Инженерлік графика техникалық мамандықтарында барлық оқу түрінде оқитын студенттер үшін «Беттердің қалыптасу тәсілі мен олардың өзара қиылысуы»

техникалық мамандықтарында барлық оқу түрінде оқитын студенттер үшін «Беттердің қалыптасу тәсілі мен олардың өзара қиылысуы» тақырыбының графикалық жұмыстарын орындауға арналған оқу-әдістемелік құрал

Павлодар

Кереку

КБК 30.11 я 7

Т 59
Баспаға С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті сәулет – құрылыс факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен ұсынылды

Пікірсарапшылар:

Кудерин М. К - техника ғылымдарының докторы, профессор, сәулет ─ құрылыс факультетінің деканы.

Мустафин Д. Б. - «Павлодар мемлекеттік сараптама» жеке кәсіптік өндірісінің директоры, Қазақстанның құрметті сәулетшісі, Қазақстан Республикасының сәулетшілер одағының мүшесі.

Абишева С. И. – педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университетінің дизайн кафедрасынын меңгерушісі

Т59 Инженерлік графика: инженер мамандықтарының студенттеріне арналған оқу - әдістемелік құралы / Ж. А. Темербаева ­

Павлодар : Кереку, 2010. – 61 б.
Бұл оқу – әдістемелік құрал техникалық жоғары оқу орындарының студенттеріне инженерлік графиканы ана тілінде оқыту мақсатымен жазылған құрал болып табылады.

Оқу – әдістемелік құралда «Инженерлік графика» пәні бойынша «Беттердің қалыптасу тәсілі мен олардың өзара қиылысуы» тақырыбына теориясы мен графикалық жұмыстарды орындау үшін мәліметтер беріледі. Оқу- әдістемелік құрал «Инженерлік графика» курсының типтік бағдарламасына сәйкес жасалған.

КБК 30.11 я 7

©Темербаева Ж. А., 2010

Құрылымды көрсететін сызбада осы жазықтықтардың жобаларын құру керек. Беттік материалдардан дайындалатын тетіктердің сызбасын орындауда сызба бойынша жұмыс жасайтын жұмысшылар қиылысу беттерінің жазбасын құруы керек, қиылысу сызықтары мейілінше нақты құрулуы керек.

Инженерлік cызбада беттердің қиылысуы түрлеріне қатысты осындай сызықтардың бірнеше құрылу әдістері бар.

Оқу - әдістемелік құрал әзірлеменің негізгі мақсаты – «Беттердің қалыптасу тәсілі және олардың өзара қиылысуы» тапсырмаларын орындау үшін қажетті деректер шоғырын жинақтау.

Анағұрлым тереңдетілген мақсат – студенттердің ой - өрісін ұштау, білім деңгейін жетілдіру, шешімдерді іздеу кеңістігіне жол ашу. Соңғысы болашақ инженерлерге шығармашылық әрекетке жол ашады.

1 Жазықтықтардың құрастыру әдістері

1 сүрет – Ф жазықтығының жасалуы

Құраушының пішініне және оның жазықтық кеңістігіндегі орнын ауыстыру заңына байланысты жеке топтарға бөлуге болады.

Сызықтық жазықтықтар – бұл түзу сызық арқылы жасалынатын жазықтықтар.

Сызықтық емес жазықтықтар – бұл тек қана қисық сызық арқылы пайда болатын жазықтықтар.

Жазбалы жазықтықтар – бұл құраушының қимасынан кейін жазықтықпен үзіксіз және қатпарсыз ұйқас болатын жазықтықтар.

Жазылмайтын жазықтықтар – бұл жазықтықпен үзіксіз және қатпарсыз ұйқас бола алмайтын жазықтықтар.

Қалыпты құраушы жазықтықтар – бұл құраушысы жазықтықтың түрлендірілу барысында өзінің пішінін өзгерпейтін жазықтықтар.

Қалыпсыз құраушы жазықтықтар – бұл құраушысы жазықтықтың түрлендірілу барысында өзінің пішінін өзгертетін жазықтықтар.
1.2 Винттік жазықтық

Винттік жазықтықты коноидтің дербес жағдайы ретінде қарастыруға болады. Түзусызықты құраушы екі бағыттаушы арқылы орын ауыстырады, олардың біреуі - қисық (винттік сызық немесе гелиса), екіншісі - түзу.

Бұндай жазықтықты - геликоид деп атайды.

Егер құраушысы винттік сызыққа перпендикуляр болса, онда геликоидті түзу деп атайды. (2 сурет)

2 сурет - Түзу геликоид

Көлбеу геликоидта құраушы, бағыттаушылар бойымен жылжыған жағдайда, коникалық жазықтық құраушыларға параллель

болып қалады.

Онда жазықтық туралы емес, жазықтықтардың параллельдігі туралы айтады.

Түзу геликоид көптеген өстік қыспаларды беруге арналған винттік баспалдақтарды, шнектерді, және тікбұрышты резьбаларды жасау үшін қолданылады. Көлбеу геликоидтар профильдің тіксызықты бір қабырғалары бар кескін орамдарының жазықтығын шектейді.

3 сурет - Көлбеу геликоид

Көпқырлылар - деп бірнеше жазықтықтармен шектелген кеңістіктегі бөлігін атаймыз. Кейбір химикалық заттарда кристалдық структура бар, ал кристалл бұл – көпқырлар.

Сондықтан көпқырлыларды танып білу ал кристаллографтың құраушы бөлімі болып келеді. Әрбір көпқыр көпқырлыларды шектейтін көпбұрыш шектерден, бүйірлердің қиылысу сызығы – қабырғадан және қабырғалардың қиылысу нүктесі - төбеден тұрады.

Көптеген көпқырлылардан олардың негізгі түрлерін бөліп көруге болады: призма, пирамида және дұрыс көпқырлылар (дұрыс призма мен дұрыс пирамида да жатады).

Призманың комплексті сызбасы 4 суретте көрсетілген. Көпжақтың бүйірінде жататын жеткіліксіз проекциялау нүктені салу үшін бұл нүкте арқылы түзу жүргізу керек. Мысалы, егер Q нүктенің Q₁ горизонталь проекциясы, BFKC бүіріне тиісті берілген болса, онда оның Q₂ фронталь проекциясын салу үшін бұл нүкте арқылы 12 (1₁2₁, 1₂2₂) түзуін жүргізу керек. Онда Q₂ A V 1₂2₂ сияқты анықталады.

4. 
   Пирамида
   

5 сурет – Пирамида

Дұрыс көпжақтылар - деп барлық бүйір қабырғалары дұрыс, тең көпбұрыштардан тұратын көпжақтар. Сондықтан дұрыс көпжақтыларда барлық жазықтықтар, көпжақтылар және екі бүйірлі бұрыштар тең. Көпжақтылардың әрбір төбесінде үш көпбұрыштан кем емес түйісу керек, ал дұрыс көпбұрыштарда барлық бұрыштар тең, онда көпбұрыштың бұрыш шамасы 2р/3 кем болу керек. Дұрыс алтыбұрышта бұрыштар 2/3 –ке тең болуы керек. Сондықтан дұрыс алтыбұрышта бүйірі алты бұрышты болуы мүмкін емес. Дұрыс көпжақтылардың бүйірі ретінде дұрыс үшбұрыштар, төртбұрыштар және бесбұрыштар болады. Дұрыс төртқабырғалық немесе тэтраэдр

(6 сурет) ұқсас дұрыс үшбұрышты бүйірлері бар пирамиданың дербес жағдайы болып келеді.

6 сурет – Дұрыс төртқабырғалы бет

Дұрыс алтықабырға немесе гексаэдр (7 сурет) – табаны мен бүйір қабырғалары квадрат болып келетін призманың дербес жағдайы болып келеді.

Дұрыс сегіз қабырға немесе октаэдр ( 8 сурет) – бір төбеде төрт - төрттен дұрыс үшбұрыштан қосылған сегіз бүйірден тұратын көпжақ. Октаэдр табаны квадрат болатын екі пирамидадан құралған геометриялық дене ретінде қарастыруға болады.

Дұрыс он екі жақтық немесе додекаэдр ( 9 сурет) он екі дұрыс, төбесінде үш - үштен тең қосылған бес бұрыштан құралған.

9 сурет –Додекаэдр

Дұрыс он екі жақты немесе икосаэдр (10 сурет) төбесінде бес-бестен қосылған жиырма дұрыс үшбұрыштан құралған.

10 сурет – Икосаэдр

йналу беттері кең көлемде құрылыс техникада олардың форматтаудың жайшылығына байланысты қолданылады.

Жасаушыны (түзу немесе қисық сызықты) тұрақты осьтен айналдырғанда қозғалыс проекциясынан пайда болатын беттерді - айналу беттері деп атайды.

Айналу беттің анықталу құрамына құраушы 1, і айналу осі және

жасаушы i: Г (1,і), (1_і =R: (1) осі айналасын айналу шарты кіреді.

1(А,В,С,Д,Е) жасаушының әрбір нүктесі і осі айналысында айналған кезде айналу осінде центрі бар шеңбер сызады. Бұл шеңберлерді параллельдер деп атайды. Ең үлкен және ең кіші параллельді экватор және қылта деп атайды.

І осі арқылы өтетін α жазықтығын меридиан деп атайды, ал бұл жазықтық бетті қиып өтетін сызықты меридиан деп атайды.

Меридиан α жазықтығында орналасқан, проекция жазықтығына параллель, бас меридиан q деп атайды. Бас меридиан q жазықтықты екі бөлікке бөледі. Бас меридиан жазықтығы параллель жазықтыққа қатысты көрінетін деп бөледі.

Ортогональ сызбада жазықтықтың берілуі негізінде айналу осін бір проекция жазықтығына перпендикуляр болып орналасады.

Бұл жағдайда барлық беттердің параллельдері, қылта және экватор П₁ – ге шынайы өлшемге проекцияланады, ал П₂ – ге түзулердің кесінділері, і₂ – ге перпендикуляры – і осінің проекциялары.

1
11 сурет – Айналу беті

Беттің і осі және 1 жарты меридианмен берілгені суретте көрсетілмеген. Сондықтан сызбада q₁ және q₂ бас меридиан проекцияларын салады, қылтаның проекциясын экваторын және үстіңгі А мен төменгі Е нүктесі арқылы айналған 2 параллельді жүргізеді. Айналу беттері кейбір қажетті қасиеттермен, барлық машиналық және механикалық детальдің конструкциялау үрдісінде қолданылатынға бай. Мысалы, жылжу қасиетімен айналу бет осінің айналасында айналғанда, өз-өзінің айналысында деформациясыз жылжу.

Айналу беттің меридианы қысқа (немесе геодезиялық) беттің сызығы болып келеді. Параллельдер мен меридиандар, тік бұрыш болып қиылысқанда, айналу бетте ортогональ торды шығарады, тура солай жазықтықта декарт тікбұрышты торды шығарады.