АДАМ ӨМІРІНДЕГІ ДӘРУМЕНДЕРДІң РӨЛІ

194
195
«XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР»
сериясы
Витаминдер тек гипо – және витамин жетіспеушілігін емдеуде 
ғана емес, яғни ағзаға тамақпен бірге белгілі бір дәруменнің болмауы 
немесе жеткіліксіз қабылдау нәтижесінде пайда болған витамин 
тапшылығы (немесе асқазан–ішек жолдарының ауруларында 
дәрумендердің сіңуінің бұзылуы нәтижесінде) қолданылады, олар 
көптеген ауруларды кешенді емдеу үшін де кеңінен қолданылады.
дәрумендерді қабылдауды күшейту қажет.
Витаминдер латын алфавитінің әріптерімен белгіленеді
(А, В, С, D дәрумендері және т.б.); сонымен қатар, олардың арнайы 
атаулары бар. Барлық дәрумендер екі топқа бөлінеді: суда еритін 
(С, Р, В дәрумендері) және майда еритін (А, Е, D, К дәрумендері).
Витаминдердің көзі–олар ішке кіретін өсімдіктер мен 
жануарлардан алынатын тамақ. Кейбір дәрумендердің түзілуі ішінара 
организмде, атап айтқанда, тоқ ішекте тұратын микробтардың 
қатысуымен жүреді. Қазіргі уақытта дайын дәрілік формалар 
түрінде витаминдік препараттарды өндіру кең көлемде игерілген. 
Кейбір адамдарда дәрумендердің зиянсыздығы туралы түсінік 
мүлдем негізсіз деп саналуы керек. Олардың артық дозалары 
(гипервитаминоз) ағзаға зиянды және тіпті улы әсер етуі мүмкін, 
сондықтан витаминдік препараттарды дәрігердің нұсқауы бойынша 
қабылдау керек.
Суда еритін маңызды дәрумендерге мыналар жатады:
– С дәрумені (аскорбин қышқылы). Өсімдік өнімдерінде 
(жемістер, жидектер, көкөністер) кездеседі. Кептірілген итмұрын, 
қарақат, арония, лимон, қызыл бұрыш, желкек, ақжелкен, аскөк С 
дәруменіне бай. С дәрумені ағзаның инфекцияларға төзімділігін 
арттырады, метаболизм процестеріне, ақуыздар мен көмірсуларға 
белсенді қатысады, гемопоэзді ынталандырады және темірдің 
сіңуіне ықпал етеді. Ол сондай-ақ әртүрлі қан кетулерге, жұқпалы 
ауруларға, улануларға және т.б. қолданылады. Холестерин 
алмасуына оң әсер ете отырып, оның қандағы құрамын төмендетуге 
көмектеседі және атеросклероздың алдын алуда маңызды рөл 
атқарады. Көкөністердегі, жемістердегі С витаминінің мөлшері 
осы өнімдерді ұзақ уақыт сақтау, ұзақ пісіру кезінде айтарлықтай 
төмендейді. С витаминінің жоғалуын азайту үшін көкөністерді 
қайнаған суға батырып, жабық эмальданған ыдыста пісіру керек, 
оларды витаминнің едәуір мөлшері бар отвармен бірге тұтыну 
ұсынылады. Адам ағзасында С витаминінің жетіспеушілігінің 
немесе жетіспеушілігінің ең тән көрінісі – бұл қышу: тістер 
босап, қызыл иектің қан кетуі, теріге, бұлшықетке, ішкі ағзаларға, 
буындарға қан кету, капиллярлардың өткізгіштігінің жоғарылауына 
байланысты ойық жаралы стоматит пайда болады. С дәрумені 
жетіспеушілігінің жасырын түрлерімен, әсіресе көктемде, шаршау, 
өнімділіктің төмендеуі, бұлшықет әлсіздігі, тәбеттің төмендеуі, 
ағзаның инфекцияларға төзімділігі төмендейді. Темекі шегушілерде 
С дәрумені өте нашар сіңіріледі;
– витаминнің негізгі көзі–шай өсімдігінің жапырақтары, 
қарақұмық, цитрус жемістері, итмұрын, тау күлі, Қарақат, қырыққабат 
және гүлді қырыққабат, салат, ақжелкен. С дәруменімен бірге
(С витаминінің сіңуіне ықпал етеді) қан тамырларының қабырғаларын 
нығайтады, қан кетудің алдын алады, олардың сынғыштығы мен 
өткізгіштігін төмендетеді;
– В дәрумендерінің тобы:
– В1 дәрумені (тиамин) – негізінен ұн, ет, сүт өнімдерінде және 
кейбір көкөністерде кездеседі. В1 дәруменіне бай шошқа еті, сиыр 
бауыры, қарақұмық және сұлы жармасы; ол қара бидай мен бидай 
нанында, әсіресе дөрекі, жұмыртқаның сарысы, ірімшік, картоп, 
гүлді қырыққабат, жасыл бұршақ, аз мөлшерде – қаймақ, сүт, кейбір 
жидектер, көкөністер, жемістер. Ашытқы әсіресе В1 дәруменіне бай. 
В1 дәрумені көмірсулардың, сондай–ақ ақуыздардың, майлардың 
алмасуына қатысады. В1 гиповитаминозында бұлшықет әлсіздігі, 
жүйке бойымен қышу, асқазан–ішек жолдарының бұзылуы (іш қату), 
ұйқының бұзылуы, шаршаудың жоғарылауы, көбінесе бас ауруы, 
психикалық депрессия байқалады;
– В2 дәрумені (рибофлавин). Оларға ең бай сыра ашытқысы; 
елеулі саны бар сондай–ақ, жұмыртқада, сүтте, ірімшікте, ет, балық 
өнімдерінде, нанда ржаном, пшеничном, қарақұмық жармасы. 
Көкөністер, жемістер, жидектер рибофлавинге бай. В2 дәрумені 
көмірсулар, ақуыздар мен май алмасуы процестеріне, тіндердің өсуіне, 
көздің қалыпты визуалды қызметін сақтауға қатысады. В2–гипо–және 
авитаминозда әлсіздік, бас ауруы, жарықтар мен қыртыстардың пайда 
болуымен ауыздың бұрыштарында ауырсыну, ымырт көру қабілетінің 
бұзылуы, көздің қабынуы (қышу, ауырсыну), тілдің, терінің жану 
сезімі байқалады;
Ең маңызды майда еритін витаминдер:
– А дәрумені (ретинол). А дәруменінің бай көзі–май, жұмыртқаның 
сарысы, кейбір балықтардың бауыры (треска, теңіз бассейні), сиыр еті, 
сүт және әсіресе балық майы. Каротин деп аталатын зат көптеген 
көкөністер мен жемістерде (сәбіз, шпинат, салат, қымыздық, жасыл 
пияз, асқабақ, қызанақ, өрік, апельсин, қарақат және т. б.) А дәруменіне 

196
197

жүктеу/скачать 4.43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: