Жанат бектурова



жүктеу/скачать 2.16 Mb.
бет12/19
Дата11.06.2016
өлшемі2.16 Mb.
#127597
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   19

БЕТПА†-ТАЙ ²


Сорта, ‡нарсыз жердей. Тау-тас та, ‡майт шел де, та‡ыр жер де, Б е т п а ‡ т а й жzбzместен жат‡ан к»н де (К. cзzрбаев, ºлед.).

2: 295



БЕТПА†ТЫ с ы н.

Ш»лдz, сусыз. Б е т п а ‡ т ы сайjа су т›ссе, Аты арып келгенде, ºткел бермес кешерге (šш jасыр.).

2: 295



БОР з а т.

1. Жмса‡ а‡ топыра‡, dк тасты бzр т›рz. Колхоз орталыjынан срап алjан б о р м е н Ажар ›йzнz zшz-сыртын майлапты (С. М‡анов, Тад. шыj.).

2: 367



БºГЕТ ¹ з а т.

1. ºзен суын б»геу ›шzн жасалjан гидротехникалы‡ ‡рылыс; плотина. †лан»тпес »зеннz ал‡ымына- биzктzгz 70 метр б » г е т салып, шабынды‡‡а, жайылымjа су жаямыз (С. Омаров, Дала ‡ызы).

2:395



БºГЕУ ¹ з а т.

1. Б»гет, кедергz, тоскауыл. Жааjы dгzмеден кейzн таныстыjымыз б » г е у z н алjан аjын судай жылжып ж›ре бердz (С. Шаймерденов, Мезгzл).






БºКТЕР ¹ з а т.

Тауды етек жаjы. – Осындай бzр тас менz туjан жерzмде †ар‡аралы тауыны б » к т е р z н д е де бар (З. Шашкин, Сенzм).

2: 403



БœiАЗ з а т.

г е о г р. Екz мхитты немесе теzздz бzр-бzрzне жzzшкерzп келzп ‡осылjан жерz. Каспий осындай зор аума‡ты алып жат‡ан ке к»лемzне байланысты теzз деп аталjанмен, шынында к»л. ºйткенz, ол еш‡андай б  j а з ар‡ылы мхитпен байланыспайды (c. Бzрмаjамбетов.., †аза‡ст. геогр.).

2: 472



БœДЫР з а т.

Тегzс емес, ой-‡ыры аралас. Бта, бйла‡, сай бдыр бdрz таныс, Дdптерzмнz бетzндей »ле жазjан (cбzлев).

2: 480



БœЙРАТ з а т.

†алы бталы, ойлы‡ырлы бел-белес, созылып жат‡ан ‡ыр‡а, адыр. †ас‡ыр сонау ыjы-жыjы шегелдz б  й- р а т т а н кездеседz (Т. cлzм‡лов, А‡боз ат).

— Бйрат ‡м. †ыр‡а-‡ыр‡а, т»бе-т»бе, »ркеш-»ркеш ‡м.
2: 494



БœЛА† ¹ з а т.

1. Басы бастаулардан, ‡айнарлардан басталып, сай-жыралармен аjатын кzшz-гzрzм су. †аратауды бл асуы жолшыбай dлденеше б  л а ‡ , бастау, тау »зендерzн басып »тедz (Алjы шепте.).

2: 510



БœРМА с ы н.

1. Т›зу емес,брылысты, ‡исы‡. Борасынды тас ‡араjы т›нде жолды т»тесzн zздеп ж›рzп, б  р м а j а т›сzп кетzппzз (С. М‡анов, Менz.).

2. Брылысты, иzндz тс, ‡алтарыс жер. Одан »тzп, шо‡ыларды сыртындаjы… »зеннz бzр б  р м а- с ы н д а отырjан ауылды к»рдz (С. Сейфуллин, cгzм.).

2: 545



БœРЫЛЫС

з а т.


1. Жолды бzр б›йzрге ‡арай айналjан тсы. Т‡ырып ‡иялдарын бzр брыш‡а, Б»гелzп А‡ан трды б  р ы- л ы с т а. Алдынан сол к»леке ербе еттz, Тап болды ‡ара жzгzт, бойы ‡ыс‡а (†. Бекхожин, šш кезе).

2: 549



БœТА ¹ з а т.

Бœта‡тары жер бетzне бzрден жайылып, шоjырланып, т›п-т›п болып »сетzн »сzмдzк (жы‡jыл, тобылjы, боз‡араjан т. б.). †араjан ба, б  т а ма, »рzстен ‡айт‡ан мал ма, к›нбатыс жа‡ андаjан бzр ‡араjа толып барады. (Б. Майлин, Шыj.).

2: 553



БšРГЕН з а т.

Кzшкене‡ызыл т›стz, дdмz ащы жемzс »сетzншешектz бта. Б › р г е н аjашыны ‡абыjын ‡айнатып, сйы‡ дdрz есебzнде 20-30 тамшысын к›нzне бzрнеше рет zшу керек (С. Сбханбердин, Дdрz - дауа).

2: 571



БЫЖЫР з а т.

Бтасы ‡алы, шат‡алады шытырман, д»дz-жыралы жер. Белдz арjы асты к»сzле т›сzп жат‡ан ‡алы б ы ж ы р (Ауызекz тzл).

2: 580



БЫТ†ЫЛ з а т.

†алы жынысты, бталы жер. Жартас сырт к»зге де ‡алы бzр б ы т ‡ ы л жер боп жататын (М. cуезов, †араш.).

2: 595



ВУЛКАН з а т.

Жер астынан д›ркzн-д›ркzн отты сйы‡ заттар ат‡ылап тратын жанар тау. Соны »зzнде Жер ананы т»сzнен ат‡ан в у л к а н д а р тdрzздz к»п ‡алашы‡тар к»з алдымызjа ерте д›ние тарихын dкелдz (Д. Досжанов, †м жт‡ан.).

2: 647



ГЕЙЗЕР з а т.

Вулканды айма‡тарда жер астынан ауы‡-ауы‡ ысты‡ су мен буды 20-40 м биzктzкке ат‡ылайтын су к»зz. Иzстz су – Чехословакиядан шыjатын ата‡ты Карловы Вары г е й з е р суы тdрzздес к»мzр ‡ыш‡ылды, тз дdмдz сzлтzлер тобына жататын су (С. Сбханбердин, Дdрz - дауа.).

2: 659



ДАЛА з а т.

1. г е о г р. Жайылымды‡, шабынды‡, ке байта‡ жазы‡ »zр. Бала неше орман, »зендерден »тzп, биzк асулардан асып, елсzз, сусыз ш»л д а л а- л а р м е н, бет алды кла д›збен ж›ре бередz (†аз. ертег.).

3: 36



ДАЛАŒ з а т.

Иесzз жер, иен дала. Мzнекей келzп ‡алды‡ атар таjа Жар‡ырап к›н де шыjар тzрz жаjа. Табыт‡а салып алып dлде менz Апарар сырын бzлмес бzр д а л а  j а (Абай, Шыj.).

3: 38



ДАЛАШЫ† з а т.

Шаjын к»лемдz жазы‡ты‡. Тау жа‡тан кейде тоjайы мен жап-жасыл д а л а ш ы j ы бар dдемz жанды »лкелер к»рzнzп ‡алады (М. cуезов, Индия очерк.).

3: 39



ДАРИЯ и р. з а т.

1. Суы мол, к»лемz ке »зен, к»л, теzз. Д а р и я бzздz елдz jымында теzзден кzшz, »зеннен ›лкен су (С. М‡анов, М»лдzр махабб.).

3: 54



ДАЧА з а т.

Жазда дем алуjа арналjан ‡аланы сыртындаjы саяжай. Деев кешzккен жо‡. Ол Алматыны тау жаjындаjы бауjа орналас‡ан Сdтбаевты д а ч а с ы н к»п ‡иналмай-а‡ тауып алды (М. †аратаев, Далада.). Кавказды dсем д а- ч а, бау саласы, Мdуелz, таза ауалы тау арасы (I. Жанс›гzров, Шыj.).

3: 66



ДºМПЕЙ з а т.

ж е р г. Т»бешzк. Бzздz сыртымыздаjы ж›рекше д » м п е й д z  иыjынан ‡лай, т»рт ая‡тап жорjалаjан бzр ма‡лы‡ к»рzндz (c. К»шzмов, †арт ашы.).

3: 165



ДºŒ з а т.

1. К»терzкz биzк жер, т»бешzк. Атбасарды батысындаjы д» ›стzнде зындыjы он, кедzгz ›ш, тередzгz т»рт метр ра ‡азылды (М. Тиесов, c. Майкотов).

3: 165



ДºŒГЕЙ ¹з а т.

Д»естеу жер. Сайда‡ ‡лазыjан сар дала, слап жат‡ан ‡ара адырлардан асып, ›лкен жолды д »  г е й z н д е г z ‡ай‡аjа шыjа келzп едz, ‡алы кzрешzлер »тzп барады екен (c. cбишев, Замана.).

3: 167



ДºŒГЕЛ з а т.

д и а л. Д»ес жер. Д »  г е л г е ‡а‡‡ан ‡азы‡тай, †ас‡айып бала трады ( Алпамыс).

3: 167



ДºŒЕС з а т.

1. Жерден биzк, д»нен аласа жер. Автомобиль жаjаны ойларындаjы ‡алы к»корай шалjындарды аралай ж›рzп, д »  е с к е шыjа бергенде брынjы Танабай ауылы ендz бzр ‡ала сия‡танып к»рzндz (С. Сейфуллин, Шыj.).

3: 171



ДºŒЕСТIК з а т.

Д»еске тdн ‡асиет, ойыс емес, к»терzкzлzк. Алыстан келе жат‡ан кеменz горизонт астынан бzрте-бzрте к»рzне бастауы жер бетzнz д »  е с т z г z н дdлелдейдz (Х. cбzшев, Халы‡ астрон.).

3: 172



ДºŒ-†ЫР з а т.

Биzк, д»ес жер. Шыjа берzп д »  - ‡ ы р j а, К›ннz к»зz арайлы, Станокте, токарьjа Терезеден ‡арайды (†аз. dндерz).

3: 173



ЕБЕЙ ³ з а т.

к d с z б. Шыjыр д»гелегzнz имесz, айнала к»рzнzсz жdне сол д»гелек трjан орын (ш‡ыр). Тегерzш тратын орынды е б е й дейдz. К»лzк е б е й д z  айналасынан аспайды. Шыjырjа жеккен к»лzк ж›ргенде е б е й ‡озjалып айналады (Диал. с»здzк).

3: 250



ЕГIНДIК з а т.

Егzн егуге арналjан немесе егzн егzлген жер, егzстzк. cрине, алjаш‡ысыны е г z н д z г z де, оны берер »нzмz де, соjыдан мол (Б. То‡таров, †ыран.). Жаа к»ктеп келе жат‡ан е г z н д z к жайылып барып к»п ›йлz селоjа тzреледz (Т. Ахтанов, Боран).

3: 264



ЕГIН-ЖАЙ

з а т.


Егzн егzлген жер, егzстzк. Мен самолет к»лекесzнz е г z н – ж а й ›стzнен ‡алы‡тап келе жат‡анын к»рzп отырмын (c. cлzмжанов, Махамбет).

3: 264



ЕГIСТIК з а т.

Егzс себzлетzн, егzн егzлетzн немесе егzлген жер. Е г z с т z к к е жарайтын жерге азjана бидай мен тары егемzз (Т. Ахтанов, Боран).

3: 266



ЕŒКЕУIТ з а т.

Еzстеу, ылдилау жер. Е  к е у- z т т е екпzндеп келе жат‡ан машина алдынан тауды ‡оыр сал‡ын таза лебz ‡ызjалда‡ аралас жусанды к»кмайсаны жпар исzн алдыа тосады (С. cлжzков, Дала.).

3: 376



ЕŒIС ¹ з а т.

1. Ылди жер, еzстzк. Т»zрегzн а‡ селеу бас‡ан шо‡ ж›згеннz т›бzнен бла етzп ‡мны ‡ызыл т›лкzсz ‡иjаштап, е  z с к е ‡арай ра ж»нелдz (С. Ба‡бергенов, †арjа там.).

3: 381



ЕŒIС-ЕŒIС з а т.

Ойпа жер. Биzк ‡ыраттарjа шыjармай е  z с – е  z с т z  мол отына сал, - дедz де, Жазылбек жол ж›руге ‡амданды (Октябрь »рендерz).

3: 381



ЕŒIСТIК з а т.

1. Ылдилы‡, еzстz жер. Мзды‡ты жылжу жылдамдыjы мз жылжып келе жат‡ан арнаны е  z с т z г z н е, температураjа жdне жауын-шашынjа байланысты (С. Жортанов, ºлке тану.).

3: 382



ЕРГIЗ ² з а т.

Жер астынан шыjатын суды тере к»зz. Мны ›лкен бzр ‡асиетz, суы кzсz бойы ‡ол сынымнан шы‡са да, е р г z з д е таусылмасты‡, «астында нр к»зz бар», барып трjан бzр ‡дzрет (i. Сыланов, Д» ас‡ан).

3: 390



ЕСЕК ² з а т.

ж е р г. 1. Егzн, ш»п шап‡анда шабылмай ‡алjан жер, жал. Анау белора‡пен ш»п шап‡анда е с е к ‡алдырып кетzптz (Диал. с»здzк).

2. Ары‡ ‡азушыларды »лшеп алjан жерzнен ‡азып ›лгермей ‡алjан жерz. Ол к›нде е с е к ‡алдыр- маймыз деп, кешке дейzн жан сала жмыс zстеушz едzк (Бл да).

3: 431



ЕСIК-ТЕСIК з а т.

Саылау бzткен, барлы‡ ашы‡ жер. Т›нде байды ‡ойына ‡ас‡ыр шабады. †ла‡ е с z к – т е с z к т z  бdрzн тас ‡ылып бекzтzп тастайды. †ас‡ыр байды ‡ойыны бdрzн тама‡тап кетедz (†аз. ертегz.).

3: 454



ЕТЕК з а т.

3. Тау, »зен сия‡ты dр т›рлz табиjи ‡былыстарды т»менгz жаjы, т»менгz жерz. Терzскей Алатауды ›стzртz - жайлау, ‡апталы - ‡алы ‡араjай, е т е г z - толы егzн, сол байлы‡ты бzрzнz ‡ожасы Нрлан (Б. †ожабеков, К»кт»бе).

3: 467



ЖАБДАН ¹з а т.

ж е р г. 1. Ала‡ай, жазы‡ жер. Анау т»скейде бzздz ›йдz са‡ жандыjы жататын. Одан dрzректегz ж а б д а н д а ‡ырды сdнzн келтzрzп, zрz ‡ара андыздап, шашырай жайылушы едz (º. †анахин, Жер бас.).

3: 479



ЖАiА з а т.

2. Су арнасыны кемерz, жиегz. †ай жаjымнан келгенzн бzлмеймzн, бzресе Батыр-мрат, бzресе †ара›лек суjа жzбермей менz ж а j а j а алып келе жатыр (I. Есенберлин, †аhар).

3: 488



ЖАiАЛА¹ з а т.

Сулы алап жанындаjы ‡рлы‡ жиегz. Олар поселка сыртындаjы к»лге келдz.. Ж а j а л а у ы ойдым-ойдым ‡амысты, орталыjы жалааш д»гелек к»л ай жарыjымен жалтырап, м»лдzреп жатыр (М. Иманжанов, Алjаш‡ы.).

3: 491



ЖАiАЛЫ†¹ з а т.

Сулы алап жанындаjы жер шетz. Ебейсzн мал ‡ыстауjа ж а j а- л ы ‡ т ы  тиzмдz екенzн айтты, теzз жаjасындаjы ‡алы ‡амыс‡а ‡анша малды айдап жzберсе де ыjы жетедz (c. Нрпейzсов, †ан мен тер).

3: 491



ЖАЗАŒ з а т.

1. Бzр тегzс ашы‡ жер, жазы‡ ал‡ап. Ар‡а жа‡тан жанjа жайлы бzр уыз леп келедz жылжып. †ара адырдан ас‡ан со бет алдымыз жаты‡ ж а з а  j а айналды (c. К»шzмов, †арт ашы.).

3: 506



ЖАЗАŒ†АЙ з а т.

šстz тегzс ала‡ай жер. cне, теке шыр айналды, сандала‡тады… Ия, сона бzр ж а з а  ‡ а й д а j ы екz-›ш т›п шилердz маына ‡лап т›стz (c. К»шzмов, †арт ашы.).

3: 506



ЖАЗИРА а р. з а т.

Байта‡ жат‡ан ен дала, ке айма‡. Терzстzк беткейдегz ке байта‡ жасыл ж а з и р а j а еркzн шыjып алjан со бzрте-бzрте арнасы кеейzп, кемерz т»мендеп, сынаптай сусып баяу аjады (С. Омаров, ºмzр.).

3: 509



ЖАЗЫ†¹ з а т.

1. Ке ал‡апты теп-тегzс айма‡. Алысыра‡ ж а з ы ‡ т а ›йzр-›йzр мал, жаа ‡оныс, колхоз ‡оралары ‡арауытад (i.Мстафин, †араjан- ды).

3: 511



ЖАЗЫ†ТЫ† з а т.

1. Бедерzнz кедzрбдыры жо‡ тегzстzк. Нрпейzс шынында да »з к»зzне »зz сенбей, ат басын сdл тартты. ºзен жаjасындаjы ке ж а з ы ‡ т ы ‡ т а ›й сыймай, быжынап тр (Т. Жармаjамбетов, Сентябрь.).

3: 512



ЖАЗЫ†ША з а т.

Аумаjы кzшz-гzрzм теп-тегzс жер. Оjа брылjан жол жоjары »рлеп тау етегzндегz ж а з ы ‡ ш а j а салынjан он ша‡ты ›йге алып келдz (Е. Ораза‡ов, Дdрzгер.).

3: 512



ЖАЙ†ЫН з а т.

Жайыла т›сzп, тымтырыс жат‡ан ‡иырсыз ке ал‡ап. Жерzмнz жат‡ан бл бzр к»к ж а й ‡ ы н ы, šстzнде ойна‡таjан »р тол‡ыны, Болаттай суарылjан осы Ертzсте †айтzп те ер болмасын ‡аза‡ лы (†. Аманжолов, Шыj.).

3: 526



ЖАЙЛАУ¹ з а т.

Малды жазjы алыс жайылымы. Ке к»сzлген керемет ж а й л а у «Асыны» т»рzне алты ‡анат а‡ отау тzгzлzп, оны zшzне жиhаз-м›лzктер жиналды («Лен. жас»).

3: 528



ЖАЙЫЛМА з а т.

Тас‡ын кезzнде »зен суы ‡аптайтын аума‡ты ке ал‡ап. Ертzс ж а й ы л м а сы н д а j ы топыра‡ты т›рлерzн бzрнеше ж›йелерге б»луге болады (Н. Баяндин, ºзен ал‡абы.).

3: 540



ЖАЙЫЛЫМ з а т.

1. Ауыл маынан шалjайлау мал »рzсz. Олар да ‡азzр екz жаjын тал к»мкерген жzzшке слу »зен бойындаjы ж а й ы л ы м д а р j а, жайлауjа шы‡‡ан болар (С. Ж›нzсов, А‡ан серz).

3: 541



ЖАЙЫЛЫМДЫ† з а т.

Мал жайылатын »рzстz жер. Ж а й- ы л ы м д ы ‡ т ы бермеймzз деп Оралбай мен Елпан ‡арсы трjан жо‡ (С. Мыжасарова, †ыр ‡ыз.). Жазjы жайлау – ж а й ы л ы м д ы ‡- т ы  ш»бz ‡алы, суы мол болуын талап еттz (†азССР тарихы).

3: 541



ЖАЙЫЛЫС з а т.

1. Мал »рzсz, жайылым. Жыл‡ы даjдыда »рzс, ж а й ы л ы с т а ж›рген малдай к»п ‡озjалып, бытырап, шашырамайды (М. cуезов, Абай).

3: 541



ЖАЛ II з а т.

†ыр, белес, д», ‡ыр‡а. Са‡ып е биzк жал басына шы‡ты да, одан да ‡лай жортып бара жатты (Сыланов).

3: 550



ЖАЛАУ II з а т.

Туды бzр т›рz, кzшкене т›рz.

3: 551



жүктеу/скачать 2.16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   19



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет