия, Италия, Жапония және олардың одақтастарының 30-жылдары және II дүниежүзілік соғыс барысында басып алған аумақтары жойылды. КСРО, АҚШ және Англия мемлекеттері Австрия мен Чехославакияның тәуелсіздігін қалпына келтіруді және Солтүстік Трансильванияны Францияға қайтару қажеттілігін жариялады. Одақтастар Германия мен Польша арасындағы шекараны Одер мен Нейс (Одра мен Нисса) өзендері бойынша белгіледі. Польшаның шығыс шекарасы Батыс Украина және Батыс Белоруссия шекарасы бойынша, Керзон шебінің бойымен өтетін болды. Кенигсберг каласы және онымен жанасып жатқан аудандар Кеңестер Одағына берілді. Германия және оның одақтастары фашистік баскыншы құрбаны болған елдерге репарация төлейтін болды. Ұлыбритания, АҚШ және КСРО Жапонияның қол астынан «күштер көмегімен басып алған» барлық аумақты азат етуді және негізгі төрт аралда жапондық егемендікті шектеуді шешті. Кореяға тәуелсіздігін беруді уәде етті. Жапония басып алған Солтүстік-Шығыс Қытай (Маньчжурия), Тайвань (Формоза) және басқа қытай аралдарын Қытай мемлекетіне қайтарып беру ұйғарылды. Кеңестер Одағына Оңтүстік Сахалин және 1855 жылға дейін Ресейге тиісті болған Куриль аралдары қайтарылып берілді. Қытай үкіметінің келісімімен КСРО Порт-Артур (Люйщунь) және Дальний (Далянь) аудандарындағы әскери-теңіз базасын жалға алуға келісті. Ялта конференциясында және де кейінгі өткен мәжілістерде КСРО, АҚШ және Англия Еуропада катысушы кеңестік және ағылшын-америкалық әскерлері арасын бөлетін шеп жөнінде келісімге кол жеткізді. Ол солтүстіктен оңтүстікке карай: Балтық теңізінен Германия мен Австрия арқылы, Югославанияның Италиямен шектесетін шекарасының өн бойымен Адриат теңізіне дейін өтті. Бұл шептен шығыска қарайғы аумақты (Грекиядан баска) кеңестік әскер азат етті, ал одан батысқа қарай ағылшын-американ әскерлері. Кореяны да бөлетін шеп белгіленді, ол Солтүстік Корея (38 параллель сызығынан солтүстікке қарай) кеңестік әскер, Оңтүстік Кореяны америкалық әскер азат етті. Бастапқы да бұл бөлу сызықтары уақытша әскери шара деп шамаланса, бірақ кейін ол іс жүзіндегі кеңестік және ағылшын-америкалық ықпал ету өрісінің шекарасына айналды. Соғыстан кейінгі жылдардағы халықаралык өмірдегі ең маңызды оқиғаның бірі Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) құрылуы, оның міндеттері халықаралык бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау, халықтар мен мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты дамыту болып табылады. БҰҰ Жарғысының аякталған ең соңғы мәтіні 1945 жылы сәуірден маусым айлары аралығында өткен Сан-Франциско конференциясында қабылданып, 1945 жылдың 26 маусымында 51 мемлекеттің өкілдері қол койған болатын және өз күшіне 1945 жылдың 24 қазан күні енді. Осы күн БҰҰ күні деп аталып өтеді. жүктеу/скачать 0.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|